Lögberg - 15.12.1932, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. DESEMBER 1932.
BI.b 7
Adrög og ástæður
kreppunnar
Eftir Ingimund gamla.
(Framh. )
Eg sagði áðan, að þeir, sem
stjórn gjaldeyris þjóðanna hefðu
í hendi sér, — baukarnir, með
meira og minna af þjóðarviljanum
á bak við sig — hafi neytt allrar
orku til þess að tryggja gullið
sem undirstöðu gjaldmiðilsins að
stríðinu loknu, og ekki síður síðan
kreppan heltók þjóðirnar. f því
sambandi er vert að geta um tvær
undantekningar: Rús&land og
Þýzkaland. Þær þjóðir báðar
héldu áfram að prenta gjaldeyrir,
seðla, þar til þeir voru orðnir
verðlausir. Ekki skal hér sagt,
hvort þær gjörðu það af ásettu
ráði, eða að kringumstæðurnar
ráku þær áfram. En áhrifin í
báðum tilfellunum, urðu hin
sömu. Öll verðbréf og alt verð-
mæti féll niður í núll og því allar
innanlandskuldir, og hvað Rúss-
land snertir, allar skultíir, en
Þjóðverjar reistu aftur við á nýj-
um grundvelli — á nýju gull-
marki, með innanlandsskuldir all-
ar fallnar, en stríðsskuld ægilega
á herðum sér, eftir að búið var
með Versalasamningunum al-
ræmdu, að taka af þeim 13% af
landeignum, sem þeir áttu í Ev-
rópu, tíu prócent af fólki því, sem
þeim taldist í Evrópu fyrir stríð-
ið, allar nýlendur þeirra, sem að
rúmmáli voru 5 sinnum stærri en
Þýzkaland; tuttugu prócent af
öllum kolaforða þeirra; sjötíu og
fimm prócent af járnnámum
þeirra; tuttugu prócent af stál-
verksmiðjum þeirra, fimm þúsund
eimreiðar og hundrað og fimtíu
þúsund járnbrautar flutnings.
vagna; flutningsskip, sem til
samans voru 47,000,000 ton, og 28
biljónir marka, sem þeir höfðu
lánað eða lagt í iðnfyrirtæki utan
landamæra sinna. — En þrátt fyr-
ir þetta alt, eru Þjóðverjar nú
betur settir til lífsframfærslu og
frambúðar, en nokkur önnur þjóð
í Evrópu, að minsta kosti, ef ekki
væri fyrir stríðsskulda baggann
þunga, sem þeim var bundinn af
bræðrum þeirra í Versölum.
Menn spyrja ef til vill, hvað
þessi- klausa komi málinu við.
Hún kemur því við á tvennan hátt.
Fyrst, að sýna anda þann, sem réð
við samningaborðið í Versölum,
Og í öðru lagi að sýna, að fall
innbyrðis skulda Þjóðverja varð
þeim til lífs, þó það kannske hafi
verið blóðtaka fyrir marga, því ó-
kleift hefði þeim verið með öllu,
að borga vexti, þó maður tali ekki
um höfuðstól, bæði á útlendum og
innlendum lánum.
Eg hefi orðið langorður um
þessa hlið málsins, gjaldmiðils-
hliðina, sökum þess, að hún er
annar aðal þáttur kreppunnar,
og vona eg, að mér hafi tekist að
gjöra Ijóst hér að framan, hvers
vegna að gjaldmiðillinn hefir ver-
ið og verður annar aðal þáttur
hennar. Nefnik af því, að lög
þjóðanna leyfa, að gjaldmiðillinn
sé notaður takmarkalaust af
stofnunum þeim, sem ráða yfir
honum, til eigin hagsmuna, án
tiiiits tii hagsmuna almennings.
Annar aðal-þáttur kreppunnar
eru vinnuvélarnar, sem raskað
hafa öllu jafnvægi, sem áður var
þekt og menn höfðu vanist.
