Lögberg - 22.03.1934, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. MARZ 1934
Högíjerg
OeflS ðt hvern fímtudag af
T H E COLUMBl'á. P R E B 8 L I M I T E D
69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritatjðrans.
BDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VerO $3.00 um áriO—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 69 5 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PHONE 88 327
St. Lawrence samningarnir
Bandaxíkja senatið hefir neitað að stað-
festa samninga þá, sem stjórnir Canada og
Bandaríkjanna höfðu gert viðvíkjandi St.
Lawrence skipaskurðinum.
Þessir samningar voru í alla staði viðun-
anlegir, að því er virtist, og kom mörgum á
óvart að þannig skyldi fara.
Mótspyrna gegn samningunum kom aðal-
lega frá New York og Illinois ríkjunum.
Ibúar ihins fyrenda ríkis ætla að
auknir flutningar um St. Lawrence skurðinn,
verði til þess að New York borg tapi tals-
verðu af þeirri verzlun, sem hún hefir ætíð
haft, sem stærsta hafnarborg Ameríku.
Verstu féndur þessa máls hafa þó ætíð verið
hin öflugu raforkufélög austur frá, sem telja
sér hættu búna, ef hið opinbera tæki að sér
að starfrækja þau miljón hestölf raforku, sem
New York ríki fengi í sinn hlut, ef skurður-
inn væri gerður.
Afstaða New York ríkis er því skiljan-
leg. Hitt er einkennilegra að Illinois ríki
skuli einnig hafa barist gegn þessutn samn-
ingum. Það liggur í augnim uppi, að ef skip-
gengt yrði upp til stórvatnanna, þá myndi
Chicago Verða ein af stærstu hafnarborgum
heimsins. Astæðan fyrir þessari mótspymu
að hálfu Illinois ríkis, er sú, að komið hefir
til tals að byggja skipaskurð eftir farvegi
Mississippi fljótsins, alla leið suður í mexi-
kanska flóann. Eln til að koma því í fram-
kvæmd, verður að grafa svo djúpan skurð að
aðrensli fáist úr stórvötnunuip til Mississippi.
Ohicago hefir í mörg ár tekið vatn á þennan
hátt í leyfisleysi og er nú svo komið að stór-
vötnin hafa grynkað svo að til vandræða horf-
ir. Enn meira vatn yrði að taka, ef Missis-
sippi leiðin ætti að verða nothæf. Þessi ráð-
stöfun er því stórhættuleg fyrir okkur í
Canada.
Alitið var að Roosevelt forseti væri St.
Lawrence samningunum hlyntur, og bíður
hann því ósigur í þessu máli. Samt fanst
mörgum að forsetinn væri ekki mVgu ákveð-
inn með að framfylgja samningunum í þing-
inu, og féll það aðallega á herðar Roberts La-
Follette, yngra, að berjast fyrir málinu í
senatinu. Hann var ofurliði borinn, og mun
nú þetta þarflega fyrirtæki úr sögunni til
margra ára.
Ekki er því að neita að Canada á nokkra
sök á því að svona er komið.
Á stjórnardögum Hoovers var talið lík-
legt að samningarnir næðu fram að ganga í
Bandaríkja þinginu, en þá stóðu bæði Quebec
og Ontario fylki svo fast á móti þeim, að engu
varð um þokað. Þegar Bennett komst til
valda, tók hann svo djarft í taumana að mót-
mæli þessara fylkja komu fyrir ekki. Frammi-
staða hans í þessu máli er því í alla staði hin
bezta.
Ætlunin var í fyrstu, að grafa 27 feta
djúpan skipaskurð, þar sem tálmanir væru,
svo að hafskip gætu farið leiðar sinnar frá
Montreal til Chicago. Kostnaðurinn í sam-
bandi við fyrirtækið var áætlaður um 543
miljónir dollara, og áttu Bandaríkin að greiða
rúman helming af þessari upphæð. En þar
sem Canada hafði þegar lokið við Welland
skurðinn, sem kostaði um 130 miljónir, þá
hefðu nv útgjöld af okkar hálfu ekki numið
meir en 141 miljón, eða þar um bil.
