Lögberg - 07.11.1935, Blaðsíða 3

LÖGrBERG, FIMTUDAGINN 7. NÓVEMBER, 1935.
O
K0
Hverirnir í Ólfusi
Það hefir vakið mikla eftirtekt,
bæði hér á landi og annars staðar,
að tekist hefir að endurlífga gamlan
goshver undir Hamrinum, fyrir
ofan Hveragerði í Ölfusi. Var því
fyrst haldið fram, að þetta mundi
vera hverinn stóri, Geysir, sem hætti
að gjósa í jarðskjálftunum, sem
fylgdu Heklugosinu 1597. Bn svo
er eigi. Þrátt fyrir það- er hverinn
merkilegur og gýs eflaust hœst allra
hvera hér á landi nú sem stendur.
Ýmsar frásagnir eru um hverina
i Ölfusi. í Fitja-annál segir svo:
Anno 7597. Þá varÖ og land-
skjálfti um voriÖ og hrundu margir
bæir í Ölfusi—gerÖu mikinn skaða.
I þeini hrapaði í grunn staðurinn
Hjalli í Ölfusi. Víðar féllu bæir og
hús fyrir austan. í þeim jarðskjálft-
um hvarf hverinn 'stóri, Geysir í
Hveragerði, fyrir útsunnan Reyki í
Ölfusi, og kom upp aftur annar hver
fyrir ofan tún á Reykjum, sem hann
er enn í dag og gýs mjög, þó ekki
sem1 hinn sá stóri hafði áður gosið,
því um veginn hafði ekki óhætt ver-
ið að ferðast. Vegurinn liggur þar
nærri, svo sem enn má sjá vöxt og
merki til, þvi þar er enn hverstæðið
eftir, vítt, með vellandi vatni, og er
þar langur vegur á milli, sem sá
Geysir er, er nú hefir verið siðan,
og áin þar einnig á ihilli.
J lýsingu Ölfuss eftir Halfdan
Jónsson á Reykjum í Ölfusi, ritaðri
1703, segir svo:
Ei er gleymandi að skrifa nokk-
uð um það varma vatn og vellandi
hveri, er nálægt Varmiá liggja.
Fyrir vestan Reykjafoss kallast
Hveragerði. í því plássi eru marg-
ir hverir, sumir með miklu djúpi og
þó vellandi.
Einn þessara liggur hér um einn
faðm frá almenningsveginum, er
liggur vestur Hellisheiði og er með
bergi að austanverðu, en sandmel
annars staðar, hér við tveggja álna
hátt að vatni, nær því kringlóttur og
víður sem lítið hús. Hann er vell-
andi með smásuðum, en ei stórkost.
legri, mjög djúpur og dimmur að
sjá. Á hér téðu hverkeri hafa skil-
ríkir og sannorðir menn (hverjir
enn nú eru á lífi og sumir sálaðir),
séð, þá vegjinn hafa ferðast, tvo
fugla synda, að vexti sem litlar
andir, með fölsvörtum lit og hvitum
baugum eður svo sem hringum; kring
nm augun. Þá þessir fuglar hafa
um lítinn tíma synt á hvernum, hafa
þeir sér í vatnið stungið og ei úr
vatninu upp aftur komið, þó menn
hafi nokkra stund þar dvalið vænt-
andi þeirra afturkomu. Hér um
hafa allir, þetta séð hafa, sama sagt.
Annar hver í útsuður frá þessum,
lítill vexti, spýtir upp úr sér vatni
með miklum reyk, þykkum og svælu
hátt í loftið, þá veðrátta tekur til að
ganga rosasöm, og það á öllum árs-
ins tímum, en þegar þurrviðri, frost
og úrkomulítið loft ér, gefur hann
ei frá sér nema vanalegan reyk, hvar
af marka má vaðráttufar, þeir eftir
taka kunna.
