Lögberg - 06.12.1934, Blaðsíða 7

LÖGBEŒtG, FIMTUDAGINN 6. DESEMBEE, 1934.
7
Jónas Björn Goodman
(Ptfter Goodman)
Fæddur 1878 — Dáinn 1934
“Vert þú sæll, vinúr! Eg veifa
afi þér hönd
Sam-mæla söngs míns, frá sól-
arlags-strönd.”
St. G. St.
Sú harmafregn flaug út
um bygðir lands 24. ágúst síÖ-
astliÖinn, að Jónas Björn
Goodman, er jafnan gekk und-
ir nafninu Peter Goodman,
bóndi í Argyle-bygð hefði and-
ast á spítalanum í Winnipeg.
Hafði hann verið þar nokkrar
vikur allmikið þjáður. Fregn-
in kom til* almennings eyrna
sem þruma úr heiðskíru lofti,
þvi hann var maður á bezta
aldri, þó þeim, sem voru hon-
um nákunnugastir væri það
ljóst, að heilsa hans stóð á
veikum fæti. Sá látni var fæddur að Flögu i Vatnsdal í Húna-
vatnssýslu 27. júli 1878. Foreldrar hans voru Benóni Guðmunds-
son Guðmundssonar frá Ferjubakka í Mýrasýslu, og Margrét
Bjarnadóttir frá Steiná í Svartárdal í Húnaþingi.
Níu ára gamall fluttist hann með foreldrum sínutn til Vest-
urheims; var það árið 1887. Nam faðir hans land í Argylebygð-
inni og bjó þar unz hann varð að bregða búi fyrir aldurs sakir;
nú dáinn fyrir mörgum árum. Jónas Björn var frábærilega efni-
legur og vel gefinn, kom það árla í ljós, en efni og ástæður for-
eldranna leyfðu það ekki að hann gæti gengið mentaveginn. Fór
hann kornungur í vinnumesku og vann hann algenga bændavinnu
í Argyle og grendinni fram yfir aldamót og þótti bezti vinnumaður.
Vorið 1903 réðist hann til Guðmundar Símonarsonar, er þá
hafði umfangsmikla akuryrkju verkfæraverzlun í Glenboro, og
gerðist untferðasali fyrir hann, og komu þá skjótt í ljós hjá honum
sérstakir hæfileikar á því sviði. Skömmu seinna réðist hann ti!
verzlunarfélags sem viðskifti hafði víSsvegar um Canada og starf-
aði hjá því sem farandsali þar til á stríðsárunum; ferðaðist hann
um jtvert og endilangt landið, og vann sér mikinn orðstýr. Stóðu
honum fáir á sporði, hann var prýðis orðhagur og vel máli farinn,
og naut vinsælda húsbænda sinna og allra sem kyntust honum;
hann átti vini hvar sem hann fór, því -hann var skemtilegur maður
og bezti drengur í hvivetna. 30. nóv. 1915 innritaðist hann í
Canada herinn; fór hann austur um haf með 78. herdeildinni, var
alllengi á Englandi, fór siðan til Frakklands, en var ekki sendur
á vígvöll sökum heilsuveiklunar. Vann hann þar samt urti tíma,
en varð að hverfa frá hernaðarstörfum. Kom heim í febrúar 1918
og var leystur frá herþjónustu. í Argylebygð keypti hann sér bú-
jörð að stríðinu loknu; stundaði landbúnað lengst upp frá því,
þó var hann um 2-3 ára skeið í þjónustu “Soldier Settlement
Board,” ferðaðist á þeim tíma víðsvegar um Manitoba sem eftir-
litsmaður stjórnardeildarinnar; gætti hagsmuna hennar og her-
mannanna, sem lönd höfðu keypt að tilhlutan stjórnarráðsins.
Var j)að umfangsmikið og erfitt verk. Bjó hann ])á um tíma í
Neepavva. Heima í sveit tók hann drjúgan þátt í almennum mál-
um, sat nokkur ár í sveitarstjórn Argyle-sveitar og skrifari og
féhirðir skólaráðsins var hann, er kallið kom.. í bændasamlags
hreyfingum tók hann mikinn þátt. Meðlimur Frelsissafnaðar var
hann, og lagði jafnan gott til kirkjumála. í stjórnmálum fylgdi
hann lengst frjálslynda flokknum (liberál), en siðustu árin var
hann aflvaki í orði og athöfn framsóknarstefnunnar (progressive).