Raforka, sem fengist hefði, ef skurður-
inn hefði verið grafinn, var áætluð um 2
miljón hestöfl. Þessu átti að skifta jafnt með
New York ríki og Ontario fylki.
Allir, sem unna framtíð þessa lands,
munu finna sárt til þess, að svona skyldi tak-
ast með svo þýðingarmikið mál.
Hvað eina, sem greiðir samgöngur og j
eykur viðskifti þjóða á milli, horfir til fram-
fara og hefði hér verið stórt spor stigið í
rétta átt, ef þessi volduga hugmynd hefði
komist í framkvæmd.
Við megum hér sjálfum oss um kenna,
og dugir ekki að skella allri skuldinni á
Bandaríkin. Þar, eins og hér, eru ávalt marg-
ir, sem meta eigin hagsmuni meir en þjóðar-
velferð, og tókst þeim í þetta sinn, sem oftar,
að stöðva framgang mála þeirra, er að ein-
hverju leyti gátu hnekt hag einstakra, öflugra
félaga.
En þótt að svona færi í þessu tilfelli, er
ekki ólíkiegt að St. Lawrence skurðurinn
verði grafinn síðar meir, landi og þjóð til
heilla.
I
Merkileg útgáfa íslenzkra rita
Eftir prófessor, dr. Richard Beck
Bg er þess fullviss, að fjölda margir
landa minna vestan hafs eiga enn svo óbrjál-
aða ættgenga fróðleikshneigð sína, að þeir
vilja fegnir fregna af hverri þeirri starfsemi,
s<‘m miðar að aukinni þekking á íslenzkum
merkisritum og vaxandi útbreiðslu þeirra.
Með það í huga, skal hér stuttlega sagt frá
liinni stórfeldu útgáfustarfs(‘mi bóksalans og
bókfræðingsins danska, Ejnars Munksgaard,
í þágu íslenzkra fræða. Eb lesendur munu
vilja vita nokkur deili á þeim athafnasama
hugsjónamanni, sem með þeirri útgáfustarf-
semi héfir gerst brautryðjandi og bjargvætt-
ur á sviði íslenzkra menta og bókfræði. Dr.
Sigurður Nordal, sem gagnkunnugur er
Munksgaard, og fræðistörfum hans, lvsir hon-
um á þessa leið:
“Fyrir rúmum 15 árum kom ungur mað-
ur til Kaupmannahafnar að leita sér fjár og
frama. Hann var vinfár og félítill, en hafði
alt frá æsku vitað hvað hann vildi, og aflað
sér óvenjulegrar þekkingar á starfi sínu.
Ejnar Munksgaard er jóskur að ætt, fæddur
í Vébjörgum 1890. Þar byrjaði hann bók-
salanám sitt, en fór, tvítugur að aldri, suður
í lönd og vann þar í bókaverzlunum í Þýska-
landi, Svisslandi og Frakklandi í sjö ár. Þeg-
ar til Hafnar kom, gekk hann í félag við ann-
an mann, Levin að nafni, og byrjuðu þeir
félagar í smáum stíl og seldu fyrst einkum
gamlar bækur. En brátt kom það í ljós, að
Munksgaard var framtakssamur og fundvís á
nýjar leiðir. Fornbóksala þeirra félaga óx
og varð sífelt f jölbreyttari, og áður en langt
leið tóku þeir að færast ýms meiri háttar út-
gáfufyrirtæki í fang. Nú er svo komið, að
Levin og Munksgaard' er stærsta vísindafor-
lag Norðurlanda og fyrirtæki þeirra eru vel
þekt af fræðimönnum um allan hinn siðaða
heim. Vísindatímarit þau, sem þeir gefa út,
hafa áskrifendur í 500 bæjum víðs vegar um
lönd.
