Lögberg - 26.09.1929, Qupperneq 4

Bls. 4.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. SEPTEMBER 1929.
Höaberg
Q-efið út hvern fimtudag af The Col-
umhia Press, Ltd., Cor. Sargent Ave.
og Toronto St., Winnipeg, Man.
Talsímar: 86 327 og 86 328
Einar P. Jónsson, Editor
Utanáskrift blaðsins: ✓
The Columbia Press, Ltd., Box 3172
Winnipeg, Man.
Utanáskrift ritstjórans:
Editor Lögberg, Box 3172, Winnipeg, Man.
Verð $3.00 um árið. Borgist fyrirfram.
X i ne
Buili
Virxx=»'
The “Lögberg" is printed and published by
The Columbia Press, Limited, in the Columbia
Building, 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manltoba.
n.----><x---->n<-----
,oc5
Fiskisamlagið
Þótt eigi verði um vilzt, að fiskisamlagið í
Manitoba hafi átt ærið erfitt uppdráttar fram
að þessu, þá bendir nú þó sitthvað til, að nokk-
uð fari að rætast úr um hag þess og birta í
lofti. Yirðist áhugi almennings fyrir nytsemi
irálsins, vera drjúgum að glæðast, og má það
skoðast verulegt, fagnaðarefni.
Kjör þau, sem fiskimannastétt vor hefir átt
við að búa, hafa þráfaldlega verið alt annað en
giæsileg. Má með sanni segja, að fiskimenn
sjálfir hafi sjaldnast haft nokkurn minsta í-
hlutaunarrétt um sölu framleiðslu sinnar, heldur
hafi þeir nauðugir viljugir orðið gð lúta áþjánaj-
og okurvilja e: lendra stórgróðafélaga. Með það
fvrir augum, að reyna að bæta úr brýnustu
þörfinni, var fiskisamfélagið stofnað, og þótt
það ,sé ekki nema rúmlega ársgamalt enn, þá
hefir það samt sem áður miklu góðu til vegar
komið, eflt samúð og innbyrÖis eining meðal
fiskimanna, og komið meiri festu í markaðinn,
en viðgelrst undir gamla fyrirkomulaginu.
A síðasta ársþingi fiskisamlagsins, var með-
al annars vakið máls á því, hvort ekki mvndi
ráðlegt að fara þess a leit við fylkisstjórnina,
að hún skipaði konunglega rannsóknarnefnd,
til þess að rannsaka út í æsar, ásigkomulag
fiskiútvegsins. Var þeirri uppástungu tekið
hið bezta, og er nu maliÖ komið á þann rekspöl,
að slíkrar rannsóknarnefndar hefir verið
krafist.
Nefnd sú, er yfir-umsjón hefir með star
rækslu samlagsstofnana innan vébanda Mar
toba fylkis, er ótvírætt þéirrar skoðunar, að u
reglulega einokun sé að ræða af hálfu ame
^skra fxskiverzJana, að því er viðkemur mar
aðsskilyrðum á Manitobafiski. Þess vegna v;
Það, að sú nefnd, að undirlagi framkvæmda
stjomar fiskisamlagsms, vitjaði á fund fylki
stjornannnar þann 20. yfirstandandi mánaða
rLkra[ðlSt ÞfS’ að sliipuð yfði konungh
rannsoknamefnd í málið.
