Lögberg - 14.11.1935, Blaðsíða 5

LÖGrBERG, FIMTUDAGINN 14. NÓVEMBER, 1935.
5
Aldarmmning Matt-
híasar
Nokkur orð um andleg Ijóð
hans og sálma.
Eftir Dr. Björn B. Jónsson.
“Því heilsa eg þér, snillingurinn
snjall
°g sný meÖ virðing hug til þinna
ljó'Öa.” *
Svo ávarpaÖi Hannes Hafstein
Matthías Jochumsson fyrir rúmum
50 árum.
Og enn kvað Hannes:
“Því heilsa eg þér, heilsa einmitt
þér,
,sem hæstum tónum nær af lands-
ins sonum.”
Eg nota þetta sem formálsorð að
þeirri staðhæfing, sem nú skal gerð,
að Matthías Jochumsson sé hæsti
andi, sem sungið hefir fyrir islenzka * 1
þjóð. Eg sagði hœsti, ekki stærsti.
“Örninn flýgur fugla hæst í forsjá
vinda.” Fyrir því er ekki sagt, að
ekki geti aðrir fuglar, svo sem svan-
urinn, verið stœrri.
Tvö eru að mínum dómi höfuð-
einkenni kveðskapar Matthíasar:
hœð og vídd—en meginkjarni kenn-
ingar hans er gæska. Verður að
þessu öllu vikið síðar.
Drotningunum tveim, goðafræð-
inni grísku og goðafræðinni nor-
rænu, ber saman um það, að búa
skáldskapar-andann í líkingu yfir-
náttúrlegs reiðskjóta, er fer ham-
förum milli heima og himna. Skáld-
fákur Grikkja hét Pegasus. Keyrðu
óðmæringar Grikkja hann sporum
allar götur upp á Parnassus, háf jall
listanna, og upp á Olympis-hæðir til
guðanna sjálfra. Sleipnir hét flug-
foli norrænna manna. Reið honum
Óðinn sjálfur, er hann þurfti að
flýta sér, og fór þá stundum svo
geist yfir heimana, að er hann sveif
yfir ísland, steig Sleipnir ekki fæti
niður nema á einum stað, og mynd-
aðist af því hófspori Ásbyrgið fagra
í Kelduhverfi.
Skáldfákur Matthíasar var fjör-
tryltur foli; sem þaut um alla geima
Og stökk í háaloft. En Matthías sat
jafnan folann og undi sér bezt þá
hann geistist mest og stökk sem
hæst.
Það er til í fornri þjóðtrú nokk-
uð, sem nefnt var gandreið. Það
var nokkurs konar fítons-tæki, sem
fór i lofti um víða veröld. Andi
Matthíasar var einskonar gandreið,
—frjáls, stundum taumlaus, en ávalt
yndisleg gandreið. Jafnframt því,
sem hann var hinn næmasti tilfinn-
ingamaður og hrópaði tíðum upp 'úr
djúpi átakanlegasta sársauka, yar
hann og hinn mestí æringi. Naum-
ast er til kýmni (humor) í kvæðum
Matthíasar, en aftur á móti er hann
fullur af gáska. Gáskafullar gand-
reiðir hans munu koma skýrt í ljós
í því hinu mikla bréfasafni hans,
sem nú er útgefið á íslandi í tilefni
af aldarminningunni. Eftir er hann
var hér vestra 1893, var hann svo
elskulegur að skrifa mér nokkur
bréf. Síðasta bréfið hans barst mér
er eg lá veikur á sjúkrahúsi í Mil-
waukee, og var bréfið, svo gáskafult
sem það að pörtum var, ekki til
minni hressingar en sjálf lyf lækn-
anna. En bréfum hans kyntist eg
mest hjá fornvini hans og skólabróð-
ur, dr. Jóni Bjarnasyni. Hve ynd-
islega þar fór saman stundum dýpsta
speki og stjórnlaus gáski! Minnist
eg þess bréfs eins sérstaklega, er dr.
Jón sýndi mér, og endaði með þess-
ari undirskrift:
“Þinn gamli, gatslitni, gandreiðar
Matti.”