“Það er ekkert launungannál, að það er
Munksgaard, sem er lífið og sálin í þessari
miklu starfsemi, enda hefir hann til þess ó-
venjulega hæfileika, bæði að gáfum, lærdómi
og sþaplyndi. Hann er f jölmentaður og fræði-
maður að upplagi, prýðilega ritfær sjálfur
og hefir samið og gefið út rit um bókfræði og
bókasöfnun í hjáverkum. Og hann er höfð-
ingi í lund, stórtækur og stórhuga, kaupsýslu-
maður og víkingur í senn. Hann er óvenju-
legt ljúfmenni í framgöngu og munu flestir
íslendingar, sem átt hafa því láni að fagna að
kynnast honum, hafa fengið á honum miklar
mætur. Spillir það ekki til, að hann er jósk-
ur, því að Islendingar hafa jafnan átt betur
skap saman við Jóta en EydaniV (Lesbók
Morgunblaðsins, 5. febr. 1933).
Alþingishátíðarárið (1930) byrjaði
Munksgaard að gefa út ljósprentanir af hin-
um merkustu handritum íslenzkum með afar
glæsilegri og vandaðri útgáfu af sjálfri Flat-
eyjarbók, sem víðfrægust er og fjölbreyttust
að efni af íslenzkum skinnbókum, en hún hefir
meðal annars inni að halda Noregskonunga-
sögur, Grænlendingaþátt, Færeyingasögu og
Jómsvíkingasögu; er þar því girnilegt til fróð-
leiks og þó hvergi nærri alt talið. Finnur pró-
fessor Jónsson fylgdi útgáfunni úr hlaði með
fróðlegri greinargerð um efni og sögu þessa
nafnkunna ritsafns. Hefir Flateyjarbók, í
heild sinni, aðeins verið prentuð einu sinni
áður, í Kristianiu, 1860-68. Stóðu Norðmenn
að þeirri útgáfu, Dr. Ouðbrandur Vigfússon
og prófessor C. R. Unger sáu um hana.
í þessu ljósprentanasafni Munksgaards
hafa síðan komið út þessi handrit: Ormsbók
Snorra-Eddu (1931), Konungsbókarhandrit
Grágásar (1932) og Fríssbók (1933). Auk
ýmislegs annars hefir hin fyrst nefnda að
geyma eitt elsta handrit Snorra-Eddu; hefir
dr. Nordal ritað glöggan formála að útgáfu
þessari; en dr. Páll Eggert ólason gerir Grá-
gás sömu skil í gagnorðum inngangi, en hér er
um að ræða annað höfuðhandrit vorrar fornu
og frægu lögbókar. Fríssbók er aðal skinn-
handrit Heimskringlu, sem nú er við lýði, og
er þar að finna konungasögur Snorra ( að
Ólafs sögu helga undanskilinni) og sögu Há-
konai* gamla eftir Sturlu sagnritara Þórðar-
son. Formáli Halldórs prófessors Hermanns-
sonar að þessari útgáfu Fríssbókar er hinn
fróðlegasti, eins og vænta mátti. Næsta bindið
í þessari stórmerkilegu handritaútgáfu er á
uppsiglingu, og verður það Möðruvallabók,
eitt hinna stærstu og verðmætustu íslenzkra
handrita, því að hún er hö£uð handrit fjölda
hinna merkustu og vinsælustu Islendinga-
sagna—Njáls sögu, Egils sögu Skallagríms-
sonar, Kormáks sögu og Laxdælu. Hefir dr.
Einar Ólafur Sveinsson fengið það hlutverk,
að rita formálann að útgáfunni og má fylli-
lega búast við hinu bezta af honum í því efni.