orl,Me*i?fr®l«™r < kröfnm’ nefndarmn,
em sem her segir:
í ( 1
I msjonarnefnd samvinnustofnana,
þef8 á leit við róðuneytið, að É
erði konungleg rannsóknarnefnd, við
canadiskra umboðsmanna, einokun áfíski
aðmum í Manitöba. lsKl
ii Að rannsaka þörfina á því að afl
vatni tirrf^11? tlutniriKstækja á Wim
tm til þess að flvtja fiskinn frá veil
og td jambrautarstöðva; að koma upr> á
ugum stað, nægilega rúmgóðum frystihúsr
þess að geyma í fískinn, og loks aóT
fískimonnnm þanníg lagaðan flutidngs í
að;>að vara þeirra komist óskemd til ms
Þá skal þess og getið, að forstiórar
samlagsins skýrðu rnðunevtim, '1
menn til veið« á w • ^osti, iietði
Kftirgreindir menn vitjuðu á fnT,a
™.ar, „f »n í ,jás viS f
f’í' n:,llairy R. D. Colquette, P. w’ Ra
fuUtnn samlagssölu nefndarinnar G p ]
«°n S. H. EUiott, framkvæmdarstióri
samlagsms, og T. J. Murray, K C
hfrflí fyIkisstÍóraarinnar tóku þátt í
talsfundi þessum, þeir Hon. R. A. Hoev,
JJ. (j. McKenzie, Hon W T ”
Albert Prefontaine. ' ' ' aj°r’
Það er með fískisamlagið, eins og alla
ar samlagsstofnanir, að tilvera þesf hlvt
hvila a samvmnuþrá og innbyrðis eininfm
nær ekk: nokkurri átt, að leggja árar f Ut
við prðugleiká se að etja, því aldrei 'er J
SkTnmitt K á husrekki <* ^
Rt. Hon J. H. Thomas
Eins og vikið hefir verið áð hér í blaÖinu,
þá var atvinnumálaráðgjafi stjómarinnar
biezku, Rt. Hon. J. H. Thomas, nýlega á ferða-
lagi hér um land, flutti ræður í ýmsum helztu
borgunum, þar á meðal í AVinniþég, og hitti að
máli ýmsa helztu stjórnmálamenn, iðjuhölda og
verkamálaleiðtoga. Nú er Mr. Thomas kominn
heim, og lætur hið -bezta ýfir för sinni um Can-
ada og framtíðarhorfur þjóðarinnar.
Það er fkkert smáræðis hlutverk, sem Mr.
Thomas hefir með höndum heima fyrir, þar
sem um viðreisn atvinnumálanna er að ræða,
eins dapurlegt og verið hefir vfir þeim síðast-
liðin fimm til sex árin. Er þess að vænta, að
hann verði sigursælli í tilraunum sínum, en fyr-
irrennarar hans í íhaldsstjórn þeirri, er Mr.
Stanley Baldwin veitti forystu.
I ræðum þeim, er Mr. Thomas flutti hér í
landi, tók hann það hvarvetna skýrt fram, að
för sín hingað væri einungis í þeim tilgangi
farin, að fræðast um atvinnumál og iðnaðar-
horfur, en ekki til þess að kenna Canadamönn-
um, hvernig þeir ættu að hafa ofan af fínir
sér, eins og sumir virtust hafa haldið. Vék
hann að því, hve óumræðilega mikinn hagnað
það hlyti að hafa í för með sér, ef nánari við-
skiftasambönd kæmust á milli Bretlands og
Canada, en við hefði gengist í liðinni tíð.
Kvað hann sér það vel skiljast, að eini vissi
vegurinn til þess að auka innflutning fólks frá
Bretlandi hingað til lands, væri í því fólginn,
að auka sem mest framleiðslu hverrar þjóðar
um sig. Þess meira, .sem Bretar keyptu af hrá-
efnum frá 'Canada, þeim mun færri mundu
ganga auðum höndum á Bretlandi. Virtist Mr.
Thomas vongóður um það, að innan hálfs ann-
ars árs, eða .svo, myndi tala atvinnulausra
manna á ðrezku eyjunum, hafa að minsta kosti
lækkað um tvo þriðju.
Ýmsir þeirra manna og málgagna, er ánest
hafa rætt um aukin innanveldisviðskifti, hafa
haldið því fram, að slíku yrði aðeins hrundið í
framkvæmd, svo að nokkrum verulegum notum
mætti koma, með því að hækka innflutnings-
tolla gegn amerískum varningi. Hafa þó slík-
ar uppástungur, sem vænta mátti, sætt næsta
misjöfnum undirtektum. Telja margir það
næsta viðsjárvert, að stofna til hækkaðra toll-
múra í hefndarskvni einu, en það er einmitt
það, sem er í liuga haft, með tilliti til hinna
nýju tollmúra ;!Bandrafkjanna, er vitanlega.
hljóta að leggja all-miklar hömlur á viðskifti
Canadamanna við nágrannaþjóðina syðra.