Mér er ætlað að víkja hér orðum
aðalega að andlegum ljóðum og
sálmum Matthíasar. Hér er ekki
greitt um verk, þvi óll ljóð Matthí-
asar eru andleg, þ. e. a. s., í þeim
öllum er andi, einhversstaðar í þeim
öllum er andi, enda þótt oft sé and-
laus mælgi á milli. En með andleg-
um ljóðum er hér átt við þau ljóð-
in, sem túlka guðstrú og tilbeiðslu
skáldsins. En líka þar er ekki hægt
um vik, því trú og tilbeiðsla nær inn
i langflest ljóðin, hve veraldleg sem
þau annars eru. Ókleift er það
sömuleiðis að gjöra garð milli þess,
sem nefna skal andleg ljóð og hins,
sem nefna skal sálma, hjá séra Matt-
híasi. í sálmabókum íslenzkrar
kirkju eru ekki nefa fáir sálmar eft.
ir Matthías og sumir þeirra þýddir.
Til sálma teljast venjulega ekki önn-
ur andleg ljóð en þau, er nothæf
teljast við opinbera guðsdýrk-
un í kirkju, eður sameiginlega til-
beiðslu í heimahúsum. Eg ætla ekki
að gera hér greinarmun á andlegum
ljóðum og sálmum Matthiasar, en
fara nokkrum orðum um höfuð-
einkenni þeirra. Og í þeirri viðleitni
held eg mér við orðin tvö, er eg ein-
kendi anda skáldsins með, er eg
nefndi hann hér fyrst á nafn i
kvöld: Hœð og Vídd.
Hœð—
Til marks um háflug andans hjá
Matthíasi, skal eg nefna Lofgjörð-
ina miklu frá 1874. Fylgi maður
þar skáldinu alla leið, fer varla hjá
því, að mann svimi, þá hann lætur
alla tíma frá upphafi til eilífðar
safnast saman til þess að týna eins
og blóm í túni öll sólkerfi himn-
anna og knýta úr þeim krans til að
sveipa með höfuð skaparans. Mér
er ekki ljóst, hvort í annað sinn hafi
dauðlegur maður fremur en í þetta
sinn, stigið til himna, nema ef vera
skyldi Þljálmar í Bólu, er hann hið
sama sinn hótaði Guði almáttugum,
að kljúfa himininn kringum hann,
nema svo að Drottinn heyrði hæn
sína og blessaði þjóðina. Enda er
sagt, að þá Matthías heyrði það
kvæði Hjálmars, hafi honum orðið
að orði: “Nú ættum við Steingrim-
ur báðir að þagna.”
Þegar séra Matthías þýddi á ís-
lenzku úr ensku alþjóða-sálminn
1 “Nerer, my God to Thee,” varð úr
því “Hærra minn Guð til þín.”
Sumum hefir þar fundist tapast
innileikinn, sem frumorðið “nearer”
geymir. En það er hvorttveggja, að
^ íslenzkan átti ekki að formi til sam-
| stætt orð og hitt ekki síður, að er
um nærveruna við Guð var að ræða
hjá Matthíasi, þá hlaut samfundur-
inn að vera hátt uppi. Þá til Guðs
I lá leiðin var að fara “hátt yfir stund
j og stað, stjörnur og sól.” Norður-
! landa tungurnar hinar náðu hugtak-
inu “nær” í þýðingu sálmsins, svo
sem á sænsku: Nármare, Gud till
I Dig.” En Matthías sveif með oss
j til hæða, svo vér þar yrðum Guði
l nær; og nygg eg að vér megum vel
við vort hlutskifti una.
Nú þótt Matthías setji tign guð-
I dómsins hærra allri hæð, er síður
en svo að hann f jarlægi Guð svo, að
ekki hafi Guð vakandi auga á oss.
Hvergi veit eg, utan ritningarinnar,
ástríkri umhyggju Guðs fagurlegar
lýst, en í hinum dýrlega nýárssálmi
■ Matthíasar:
“Hann heyrir stormsins hörpuslátt,
hann heyrir barnsins andardrátt,
hann heyrir sínum himni frá
hvert hjartaslag þitt jörðu á.
í hendi Guðs er hver ein tíð,
í hendi Guðs er alt vort stríð,
hið minsta happ, hið mesta fár,
hið rnikla djúp, hið litla tár.”