Mér dettur ekki í hug í þessum
hugleiðingum að far að ráðast á
eða fordæma vinnuvélarnar. Hitt
er skapi mínu nær að1 dás.t að
þeim, eins og nálega allir hafa
gjört og eru að 'gjöra. En mér
hefir ekki dulist og getur ekki dul-
ist, að vandi fylgir vegsemd
hverri, og vandinn er’að sjá og
skilja breytinguna, sem vélaöldin
hefir fært inn í heiminn með sér.
Það er sagt, að menn séu að
taka vélarnar í þjónustu sína, og
það er satt, — þeir taka ekki að-
eins vélarnar, heldur náttúruöfl-
in líka. En þeir taka það í nálega
öllum tilfellum til þess að auka
og efla eilgin hagsmuni. Vélaöld-
in öll hefir stefnt að stóriðnaðar-
takmarki. Meiri fraipleiðslu á
styttri tíma en áður var og í
stærri stíl. Afleiðin'garnar af
þessu hafa verið þær, að vélarn-
ar hafa verið að taka að sér meira
og meira af verki því, sem áður
var eingöngu unnið með handafla.
Mönnum fanst þetta gott, og það
hefði máske getað verið það, ef
vélaeigendurnir og aðrir hefði í
byrjun skilið, eða viljað hugsa
um, að áður en vélarnar eyddu
vinnutækifærum manna með öllu
út úr vinnuvíngarðinum, þá yrði
eitthvað sögulegt að ske. En því
ver og miður var það ekki gjört.
Vélaiðnaðurinn óx og margfald-
aðist, unz að vél var fundin til að
vinna flest þau verk, er menn áð-
ur unnu með höndum sínum, og
vinna það á skemmri tíma en
mennirnir gátu unnið það á. Og
samkvæmt lögmáli samkepnisiðn-
aðarins urðu mennirnir að þoka
fyrir vélunum. En á þessu bar
ekki mikið'fyrst í stað, því ný
tækifæri komu með nýjum vélum,
því altaf þurftu vélarnar ein-
hverja hjálp. En þegar að fram-
leiðslu fyrirtækjum fór að fækka,
fór að harðna á æ meir fyrir
verkamanninum, unz að, kreppan
tók hann því heljar taki, sem
hún heldur honum nú í, og verka-
maðurinn kemst aldrei aftur út
úr, nema með galgngjörðri breyt-
ingu á vélaiðnaðar framleiðslunni.
Sökum þess, að þessi vélaiðnað-
ur er í nálega öllum tilfellum
gróðafyrirtæki einstaklinga eða
séreignafélaga, þá er hann í eðli
sínu miskunnarlaus — er í raun-
inni uppihaldslaust stríð um yf-
irráð og einkahlunnindi á sviði
iðnaðarframleiðslunnar. Nýjar,
fullkomnari og kraftmeiri vélar
eru aðal grundvöllurinn og líka
driffjöðrin í allri þeirri misk-
unnarlausu samkepni. Þær gefa
einum tækifæri á að tvöfalda
framleiðslu sína og selja þess
velgna ódýrara en keppinautur
hans, sem ekki hefir jafn full-
komnar vélar, og verður því und-
ir í baráttunni, og allir þeir, sem
unnu fyrir lifibrauði sínu hjá
honum, verða vinnulausir á torg-
inu. Sem dæmi upp á þessa véla-j
samkepni má benda á, að það sem
tók 3700 verksæði 1929 að fram-
leiða til húsabyggingar, hjá einni
þjóð, gjörði ein verksmiðja árið
1931.
Einn maður bjó til 600 vindl-
inga á gefnum tíma, fyrir nokkru
síðan. Nú býr vél til 4,000 á sama
tíma. Ágætar vélar eru til til j
þess að, búa til Rayon-silki, sem
margir hafa atvinnu við. Nú er
búið að setja vél á stokkana í:
Bandaríkjunum, sem vinnur Ray-
on-silki 24 klukkutíma í sólar-
hring, án þess að nærri henni,
komi nokkur maður.
Þannig hefir verið og er haldið
áframj koll af kolli í öllum iðn-
greinum. Vélarnar eru bættar og
margfaldaðar, jafnvel þó að fram-
leiðslan sé meiri en þörfin, eða
markaðurinn, semi á móti henni
tekur. T. d. eru nú framleidd um
níu hundruð miljón pör af skóm
árlega í Bandaríkjunum, en með-
al sala árlega innan Baniaríkj-
anna sjálfra, er frá 3—4 hundr-
uð miljón pör, og sama er að
segja um vélaframleiðsluna í öll-
um öðrum atvinnugreinum. Og
þetta á sér ekki aðeins stað í
Bandaríkjunum, heldur á meðal
allra þjóða heimsins.
