Lögberg - 28.01.1937, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. JANÚAR 1937
3
Alexander Pope og
íslenzkar bókmentir
(Framh.)
Þá er málið í þýðingunni. Yfir-
Jeitt fellur það vel að efninu, og
kemur þar fram næmur mál-
smekkur þýðandans. Hann notar
að visu einstaka kenningar, eins
og “Stjarna-frón” og “ennis-sól”;
en ekki eru nógu mikil brögð að
því til þess, að málið sé fyrnt uin
skör fram. Málið er einnig furðu
hreint, þó það só hvergi nærri
laust við dönsk orð og danskt
orðalag, eins og lýsir sér sum-
. staðar í stigbreytingu lýsingar-
orða. En þess er jafnframt að
jninnast, að hann þýddi beint úr
dönsku, og þá eigi síður hins, að
það var enginn barnaleikur, að
yrkja á íslenzku heimspekileg
efni á þeirri öld, málið harla ó-
þjálfað til þeirra hluta. Séra
Jón varð því iðulega að gera eitt
af tvennu : — mynda ný orð eða
umrita hið erlenda hugtak. Og
hann fer báðar þær leiðir, og
kemst yfirleitt eins vel frá þeim
vandkvæðum eins og hægt var
að krefjast af honum eftir ástæð-
um. Þannig þýðir hann “in-
stinet” (eðlishvöt) með “náttúru-
togun”, sem nær allvel merkingu
orðsins; en “nice dependencies”
umritar hann þannig: “hve ná-
kvæmt, nett, nemur hver partur
annan við,” sem einnig heggur
nærri hinni upprunalegu merk-
ingu.
Margt er því óneitanlega vel
Um þýðingu séra Jóns á Tilraun
um manninn. Borin saman við
frumkvæðið er hún þó of gölluð
til þess, að geta talist ágætisverk.
En í raun réttri er hægt að ætlast
ht sliks; enda va^ sanngjarnt,
að leggja þann mælikvarða á
hana, þar sem eigi er vitað, að
þýðandinn hafi nokkurn tíma
haft með höndum frumritið, svo
sein fyrr var vikið að. Miðað við
fyrirmynd hans, dönsku þýðing-
una, hefir hann hinsvegar unnið
verk silt injög vel; og í því ljósi
er þýðing hans réttast metin. í
henni eru margir prýðisgóðir
kaflar, og, þegar alls er gætt, sum-
ir með ágætuin.
Og sé litið á þýðinguna frá
skáldskapar sjónarmiði einu
saman, má margt segja henni til
hróss. Hún er iiðug, meira að
segja mælsk með köflum. Eigi
vr hún heldur snauð af skáld-
tegu hugarflugi. Við Iestur henn-
:*r hafa mér þess vegna þráfald-
'ega horfið í hug framangreind
uminæli Bentleys um þýðingu
Popes á Ilíonskviðu: “Dáindis
snoturt kvæði, en ekki Hómer.”
hýðing sér Jóns á Tilraun um
nianninn er góður kveðskapur,
en ekki Pópe nema að nokkru
Jeyti.
Á þeim tíma, er hún kom út,
var ekki til að dreifa ritdómum
* islenzkum blöðum eða tímarit-
Um« enda hefi eg ekki fundið um-
m æ 1 i neinna samtíðarmanna
skáldsins um hana. En vafalaust
hafa ýmsir þeirra kunnað að
meta hana, og henni verið vel
tekið af mörgum ljóðelskum og
•róðleikshneigðum lesendum.