Örnefni þessi eru fyrir norðan
Hveragerði og undir Kamba, minn.
isstæðust: Sandskeiði, Hamarinn,
Volgulækir, Völlurinn, Árhólmar,
etc., etc.
Sá þriðji heitir Baðstofuhver og
liggur að austanverðu við Varmá,
fyrfr norðan Reykjafoss, með mikl-
um undirgangi upp úr holu eður
gjá, hér um tveggja faðma niður.
Hann gýs hátt upp í loftið um lítinn
tíma, vellandi vatni með reyk og
svælu stórkostlegri, svo furða er að
líta, þegar hverinn er að spýta og
frá sér gefa vatnið. Þá rennur læk-
ur þaðan fram í ána. Þá svo þetta
hefir litla stund varað, sýgur gjáin
alt gjörvalt vatnið í sig aftur, svo
illa nóg sézt til þess, þar til í nefndri
gjá vatnið aftur vex og gýs svo með
sama hætti og hér er áður um talað.
Ei imún þessi hver minna gjósa með
stórstraum við sjóinn, heldur meira.
Fjórði hver er upp undir fjallinu,
fyrir ofan Reykjatún, nefndur
Geysir, hvers ógnarlega hljóð nú
fyrir nokkrum árum skriða úr fjall.
inu með sínu hlaupi hefir stilt. Hjá
þessum hver og líka annars staðar
er að finna álún og marglitaðan,
feitan deiglumó.
Fimti er fyrir ofan Reykjatún,
hér um þriggja álna víður i kring,
vellandi með hreinu vatni, hver i sig
sýgur tuttugu álna langt vaðmál, rétt
til enda og sendir það svo aftur upp
í einum bögli, þá hann gýs. Ei má
þvi sleppa, því þá er óvíst, hvort
aftur næst.
Margir aðrir hverir eru og nálægt
Reykjum og Reykjaseli (og víða
um þeirrar jarðar land) hvar mat
má kokka, einninn lita vaðmál, eður
hvað annað þess konar til þarfinda
og brúka þörf gjörist. Járnpottar
eru hentugastir hér til, en eirkatlar
foreyðast fljótara en yfir eldi. Allur
sá þeirra partur, er upp úr stendur
hverunum gatbrennur, en botninn
bilar trauðlega. Sé lagt í þessa
hveralæki eður þeirra úrrensli ógylt
silfur, þá kemur á það roði, sem
strax afstrýkst. Sé ull eður önnur
þesskonar linmateria lögð í þessa
hveralæki, verður hún með langsemi
að steini, eður hörðum anó, þó með
sama formi og hluturinn þangað
lagður í fyrstu.
Sumir smáhverir eru og þar, sem
spýta deiglumó svo þykkum sem
graut.
Hveravatn þrálega drukkið meina
menn sé þeim imönnum gott, er
brjóstveikir eru.---------
í lýsingu íslands segir Þorvaldur
Thoroddsen frá hverunum í Ölfusi
og er þar meðal annars þetta:
—Rétt fyrir ofan túnið á Reykj-
um norðanvert er Litli-Geysir, hann
hefir á seinni tímum haft lítið afl
við það sem áður var. Um 1700
teptist hver þessi af skriðu, er yfir
hann féll, og hafði hann áður orgað
ógurlega. Nálægt 1869 gaus hann
20 fet í loft upp og við landskjálft-
ann 1829 er sagt að hann hafi gosið
engu minna en Geysir hjá Hauka-
dal. Sagt er að Litli-Geysir hafi
fyr verið í Hveragerði, en flutt sig
við Heklugosið 1597 þaðan á þann
stað, sem hann er nú. (Annálar
Björns á Skarðsá). 18I5 segir E.
Henderson að hverinn hafi gosið 15
sinnum á sólarhring með miklum
hávaða og gufumekki, 30 fet og
stundum hærra. (Hér má geta þess
til samanburðar, að danskur herfor,.
ingi Ohlsen að nafni, mældi gos
Geysis í Haukadal 16. ágúst 1804
og reyndist það 212 fer á hæð.).
