Lögberg - 28.01.1937, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. JANúAR 1937
Matthías Jochumsson
Eftir JóNAS JÓNSSON
pessi snildar ritgerS eftir Jðnas Jðns-
son fyrrum dðmsmálaráðherra, birtist
I fylgiriti Nýja Dagblaðsins, um síðast-
liðin jðl; er hún alveg vafalaust með
því allra bezta sem um Matthías hefir
verið skrifað látinn. Islendingum vestan
hafs til gagns og gleði, verður ritgerðin
1 heilu lagi endurprentuð hér I blaðinu
Ritstj.
I.
Tveir af sonum séra Matthías-
ar Jochumssonar, hinn elzti og
hinn yngsti, Steingrímur læknir
á Akureyri og Magnús kaupmað-
ur í Reykjavík hafa nú fyrir jólin
gefið út Ijóðmæli föður þeirra í
prýðilegri útgáfu, sem nú mun
komin á bókamarkaðinn í stærstu
kaupstöðum landsins.
Þessi útgáfa er hin þriðja og
mesta af ljóðmælum séra Matt-
híasar. Hún er miklu meiri og
vandaðri en östlundsútgáfan,
sem var í 5 bindum, og á ýmsan
hátt áfátt um vtri búning. Hér
eru ljóðmælin öll í einu bindi, í
fallegu formi, á þunnum pappír,
svo að bókin er fyrirferðarlítil þó
að hún sé nálega 1000 blaðsíðnr.
Kvæðunum er raðað í bálka eftir
skyldleika. Fremst í bókinni er
gott yfirlit, en síðast fullkomin
skrá yfir kvæðin, eftir upphafs-
orðum ljóðanna.
Steingrímur læknir hefir sjálf-
ur, með stuðningi annara, safnað
miklum drögum til þessarar bók-
ar í handritum skáldsins norður
á Akureyri. Síðan hefir Magnús
Matthíasson haldið áfram því
starfi í Reykjavík. Að lokum hef-
ir Þorsteinn skáld Gíslason lagt
síðustu hönd á allan undirbún-
ing útgáfunnar og að því er virð-
ist leyst það af hendi með smekk-
vísi og miklum kunnugleika. Eg
hefi rekið mig á smávillur í sam-
bandi við efnisskrána, en í svo
stóru verki eru þær, að eg hygg,
fáar, og ekki þýðingarmiklar.
II.
Bréf séra Matthíasar komu út
fyrir skömmu og urðu aðdáend-
um hans ekki óblandinn gleði-
fengur. Þó eru þau afar mikils
virði fyrir þá, sem í sambandi við
skáldskap hans, vilja skilja þessa
mikilfenglegu listamannssál. En
með t*issari bók eru Matthíasi
gerð bezt skil. Hér liggur fyrir
augum lesendanna ljóðagerð
hans nálega öll, að fráteknum
hinum stærri leikritaþýðingum.
En hér eru öll hans frumsömdu
Ijóð, þau sem þekt eru og nokkra
þýðingu hafa. Jafvel hið um-
deilda kvæði: “Volaða Iand” er
ekki undanfelt. Þá koma allar
hinar miklu Ijóðaþýðingar að frá-
töldum Ieikritunum, eins og áður
er sagt.
I þessari einu bók gætir geysi-
mikillar f jölbreytni, bæði um efn-
isval, form og alla meðferð. Þar
eru hátíðaljóð, kvæði um landið
og þjóðina og önnur lönd og aðr-
ar þjóðir. Þá koma fjölmargir
sálmar, b æ ð i frumsamdir og
þýddir. Síðan ótölulegur grúi
erfiljóða, um söguhetjur, móður
og föður skáldsins, konur hans,
börn þeirra og venslamenn. Þá
gleymir Matthías ekki listamönn-
um og skáldum, fræðimönnum,
prestum og biskupum, læknum,
lögfræðingum, fjölda kvenna,
unglinga og barna. Þá koma
huggunarljóð til vina hans, sem
eru í raunum staddir, veizlu-
kvæði, brúðkaupskvæði, gaman
kvæði, barnakvæði, ljóðabréf, vís
ur úr leikritum hans. Að lokum
koma Grettisljóð og þýðingar úr
helztu tungumálum álfunnar.