Löngu síðar varð annað ís-
enzkt skáld — alþýðuskáld að
'lsu til þess, að snúa Tilraun
um mnnninn öðru sinni á ís-
lenzku; en heldur mun það nú á
tárra vitorði, því að þýðing þessi
kom aldrei fyrir sjónir almenn-
ings. Höfundur hennar var, eins
og fvrr getur, athafna- og gáfu-
maðurinn Bjarni Þórðarson frá
Siglunesi vestra, en ársritið Gcst-
nr Vestfirðingur (3. ár, 1849)
•lytur all-ítarlega æfiminningu
hans (bls. 108—123) og greinir
ineðal annars þannig frá nefndri
Pýðingu hans: “Nú er að geta
hess, er liggur eftir Bjarna í Ijóð-
um, og hann ritaði mest á laus
blöð, er hann smám saman sendi
vinum sínum:
Pópes Tilraun um manninn,
•ógð út eftir enskunni, hrein-
skrifuð með vandaðri hönd, að
bon skáldsins, af hinum lærða
Presti Gísla Einarssyni að Selár-
<]al, síðan endurskoðuð og löguð
sumstaðar af skaldinu; segja svo
lærðir menn, þeir er séð hafa út-
leggingu þessa, að hún sé auð-
veldari en sú, er þjóðskáldið Jón
horláksson gerði, með því lika,
að bragarhátturinn er auðvelt
fornyrðalag, og fylgir mjög víða
frumritsins orðum.” (Bls. 120-
Heppilega hefir Bjarna tekist
valið á bragarhætti, enda var
hann, að því er nefnd æfiminning
hans h e r m i r, þaulkunnugur
Eddukvæðunum; annars má vel
vera, að hann hat'i hér fylgt dæmi
Gröndals, er hinn síðarnefndi
þýddi Musteri mannorðsins. Ett-
irtektarvert er það einnig, að
Bjarni þýðir beint úr frummál-
inu. En* tungumála kunnáttu
hans er lýst með svofeldum orð-
um: “Danska tungu skildi hann
mæta vel. Um fertugsaldur var
hann kominn svo langt í þýzku
máli, að hann gat viðstöðulítið
í lestri snúið þýzlcu á danska
tungu. Þá tók hann að leggja sig
eftir enskri tungu, og las til þess
enska biblíu aftur og aftur, gat
hann þannig komist niður í skiln-
ingi málsins, þó hann gæti ekki
numið framburðinn” (bls. 118).
Þeirri staðhæfingu til áréttingar
er þessari frásögn bætt við neð-
anmáls: “Árið 1830 kom undir
Sigluneshlíðar enskt skip, er leit-
aði eftir hafís; var þar enginn
innan borðs, sem skildi dönsku
eða þýzku. Bjarni fór til skips-
ins, og er hann vissi, hverja
tungu skipverjar töluðu, tók
hann krít og ritaðist á við for-
manninn, og gátu þeir þannig
skilið vel hvor annan. Skipsráð-
andanum fanst mikið um vits-
muni Bjarna, en gat þó ei trúað,
að hann hefði numið ensku til-
sagnarlaust. Að skilnaði gaf
hann honum nokkrar enskar
bækur, er hann liafði meðferðis”
(bls. 118-119). Auðvitað er það
ágizkun tóm; en freistandi er sú
tilgáta, að meðal þessara ensku
bóka kunni að hafa verið Tilraun
um manninn ein sér eða í kvæða-
safni Popes. En vitanlega var
innan handar fyrir þýðandann,
að hafa aflað sér hennar annars-
staðar.
Því miður mun handritið af
þessari merkilegu þýðingu Bjarna
nú glatað. Eðlilega lék mér liug-
ur á, að grafast fyrir um afdrif
hennar, og hugði eg þá helzt, að
hennar væri von á Landsbóka-
safninu. Skrifaði eg því þeim
manninum, sem eg vissi hvað
inargfróðastan um það efni, dr.
Harfnesi Þorsteinssyni skjala-
verði. Svar hans (dags. 11. sept.
1932) er á þessa leið: “Ekki get
eg heldur sagt neitt um, hvort
þýðing Bjarna á Siglunesi á
Popes Tilraun um manninn muni
vera i handriti í söfnum hér, en
ekki hefi eg rekist á hana, svo
eg muni, og hefi eg þó mörg hand-
rit hér handfjatlað, en eg tel hæp-
ið, að hún sé hér til.” En skemti-
legt væri það, ætti þýðing þessi
eftir að koma í leitirnar, þó litlar
líkur séu til þess.