Hinum megin við Varmá er
Hveragerði, það er stórt hverstæði
og hverahrúðursbreiða með fjölda
mörgum hverum!, laugum og smáum
leirpyttum, hitinn í þessum hverum
er ýmislegur, frá 60—90 st. C. Hér
er alt miklu stórkostlegra en fyrir
ofan ána, þó hverirnir gjósi ekki
lengur, er auðséð er að jarðhitinn
hefir átt hér útrás um langan tima;
merkastir eru þar Árnahverir (sem
Eggert Ólafsson kallar Akrahveri) ;
það er tvær stórar skálar úr mjalla-
hvítu hverahrúðri im!eð blágrænu
vatni í, mjög svipaðir Blesa við
Geysi. Sagt er að vatnið standi lágt
í annari skálinni, þegar það er hátt í
hinni, alt af á víxl. Hvort skálar
þessar eru leifar hins forna Litla-
Geysis í Hveragerði er nú ekki hægt
að segja með vissu. Fyrir norðan
og vestan Hveragerði, ofar i daln-
um er gjósandi hver, sem heitir
Grýta. Við jarðskjálftan 1789
breyttust hverirnir mjög við Reyki,
og margir nýir komu upp, en flestir
þeirra hurfu þó fljótt aftur. Upp
af Hveragerði myndaðist líka stór
hver við jarðskjálftana, nóttina
milli 5. og 6. september 1896, m!eð
miklu orgi og óhljóðum ; gaus hver
þessi fyrst mest gufu, móbergs og
hverahrúðursmolum og var gosið að
sögn jafnhátt Reykjafjalli (6—700
fet). Fljótt dró þó úr gosum þessa
hvers, og fyrstu dagana gaus hann
aðeins 10—12 álnir og um miðjan
mánuðinn hætti hann öllum gosum ;
1897 var hverinn orðinn kyrlátur og
barmafullur af vatni með 720 hita;
hverskálin var 50 fet á lengd og 25
fet á breidd og sporöskjulöguð.
Eins og sjá má á framanskráðum
lýsingum, ber þeim öllum saman um
það, að Geysir hafi verið í Hvera-
gerði. En þar hafa orðið svo mikl-
ar breytingar, að nú verður ekki
með vissu sagt hvar hann heíir ver-
ið. Ingvar Þóroddsson fyrrum bóndi
á Reykjum segist hafa heyrt vest-
asta hverinn í Hveragerði nefndan
Geysi, og getur lýsing Halfdans
Jónssonár átt við hann. Og í vall-
lendisbarði rétt við þenna hver sér
enn móta fyrir gömlum götum, og
gæti það líka stutt það, að þarna
hafi Geysir verið. Aftur á móti
segja aðrir, að Geysir sé horfinn
með öllu og hafi verið norðar og
austar, og þar hafi reiðgöturnar ver-
ið. •
En hvað sem um það er, þá er
víst, að Geysir hefir ekki verið undir
Ilamrinum og er því ekki sá hver,
sem nú er farinn að gjósa. Þessi
hver hefir ekki átt neitt nafn svo að
inenn viti, enda mun afar langt síð-
an að hann hefir gosið.
í minni þeirra manna, sem enn
eru á bezta skeiði, hafa orðið geisi-
miklar breytingar í Hveragerði.
Ýmsir hverir hafa horfið með öllu,
en aðrir stækkað, eða myndast að
nýju, svo sem víður hver og hyl-
djúpur rétt á lækjarbakkanum. Þar
var sléttur melur, en i jarðskjálfta
hrundi þar niður stykki og opnaðist
þessi líka litli hver, Annar hver
sjóðheitur kom þá upp í sjálfum
lækjarfarveginum og gaus fram úr
bakkanum. Þessi hver hefir verið
virkjaður fyrir mjólkurbúið, en
hann getur vel horfið einhvern góð-
an veðurdag jafn skjótlega og hann
birtist.