Það lætur að líkum, að hér er um
ótrúlega mikla auðlegð að ræða.
Hér er skáld, sem byrjar ungur
að yrkja og heldur áfram fram
í háa elli. Hér er maður, sem er
alla æfi leitandi að ljósi og sann-
leik, fullur af skapandi þrá og
síðfaðma samúð. Sé því bætt við,
að Matthías hafði ótrúlegt vald
yfir málinu, svo að mælska hans
og orðgnótt var eins og hamra-
mur fossflaumur, þá má nokkra
hugmynd um hvílíkur fengur það
er Ijóðrænni menningu í land-
inu að hafa fengið til almennrar-
eigna þetta merkilega — eða öllu
heldur volduga Ijóðasafn.
er hann byrjaði að yrkja hina
glæsilegu drápu um Skagafjörð.
Menn vita ekki hvar á að byrja
og hvar skal enda. Hinn mikli
breytileiki í efni og meðferð trufl-
ar og villir lesendann. Hér er af
svo miklu að taka, svo mikið að
verða hrifinn af og svo margt,
sem hægt er að ganga fram "hjá
með lokuð augu, að leitin að þeim
háa sjónarhól, þar sem sést yfir
allan skáldaheim Matthíasar,
verður flestum erfið.
III.
Hver sá maður, sem ætlar sér
í stuttu máli að gefa yfirlit um
verk þessa mikla skálds, lendir í
sama vanda og Matthias sjálfur,
Ef til vill er æfi Matthíasar
engu siður merkileg en ljóð hans.
Hann er fæddur og uppalinn í
afskekktri, fátækri sveit, með út-
sýn suður yfir Breiðafjðrð og í
skjóli við hin háu Vestfjarðafjöll
F'oreldrar hans eru fátæk. Hann
vinnur erfiðisvinnu á sjó og landi
eins og fleslir islenzkir drengir
sem nokkuð er spunnið í. Hann
fær stórar vinnuhendur af ár og
orfi eins og vinur hans og sam-
tiðarmaður Tryggvi Gunnarsson,
eða Jóhannes Kjarval, sem minn-
ir manna mest á Matthías af öll-
um íslenzkum listamönnum,
hinuin undursamlega innhlæstri
og furðulegu gönuskeiðum. Fram
eftir öllum unglingsárum sýnist
örvænt uin að Matthías geti not-
ið nokkurrar eiginlegrar skóla-
göngu. Þó verður það um síðir.
Menn sem skynja hinar einkenni
legu gáfur hans, koma honum í
Latínuskólann. Þaðan fer hann
í prestaskólann, útskrifast þar,
verður prestur í tveim sveita
prestaköllum sunnanlands og um
stund ópólitizkur ritstjóri að póli-
tízku blaði í Reykjavik. Um síð-
ir verður hann prestur á Akur-
eyri, á þar mikinn harnahóp og
hýr við mikla fátækt, en finnur
þó altaf leiðir út úr baráttunni
fyrir sig og sína. Að lokum kem-
ur viðurkenning þjóðarinnar. Al-
þingi veitir honum skáldalaun.
Hann segir af sér prestskap.
Hann byggir sér fallegt hús í fall-
egum hvammi, þar sem sér yfir
alla Akuryeri og mikið af Eyja-
firði. Á þessum stað lifir Matt-
hías í sæmd og friði síðari hluta
æfi sinnar. Barátta hans hafði
verið hörð og löng. Sum af sam-
tíðarskáldum hans þóttu í fyrstu
honum fremri og meðan hann
var ungur trúði hann þvi sjálfur.
Einn af mestu listfræðingum
landsins, Gestur Pálsson, fór um
hann hörðum og ósanngjörnum
orðum. Kirkjunnar mönnum
þótti hann of frjálslyndur. Marg-
ir af fegurstu sálmum hans fengu
ekki rúm í sálmabók þjóðkirkj-
unnar og hafa ekki fengið þar
sinn sess enn, þó að fullskipaðir
sé þar allir bekkir af andlausu
rímhnoði. Það kom jafnvel til
orða um eitt skeið að reka hann
frá prestskap fyrir víðsýni sitt i
trúmálum. Það varð þó ekki. Og
með aldrinum óx vegur hans með
ári hverju. Hann varð lárviðar-
skáld þjóðar sinnar og heldur
þeim heiðri enn löngu eftir and-
lát sitt.