En hæðin, sem eg tala um hjá
Matthíasi er og í því falin, hvernig
hann má láta stundum hugsun sína,
en þó öllu heldur tilfinningu hjarta
síns, stíga sem á síhækkanda tón-
stiga, eins og þegar fiðluleikari knýr
svo boga, að strengurinn æpir sem
i dauðateigju, hvort heldur sorgar
eður gleði. Slíkur er t. a. m. sam-
stiltur hvinur anda og fortns, er
hljómar svo hátt á hörpu skáldsins,
að eg held að englar á himnum hljóti
að heyra, þá hann á jólanótt dregur
bogann svo fast um strenginn, að
hann ómar þetta:
“Ljá mér, fá mér litlafingur þinn,
ljúfa smábarn, hvar er frelsarinn?
Fyrir hálmstrá herrans jötu frá
hendi eg öllu, lofti, jörð og sjá.”
Verða þessi fáu dæmi að nægja
til vísbendingar um hæðina
Víddin.—
Viðfeðmi andans hjá Matthíasi
má marka af því, hversu hann inni-
lykur alt í senn, bæði andstæðustu
j skoðanir og ólíkustu menn. Hann
getur hvatt til víga og stilt til frið-
ar í sömu andránni. Hann gjörir
hvorttveggja í senn: dáir Lúther og
elskar Channing. ,
í andlegum ljóðum Matthiasar
birtist víðátta andans í tvennskonar
mynd : guðdóms-vitundinni og með-
bræðra samúðinni.
“Mitt kærleiksdjúp á himins víðar
hallir,
í húsi mínu rúmast allir — allir”
segir Matthías i Guðs stað í sálmin.
um óviðjafnanlega út af dæmisög-
unni um hina miklu kvöldmáltíð.
Alvidd Guðs miskunnar og dýrðar
tel eg dásamlegast túlkaða í sálmi
þeim, er á síðari árum hefir oftar
verið sunginn en aðrir sálmar í þess-
ari kirkju, sálmi, sem eg gjarnan vil
að þér syngið þegar þér berið mig
dauðan út úr þessu húsi. Það er
nr. 35 í vorri sálmabók:
“í gegnum lífsins æðar allar
fer ástargeisli, Drottinn, þinn.
í myrkrin út þín elska ka’.lar
og allur leiptrar geimurinn,
og máttug breytast myrkraból
í morgunstjörnur, tungl og sól.”
Getur vitundin um Guð og gæzku
hans orðið víðtækari en það, að mað-
ur finnur að ástargeisli Drottins fer
um hverja lífsins æð?
Faðmvídd Matthíasar er eigi síð.
ur undursamleg þá hann túlkar til-
finningar annara. Eg tala hér ekki
um erfiljóðin. Tökum kvæðið um
Jón Arason á höggstokknum. Matt-
hías, lúterskur prestur, stendur í
anda hjá kaþólska biskupjnum og
túlkar hjarta hans á dauðastundinni.
Um leið og biskup beygir sig að
höggstokknum, lætur Matthiás hann
segja: “Sankte Tómas sælan sé eg
hjá mér standa.” Hefði ekki Matt-
hías sagt þetta, er óvíst að nokkur
hefði saknað þess. En nú þegar
maður hefir heyrt það, finnur mað-
ur hve ómissandi orðin eru. Hve
kvæðið hefði verið miklu rninna,
hefði þessi kaþólska hugsun ekki
kornið fram! Svo trúlega fylgdi
hinn víðfeðmi andi hins lúterska
manns kaþólskum bróður sínum út í
dauðann.
Sennilega er ekkert ljóð Matthí-
asar stórkostlegra, en minningarljóð.
ið um Hallgrím Pétursson, og þá
lika faðmvídd hans hvergi meiri.
Áreiðanlega voru trúfræðilegar
skoðanir Hallgríms og Matthiasar
ólíkar, enda tvær aldir á milli. En
aldrei hefir andi lifandi manns heit-
ar faðmað að sér anda löngu dáins
bróður, en Matthías faðmar þar
Hallgrím að sér. Aldrei hefir, að eg
hygg jafn-fagur bautasteinn verið
reistur nokkurum íslenzkum manni
eins og sá, er höfundur “Ó, Guð
vors lands” reisti höfundi “Son
Guðs ertu með sanni.”