Og með þessaj staðreynd fyrir
framan sig og tollmúra, sem til-
finnanlega hefta öll viðskifti
þjóða á milli, eru blöðin,1 stór og
smá, og stjórnmálamenn þjóðanna
að telja fólki trú um, að 'gæfa og
góðæri sé á næstu grösum.
Frá mínu sjónarmiði er þetta
annað hvort fávizka, eða vísvit-
andi blekking, og er hvorttveggja
jafn-skaðlegt. |,
Þegar um meinsemd mannlegs
líkama er að ræða, er fyrsta og
aðal skilyrði læknisins, að gjöra
sér grein fyrir meinsemdinni eins
og hún er, áður en nokkur von er
til þess að' hann geti læknað
hana. Þannig er það með alheims-
mein það, sem nú þjáir þjóðirnar.
— Látum okkur gera okkur grein
fyrir þeim sannleika í sambandi
við kreppuna, að vélaframleiðsl-
an hefir komið því til leiðar, að
það er ekki lengur til atvinna
fyrir alla þá menn og konur, sem
atvinnu þurfa sér til lífsfram-
færslu, og verður aldrei framar,
með því vélaframleiðslu fyrir-
komulagi, sem nú á sér stað. Nú
sem stendur, er tíundi hver mað-
ur, sem lífsframleiðslu sína á
undir handafla sínum, * atvinnu-
laus, og eg held því fram, að það
séu engar sjáanlegar líkur til
þess, að nokkur þeirra fái nokk-
urn tíma handarvik að gjöra aft-
ur, eða, ef einhver þeirra fær það,
þá verða einhverjir aðrir út af
atvinnu. Og ekki nóg með það,
heldur hlýtur hópur atvinnulausra
að vaxa æ meir, undir því gjald-
eyris og iðnaðar fyrirkomulagi,
sem nú á sér stað.
Eg hefi áður sýnt fram á, hvað
gjaldeyris og vélaframleiðslu fyr-
irkomulagið er að gjöra í þessa
átt. En það eru fleiri atriði, sem
hér koma til greina. Fyrir nokk-
öð löngu síðan var það viðkvæði
í Bandaríkjunum, þelgar einhver
var á lausum kjala: “Go wesf,
young man’’ (Farðu til vestur-
landsins). Nú er ekkert vestur
land til lengur, í þeim skiln
ingi, til þess að taka á
móti fólki því, sem ofaukið er í
austurríkjum, svo það geti mynd-
að nýjar bygðir og nýja atvinnu
vegi sér og öðrum til lífsfram-
færslu. Það er upptekið, og á-
standið að en'gu betra nú vestur
við Kyrrahaf, en það er austur
við Aatlantshaf. Fólk verður nú
að vera þar sem það er komið og
bíða þess, að nýjar sparnaðar-
vélar ýti æ fleirum út í örbyrgð og
auðnuleysi.
“Hann fer ver með mig en
hund.”
“Svo — hvernllg?”
“Hann vill ekki einu sinni gefa
mér hálsband.”
ÁRNI JÓNSSON
frá Kaldrananesi.
og kona hans,
VALGERÐUR EINARSDÓTTIR.
Árni er fæddur þann 26. októ-
ber 1847, á Kleppustöðum í
Strandasýslu. Hann var son Jóns
Árnasonar á Kleppustöðum og Jó-
hönnu konu hans Jónsdóttur, frá
Hlíð í Þorskafirði. Rúmlelga tví-
tugur fluttist Árni að Kaldrana-
nesi, og var þar hjá hjónunum,
Árna Guðmundssyni og konu hans
Önnu Guðmundsdóttur; stundaði
þar sjómensku og önnur störf.
þaðan fór hann að Kleifum, og
svo aftur þaðan að Kleppustöðum,
var þar í lausamensku og stund-
aði sjómensku við Steingríms-
f jörð.