IV.
siglingahungri, alt frá fornöld til lega skáldadraumi, að hann
þessa dags. En fáir íslendingar gleymdi sigrum sínum og kunni
hafa haft réttmætari þörf til þess j ekki að meta þá. Samtíðarmenn
fjölbreytileika, sem leiðir af tíð- j hans sögðu, að hann hefði ekki
um ferðum til annara landa, held- j áttað sig á hvílíkt stórvirki Lof-
söngurinn er, fyr en hann varð
var við aðdáun annara.
ur en Matthías Jochumsson. Með
sterkum vilja tókst honum að
láta eftir þessari löngun sinni, og
að varðveita fjör og glóð æskunn-
ar fram á elliár.
V.
Þegar Matthías kemur í skóla
er hann fulltíða maður, og með
En þrátt fyrir öll þeási afrek
gátu samtíðarmenn Matthíasar
hvergi nærri viðurkent yfirburði
hans, svo sem hefði mátt vænta á
árunum eftir þjóðhátíðina. Hann
verður í annað sinn prestur í
sveit með miklum embættis- og
margháttaðan þroska fram yfir-j búsáhyggjum. Um sama levti
Útþrá Matthíasar var sterk og
sívakandi, og frá því að hann
kemst á legg og fram á elliár er
hann svo að segja alltaf með ann-
an fótinn erlendis. Hann er
rammíslenzkur í máli og menn-
ingu. Hann hefir drukkið í sig
þrótt og snild úr öllum bókment-
um þjóðar sinnar, fornum og nýj-
um. Landið sjálft og sága þess
blasir við sjónum hans og stund-
um tekst honum að bræða alla
þessa þætti í eina heild eins og I
óði sínum um Skagafjörð. En
jaffihliða þessu þráir hann önnur
lönd, stórar borgir og hið fjöl-
breytta Iíf þeirra. Hann þrosk-
ast eins og Halldór Kiljan Lax-
ness segir svo vel og viturlega um
stórskáldin. Þau fæðast og lifa
sín bernsku og æsku ár í friði
dalsins, en taka á manndómsár-
unum þátt í stormasömu lífi
borganna. Erlendis komst hann
í kynni við sum hin merku skáld
sinnar samtíðar. En þar stóð fá-
tækt hans sjálfs og fátækt lands-
ins honum fyrir þrifum. Það er
ótrúlegt þrekvirki að fátækur
prestur í afskektu brauði skyldi
geta keypt mikinn fjölda erlendra
blaða og tímarita og stöðugt verið
í siglingum. En íslendingar hafa
til ills og góðs verið haldnir af
unglinga þá, er sátu með honum
á skólabekk úr heimiluin efnaðri
manna. í skóla drekkur hann í
sig tungur annara þjóða og bók-
mentir þeirra um leið. Hann las
á þeim árum mikið af bezta
skáldskap germanskra og engil-
saxneskra þjóða, eins og sjá má
af bréfum hans. En hann lætur
ekki þar við sitja. Meðan hann
er á skólabekk kemur hann fram
sem skáld. þÁeim árum gerir
hann leikritið Skuggasvein. Það
er Ieikið í höfuðstaðnum og hríf-
ur hugi manna. Skáldið er “kall-
að fram” og veitt sérstök virðing.
En í einu af bréfum sínum talar
hann /lítið virðulega um þessa
viðurkenningu.
Skuggasveinn er að vísu enn
þann dag í dag vinsælast af öllum
islenzkum leikritum, þeirra sem
ekki eru listaverk. En þó að leik-
ritið sé í heild sinni ekki þung-
vægt, þá eru i því nokkur ljóð,
sem bera með sér öll beztu ein-
kenni séra Matthíasar. Þau munu
lifa sem perlur í íslenzkum bók-
mentum jafnlengi og málið sjálft.
Á fyrstu prestskaparárum séra
Matthíasar, þegar hann býr undir
Esjunni, á hann að búa við sömu
fátækt og margháttaða erfiðleika.