A þessa hlið málsins hefir Mr. Thomas lítil-
lega minst, eftir að hann kom heim úr Canada-
för sinni. Telur hann fyrirkomulag frjálérar
verzlunar revnast munu happadrýg'st, enn sem
fyr, til aukinna samveldisviðskifta, og að gagn-
kvæmt viðskiftafrelsi sé í raun og veru eina
færa lyiðin.
í síðastliðnum júlímánuði, stungu ýmsir
leiðandi menn brezkir upp á því, að kvatt yrði
til hagfræÖilegs fundar innan vébanda brezka
veldisins, er taka skyldi mál þetta til rækilegr-
ar yfirvegunar frá öllum hliðum. Var Mr.
Thomas þess mjög fýsandi, að til slíks fundar
skyldi kvatt, og leit svo á, sem margt gott
myndi af því leiða.
Yms hmna canadisku stórblaða, svo sem
blaðið Toronto Globe, hafa tekiÖ eindregið í
sama streng, og bent hvað ofan í annaÖ á nauð-
syn þessa máls.
Undanfarin ár hefir canadiska þjóðin keypt
árlega harðkol frá Bandaríkjunum fvrir tutt-
ugu og fimm milj. dala. Með því að 'kaupa kol
fyrir tilsvarandi upphæð frá brezku evjunum,
myndi fjöldi manna, er nú gengur auÖum hönd-
um á Bretlandi, hafa stöðuga atvinnu árið í
kring, því atvinnuleysi brezkra námamanna,
hefir að meira og minna leyti stafað frá því,
hve eftirspum eftir kolunum* til útflutnings,
hefir Verið takmörkuð. Á þetta hefir Mr!
Thomas greinilega bent, og stendur hann vafa-
laust ekki einn uppi með skoðanir sínar. Virð-
ist það næsta ótrúlegt, ef leiðandi menn af
hvorri þjóSiiini um sig, legðust á eitt með fram-
kvæmd í málinu, að þeim vrði ekki sæmilega á-
gengt.
Hlutfallsíega það sama, sem nú hefir sagt
verið um kolaverzlunina, ættí einnig að gilda um
canadiskar landbunaðar afurðir. Að markaðin-
um fy rir þær verður óneitanlega þrengt, með
hmum nýju tollmúrum Bandaríkjanna, og þess
\egna er það. ekki nema eðlilegt, að canadiska
þjoðin skvgnist um í aðrar áttir, eftir nýjum
viðskiftaleiðum.
‘,Á síðustu ‘<Heimskringlu’,, sem hingað heí-
ir borist, sést, að heimfararnefnd Þjóðræknis-
félagsins hefir fengið yfirlýsingu Canadian
Pacific um, að alt stæði við sama og áður um
heimsókn Vestur-íslendinga 1930. Segist félag-
ið telja sér sæmd í því, að greiða götu Vestur-
Islendinga hingað til lands á allan hátt og gera
ferð þeirra sem bezta. Gert er ráð fyrir fullum
400 manns af hálfu ÞjóÖræknismanna, en jafn-
framt gefið í skyn, að Cunardlínu-leiðangurinn
sé að fara út um þúfur.
Merkur maÖur vestra, sem enginn vænir um
landráð, af því að hann hvað eftir annað hefir
sýnt það bæði í orÖi og verki, að hann ber
fölskvalausan sonarhug til Islands og vill
styðja að sæmd þess og farsæld í hvívetna^ seg-
ir um þetta atriÖi í nýkomnu vinarbréfi:
“Enginn, sem þekkir inn á pólitík, er svo
skyni skroppinn, að ekki viti hann, að fjárveit-
ingarJjeta ekki verið veittar í stjórnarráði,
nema þær séu fæi ðar undir einhvern flokk mála.