Þann 22. september 1877 gekk
hann að eiga Valgerði Einarsdótt-
ur, eins og getið er að ofan. Fluttu
þau hjón að Klúku og síðan að
Sunnudal; þar næst að Kirkju-
bóli. Þá voru þau á ýmsum stöð-
um þar í grendinni. Stundaði Árni
róðra o'g sagði til börnum þess á
á milli.
Árið 1890 fluttust þau hjón til
Canada; settust að fyrst í Tre-
hern í Manitobafylki; fluttust,
þaðan til Brandon og voru þar í
tólf ár samfleytt. Voru þá ís-
lendingar margir í bænum, og
meðal þeirra allmikið félagslíf.
Undi Árni þar hag sínum vel, og
stundaði öll þau störf, sem voru
á boðstólum; græddist honum fé
nokkurt. Þá fluttust þau hjón til
Ballard í Washington-ríkinu; en
þaðan fluttust þau eftir hálft
annað ár; leiddist Árna þokur og;
rigningar, sem þá gerðust þar
tíðar.
Árið 1904 fór Árni í leiðangur^
til Saskatchewan-fylkis, til þess-
að kanna lönd undir bú, og flutt-j
ist þangað árið eftir, og settist að
á landi, sem hann nam í grend við:
bæinn Mozart. Keypti hann sér^
vinnu-uxa tvo, nautgripi fleiri og
nauðsynlegustu búshluti. Blómg-j
aðist nú hagur Árna. Keypti hannl
sér allmikið land
landnám sitt, og
Hljóp það upp á
dali. Hann reisti
í viðbót við
nokkra hesta.
fjórða þúsund
og fjós með
THE
Domimoim Baok
Stofnaður 1871
Vér seljum bankaávísanir, ferða-
manna peningaávísanir og send-
um peninga með síma eða póáti
til allra landa, fyiir lægátu hugs-
anleg ómakslaun.
Vér veitum sérstaka athygli við-
skiftareikningum þeirra viðskifta-
vina er búa utan borgar. Upp-
ar fúslega látnar í té.
Vér bjóðum yður að skifta við
oss og leggja peninga yðar inn í
nœstu sparisjóðsdeild vora.
heyhlöðu, mikið hús. Brann það
mjög bráðlega, ásamt miklu af
heyi og korni. Aftur reisti Árni j
fjós en!gu minna. Var því verki
lokið 1917. Átti hann þá 50 naut-
gripi, 12 hesta,og góðan stofn ali-
fugla.
Árið 1927 var Árni búinn að búa
í bygð þessari um 22 ár. Áttu þau
hjón þá 50 ára giftingarafmæli
sitt, þ. 22. september. Og þ. 27.
október var Árni áttræður.
Þeim hjónum, Árna og Val-
gerði, varð 5 barna auðið. Þar af
lifa tvö: Jóhann Guðbjörg, gift í
Vancouver í British Columbia, ofe
Árni Valdimar, búandi á föður-
leyfð sinni nálægt Mozart.
Árni var kominn af góðu fólki,
að langfeðga tali. Hann var at-
orkumaður og hagsýnn; hreyfur í
viðmóti og tali, sjálfstæður í
hugsunum. Hann var með afbrigð-
um skýr á bóklegar mentir, víð-
lesinn og minnulgur. Hann naut
talsverðrar mentunar í uppvexti,
og jók við það æ síðan. Hann rit-
aði ágæta hönd og gott mál.
Hann var blátt áfram í viðmóti
og frjálslegur í tali; var mann-
borlegur á velli og vakti eftirtekt
í hópi manna. Tillitið var fjörugt
o'g greinilegt, og samræður með
honum voru skemtilegar og upp-
byggilegar.
Hann dó á Almenna sjúkrahús-
inu í Winnipeg þ. 1. maí 1930.
Valgerður, kona Árna, er fædd
þ. 28. febrúar 1849, við ísafjörð á
íslandi. Ekki er mér unt að rekja
ætt hennar né æfiferil fram að
giftingu, vegna þess að enfein eru
handbær skýrteini um það fyrir
hendi og vegna ókunnugleika míns.