En hin skapandi þrá ólgar í sál
hans. Mitt í einveru og van-
rækslu byrjar hann að yrkja
mörg af sinum góðu kvæðum og
andríka sálma. En þetta er hon-
um ekki nóg. Hann byrjar að
fást við ofurmenni heimsbók-
mentanna. Hann byrjar að
glíma við “Byron Bretatröll” og
“hasla sjálfum Shakespeare völl”
eins og hann kemst að orði í
kvæði til Hannesar Hafsteins.
Það er erfitt að hugsa sér meira
irekvirki en hinar glæsilegu þýð
ngar hans, “Manfreð” og “Mac
beth”, gerðar i köldu og óvistlegu
húsi, mitt í erfiðri lífsbaráttu og
með margháttuðum og annarleg
um skyldustörfum.
Matthías hafði ungur kynst
ieim tveim skáldum, sem um
langa stund voru vinir hans
keppinautar og andstæðingar. En
lað voru þeir Benedikt Gröndal
og Steingrímur Thorsteinsson
Þeir voru svo að segja fæddir
með silfurskeið í munninum
Þeir voru synir lærðra manna,
höfðu snemma gengið í skóla og
oru að öllum þeim þroska, sem
leiðir af skólagöngu, langt á und-
an Matthíasi. Framan af æfi sézt
í bréfum hans mikil og oft óvið-
kunnanleg aðdáun fyrir þessum
veraldarvönu skáldum, sem fram-
ast höfðu á unga aldri með lang
dvölum í erlendum stórborgum.
Þjóðin leit sömu augum á þessa
þrjá menn lengi frameftir eins
og Matthías sjálfur. En þegar
Ieið á kapphlaupið, greiddi hinn
breiðfirski sjómaður og bónda
sonur sporið og komst fram úr
keppinautunum. Og því meir
sem tímar líða, því meiri er að-
dáun íslendinga fyrir sínu mikla
þjóðskáldi, Matthíasi Jochums
syni.
VI.
Þjóðhátíðin 1874 varð áhrifa-
mesta tímabil í sögu séra Matt-
híasar. Hátíðin var haldin undir
hinum fátæklegustu skilyrðum,
en þjóðin var þrátt fyrir alla fá-
tækt, full af sigurgleði yfir
fengnu frelsi og sjálfforræði eftir
æfilanga baráttu Jóns Sigurðs-
sonar og hinna þrautseigu sam-
herja hans. Hin sama varð
raunin á í Grikklandi eftir að
vígamenn þjóðarinnar h ö f ð u
hrundið árás Persa, að þá túlk-
uðu skáldin sigurgleði þjóðarinn-
ar í ódauðlegum skáldverkum.
Vorið fyrir þjóðhátíðina virðist
Matthías hafa lifað í sífeldri
hrifningu. Hann yrkir hvert
meistaraverkið af öðru á fáeinum
dögum, öll hin glæsilegu minni,
sem enn eru á hvers manns vör-
um. Lofsöngurinn er aðeins eitt
byrjar hið ægilega harðindatíma-
bil, þegar fjórði hluti þjóðarinn-
ar bjargaði lífinu frá hungur-
dauða með einskonar flótta til
fjarlægs lands.
En Matthias bognaði ekki.
Skáldið í honum var það sterkt,
að engir ytri erfiðleikar gátu
beygt þrótt hans. En um þetta
leyti koma fyrir tveir atburðir,
sem bregða ljósi yfir þáð, hve
langt var frá að samtíðarmenn
hans kynnu að meta skáldskap
hans að verðleikum. Annað er
sálmabókarmálið, en hitt er á-
deila Gests Pálssonar á skáldskap
hans.
VII.
öndvegishöldar hinnar íslenzku
þjóðkirkju störfuðu þá að því að
undirbúa sálmabók þá, sem enn
er í gildi fyrir þjóðkirkjuna.
Enginn af þeim, sem stóðu að
því verki höfðu til þess sérstaka
köllun. Suinir þeirra voru hvers-
dagslegir viðvaningar við að gera
stuðlað mál. Þeir söfnuðu í eina
bók afarmiklu léttmeti og nokkru
af því litla, sem til var af sálin-
um, sem höfðu bæði skáldlegt
og trúarlegt gildi. En enginn
þeirra kunni að meta séra Matt-
hías sem trúarskáld. Engum
þeirra virðist hafa komið til hug
ar, að lofsöngurinn ætti erindi
í sálmabók þjóðkirkjunnar.