Og flokkurinn “Publicity” er svo víðtækur, því
að um alt má segja, að það geti verið auglýs-
ing fyrir ríkið, að í þann útgjaldalið má flest
setja, sem ekki verður öðru vísi ráðstafaÖ. Og
til þess að finna þessu stað, eru bréfin skrifuð,
enda bendir ráðlv^rrann á, að áuglýsingin, sem
er honum í huga, er — “það sem skrifað verð-
ur um ferðina á Islandi, í Bandaríkj-
unum, á Englandi og á Norðurlöndum.”
Innflutningsmálin eru alls ekki í hönd-
um fylkjjannai, heldur Sambandsstjómar-
ræða. En aðdróttanir þessar .... gætu orðið
til þess, að frá Manitoba verði enginn fulltrúi
sendur, er jafn ódrengilegar hvatir eru ætlaðar
forsætisráSherranum og þar er lýst, hvaÖ sem
um nefndina er að segja. En greinar þessar
hafa þeir “•sjálfboðaliðar ” J)ýtt á ensku og
dreift hér út.”
Bréfin sjálf hafa verið fölsuð með úrfell-
ingu og leturbreytingum og segir bréfritarinn,
sem von er, að þetta sé þeim nefndarmönnum
vonbrigði, eftir viðtökurnar liérna í vetur, þar
sem sendimönnum heimfararnefndar var tekið
svo vel og fölskvalaust af stjórn og þingi og
ýmsum mætustu mönnum landsins.
Telur “Heimskringla” það hámark svívirÖ-
inganna, að sendimennirnir, sem allir þekkja
að góðu einu, séu vændir um sl'ík “landráð”,
hvað J)á heldur nefndin sjálf. En hún hefir áð-
ur orðið að heyra sitt af hverju og tekur þessu
sem öðru með jafnaÖargeÖi, af því að hún veit,
að enginn leggur trúnað á það. ’ ’
* * *
Ofanskráð grein birtist á fréttasíðu Morg-
unblaðsins í Reykjavík, þann 1. september síð-
a.stliÖinn, og er nafnlaus. 1 ritstjórnargrein
hefir það sama blað tvisvar lýst skoðun sinni
á úiálinu, og liefir sennilega ekki viljað skorast
undan því, að birta þessa frétt.
Væri þetta vinarbréf ”, sem til er vitnað,
frá stórmerkum manni, myndi nafninu tæpast
hafa verið slept. Þeir, sem í skugganum fel-
ast, eða eru faldir, reynast sjaldnast miklir
kappar, þegar á hólminn kemur.
Fréttin segir frá því, að heimfararnefndin
“hafi fengið” yfirlýsingu frá Canadian Pac-
ific um það, “að alt stæði við sama ög áður”,
en hins er ekki minst, að þeir séra Rögnvaldur
Pétursson og Jón J. Bildfell, viðurkendu báðir,
að þeir hefðu aðeins “fengið frest” til nýárs.
/Sjálfboðanefndin hefir um engar vfirlýs-
ingar beðið frá Cunard félaginu, og þurfti þess
heldur-ekki, þar sem það félag hefir fyrir löngu
ákveðið förina til Islands, og valið til hennar á-
kveðið skip, án nokkurs “frests til ny'árs”, eða
nokkurs annars tíma. Mun heimfararnefndin
fá gildar og órækar sannanir fyrir því, þegar
heim kemur, að leiðangar Cunard félagsins
hafi síður en svo farið út um þúfur.
Ein blekkingar-klausan í “vinarbréfi” þess
“stói-merka”, hljóðar á þessa leiÖ:
“Enginn, sem þekkir inn á pólitík, er svo
skyni skroppinn, að ekki viti hann að fjárveit-
ingar geta ekki verið veittar í stjórnarráði,
nema þær séu færðar undir einhvern flokk mála.