Ymsuni lesendum Popes hafði
þótt hann hallast um of að for-
laga og skynsemistrú í Tilraun
um manninn. Gerði hann því
bragarbót og orti sálminn “The
Universal Prayer,” er prentaður
var 1738. (Smbr. formálsorð höf-
undar). En ekki gat hann frem-
ur en aðrir, séð við glettni atvik-
anna. Honuin hefði eflaust fund-
ist það í meira lagi kynjafull fyr-
irsögn, hefði einhver spáð honum
því, að sálinur þessi, í þýðingu,
ætti eftir, að verða ásteytingar-
steinn trúuðum sálum úti á ís-
landi. En eins og framan segir,
snéri Magnús Stephensen þessum
sálmi Popes á íslenzku, og var
hann fyrst prentaður í Vina-
Gleði (1797) með eftirfarandi
inngangsorðum: “En — hvorki
veit eg tilhlýðilegra né verðugra
efni ad lykta med ockar Vina-
Gledi og fundi brád, enn þá
snotru Ilæn, er eg lærdi af því,
um alla Norður-áll'una svo nafn-
fræga, engelska merkis-skáldi
Pope, hvörri eg med ástundun
hefi snúid í íslenzk ljódmæli og
bid ykkur nú singia med mér, en
siálfa oftar sídarmeir til gledi og
uppvakningar og verdugrar gud-
rækni” (bls. 322). Þýðingin er
endurprentuð í Ljóðmælum
Magnúsar Stephensens (1842), og
er fyrsta kvæðið þar.
Alkunnugt er, að trúrækið fólk
hneykslaðist mjög á sálmum
þessum, einkum orðunum: “Vor
Guð, Jehova, Júppiter,” en það
eru niðurlagsorð fyrsta versins á
frummálinu, og fylgir það hér á-
samt þýðingu þess.
“Father of All! in ev’ry Age,
In ev’ry Clime ador’d,
By Saint, by Savage, and by Sage,
Jehovah, Jove, or Lord!”
“Alfadir! hvörn uin aldir, allar,
áttir himins og jardar her,
villtir, helgir, vísir, ákalla,
vor Gud! Jehóva! Júpíter!”
Hefir Magnús breytt til um
bragarhátt á þýðingunni, og ber j
hún önnur eyrnamörk skáldskap-.
ar hans, sem stórgallaður var, að (
allra dómi. Hún er því einungis |
merkileg bókmentasögulega fyrir !
rót það, sem hún kom á hugi j
manna í trúarefnuin, og fyrir ljós
það, sem hún varpar á trúarskoð- j
anir þýðandans; því að vafalaust ^
er J>að rétt athugað, að sálmur
þessi hefir í aðalatriðum verið í j
samræmi við trúarlegt viðhorf
Magnúsar.
“Brot af Essay on Criticism” ,
nefnir Sveinbjörn Egilsson rétti- j
lega þýðingu sína úr þessu
merkisriti Pópes, því að hér er j
aðeins um að ræða örstuttan
kafla þess:—18 upphafslínurnar
og 46.—53. línu fyrsta bréfs. En
það sem hún nær, er þýðingin
mjög nákvæm að efni til, vönd-
uð að máli og undir áferðarfall-
egu foryrðislagi, eins og þýðand-
ans var von og vísa. Einnig er
hún kjarnorð, og minnir í því til-
liti á frumkvæðið, þó ljóðblærinn
sé annar. Eftirfarandi dæmi
verða að nægja:
“Authors are partial to their wit,
’tis true;
But are not critics to their judg-
ment too?”
“Sínu fram
frumsmiður rits
hyggjuviti heldur,
og ritdómandi eins
réttdæmi sínu;
hverjum þykir sinn fugl fagur.”
“Launch not beyond your depth,
but be discreet,
And mark that point where sense
and dullness ineet.”
“Farið ei dýpra,
en yður færi er;
gott er vörum að vera.
Markið mið það,
hvar mætast bæði
heimska og hyggjuvit.”