Einkenni er það faðmvíddar and-
ans hjá Matthíasi, að svo er honum
einatt umhugað um að ekki þrengi
sér um andardrátt, að hann hikar
sér ekki við að fremja formleg af-
glöp til að forða því. Allir vita, hver
formsnillingur Matthías oftast er;
en þó fer stundum formlegt vel-
sæmi út um þúfur hjá honum.
Grikkir sögðu um sitt höfuðskáld:
“Kemur það fyrir að Hómer dott-
ar.” Matthías dottar ekki. Heldur
gjörir hann afglöp, en að hann dragi
ýsur. Eitt dæmi skal nefnt.
Voldugra kvæði er naumast til,
né alls yfir drýgra að speki og hjart-
næmum tilþrifum en kvæðið, sem
hann segir að sé “Bæn eftir lestur.”
Það byrjar með þessari átakan-
legu upphrópun: “Guð minn, Goð,
eg hrópa gegnum myrkrið svarta!”
En svo til þess að geta haldið
strykið, skellir hann þarna inn í
þessari óskaplegu smekkleysu:
“Líkt sem út úr ofni æpi stiknað
hjarta.” Svona afglöp koma aftur
og aftur fyrir hjá Matthíasi. En
mér finst hann stikla á þeim með
góðri samvizku, af því hann bjargar
með því meginmáli og vill heldur fá
á sig leirslettur, heldur en úr dragi
arnarsúgi anda síns.
Eins er stundum með málrósir
Matthíasar. Það kemur fyrir að
hann verður sekur um þá goðgá,
sem málsnildarfræðin nefnir mál-
rósa-flækju (mixed metaphors).
We’re All Nutty
Here and There
Er til dæmis þess ljóðlínan i angur-
blíða sálminum hans, “Ó, dvel þegar
hallar degi”: “Og blunda sem Guðs
son brosti, þá báran huldi fley.”
Þó nú hafi verið vikið að forrn-
legum afglöpum, sem koma fyrir
hjá Matthíasi, þá getur maður ekki
aðeins fyrirgefið það, heldur jafn-
vel þakkað fyrir, að hann heldur
vildi eiga á hættu for'rnleg glappa-
skot, en að úr drægi mætti síns víð-
fleyga anda.
Fljótt hefi eg orðið yfir sögu að
fara við þá viðleitni, að vekja at-
hygli á tveim megin-einkennum and.
legra ljóða Matthíasar: hæðinni og
víddinni. Nú verð eg að fara fám
orðum um það, er eg nefndi megin-
kjarna kenningar hans: gæzkuna.
Matthías er manna mestur trúboði
algæzkunnar. Má hann þar um
seg.ja, svo sem postulinn um boð-
skap sinn: “Eg trúði, þess vegna
talaði eg,” Matthías var trúmaður á
alt hið góða. Guð er góður, menn-
irnir góðir, lífið gott. Það er trúar.
játning Matthíasar.
“Þó ógni stríðin og tvisýn tíðin,
min trú er hraust
á sök hins góða og sigur þjóða, þótt
sýnist haust.
í lífsins óði býr endalaust
vor æskumóður og sigurtraust.”
Svo kvað Matthías á gamlársdag.
Og hina miklu nýárskveðju blaðs
sins til þjóðarinnar lét hann enda
með þessum orðum:
“Skrifaðu’ á himin, lög og láð:
lífið er sigur og guðleg náð.”
Til marks um hjartagæzku Matt.
híasar er það, að svo er samhygð
hans mikil með syrgjendum og túlk-
un hins himneska huggunarmáls við-
kvæm, að næst á eftir Hallgrími er
til hans leitað þá Islands börn eiga
bágt. Þá sorgin er þung, er gott að
geta sagt með Matthíasi:
“Til þín hljóður,
Guð minn góður,
græt eg eins og barn til móður.”
Nú verður síðasta myndin mín af
Matthíasi, og til staðfestingar því,
er eg sagt hefi, um hæð, vídd og
gæzku anda hans, frásögn af litlu
atviki, er gerðist þá er hann var hér
vestra 1893.
Matthías var dagstund eina gestur
í húsi Friðjóns kaupmanns Friðriks-
sonar í Glenboro. Nokkurir aðrir
gestir voru þar í stofunni. Matthías
lék á alsoddi. Hann varaldrei kyr.