Var liann, eins og margir fleiri, kominn á þá skoðun að lítill var
munur á gömlu flokkunum nema nafnið. Hann hafði meiri þekk.
ing á landsmálum en alment gjörist; var hæfari til þingmensku en
margir, sem á þingi sitja.
Jónas Björn var stór rnaður og vel vaxinn, fríður sýnum,
skörulegur í öllu tilliti og kvað að honum allmikið þar sem menn
voru saniankomnir, því hann var mælskur og skemtinn er mál
voru rædd. Kom þá í ljós að hann var lesinn og fjölfróður.
Hann var um fram alt drengur góður, eins og áður er að vikið,
og íslendingur, sem kunni að, meta það sem best er í íslenzkri
sál, eins og hann kunni að meta alt það merkilega í fari brezku
heimsmenningarinnar.
Hann var kvæntur Björgu Albertsdóttur Guðmundssonar og
Ólínu Jónsdóttur, sem lengi bjuggu að Sinclair, Man.; er hún hin
vænsta kona.
Systur tvær á hann á lífi, Mrs. S. Walterson í Selkirk og
Mrs. Robert í Glenboro. Móðir hans dó hjá honum fyrir fáum
árum í hárri elli. Var hún greind kona og mikið í hana spunnið.
Útförin var vegleg, fór fram sunnudaginn síðasta í ágúst,
undir um sjón Frímúrara-stúkunnar í Glenboro, sem hann til-
heyrði. Hermannafélagið (Canadian Legion) í Glenboro tók
einnig þátt í athöfninni. Séra B. W. Allison frá Baldur stýrði
athöfninni á heimilinu og kirkju Frelsissafnaðar, þvi safnaðar-
presturinn var fjarvistum. Kistan var þakin blómsveigum frá
félögum og einstaklingum. Jarðarförin var ein sú allra fjöl-
mennasta er menn muna her um slóðir.
G. I. Oleson,
Glenboro, Man.
starfandi i dygðum
stefnufastur,
hógvær, gætinn
og hjartaprúður.
Elsku bróðir
þú ert oss horfinn;
minning þín lifir
moldum ofar.
A gröf þína mæna
grátandi augu
fjölda vina,
sem fast þér unnu.
Lifðu sæll bróðir
í ljóssins ranni;
aftur við mætumst
innan stundar
á frelsis strönd
í friðarsölum,
þar húm ei skyggir
á helgan ljóma.
Lít eg þig, bróðir,
á líkbörunum,
hafinn upp yfir
hrygö og þrautir;
brostin þín sjókdóms
böndin hörðu,
en andinn lifir
í æðra heimi.
Hjartkæri bróðir,
eg heitt þín sakna;
en ekkjan grætur
ástvin tryggan;
hennar er drottinn
hlífðarskjöldur
á tímans vegi,
í táradölum.
Ljúfmensku og drengskap
lítilsvirtum
sýndir þú æ
með samúðarblíðu,
Undir nafni systur hins látna, Sigríðar Walterson.
Þýsk hetja
Kirkjumálin i Þýzkalandi verða
flóknari með hverjum degi og
deilurnar um þau fara vaxandi.
Hér verður sagt frá einum
manni, sern staðið hefir framar-
lega í baráttunni og á stórmerki-
lega œfisögu að baki sér. Hann
heitir Martin Niemöller og er
þjónahdi þrestur ríkasta safnað-
arins í Berlín.
Niemöller er ekki stórættaður
maður. Faðir hans og afi voru
millistéttarmenn í Westfalen, en
þeim tókst með dugnaði og iðju-
semi að ávinna sér virðulegan sess
í þjóðfélaginu. Þeir urðu dável
efnaðir. Og þegar tekin var ákvörð-
un um það hvert lífsstarf Martin
Niemöller ætti að takast á hendur,'
var valið það, sem mest þótti upp-
hefð að á dögum keisarans, að gera
úr honum liðsforingja.