Yfirleitt var það stefna sálmabók-
arnefndarinnar að taka eins lítið
og hægt var í bókina af sálmum
séra Matthíasar og þeir gátu
raunar sökstutt mál sitt með þvi
að kirkjustjórnin væri að hugsa
um að reka hann úr prestastöðu
fyrir vöntun á kirkjulegu lundar-
lagi. Skáldið beygði sig fyrir
ofureflinu. Miklu af hans beztu
sálmum var og er útskúfað úr
þessari sálmabók. Matthías lét
sér nægja að fullnægja sinni innri
þrá, að yrkja og þýða ný lofkvæði
í þjónustu þeirrar stofnunar, sem
ekki þóttist þurfa hans með, og
hann lét ekki staðar numið á
þeirri braut fyr en hann var orð
inn mesta sáhnaskáld, sem þjóð-
in hefir nokkurntíma átt.
En hin íslenzka þjóðkirkja
hefir verið trygg við stefnu hinn
ar fyrstu sálmabókarnefndar.
Bókin hefir verið gefin út óbreytt
hvað eftir annað, eins og væri
hún helgur dómur, en sum af
snilldarljóðum séra Matthíasar,
sem ekki fá að vera þar, eru
sungin við aðrahverja jarðarför
í landinu. — Fyrir nokkrum ár-
um, þegar eg hafði um stund yfir-
umsjón kirkjumálanna, f ó r u
nokkur bréf milli mín og biskups
um sálmabókina. Eg benti hon-
um á, að tilgangslaust væri að
halda mesta sálmaskáldi lands-
ins frá sálmabókinni og lagði til
að bókin yrði stytt og endurskoð-
uð, að meginið af leirburðinum
yrði felít niður, en í þess stað
látnir koma sálmar séra Matt-
híasar Jochumssonar. Biskup
gekk ekki inn á þetta eða ráða-
menn prestastéttarinnar, heldur
gáfu lít lítið hefti til viðbótar
hinni gömlu sálmabók. En svo
sem kunnugt er, mishepnaðist
lessi tilraun svo gersamlega, að
nýja kverið var gert upptækt og
brent. Þannig endaði síðasti
láttur í viðskiftum hinnar ís-
lenzku þjóðkirkju við séra Matt-
hías Jochumsson og sálma hans.
Um líkt leyti og þjóðskáldið
átti í þessari baráttu um hina
trúarlegu ljóðagerð við forráða-
menn kirkjunnar, var honum
haslaður bardagavöllur af for-
kólfum hinnar nýju skáldastefnu,
sem Georg Brandes hafði flutt frá
París til Norðurlanda. Gestur
Pálsson hafði hér orð fyrir hinu
nýja árásarliði. Gestur var list-
fengt smásöguskáld, en veigalitið
jóðskáld, maður vel ritfær, en
haldinn af unggæðislegum þekk-
ingargorgeir. Gestur leit á séra
brauði út í dreifbýli á afskektri
eyju og hefði að vonum orðið út-
undan, þegar straumar hinnar
sönnu mentunar dreifðust frá
þriðja keisaradæminu út um
heiminn. í ritdómi Gests Páls-
sonar kom fram gagngert skiln-
ingsleysi á hinum miklu yfirburð-
um séra Matthíasar, gáfum hans,
andagift hans, skapandi afli,
mælsku og geysilega hugmynda-
auði. Ritgerð Gests var tilraun
bókmentalegs farisea til að leggja
alinmál hversdagsmennskunnar
á þau verðmæti, sem ekki verða
mæld eða vegin af skjólstæðing-
um Brandesar.
Aðstaða Matthíasar skálds, þeg-
ar hann flutti norður til Akur-
eyrar, mitt í hinum miklu harð-
indum eftir 1880, var þá sú, að
þrátt fyrir vaxandi viðurkenn-
ingu almennra borgara, voru hin-
ir skriftlærðu bæði í kirkjustjórn
og svokölluðum bókmentafræð-
um, mjög fjarri því að unna hon-
um sannmælis fyrir skáldskap
hans.
VIII.
Akureyri varð Matthíasi hin
sanna höfuðborg. Ekki af því
að hún væri andlega sinnuð, því
að hún var þá smáþorp, undir
áhrifum hálfdanskrar k a u p -
mannastéttar. En á Akureyri
fékk skáldið l'rið til að starfa og
njóta hæfileika sinna. Hann var
laus við Jerúsalem síns eigin
lands, sem var full af mönnum,
sem vildu vera jafningjar hans,
en áttu enga samleið með honum.