Og flokkurinn “Publicity” er svo víðtækur, því
um alt má segja, að það geti verið auglýs-
ing fyrir ríkiÖ, að í þann útgjaldalið má flest
setja, sem ekki verður öðruvísi ráðstafað. Og
til að finna þessu stað, eru bréfin skrifuð. ”
Það er eitthvað annað, en að hér sé skýrt
rétt frá. Það er áreiðanlega í fyrsta skifti í
sögu nokkurs lands, að stjórnin telji heiðursfé
tfl auglýsingaútgjalda. Heiðursfé, “sem ekki
verður öðruvísi ráðstafað”, táknar nýstárlega
virðingu. Hér er því einu sinni enn um að
ræða blekkingu af allra verstu tegund. For-
sætisráðgjafinn tekur það skýrt og ákveðið
•fram, og marg endurtekur það, að hér sé um
hagsmunalegan samning að ræða, og að það
verði að vera ótvírætt skilið, að féð sé til þess
veitt, að auglýsa Manitoba á íslandi.
Tæpast fáum vér trúað því, að heimfarar-
nefndinni eða talsmönnum hennar, takist að
skjóta íslendingum heima skelk í bringu með
þeim hótunum, að ef ekki sé þagaÖ yfir agents-
fargani nefndarinnar, þá komi enginn stjórn-
arfulltrúi frá Manitoba. Mr. Bracken hafa
engar illar hvatir verið eignaðar. Hann hefir
ávalt tekið það hreinskilnislega fram, að féð -sé
veitt með því skilyrði, að ekki verði centi af því
varið til annarfe en auglýsinga, og hann vildi
meiia að segja ekki veita feð nema )>ví aðeins,
að hann fengi fullvissu fyrir því, að sæmilegt
þætti að nota þetta hátíðlega tækifæri til aug-
lysinga. Þessa fullvissu fékk hann hjá heimfar-
arnefndinni, en hefir samt sem áður auðsjáan-
lega vantreyst henni, því annars hefði 'hann
vafalaust veitt féð, oins og hann ætlaði aÖ gera.
Sá “stórmerki” segir í “vinarbréfinu”, að
brétin hafi veriÖ fölsuð. Áreiðanlega er þessi
staðhæfing bezta sönnunin fyrir J)ví, hversu
mikill stórmerkismaður hann er. Bréfin voru
birt orðrétt á frummálinu, og þýdd svo nákvæm-
lega, að jafnvel allra ákyeðnustu fvlgismérm
heimfararnefndarinnar gátu ekki 'annað en
viðurkent það. Enda urðu bréfin til þess að
opna augu almennings, 0g sneru fjölda fólks á
moti heimfararnefndinni. Drógu þau levnibrask
°g olekkmgárbrall nefndarinnar svo áþreifan-
lega fram í dagsljósið, að lengur varð eigi um
vilst, hvað að tjaldabaki bjó.
I
Canada framtíðarlandið
Garðrækt.
v
Flest af blómum þeim og jarð-
eplum, sem \^xa í görðum fólks í
Evrópu, þar sem loftið er tempr-
að, vaxa líka í Vestur-Canada,
svo sem raspber, jarðber, kúren-
ur, bláber og margar fleiri teg-
undir, nema í hinum norðlægustu
héruðum.
Kartöflu uppskera er mikil, og
fá menn oft meira en 148 bushel
af ekru, þó í sama blettinn sé sáð
oft numið 170 bushelum af hverri
ekru, á ári. Garðarnir gjöra oft-
ast betur en fullnægja þörfum
bændanna með garðávexti. Það
er oft afgangur til sölu og úr-
gangur, sem er ágætt fuglafóður.
Garðar, þar sem bæði ávextir og
fleira er ræktað, ættu að vera í
sambandi við hvert einasta býli
bænda í Vestur-Canada, og einn-
ig munu bændur komast að raun
um, að trjáplöntur í kring um
heimili, margborga sig, og fást
trjáplöntur til þeirra þarfa ó-
keypis frá fyrirmyndarbúinu í
Indian Head, í Saskatchewan. —
Einnig sér stjórnin um, að æfðir
skógfræðingar frá þeim búum
veiti mönnum tilsögn með skóg-
ræktina, og segja þeim hvaða
trjátegundir séu hentugastar fyr-
ir þetta eða hitt plássið.—
Engi og bithagi.