Martin Niemöller var sendur í
besta foringjaskólann í Þýzkalandi,
hinn keisaralega sjóliðsforingja-
skóla í Kiel. Það var tveimur ár-
um fyrir stríð, og stríðið var í al-
gleymingi þegar hann útskrifaðist
þaðan. Þá bauð hann sig fram sem
sjálfboðaliða í kafbátahernaðinum.
P>ar fljótt á framúrskarandi hæfi-
leikum hjá honum, og leið ekki á
löngu þangað til hann var gerður
að kafbátsforingja. Var honum fal-
in stjórn á kafbátnum “U 73” og
sendur frá Wilhelmshaven suður í
Miðjarðarhaf. Þar fekk hann
nafnið “Malta-skelfir.” Undir fall-
byssukjöftum Breta raðaði hann
þar tundurduflum, sem ollu sigl-
ingum þeirra stórtjóni. Þegar því
var lokið laumaðist hann inn í her-
skipahöfnina og skaut tundurskeyti
á breskt brynvarið beitiskip og sökk
það fáum mínútum seinna. Eftir
þessi afrek var allur Miðjarðarhafs-
floti bandamanna settur til höfuðs
honum. Vildi þá jafnframt svo til,
að áttaviti kafbátsins bilaði og i
þrjár vikur vissi Niemöller varla
hvar hann fór. Aðrar og meiri bil-
anir urðu líka á kafbátnum og sein-
ast varð hann ósjófær að kalla. En
þá komst Martin Niemöller inn á
afskekta vík í austanverðu Mið-
jarðarhafi og faldist þar. Þarna
tókst honum og mönnum hans að
gera kafbátinn haffæran aftur, og
eftir margra mánaða burtveru kom
hann heim til Þýzkalands aftur, en
þá hafði kafbáturinn verið talinn
af fyrir löngu.
Eftir þetta gerðist hann um hríð
foringi á landvarnarskipi. Og um
það leyti kvæntist hann. En ekki
fékk hann lengi að njóta heimilis-
lífsins, því að skömmu seinna var
hann gerður að “Kaptainleutenant”
og fengin yfirstjórn kafbátsins “U
í5i.” Á þessum kafbát fór hann
þá lengstu herferð, sem nokkur kaf-
bátur fór í stríðinu. Hann var 116
daga að héiman og hafði þá farið
fram og aftur með ströndum Eng-
lands, skroppið suður í Miðjarðar-
haf og herjað þar og jafnvel farið
alla leið suður að Gambiaströnd í
Afríku.
Stríðslok nálguðust. Niemöller
tók nú við yfirstjórn á kafbátnum
“U 67” og fór þrjár herferðir á
honum. f fyrstu ferðinni urðu
franskar hernaðarflugvélar varar
við hann og köstuðu á hann sprengi-
kúlum. Var það hreinasta undur
að kafbáturinn skyldi sleppa undan
árás þeirra. í annari ferðinni tókst
Niemöller að skjóta í kaf þrjú skip
rétt utan við höfnina í Marseilles.
í þriðju ferðinn fékk hann tilkynn-
ingu um það, að vopnahlé væri
komið á. Var honum skipað að sigla
kafbátnum til Scapa Flow, þar sem
þýzki flotinn átti að afhendast
bandamönnum. En hann gegndi
því ekki. “Það var i fyrsta skifti,
sein eg skoraðist undan að hlýða
skipunum yfirboðara minna,” sagði
hann á fundi þjóðernissinna í Ber-
lín á öndverðu þessu ári.
Það lýsir hugarfari Niemöllers
vel, að meðan hann herjaði sem á-
kafast á kafbátunum, tók hann þá
ákvörðun að helga lif sitt að stríð-
inu loknu friðarmálefnum og pré-
dika guðs orð meðal mannanna.