Síðari bindi ljósprentana þessara eru öll
með sama rausnaúbragðinu, hvað frágang
snertir, eins og Flateyjarbók, og munu fleiri á
Becu ín 'hluid
CLEANUNESS OF PLANT AND PRODUCT
Drewry’S
Standard |ager
ESTABLISHED IÖ77 PHONE57 2QI
I
eftir koma í svipuSum stíl. Munks-
gaard lætur því sannarleka ekkert til
þess sparað, að útgáfur þessar megi
verða sem mestur sómi Islandi, og
þar með honum sjálfum; en þessi
starfsemi hans lýsir hvorutveggja í
senn glöggum skilningi hans á menn-
ingarlegu og bókmentalegu gildi ís-
lenzkra fornrita og ríkri ást hans á
þeim og íslandi. Verðsins vegna er
það eðlilega á færi fæstra einstakra
mann að eignast þessar ljósprent-
anir af handritunum; en bókasöfn
víðs vegar um lönd, allar götur aust-
ur i Japan, hafa gerst áskrifendur
að þeim. Og með þeim er íslenzku-
og norrænufræðingum hvarvetna
gert greiðar fyrir með, að ná til
sjálfra heimildanna, þar sem þær
verða nú fáanlegar í ýmsuni helztu
bókasöfnum fiestra menningarlanda.
Stórhagur er einnig að því, að for-
málarnir að þessum útgáfum exu rit -
aðir á útbreiddasta heimsmálinu—
ensku. Handrita-ljósprentanir
Munksgaards eru, eins og dr. Nor-
dal orðar það réttilega: “rækileg á-
minning um að sirína fornbókment-
um vorum og eitt stærsta sporið,
'• sem stigið hefir verið síðustu árin
til þess að efla hróður íslands út á
við.”
Með þessari handritaútgáfu sinni
einni saman, einstakri í sinni röð,
hefir Munksgaard þegar reist sér
þann minnisvarða, sem standa mun
meðan fræðimenn halda áfram að
sinna íslenzkum fornbókmentum.
En hann hefir gengið feti framar í
starfsemi sinni íslenzkum bókment-
um og menningarsögu í hag. Fyrir
uppástungu og hvatning dr. Nordals
hefir hann hafið ljósprentaða út-
gáfu hinna elztu og fágætustu prent-
aðra bóka íslenzkra; hefir prófessor
Nordal umsjá með útgáfu þessa rit-
safns og ritaði hann formálann að
fyrsta bindi þess, sem út kom i
fyrra; var það ljósprentun af Nýja-
testamentis-þýðingu Odds biskups
Gottskálkssonar, sem er elzt prentuð
bók á vora tungu (1540) og geysi
merkileg í máls og menningarsögu
íslands. En af henni segja lærðir
menn að eins til vera ellefu eintök,
og þrjú ein í heilu lagi, Er þá auð-
sætt, hver fengur fræði- og fróð-
leiksmönnum hin ljósprentaða út-
gáfa hennar er.
Annað bindi þessa safns fágætra
íslenzkra bóka er rétt nýlega komið
á prent, en það er ljósprentun af
Guðspjallabók Ólafs biskups Hjalta-
sonar (1562), næst elstu eða þriðju
elstu prentaðri bók íslenzkri á Is-
landi; af henni er aðeins til eitt ein-
tak á bygðu bóli, að því er menn vita,
í konunglega bókasafninu í Kaup-
mannahöfn, og þó gallað. Merkisrit
þetta barst mér fyrir skemstu í hend-
ur og ýtti það undir mig að rita
greinarkorn þetta. Dr. Halldór
Hermannsson, en hann var til þess
manna hæfastur vegna afburða
þekkingar á íslenzkri bókfræði, hef-
ir ritað ítarlegan og sérstaklega eft-
irtektarverðan inngang að útgáfunni,
bæði á ensku og íslenzku, og er það
viturlega ráðið, íslenzkum og er-
lendum lesendum jafnt til gagnsemd-
ar. Varpa hinar fróðlegu og skarp-
skygnu athugasemdir Halldórs nýju
Ijósi á ýmislegt í sögu íslenzkrar
prentlistar og verður það eigi rakið
hér, en mjög er margt óljóst í þeim
fræðum. T. d. vita menn eigi hve-
nær hin fyrsta prentaða bók kom
til íslands. Meðal þeirra merkisat-
riða, sem Halldór tekur hér til með-
ferðar er sú skoðun sumra fræði-
manna, að Ólafur biskup Hjalta-
son hafi gefið út sálmabók, en það
telur Halldór ósennilegt. Að sömu
niðurstöðu kemst hann viðvíkjandi
því, að Jón biskup Arason hafi látið
snúa Guðspjöllunum á íslenzku.