Þannig er alt Hveragerði sundur.
soðið og geta opnast hverir þegar
minst varir, jafnvel þar sem húsin
standa. Þess eru dæmi að jörðin
hefir brostið undir fótum manna og
þeir hafa lent niður í vellanda vatn
og skaðbrenst.
Annars eru mikil þægindi að jarð_
hitanum þarna fyrir bygðina, sem nú
er óðum að rísa þar upp. Jarðhit-
inn er notaður til að hita húsin og
heitt vatn er alt af við hendina. Og
á mel milli tveggja hvera er
“bakarí” alls þorpsins og jafnvel
sveitarinnar. Það er þannig, að
grafnar eru holur niður í melinn,
rúmlega álnar djúpar. Niður í þær
eru settir kassar með deigi í og svo
mokað yfir. Og þarna soðna brauð-
in og verða rauðseidd á nokkrum
klukkustundum. Það eru kölluð
“hverabrauð” og þykja mjög lost-
æt.
Hinum megin við ána hefir Litli-
Geysir verið virkjaður fyrir Reykja-
hælið. Gýs hann nú ekki lengur. En
hver veit upp á hverju hann kann
að finna ef snarpur jarðskjálfti
kemur ?
'Þorkell Þorkelsson veðurstofu.
stjóri segist hafa mælt stóran ný-
myndaðan hver í Hveragerði fyrir
nokkrum árum. En er hann kom
þangað tveimur árum seinna, var
hver þessi horfinn með öllu.
í vetur myndaðist nýr gufuhver í
gili suður og upp af Reykjakoti. Var
þar áður örlítil velgja, en nú streym-
ir mikil gufa þar upp úr tveimur
holum og blasir gufumökkurinn við
frá veginum. Þannig er alt á hverf-
anda hveli og breytilegt á þessum
slóðum.—Iæsb. Morgbl.
Er nokkuð að marka
drauma?
Þess er getið bæði í Sturlungasögu I
og sögu Gizzurar Þorvaldssonar að j
nóttina næstu fyrir Örlygsstaðabar. I
daga, þá hafi Sturla Sighvatsson, um
dagrenning, sofnað í gerðinu á Ör- j
lygsstöðum og að því er sýndist haft j
harðar draumfarir. Hann rís upp
sveitugur um enni og mælti fram
þessi orð: “Ekki er mark að draurn-
um.” Enginn veit hvað hann
dreymdi, en um daginn var hann líf-
látinn af mönnum Gizurar.
hinn duglega og vitra stjórnarfor-
mann, Bennett, hvað vel sem goð-
mögnin voru treyst, til þess hann
héldi velli, þá bilaði það alt, og nú er
Stevens og fleiri sakaðir um hvernig
þeir unnu að því að stjórnin tapaði.
(Þetta er að fara út frá efninu).
Sjálfsagt er óhætt að nefna merk.
isdrauminn, sem konunginn Faraó
dreymdi, um feitu og mögru kýrnar
og kornöxin, sem sögðu fyrir ár og
óáran, þó Jósep með vizku sinni,
hyggindum og manndáð réði fram
úr þeim vandamálum.
Á líkan hátt dreymdi Gorm
(gamla) Danakonung kýr, sem Þyri
drotning hans réði svo að boða
mundi góðæri og hallæri. Fyrir
vizku hennar og hyggindi urðu bæt-
ur á ráðnar; fyrir það hlaut hún
nafnbótina og heitir enn Þyri Dan-
markarbót.
Þessir og fleiri fornaldardraumar
sýna þegar stórtíðindi og breyting-
ar eru í aðsigi, þá hafa ýipsir menn
haft draumfarir miklar og rnerki-
legar, sem virðast segja fyrir það,
sem ókomið er, en verður þó að hafa
framgang hvað fast sem í móti er
staðið. Það getur verið og er engu
síður merkilegt það# sem menn
dreymir nú á tímum, heldur en það
var fyrir þúsundum og hundruðum
ára síðan, og vil eg áður en þessu
máli er lokið segja einn slíkan
draum.