Hinn hrausti hermaður hafði feng-
ið nóg af stríðinu og taldi það köll-
un sína að leiða fólk til friðar og
andlegrar menningar. En hann
brást þó ekki skyldu sinni sem her-
maður þegar stríðinu lauk. Þegar
kommúnistar bjuggust til þess að
hrifsa völdin í sínar hendur og
Spartakistaóeirðirnar breiddust út
frá höfuðborginni um alt land, gerð-
ist hann sjálfboðaliði í frísveitum
j>eim, sem stofnaðar voru til vernd-
ar föðurlandinu gegn rauðu hætt-
unni. f fyrsta skifti tók hann sér
vopn í hönd þegar franskar her-
deildir réðust inn í Ruhrhéraðið
1923. Hann var þá einn af hinum
250 liðsforingjum, sem stofnuðu
leynifélag með sér og komu aftur
friði á í hinu ófriðarhrjáða héraði.
LJm þetta leyti stundaði Nie-
möller guðfræðináin við háskólann
í Munster. Hann var þá algerlega
eignalaus, því að föðurarfur hans
hafði rokið út í veður og vind með
hruni marksins. Um skeið var hann
að hugsa um að flytjast með konu
og börn til Suður-Ameríku. .En sú
fyrirætlan strandaði á því, að hann
gat ekki fengið fé fyrir fargjöld-
unum. Kafbátsforinginn gat ekki
einu sinni fengið að ferðast á þil-
fari á farþegaskipunum. Og til
]>ess að geta haldið áfrani háskóla-
námi og sjá fyrir heimili, neyddist
hann til þess að gerast vinnumaður
hjá bónda í Westfalen. Kona hans
gerðist vinnukona á næst bæ. En
þar með var ekki þrengingum
þeirra lokið. Bóndinn, sem Nie-
möller vann hjá, var svo fátækur,
að hann hafði ekki efni á að borga
honum kaup. Þá gerðist Niemöller
starfsmaður við rikisjárnbrautirnar.
Þrátt fyrir þessi störf, kom
hann alt af til háskólans í réttan
tima til þess að ganga undir próf.
Og við eitt prófið kyntist h41111 séra
Ferdinand von Bodelschwingh for-
stöðumanni kærleiks og góðverka-
Jieimilisins Bethel, sem frægt er
orðið. Með þeim tókst innileg og
föst vinátta, sem ekkert hefir hagg-
að enn í dag.
Að loknu guðfræðiprófi var Nie-
mlöller vígður til prests og varð
fyrst aðstoðarprestur við lítinn
verkamannasöfnuð í Westfalen.
Þar fann hann hina langþreyðu
köllun sína, og fór brátt það orð af
honum að hann væri sannkallaður
verkamaður í víngarði drottins.
Varð hann víðkunnur um alt Þýska-
land fyrir kenningar sinar, og af-
leiðingin varð sú, að göfgasti og
ríkasti söfnuðurinn í ríkinu, Berlin-
Dahlem, kaus hann sér fyrir prest
og hefir hann síðan þjónað Jesú
Krists kirkjunni í Berlín.
Það er ofur auðskilið, að Nie-
möller gerðist snemma þjóðernis-
sinni. Ættjarðarást og lífsreynsla
hans, sem kafbátsforingja, sem
þjóðvarnarmanns eftir stríðið, sem
kennimanns meðal verkamanna,
hlaut að skipa honum í flokk þeirra
manna, sem nú fara með völdin í
Þýzkalandi. Hann varð líka brátt
einn af helztu brautryðjendum
þjóðernisstefnunnar og fremstur í
flokki um það að heimta bæði einn-
ing ríkisins og eining þýzku kirkj-
unnar. Fylgdust þeir Bodelsch-
wingh þar alveg að málum. Og
þegar þjóðernissinnar höfðu náð
völdum í Þýzkalandi, og farið var
að ræða um v það, að velja rikis-
biskup fyrir lútersku kirkjuna þar,
barðist Niemöller fyrir því með
oddi og egg, að Bodenschwingh
væri kjörinn til þess embættis.
En það varð nú ekki úr því. Hin-
ir róttækustu þjóðernissinnar fengu
Hitler til þess að gera hinn róttæka
klerk, Muller, að rikisbiskupi, þrátt
fyrir mótmæli Hipdenburghs for-
seta. Og þá var það i annað skifti
á æfinni, að Niemöller reis upp gegn
yfirboðurum sínum. Þótt hann væri
eldheitur þjóðernissinni, hraus hon-
um hugur við þvi að láta þjóðernis-
stefnuna ráða anda og kenningum
kristinnar kirkju. Hann hélt fram
boðorðinu: “gjaldið keisaranum
hvað keisarans er, og guði hvað
guðs er.” Og hann var aðal drif-
fjöðrin i því, að prestar stofnuðu
með sér félagsskap til sjálfsvarnar.