(Sbr. ritgerð H. Hermannssonar,
“Prentsmiðja Jóns Matthíassonar,”
Almanak O. S. Thorgeirssonar
1930). Hér sem annarsstaðar eru
skoðanir Halldórs settar fram með
strang-vísindalegri varfærni; hann
hættir sér aldrei út á hála-gler beisl-
islausrar ímyndunar; tilgátur hans
eiga sér jafnan rætur í staðreynd-
um.
Að öllum frágangi eru þessar Ijós-
prentuðu útgáfur sjaldgæfra, ís-
lenzkra rita hinar prýðilegustu og
tiltölulega ódýrar. Er von á fleiri
íslenzkum merkisritum í safn þetta
á næstunni; má treysta því, að heppi-
lega verði valið, þar sem dr. Nordal
hefir það verk með höndum.
Það er því ekki ofsögum sagt, að
Munksgaard er með hinni víðfeðmu
og merkilegu útgáfustarfsemi sinni
að vinna íslenzkum fræðum og Is-
landi ómetanlegt gagn og aukna
frægð. Á traustum grundvelli þess
starfs hans munu fræðimenn byggja
um komandí aldir. En það eru ekki
fræðimennirnir einir, sem eiga
Munksgard skuld að gjalda; bók-
elskir og þjóðræknir íslendingar al-
staðar mega vera stórþakklátir hon-
um og þeim öllum, sem styðja hann
að því verki, að gera bókmenta-f jár-
sjóðu vora arðbærari og aðgengi-
legri á íslandi og meðal hinna fjar-
lægustu menningarþjóða.
Farið ekki í háskóla!
(Þessi smágrein er þýdd úr Maga-
zine Digest, og er eftir írska rithöf-
‘indinn velþekta, George Bernard
Shaw.).
Eg álít að heppilegast væri að rífa
niður allar háskólabyggingar ver-
aldarinnar og strá salti á grunna
þeirra.
Ekki alls fyrir löngu lá nærri að
ógurlegur ófriður eyðilegði siðmenn-
ingu þjóðanna. Vér vitum ekki nema
um verulega eyðileggingu hafi verið
að ræða, því ófriðurinn sýndi að sið-
menning þessi átti sér ekki djúpar
rætur.
Ófriðurinn var háður að tilhlutan
manna með háskólamentun. Það eru
tvær verulega hættulegar stéttir
manna í veröldinni: hinir hálfment-
uðu, sem eyddu hálfri siðmenning-
unni og hinir hámentuðu, sem næst-
um eyðilögðu veröldina.
í mínu ungdæmi, þektu menn ekki
fornar siðmenningar, að undanteknu
litlu einu um Grikki og Rómverja.
Til þess dags, er próf. Flinders
Petrie byrjaði að grafa upp minjar
um fornar siðmenningar, höfðum
við enga hugmynd um að þær hefði
átt sér stað, og verið svo svipaðar
nútíma siðmenningu. En þær hurfu.
Lærdómurinn varð þeim að falli.
Eg álít að til viðhalds siðmenn-
ingar þurfum við að eignast menn,
með frumlegan hugsanaferil.
En háskólinn mótar menn með
ófrumlegan hugsunarhátt. Hann
nemur hurt það sem frumlegt er, en
veítir í staðinn utan að lærðar hug-
myndir. Þessvegna spái eg hruni
þessarar okkar siðmenningar og
bráðri endurkomu þess, sem kallað
hefir verið “miðalda myrkur.”
Ef þú spyrðir mig hvort þú ættir
að hætta námi í háskólanum, þá gæti
eg ekki svarað því. Þú getur lært
nokkuð í háskólanum. Þar er þér
kent að hugsa á almenna vísu, og er
það hagkvæmni, sem eg myndi mæla
með við son minn, ef eg ætti nokk-
urn. Eg myndi senda hann í háskóla,
og vara hann við að gleypa ekki við
utan að lærðum hugmyndum, og að
líta ekki í þær bækur, sem honum
væri þar sagt að lesa. . .