En eina eiga þau söguna að
mestu, Árni og Valgerður, að haf-
inni samleið.
Víst má segja um Valgerði, að
hún reyndist manni^sínum hinn
bezti kvenkostur. Stóð hún jafn-
fætis landnámskonum hér, þeim
helztu. Hún var prúðmaunleg í
viðmóti, þýð, en þó alvörugefin í
skoðunum. Var umburðarlynd og
hafði mikið þolgæði og sýndi
mikla þolinmæði, og trúarlega
undirgefni, í þjáningum þeim,
sem hún bar. Glögtgskygn var hún
á hugsunarhátt manna; mat meira
það, sem var innan brjósts, en út-
vortis gáfur og glæsimensku.
Augu hennar litu fremur djúpið,
en yfirborðið, án þess þó að lítils-
virða það, sem er gott í sjálfu sér.
Hinn sýnilegi heimur var henni
þýðingarmikið verksvið, en þýð-
ingarmeiri miklu var þó sá heim-
ur, sem var ofar stjörnum og sól
—hinn ósýnilegi heimur Guðs.
Þar átti hún sér borgararétt og
skjól, Þar átti hinn þjáði andi
hennar marga fagnaðarríka stund
með Guði, sem efldi hana að
ganga undir krossinum. Þetta
gaf henni þá glöggskygni, að hún
mátti vel lesa sundur helga hluti
og hégómlega.
Starfssvið Guðs taldi hún sitt
eigið; og rækti það ung. Er það
haft á orði, að hún kendi tveimur
unglingum kverið utanbókar á ís-
landi, um leið o'g hún vann vinnu
sína.
Meðan hún var í Brandon, til-
heyrði hún safnaðarfélagi Bapt-
ista, og eins meðan hún var á
Ströndinni. Mun hún hafa verið
um tíu ár í Baptista söfnuðinum í
Brandon.
Bænin var henni “yndæl iðja”.
Bað hún fyrir sér og sinum, börn-
um og barnabörnum. Lét hún svo
um mælt, að sízt mundi hún hætta
að biðja fyrir ástmennum sínum,
eftir burtför sína úr heiminum.
Og mundi blessa þau með andlegu
samfélagi, þótt horfin að sýnilegri
sambúð.
Valgerður var sárþjáð af andar-*
I teppu um all-mörg ár. Hún var
I til heimilis hjá syni sínum, Árna
Valdimar, við Mozart, og lézt þ.
17. nóvember síðastliðinn. Jarð-
arför hennar fór fram þ. 24 s. m.
Var sungið yfir henni af þeim,
sðm þetta ritar, að viðstöddu
mörlgu fólki. Hvíla hennar jarð-
nesku leifar í grafreitnum í grend
við Mozart, við hlið manns
hennar.
Mér er falið að flytja þakklæti
Árna V. Jónssonar og skyldmenna
hans, þeim Mr. og Mrs. Laurie
Johnson, Gí&la Guðjónssyni, S. S.
Bjarnason og syni hans Franklin,
og þeim öllum, sem með alúð og
liðsemd hjálpuðu þeim í veikind-
um þeirra eigin, og í þjáning hinn-
art burtkölluðu móður. Guð blessi
alla þessa vini og velgjörara.
S. S. C.
Útibú í Winnipeg:
Main Office—Main St. and McDermot Ave.
Main St. and Redwood Ave.
North End Branch—Main St. near C.P.R. Station
Notre Dame Ave. and Sherbrooke St.
Portage Ave. and Kennedy St.
Portage Ave. and Sherbrooke St.
Union Stockyards, St. Boniface.
Fullkomnasta gjöfin!
L0ÐKAPA
frá Holt, Renfrew
jfprív Jóltn
KAUPIÐ STRAX og SPARIÐ!
Sjaldgæft tækifæri til að fá sér loðskápu fyrir jólin.
Jólagjöf, sem metin verður árum saman!
Caracul Paw
úr mjúku, hlýju og haldgóðu skinni.
$98.50
Muskrat
með fögrum Kolinsky blæ
$125.00
Hudson Seal
Mesta uppáhald árstíðarinnar
$159.50
Holt, Renfrew
& Company Limited