Nýafstaðnar kosningar verða að
líkindum taldar með hinum stærri
og merkari breytirtgum þessa lands,
vegna þess að úrslitin fóru mjög á
annan veg, heldur en gert var ráð
fyrir af þeim, sem fóru með völdin.
Hitt sýnir tíð og tími hverjum tekst
bezt að laga misfellur og ráða fram
úr vandamálum, sem nú kreppa að á
ýmsar hliðar; og' þó* Bennett sé vit-
ur, sem enginn fer að neita, þá er
óvit að halda því fram að enginn
komist til jafns við hann að vits-
munum og mannkostum. Djarflega
var barist á báðar hliðar, sem sýnir
kjark og dugnað sem örfast þar sem
heiptin rekur á eftir. Högg fyrir
högg, segir endurgjaldslögmálið
gamla. Er enn nokkurn bilbug að
finna þar á ?
Ekki skal eg teygja þennan leið-
indalopa lengur, en víkja nú orðum
að og færa i letur drauminn, sem
að framan er minst.
Það var nokkru fyrir kosningar,
að mann einn (nafni hans haldið
leyndu) dreymdi draum, og segist
honum frá á þessa leið:
“Eg var úti staddur og sá yfir
vítt umhverfi; þar var að líta skóga
og graslendi fagurt. Eg litaðist um
og sá hvar kýr ein var að rölta í
haganum; hún var svo stórvaxin,
að enga hafði eg séð þvílíka, svo
þótti mér sem hún mundi feit vera í
svona frjóu og góðu haglendi, en við
nánari athugun sázt að beinin
skröltu og hringluðu innan í húð-
inni svo heyrðist langar leiðir; haus.
inn og augun voru ákaflega stór,
hornin voru hníflar einir lítið vaxnir
úr hausi, en hvassir og sterklegir,
þegar hún sta’ngaði þeim út í loftið,
var sem eldur brynni úr augunum;
látbragðið benti á þrek og viljafestu,
sem ekki Iætur undan síga fyr en í
síðustu lög.
Að stundu liðinni kom hestur
fram á haglendið ljósjarpur að lit,
vel vaxinn og þriflegur með siðu
tagli og mikið fax, bar hann hátt
höfuðið og rann fram með hægð.
Kýrin mikla leit við hestinum og sá
ekki til hans vinaraugumi. Þarna
háðu þau eins konar hólmgöngu, og
segir ekki frá hvaða brögðum þau
beittu hvort annað, en úrslitin urðu
þau að kýrin lá lömuð þar eftir og
geispaði langan og seinan, eins og
það lægi ekki rétt vel á henni. Hest-
urinn rann með hægð burtu og hélt í
vesturátt.
Frá því er sagt í Snorra Eddu,
að Baldur hinn góða dreymdi
drauma stóra og hættulega um líf
sitt, og þó seytt væri til með goð-
mögnurn að allir hlutir skyldu eira
Baldri, þá fann Loki ráð til þess að
hann var af dögum ráðinn, og það
gerði blindur maður.
Þessu líkt fór hér í haust með
1 fjarlægð var að sjá fjöll og
græna skóga, sem sýndust líða með
hægð upp í himinblámann og ljóm-
I uðu þar í geisladýrð sólarinnar.”
Hér er draumur sagður og getur
hver sem vill lagt i hann þá þýðingu
sem honum gott þykir.
24.-10 1935.
Sveinn gamli.