Kenslubækur eru í rauninni ekki
til lestrar. Eg er ekki lærdómsmað-
ur, vegna þess að eg hefi aldrei lesið
kenslubækur. Þeim tíma, sem eg
átti að nota til slíks lestrar, varði eg
á nytsamari hátt, og las góðar bæk-
ur,—bækur skrifaðar af fólki, sem
kunni að skrifa. En slíkt er ekki
hægt að segja um þá, sem skrifa
kenslubækur.
Þessvegna segi eg: lestu góðar
bækur; líttu ekki i kenslubækur,
nema þegar nauðsyn krefur, svo að
þú verðir e^ki rekinn úr háskólan-
um.
Lestu góðar, vel skrifaðar bækur;
kyntu þér vel bækur um gjörbreyt-
ingar-stefnur, og viðfangsefni
þeirra. Ef þú ert ekki gjörbreyt-
inga-sinni á tvítugs aldri, þá verð-
urðu gamaldags í hugsunarhætti um
fimtugt. Ef þú ert byltingamaður
um tvítugt, þá er vegur að þú verðir
að manni um fertugt.
Ræddu ýms málefni við háskóla-
kennarana. Hlustaðu á álit sögu-
kennara þíns og farðu svo til ann-
ars kennara og fáðu álit hans á sama
málefni. Athugaðu jákvæðar og
neikvæðar hliðar allra mála, og þú
munt komast að raun um að tilraun-
ir eru gerðar til að gera mentun þina
einhliða.
Fæstir þeir ungu menn, sem sækja
háskólana, eru megnugir þess að
hagnýta sér kensluna. Þeir verða að
standast prófin, og þess vegna er
þeim kent að svara spurningum. Ef
þeim er sagt að það séu tvær hliðar
á hverju máli, þá standa þeir uppi
yáðalausir. Það, að standast próf,
á ekkert skylt við leit eftir sann-
leika.
Með ánægju vil eg læða inn hjá
þér efasemdum; þær skemta þér í
bili, en þú munt brátt gleyma þeim.
Á mínum yngri árum var eg gagn-
rýnandi. Eg dæmdi um málverk og
leikrit. Þegar eg kom inn á mál-
verkasafn, þar sem voru nokkrar
þúsundir mynda, þá vissi eg vel að
aðeins ein eða tvær myndir úr öllu
safninu, gátu orðið fyrir valinu. Eg
leit því í flýti yfir safnið og valdi
svo sem tyflt mynda, sem til greina
gætu komið.
Þetta er það sem þú ættir að gera:
Þegar háskólakennararnir benda þér
á staðreyndir, þá áttu að segja við
sjálfan þig: “Ekkert af þessu er
þess virði að leggja það á minnið.”
Eins og sá, sem leitar i ruslakistu,
áttu að virða það sem þú finnur;
halda því sem einhvers er virði, en
kasta hinu.
Þá verður þú lærður maður. Þá
muntu þekkja nokkrar staðreyndir,
sem eru þess virði að muna þær.
Einstaklingur, sem geymir i huga
sínum margt, sem hann i rauninni
ætti að reyna að gleyma, getur auð-
veldlega fengið hæsta vitnisburðinn
í háskólanum, en samt væri betra að
brenna þann á báli hið fyrsta. x.
DAYTIME CREPE
*
Ný vefnaðaraðferð, sem tekið er með fögnuði.
Þegar konur fundu að því að Crepe-kjólarnir vildu
festast við sokkana—sérstaklega crepe-sokka—þá af-
réðu vefararnir að bæta úr þessu. Nú er ný vara komin
á markaðinn, sem heitir Daytime. Rétthverfan er eins
og fínasta crepe var áður, en ranghverfan er slétt og
mjúk eins og satin. Þetta eru sumir litirnir: Lotus
blue, schooner blue, temple gold, fisherman red, plum
brown, mustard, araby rose, rio rust, sandeen, santaupe,
nippon g.reen, choa blue, bernese blue.
$1.95 yarðið
—Dress Silks and Woolens Section,
Second Floor, Portage.
*'T. EATON C9,Umo