Hið ágæta engi og bithagi, sem
fyr á árum fóðraði þúsundir vís-
unda, antelópa, elk- og moosedýra,
er enn hér að finna. Þar sem
ekki er næg beit handa búfé, þar
sá menn alfalfa, smára, tirpothy,
reyrgrasi, eða einhverjum öðrum
fóðurgrasstegundum; þó er þess-
um tegundum fremur sáð til vetr-
arfóðurs í Vesturfylkjunum, eink-
um í Manitoba, heldur en til bit-
Haga. Einnig er maís sáð hér
allmikið til vetrarfóðurs handa
nautgripum.
Þegar engjar í Vestur-Canada
eru slegnar snemma, er grasið af
þeim mjög kjarngott, og gefur
lítið eða ekkert eftir ræktuðu *
fóðri, ef það næst óhrakið. Þær
tegundir, sem bezt hafa reynst af
ræktuðu fóðri í Vesturfylkjunum,
er alfalfa, rúggras og broomgras,
hvort heldur að þeim tegundum
er blandað saman eða að þær eru
gefnar hver út af fyrir sig. En
ef sáð er þar til bithaga, þá er
alfalfa og broomgras haldbeztu
tegundirnar.
Áburður. •
Aðal einkenni jarðvegsins í
Saskatchewan, og í Sléttufylkj-
unum öllum, er það, hve ríkur
hann er af kðfnunarefni og jurta-
leifum. Og það er eimitt það,
sem gefur berjum frjóefni og
varanleik. Þess vegna þurfa
bændur ekki á tilbúnum áburði
að halda. En ekki dugir fyrir
bændur að rækta korn á landinu
sínu ar frá ári, án þess að hvíla
landið, eða að breyta um sáðteg-
undir, því við það líður hann
margfaldan skaða.
Til þess að varðveita frjómagn
landsins, þarf korn- og nautgripa-
rækt að haldast í hendur, og verð-
ur það þýðingarmikla atriði aldr-
ei of vel brýnt fyrir mönnum, ef
þeir vilja að vel fari.
Hin hörðu vetrarfrost og hið
þurra loftslag eru öfl til vernj-
unar frjósemi jarðvegsins. Þau
losa allan jurtagróður í klaka-
böndum sínum frá vetrarnóttum
til sumarmála. Enn fremur varn-
ar hið reglubundna regnfall sum-
arsins því, að jarðvegurinn missi
gróðrarkraftsins af of miklum
þurki. Það hefir ávalt sannast,
að þar sem framleiðsla hefir far-
ið þverrandi, þá er það því að (
kenna, að landinu hefir verið
misboðið — að bændurnir hafa
annað hvort ekki hirt um að
breyta til um útsæði, eða á neinn
hátt að vernda gróðrarkraftinn.
Eldiviður og vatn.
Linkol eru aðal eldiviðarforði
manna í Saskatchewan, og eru
stórkostlegar linkolanámur í suð-
austur hluta fylkisins. Einnig
hefir D0minion stjórnin í félagi
við fylkisstjórnirnar í Saskatche-
wan og Manitoba, ráðist í að búa
til hnullunga úr kolamylsnu, sem
er þressuð með vélum ásamt lím-
efni til að halda mylsnunni sam-
an, og hefir það reynst ágætt
eldsneyti, ekki að eins heima
fyrir, heldur er líkleg til þess að
verða ágæt 'markaðsvara. Kolum
þessum má líka brenna eins og
menn nokkur fet ofan í jörðina
örfáum stöðum, heldur grafa
og taka þar það sem þeir þurfa
með í það og það skiftiö.
Um hlaupið
ár Hagavatni
Eftir Morgunblaðinu.
Hér birtist skýrsla þeirra fé-
laga, er morgunblaðið fékk til þess
að rannsaka vegsummerki við
Hagavatn. Hefir Björn Ólafsson
ritað eftirfarandi greinargerð um
það, sem fyrir augu þeira bar þar
efra, en Tryggvi magnússon tók
myndirnar (sem birtast í Mgbl.).
efra, en Tryggvi Magnússon tók
inu og eldri hlaup, ritar Þorsceinn
Þórarinsson. Þessir þrír menn
fáru sem kunnugt er í rannsóknar-
ferðina. <—
Björn Ólafsson ritar:
Til þess að hægt sé betur að
átta sig á þeirri frásögn, sem fer
hér á eftir, ætla eg að lýsa stutt-
lega'legu Hagavatns og umhverfi
þess.