í hinuin litla norðlenzka höfuð-
stað hafði Matthías bækur sínar
og tímarit frá útlöndum. ' Þar
átti hann aðgang að félagsskap
skálda og spekinga, sem voru
honum hugstæðir og raunveru-
legir samvistarmenn. ’ Akureyri
var honum eins og vígi, þar sem
hann varð ekki auðveldlega sótt-
ur heim, fremur en Grettir i
Drangey. Á Akureyri varð hann
hið viðurkenda og dáða þjóð-
skáld. Þangað sendi Alþingi hon-
um hin fyrstu skáldalaun á fs-
af Þei'm- Og svo gagntekinn var | Matthías eins og hálfgerðan við
Matthías af þessum óviðjafnan- vaning, sem sæti á afskektu
inikinn þátt í að tefja fyrir því,
að hann fengi að njóta sannmælis
um listargáfu sína.
X.
Tvö af skálduin 19. aldarinnar
hafa haft mest áhrif á íslendinga
og njóta mestrar frægðar í land-
son. En þó eru þeir geysiólíkir.
grímsson og Matthías Jochums-
son. En þó eru þeir geisiólíkir.
Jónas er suðrænn í listaformi
sínu. Hann treystir ekki nema
að nokkru leyti á hinn guðlega
innblástur, en vinnur lengi að
hverju kvæði, gegnhugsar gerð
þess eins og byggingameistari,
sem leggur aðallínur í útliti hall-
ar, sem hann vill reisa, með
langri vinnu 'og miklu erfiði. f
kvæði eins og Gunnarshólma fer
saman fullkomlega listrænt form
kvæðisins og að hver setning og
hvert orð er fágað eins og gim-
steinn, sem greyptur er í dýran
hring. Sumar suðrænar þjóðir,
sérstaklega Frakkar, hafa tamið
sig á þá lund, að svo að segja
allir menn skrifa vel, frá stór-
skáldum og niður að skóladrengj-
um, að því leyti sem snertir fág-
að form og fullkomin stíl. Af
öllum íslenzkum skáldum á
seinni tímum hefir Jónas Hall-
grímsson að þessu leyti komist
næst sígildri suðrænni list, og
enginn staðið formi suðurlanda
fjær en séra Matthías. Hann er
mótsetning hins sigilda, suð-
ræna forms. Hann er norrænn
inn í merg, með bylgjukenda
skapgerð. Þegar Matthías er hrif-
inn, og hann yrkir öll sín góðu
kvæði þegar hann er fullur yfir-
náltúrlegrar andagiftar, þá fer
hann hamförum. Mælska hans
er þá óstöðvandi. Þegar öðrum
kemur í hug eitt orð, hefir hann
tíu á hraðbergi. Myndauðgi hans
og líkingar minna á þeim augna-
blikum á sjálfan Shakespeare. En
fyr en varði er hrifningin og hinn
heilagi innblástur horfinn, og þá
er Matthias orðinn eins og hver
'annar greindur og fjöllesinn mað-
landi og háskólinn doktorstign i ur með lipra og létta rímgáfu.