Muller, ríkisbiskupinn nýi, gerði
alt sem hann gat til þess að vinna
Niemöller til fylgis við sig. En
þegar það tókst ekki, var hann sett-
ur frá cmhætti og hótað óllu illu. ^
Þrátt fyrir það var hann óbifan-
legur, og söfnuður hans hélt fastri
trygð við hann. Muller rikisbiskup
bannaði söfnuðinum að láta hinn
afdankaða prest prédika í Jesú
Krists kirkjunni, og skipaði þangað
nýjan prest. En söfnuðurinn lamdi
mótmælaskjal, og var þvi þar l>st
yfir, að þetta bann ríkisbiskupsins
væri ólöglegt. Og þá fékk Nie-
möller aftur leyfi til þess að pré-
dika í kirkjunni.
Þegar hann messaði í fyrsta skifti
eftir þetta bann, var kirkjan trbð-
full af fólki út úr dyrum. Þar var
fjöldi af helztu mönnum keisara-
tímans og helztu mönnum nazista.
Allir heilsuðu prestinum með Hitl-
ers-kveðju og hann svaraði á sama
hátt. Svo gekk hann einbeittur á
svip í prédikunarstólinn, og þegar
hann leit yfir mannsöfnuðinn var
sem eldur brynni úr augum hans.
Og þegar hann tók til máls var rödd
hans hvellari en vant er að heyra úr
prédikunarstól. En hann var ekki
með nein stóryrði og hótaði ekki
andstæðingum sínum eldi og brenni-
steini. Hann hélt fullkomlega sál-
arjafnvægi prússnesks hermanns.
Hann mælti meðal annars á þessa
leið:
—Það á að fara að umskapa trú
vora og laga hana eftir aldarand-
anum. Hún á að beygja sig fyrir
því. Hún á að verða ný trú, bygð
á grundvelli þjóðarkyns. Vor gamla
trú á að skoðast óviðkomandi þjóð-
erni voru og ætt. Þetta er ástæðan
til þeirrar deilu, sem nú er sprott-
in upp í evangelisku kirkjunni. En
sé það rétt að trúin eigi að vera í
samræmi við þjóðháttu og þjóðerni,
þá er ekki fyrir neinu að berjast
lengur, þá eru kristindómskenning-
arnar að engu orðnar og kristileg
mannúð.
Andstæðingar vorir spyrja:
Hvaða álit hafið þér á Kristi? Vér
svörum með orðum eins af læri-
sveinum hans, að hann hafi gefið
oss orð hins eilífa lifs. Trúin er
eícki mannaverk, hún er guðs gjöf í
sálum vorum. Trúin getur ekki
afneitað guði nema hún afneiti
sjálfri sér. Trúin kemur ekki
heimsskoðunum við, og heimurinn
á engin þau vopn til, sem hægt er
að bera á trúna. Og vér eigum að
vera sannfærðir um að í guði lifum,
hrærumst og erum vér. Trú, sem
bundin er við þjóðerni, er uppreisn
gegn guði.
þjóðskipulag og þróun
(Framh. frá bls. 5)
skipulögðu þjóðfélagi. Og því
lengra sem líður og mannþroskinn
vex, verða takmarkanirnar æ fleiri,
athafnafrelsið minkar, réttur ein-
staklingsins færist smátt og smátt til
heildarinnar.
Og hversvegna gerist þetta?
Vegna þess að mennirnir eru ekki
eins og þeir ættu að vera. Þeir eru
of ágjarnir og yfirgangssamir gagn-
vart öðrum samþegnum sínum, og
þessvegna verður ]>jóðfélagið að
liafa hemil á tiltektum þeirra. Það
þykir ekki nægilegt að setja laga-
fyrirmæli um einhvern hlut, heldur
verður að setja sektir eða hegning-
arákvæði í lögin til þess að þvinga
menn til að halda fyrirmælin. 1
þessu liggur viðurkenning þess, hve
takmarkaðir menn eru með tilliti til
þegnlegs velsæmis og í þjóðfélags-
legutn dygðum. Meðán mennirnir
eru sjálfir takmarkaðir snúa þeir
æfinlega snöru takmarkananna utan
um sig.