Það var eins og hann stæði, sæti og
gengi um gólf alt í einu lagi. Hugur
hans og tal flaug úr einu í annað og
öll orð hans voru eins og logandi
neistar. í því kemur ung stúlka inn
í stofuna; einkadóttir kaupmannsins,
Auróra, síðar eiginkona Tómasar
ráðherra. I þann tíð var mjög til
siðs með ungum meygjum að safna
í “Album” orðum og eiginhandar-
skrift vina og vænna manna. Meyj-
an unga gekk feimin fyrir gestinn
tigna, lagði á borð bók sína, penna
og blek og mæltist til að Matthías
ritaði í albúmið. Matthías settist við
borðið, hélt áfram að tala, sveiflaði
pennanum aftur og aftur, stundum i
háaloft, unz hann tók sér málhvíld
og ritaði með hraða, og eins og
hann ekkert þyrfti að hugsa sig um,
vísu í bókina, sem eg er ekki viss
um að nokkur kunni hér nema eg:
“Signi þig Drottins svása ljós,
seytján ára prairiu-rós!
Heilsa bað þér Fróni frá
fífill hver og baldursbrá.”
Hér koma í ljós þrjú eftirtektar-
verð atriði: hagmælskan, er hann, að
þvi er virðist, fyrirhafnarlaust og
annars hugar hristir út úr erminni
vísu alfullkominni að formi til og
listreglum; andagiftin (hæð og
vídd), þvi þetta er skáldskapur, að
hugsa sér stúlkuna ungu og fríðu,
sem yndislega rós þar út á sléttlendi
Vesturheims og f jalla- og dalablóm-
in á íslandi koma og heilsa henni
og gæzkan, hjartagæzkan, sem er
insta eðli skáldsins, svo orð hans
verða blessunarorð: “signi þig
Drottins svása Ijós.”
| “Það mundi vera Matthías.”
Svo skil eg hér við hann, hundrað
By P. N. BRITT.
W? HEN he dropped in the other
™ morning, I saw at once that he
had something depressing on his
mind. Old Charley always has
something on his mind. He is a good
scout, but strange sort of fellow. I
often think if he had a chronic lapse
of memory, he would forgét about a
lot of thirigs that don’t get him any-
where.
Calculating that I might get Char-
ley off his guard, and away from
whatever gloom he was wrestling
with, I mentioned that it was a de-
lightful, cheery kind of day. It went
away over his head.
Did it ever occur to you, he asked
me, that riiost of the annoyances
and troubles which have been be-
devilling us, date back to the time
when we started to use coppers in
making change?
I said I had never thought of that,
and wasn’t going to start thinking
about it, or looking it up. I felt like
telling Charley he was nutty, but I
would not offend him or hurt his
feelings under any circumstances.
At any rate he didn’t give me a
chance to say anything, but went
right on telling me how he got
the notion about coppers starting all
the trouble, making us a population
of penny-pinchers, bargain-hunters
and “competitive” chiselers. He was
so keen about it, and so het up, that
I was glad I hadn’t said anything.
While he looked sort of cock-eyed to
me and he may have been okey at
that.
* * •
p ERSONALLY, I have often looked
back with deep regret to the day
when coppers were allowed to come
out west. Those careless times
whep, if the total was 17 cents, we
made it fifteen, and if it was 18
cents, we made it twenty (no cop-
pers) were the days of real sport,
when we went about unconcerned—
and full of an abiding faith that if
the worst came, God would provide.
Say, boy, those were the days.
Folks weren’t going around then
vvith a hang-dog expression, wonder-
ing if they would land in the poor-
house, or figuring how they could
get an old-age pension, or on one or
another kind of “relief”-—briefly, a
meal ticket without working—or,
that other now famous, but dishon-
orable, .dream, that “the country
owes every man a living.”
But what put old Charley “up in
the air” was the day before, a cus-
ára æðstaprest vorra andlegu ljóða,
i kennimanns-skrúða þeim, er eg
hefi leitast við að færa hann i:
prestshempu háfleygisins, rikkilíni
víðfeðmisins og hökkli hjartagæzk-
unnar.