skömmu áður en hann andaðist. ■ Gildi ljóðanna er komið undir
Á þessum árum hlaut Matthías því, hvort hrifningin hefir enst
þann sess í ineðvitund þjóðar i honum til að fullgera heilt kvæði
sinnar, sem hann hefir nú og er! cða kvæðaflokk. Þegar Matthías
liklegur til að halda á ókomnum kom ofan af Sinaifjalli andagiftar
árum. | sinnar, áður en kvæðinu var lok-
ið, gátu komið tilfinnanlegir og
óbætanlegir smíðagallar á fögur
ljóð. Þetta kemur vel fram i
kvæðinu “Skagafjörður,” sem við
hlið Gunnarshólma, er glæsileg-
asti og andríkasti héraðsóður,
sem til er i málinu. Nálega hvergi
koma allir kostir Matthiasar jafn-
vel fram og i þessu kvæði. Hann
sér þá frá hæstu stöðum yfir
bygðina, og um leið alla sögu
hennar, sigra og ósigra, gleði-
fundi og morðbrennur. Hann sér
höfuðbólin og líf hinna miklu
manna. En hann sér líka litlu
kotin og veit að þau eiga líka
sina sögu, sína sigra og ósigra,
sina drauma og vonbrigði. óvíða
er steypiflóð mælskunnar þrótt-
meira en í fyrstu vísunni, þar
sem hann lýsir ofsa hinna innri
sýna, sem brjótast fram eins og
voldug elfa í þröngu gljúfri. En
mitt í hinum stórfeldu lýsingum
koma honum í hug lítilfjörlegir
og hversdagslegir menn eins og
Pétur biskup og Konráð Gísla-
son, og nöfn þeirra verða spjöll
á fögru listaverki. Aldrei hefði
Jónasi Hallgrímsson komið til
hugar að vefja nafn samtíðar
smákónga inn í kvæði eins og
Gunnarshólma eða F j a 11 i ð
Skjaldbreiður. Annars sjást
merkin um slíka bresti í fjöl-
mörgum kvæðum séra Matthías-
ar miklu glögglegar en í “Skaga-
fjörður,” einmitt af því hve hrifn-
ing hans er þar sterk. Gott dæmi
af þessu tægi er erfiljóð um Þor-
björgu Sveinsdóttur, annarsvegar
þrungið af hrífandi andagift og
snild, en innan um sjálfslýsingar
og heimspekilegar athuganir,
mjög lítið viðkomandi hinum
látna kvenskörungi. En þannig
var séra Matthías. Hann og Jó-
hannes Kjarval eru glæsilegustu
dæmin meðal islenzkra lista-
manna, um menn, sem dvelja til
skiftis í ^samneyti guðanna og
flytja þaðan af og til sín ódauð-
legu verk niður á jörðina og eru
þá, oft til lengdar, jarðarbúar
eins og aðrir menn.
IX.
Þegar bréf séra Matthíasar
komu út voru þau ekki vel fallin
til að auka hróður hans, nema
hjá bókmentafræðingum, sem
nota þau til að skilja skáldgáfu
hans. f bréfunum kemur Matt-
hias fram í veikleika sínum og
styrk. Þar kemur fram hin mikla
mælska hans og orðgnótt, hin ein-
læga leit eftir ljósi og yl í mann
lífinu, og hinar víðfaðma hug-
sjónir, og samúð með öllum, sem
áttu heima í forsælu mannlífsins.
En bréfin sýna ennfremur hve
mjög hann skorti á skipulega
formgáfu. Oft eru bréfin sund-
urtættar og samhengislitlar at-
hugasemdir. f mannfélagsmál-
um var hann hvikull og reikull.
Tillögur hans um þjóðmál voru
venjulega að litlu hafðar, og með
aldrinum gætti í athugunum hans
kyrrstöðuhneigðar, sem var í ó-
samræmi við hið bjartsýna skáld-
eðli. Matthias dáði Jón Sigurðs-
son, sem stórmenni og höfuðleið-
toga þjóðar sinnar. Hann langaði
til að fylgja Jóni, en brast til þess
þrek og skapfestu, þegar langar
voru dagleiðir yfir eyðimörkina.
Hann gat ort um Jón Sigurðsson
mörg meira og minna fögur
kvæði en ekki verið liðsmaður í
her hans.
En þó að Matthías gæti ekki
verið algengur hermaður í frelsis-
stríði þjóðar sinnar, sökum hinn-
ar sívakandi nýsköpunarhneigð-
ar, þá beindi listamannsgáfan
honum á rétta leið í höfuðlínum.
Mitt í þrálátri baráttu við Dani
um peninga og sjálfstæði horfir
séra Matthías svo langt fram i,
tímann, að í hátíðaljóðum um
Danmörku sér hann að endir
samstarfsins við Dani er “bróð-
urlegt orð,” einmitt sú þróun,
sem fyrst hefir orðið að veru-
leika eftir andlát hans.
Matthías var nokkrum sinnum
ritstjóri og riðinn við blöð og
tímarit, einkum á Akureyri. En
blaðamenskan var ekki hent hon-
um, sem varla var von. Greinar
hans og ræður skorti samhengi
og fast lokatakmark. Þær urðu
þess vegna áhrifalausar og áttu
(Framh.)