En þroskaður maður er frjáls.
Hann kemst aldrei í ósamræmi við
lögin, vegna þess að hann er vax-
inn upp úr þeim. Hann er kominn í
samræmi við þau, og engin þjóð
hefir tök á að setja takmarkanir
með lögum, sem ná til hans. Og
það er hið sanna frelsi að hafa lyft
sér yfir allar takmarkanir, yfirhug-
að langanir og persónulegan ávinn-
ing.
Hinn góði þjóðfélagsþegn.
í framanskráðilm línum hefi eg
verið að benda á afstöðu þá, sem
hinn góði þegn muni hafa til hinna
ýmsu atriða og fyrirbrigða, sem
birtast i þjóðfélagi nútímans. Les-
andinn getur farið yfir þau atriði
í huganum og skýrt þau fyrir sér,
svo eigi virðist þörf á að endurtaka
þau.
En það er fleira, sem hinn góði
þegn hefir í huga.
Afstaða hans til ríkis og konungs
eða hins æðsta yfirráðanda þess er
sú að auðsýna því og honum hina
fylstu hollustu, ekki honum per-
sónulega. heldur vegna þess að hann
er fyrsti og æðsti þegn rikisins, full-
trúi þess og ímynd. Þegar hinn
góði þegn hyllir hinn æðsta yfir-
ráðanda ríkisins, ]>á hyllir hann í
raun og veru eigi annað en rikið.
Ríkið er varanlegt, er tákn hins
eilífa, en yfirráðandinn er persónu-
lega tákn hins timabundna og tak-
markaða. Hinn góði þegn hlýðir
lögum landsins og hefir þau i heiðri,
þvi þau eru heilög á meðan þau eru
í gildi. Geri hann það ekki, er hann
orðinn andstæðingur ríkisins og
heildarinnar, rýfur hana niður og
rétt hennar til þess að setja lög og
reglur. Finnist honum einhver
lagaákvæði óheillavænleg, óréttlát
eða hættuleg, reynir hann að telja
samþegnum sinum trú um og sanna
þeim, að þau séu það og skapar á
þann hátt meiri hluta fyrir því, áð
lögin skuli numin úr gildi eða þeim
breytt. Hann fer ætið sömu leið-
ina og þá, sem farin var til þess að
koma lögunum á. Geti hann eigi
komið skoðun sinni fram að þessari
leið, bíður hann rólegur, því hann
veit, að reynslan muni sýna mönn-
um og sanna hvað. rétt sé i hver j 11
máli. Hann styður aldrei kúgun og
byltingar, úr hvaða átt sem þær
koma og undir hverskonar yfir-
skyni, því hann veit að þær skapa
! ætíð andstæðan kraft, sem nær tök-
I um fyr eða síðar að sömu leið og
hin fyrri bylting, og ný harðstjórn
og ófrelsi fer í kjölfarið. Sá rétti
árangur fæst aldrei að þeirri leið.
Trúfrelsi og skoðanafrelsi viður-
kennir hann og verndar, vegna þess
að hann viðurkennir rétt annara
jafnt og sinn eiginn. í viðskifta-
málum er hann æfinlega hreinn og
ákveðinn. Hann segir ætíð ákvæm-
lega til um greiðslutíma, ef hann fær
lán, og það lætur hann aldrei hregð-
ast, þvi hann stendur ætið við lof-
orð sín. Geti hann, einhverra or-
saka vegna, eigi greitt á réttum
tíma, gerir hann kröfueiganda að-
vart um það með nægum fyrirvara,
svo að liann viti, að á þeim áður til-
tekna tima sé greiðslu eigi von, svo
að hann geti hagað sér eftir því.
Góðum þegn er gleði að þvi að
greiða hin opinberu lögmæltu gjöld,
því með því lætur hann af hendi
sinn skerf til viðhalds opinberra
starfa og greiðir um leið gjald fyrir
þá vernd, er liann nýtur sem þegn
þjóðfélagsins.
Framh.
Borgið Lögberg!