Vatnið liggur upp að Fagra-
dalsfjalli að austan og Langjök-
ull að norðan. Að vestan og
sunnan liggur að því Lambahraun.
Austan við Fagradalsf jall er
Fagridalur. Nær hann inn að
Langjökli. Inst í dalnum upp við
jökulinn rgnnur “Farið” niður
breiðar eyrar og í Sandvatn, sem
er nokkuð fyrir austan. Farið
kemur úr Hagavatni. Rennur það
niður fjallhrygg, sem liggur fast
upp að jökinum. Fjallshryggur
þessi er rúmlega 100 metra hár.
Sést á því, að Hagavatn er hundr-
að metrum hærra en botn Fagra-
dals.
Jarðrask það, sem orðið hefir
við hlaupið, er mjög einkennilegt
og stórbrotið. Áður en hlaupið
kom, var afrensli Hagavatns lítið
sem ekkert. Afrensli þetta er kall-
að “Farið”, eins og áður er getið.
Dregur það nafn af breiðum ár-
farvegi, sem venjulega var lítið
vatn í nema í leysingum. Fyrir
hlaupið rann það 'úr vatninu und-
ir jökulsröndinni og niður af brún
fjallsins gegn um þröngt klif eða
sprungu í fjallinu og var þar lít-
ið gil. Fyrir neðan fremst í gil-
inu, voru sléttar klappir sem vatn-
ið rann eftir, á svo sem tuttugu
metra breiðu og fimtíu metra
löngu svæði. Var vatnið jafnan
svo lítið, að stikla mátti yfir
klappirnar þurum fótum.
Eftir því hefir verið tekið, að
Hagavatn hefir hækkað með ári
hverju undanfarið, svo að sjá
mátti greinilegan mun. Hafði
jökullinn skriðið fyrir útrensli
vatnsins, og var jökulrönd sú um
30 metra löng og 15—20 metra
þykk, sem lá fyrir vatninu, svo að
ekkert komst út nema það, sem
seitlaði undir ísinn. Ekki er
kunnugt að vatnið hafi annars-
staðar útrás. Er því skiljanlegt,
að vatnið hafi aukist mjög á ári
hverju, þar sem jökull liggur með
fram þvínær endilöngu vatninu.
Vatnið hefir ekki verið mælt, en
áætlað er, að það sé um fjórar
rastir á breidd og fimm til sex á
lengd.
Af því sem að framan er greint,
geta menn nokkuð markað hvern-
ig umhorfs var 'fyrir hlaupið. Á
vegsummerkjum þeim, sem sjá
má, er ekki erfitt að hugsa sér
hvernig umbrotin hafa farið fram.
Maður verður forviða og orðlauá
yfir þeim heljarkröftum, sem hér
hafa verið að verki.
I •
Um miðnætti á föstu^ag 16. ág.,
heyrðu menn á bæjum við Geysi
undirgang ógurlegan inn í óbygð-
inni. Ætluðu menn, að þrumu-
veður hefði skollið»á yfir jöklin-
um. Heyrðist þetta íangan tíma.
Þegar klukkan var fimm um
morguninn, sáu menn Tungufljót
ryðjast fram með gífurlegu vatns-
magni, svo flaut yfir alla bakka
og tók það með sér brúna, sem á
því var skamt frá Geysi. — Af
brúnni sést nú ekkert eftir nema
annar steinstöpullinn hálfur.
Jö'kullinn var búinn að loka
Hagavatni inni og hélt í skefjum
vatnsþunga miklurfi. Að lokum
hefir Jökulbergið sprungið eins
og gler fyrir hinum ógurlega
vatnsþunga, sem leitaði útgöng4-
Um leið 03 vatnið leysist úr viðj'
um jökulsins, geysist það fram 1
tryllingi í tvö hundruð metra
breiðum straum og steypist fram
yfir fjallsöxlina, niður í berg'
skorninginn og ofan í dalinn. Me®
hamslausu afli tekur það í fer