Business and Professional Cards
PHYSICIANS cmd SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medieal Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office timar 2-3 Heímili 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manitoba DR. B. H. OLSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office tlmar 4.30-6 Heimili: 6 ST. JAMES PLACE Winnipeg, Manitoba

DR. J. STEFANSSON 216-220 Medical Arts Bldg. Talsimi 26 688 Stundar augna, eyrna, nef og kverka sjúkdóma.—Er aS hitta kl. 2.30 tll 5.30 e. h. Heimili: 638 McMILLAN AVE. Talsimi 42 691 Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy 8ta. Phonea 21 211—21 144 Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200

Dr. S. J. Johannesson G. W. MAGNUSSON
ViÖtalstíml 3—5 e. h. 218 Sherburn St.—Sími 30877 Nuddlœknir 41 FURBY STREET Phone 36 127 SlmiS og semjiS um samt&lstlma

- DR. E. JOHNSON 116 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy St. Talslmi 23 739 ViCtalstlmar 2-4 Heimili: 776 VICTOR ST. Winnipeg Sími 22 168
BA RRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C. lslenikur lögfrœOingur Skrifstofa: Room 811 McArthur - Building, Portage Ave. P.O. Box 1656 PHONES 95 052 og 39 043 G. S. THORVALDSON B.A., LL.B. tslenzkur lögfrœOlngur Skrifst. 702 CONFEDERATION LIFE BUILDING Main St., gegnt City Hall Phone 97 024

J. T. THORSON, K.C. Islenzkur löfffraeSingur 801 GREAT WEST PERM. BLD. Phone 92 755 W. J. LINDAL K.C. og BJORN STEFANSSON tslenzkir lögfrœOingar 325 MAIN ST. (6 ÖOru gölfi) PHONE 97 621 Er aö hitta aö Gimli fyrsta miðvikud. I hverjum mánuði, og að Lundar fyrsta föstudag
DRUGGISTS DENTISTS
DR. A. V. JOHNSON tslenzkur Tannlœknir 212 CURRY BLDG., WINNIPEG Gegnt pósthúsinu Slmi 96 210 Heimllis 33 323 Drs. H. R. & H. W. TWEED Tannlaeknar 4 06 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 545 WINNIPEG

DR. T. GREENBERG Dentist Hours 10 a. m. to 9 p.m. PHONES: Office 36 196 Res. 51 455 Ste. 4 Norman Apts. 814 Sargent Ave., Winnipeg
BUSINESS CARDS
A. S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur llkklstur og annast um út- farir. Allur útbúnaður sá bezti. Ennfremur selur hann allskonar minnlsvarða og legsteina. Skrifstofu talslml: 86 607 Helmilis talsimi: 501 562 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fasteignasalar. Leigja hús. Ot- vega peningalán og elds&byrgð af öllu tœgi. Phone 94 221

A. C. JOHNSON 907 CONFEDERATION LIFE BUILDING, WINNIPEG Annast um fasteignir manna. Tekur að sér að ávaxta sp&rifé fólks. Selur elds&byrgð og bif. reiða ábyrgðir Skriflegum fyrir- spurnum svarað samstundis. Skrifst.s. 96 767—Heimas. 33 328 C. E. SIMONITE TLD. DEPENDABLE INSURANCE SERVICE Roal Estate — Rentals Phone Office 96 411 806 McArthur Bldg.
HOTEL 1 WINNIPEG
ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST„ WINNIPEG pœgilegur og rólegur bústaOur i mlOblki borgarinnor. Herbergi $.2.00 og þar yfir; með baðklefa $3.00 og þar yfir. Ágætar máltfðlr 40c—60c Free Parking for Quests THE MARLBOROUGH SMITH STREET, WINNIPEG "Winnipeg’s Doum Toum Hotef' 220 Rooms with Bath Banquets, Dances, Conventlona, Jinners and Functlons of all kinda Ooffee Bhoppe F. J. FALL,, Manager

CorntoaQ ^otel SEYMOUR HOTEL
Sérstakt verð á viku fyrir námu- 100 Rooms with and without
og fisklmenn. bath
Komið elns og þér eruð klæddlr. J. F. MAHONEY, RATES REASONABLE
framkvæmdarstj. Phone 28 411 277 Market St.
MAIN & RUPERT WINNIPEO C. G. Hutchison, Prop. PHONE 28 411