Eg sé nú að hann lyftir höndum
við altarið og blessar, blessar alla
íslenzka þjóð þessum orðum:
“Signi þig Drottins svása ljós.”
Landnema Minnisvarðinn.
Mr. og Mrs. Árni Jóhannsson,
Hallson, N. D., $2.00; Mrs. B. S.
Thorvaldson, Cavalier, N.D., 500;
Thorbergur og Margrét Thorvald-
son, Saskatoon, $5.ck>; Albina Joel,
Arras, B.C., $1.00.
Kærar þakkir,
Dr. A. Blöndal,
J. J. Bíldfell,
B. E. Johnson,
Kennarar og nemendur Jóns
tomer came in to pay a bill, 46
cents. Putting down a quarter, two
dimes and a nickel. Charley shoved
back the nickel. But I owe you a
cent, the customer said. Forget it,
said Charley, recollecting the good
old days, when one gave a boy a
quarter to go across the street and
buy a morning paper, telling the lad
to “keep the change.”
• * •
MAYBE Charley was okey on his
notion of the copper scourge.
It may have been a leprous touch
given to the fresh air and free life,
and “keep the change” way of living,
out of which we got so much comfort
and joy that we felt we had the
world by the tail, with a down-hill
pull.
But the west is a lot of quarter-
sections, or vegetable gardens, or
unoccupied blocks and houses now—
so things are not just the same.
Most of us are full of fear, and un-
certainty, and think we have “high
blood-pressure,” or are sub-normal,
or above normal, or something.
But, what got Charley so het up
was that the fellow to whom he
had shoved back the nickel, taking
only 45 cents instead of 46 cenfs
came back the next day with a cop-
per for him to square it away and
“balance the budget.” Charley
shouldn’t have got het up over it.
I know this customer of Charley’s
better than he knows him. He’s a
character, and a comedian, always
sticking around, on edge to “get a
rise” out of anybody. He’s a prince
of good fellows, but an aggravating
rascal. I know a couple of him, and
if they keep on at it, some week I’ll
mention their names.
* • *
rPWO of the reasons why I left On-
•*■ tario, nearly fifty years ago, is
because it was. well known down
East that coppers “didn’t go” out
here and that there were no rats
west of Rat Portage.
Since then the coppers and the
rats have made the grade, cleared
the hurdles and barricades.
Maybe Charley is right. Per-
haps our undoing was the cop-
pers—and the rats. Pardon me for
insisting on adding the rats, but I
have undying hatred of rats—labor,
commercial, social, religious, fratern-
al, bridge-club.
A rat’s always a rat, and whatever
a rat gets into is ratty. I guess cop-
pers are just what Charley thinks—
ratty.
Bjarnasonar skóla efna til samkomu
í fundarsal Fyrstu lút. kirkju á
Victor St., á föstudaginn í þessari
viku (15. nóv.). Samkoman hefst
kl. 8 að kvöldinu. Hún er haldin
til minningar um afmæli séra Jóns
heitins Bjarnasonar. Þá eru liðin
90 ár frá fæðing hans. Söngur og
fleira verður til skemtunar, en sam.
komunnj er hagað eins og “Silver
Tea.” íslendingar gerðu vel í þvi
að fjölmenna á þessa samkomu.
Mr. Skúli Skálason frá Geysir,
Man., dvelur í borginni um þessar
mundir.
Men’s Club of the First Lutheran
Church will meet on Friday evening,
November 22ind, at 8.15 ö’clock.
The speaker is Mr. Johann G. Jo-
hannsson; topic: “Social Credit.”—
Refreshments.
Styðjið
MR. PAUL BARDAL
allir
sem einn!
I
M r. Paul Bardal, bæjarfulltrúi, leitar endur-
kosningar til bæjarstjórnar í 2. kjördeild á
föstudaginn þann 22. nóvember, 1935.
fslendingar þurfa að eigu áhrifamenn í sem
allra fle.stum embættum og sýslunum. Mr.
Bardal hefir orðið þeim til sæmdar í bæjar-
stjórninni, og hann verðskuldar það fyllilega að
þeir veiti honum óskiftan stuðning með því að
greiða honum forgangsatkvæði, og merkja
töluna (1) við nafn hans á kjörlistanum.
Styðjið
MR. PAUL BARDAL
allir sem einn!