Ekkert hefi eg fundið, sém
bendir til þess, að Sveinbjörn hafi
þýtt meira af Essay on Criticism,
eða annað eftir Pópe. En kunn-
ugur hefir hann verið öðrum
enskum rithölundum, eldri og
vnsri. bví að hann býðir dálítið
NUGA-TONE ENDURNÝJAH
HEILSUNA
NUGA-TONE styrkír hin einstöku
líffæri, eykur matarlyst, -skerpir melt-
inguna og annað þar að lútandi. Veitir
vöðvunum nýtt starfsþrek og stuðlar að
almennri vellíðan. Hefir oft hjálpað
er annað brást. Nokkurra daga notkun
veitir bata. NUGA-TONE fæst hjá lyf-
sölum. Gætið þess að kaupa aðeins ekta
NUGA-TONE.
Við hægðaleysi notið UGA-SOL —
bezta lyfið, 50c.
föður Sveinbjarnar, komi hér
eitthvað til sögunnar, og ef til vill
áhrif frá fóstra hans Magnúsi
Stephensen. Annars má glögt sjá
það af þýðingum Sveinbjarnar úr
enskum skáldskap, hver tíma-
mótamaður hann var, “með ann-
an fótinn í upplýsingartímanum,
en hinn í rómantíska tímanum,”
eins og sagt hefir verið um hann.
Hann þýðir jöfnum höndum úr
kvæðum Pópes, ljóðabrot eftir
þrjá af fyrirrennurum róman-
tísku skáldanna ensku, John
Gray, Robert Falconer og Ossian,
og kafla úr “Grikklandseyjum”
Byrons, sem að vísu eru klassisk-
ar að innihaldi.
Bjarni Þórðarson er að því
leyti einstæður þeirra íslenzkra
þýðenda Pópes, sem kunnugt er
um að hér hafi verið gerðir að
umtalsefni, að hann er eini ó-
lærði maðurinn í hópnum. Þó var
hann maður víðlesinn, og þar
sem guðfræði og náttúrufræði
heilluðu sérstaklega huga hans,
er ekki ólíklegt, að ástin á þeim
fræðum hafi orðið til þess, að
hann þýddi Tilraun um manninn.
Vitanlega gat þar þó verið að
ræða um hvatningu frá einhverj-
um vina hans.
Renni inaður nú að málslokum
sjónuin yfir niðurstöður þessarar
rannsóknar, er bersýnilegt, að
öfgalaust var að orði kveðið í
byrjun þessa máls, þar sem sagt
var, að Pópe hefði talsvert komið
við bókmenta sögu vorra og
nokkur áhrif haft á ýmsa eldri
rithöfunda vora; þó örðugt sé á
hinn bóginn að komast fyrir,
hversu djúptæk þau hafi verið.
Einnig má vel vera, að eigi séu
enn öll kurl komin til grafar hvað
snertir samband hans við íslenzk-
ar bókmentir, þó eg hafi hér til-
fært alt, sem eg hefi fundið bók-
fest um það efni. Nóg hefir samt
verið sagt til þess að sýna, að víð-
lent landnám hans i ríki heims-
bókmentanna náði einnig til
vorra stranda.
Sérprentun úr Skírni.
eftir þá.
Það er því hreint ekki ómerki-
legur hópur skálda vorra, og
annara andans manna, sem haft
hafa kynni af ritum Pópes, og
metið þau nógu mikils til þess,
að flytja þau löndum sinum í
þýðingum. Og þegar litið er á
bókmentastefnu, lífsskoðun og
áhugaefni þýðendanna, er yfir-
leitt ekki örðugt, að gera sér
grein fyrir því, hvers vegna þeir
hneigðust að Pópe og völdu sér
rit hans, eða brot úr þeim, til
þýðingar.
f kveðskap Ben. Gröndals eldra
renna sainan straumar frá forn-
íslenzkum og forngrízkum bók-
mentum (smbr. hinar mörgu
þýðingar hans úr þeim). Þá er
það alls ekkert undrunarefni, að
hann þýðir jafn klassiskt kvæði
og Musteri mannorðsins. Um
þýðingu séra Jóns Þorlákssonar
á Tilraun um manninn er nokkru
öðru máli að gegna. Áhrif frá
vinum hans, sem hvöttu hann til
þess verks, koma þar vafalaust
til greina. Lífsskoðunin í kvæð-
inu mun þó einnig hafa verið
honum allvel að skapi, því að
ekki lét upplýsingarstefnan hann
ósnortinn, eins og fram kemur í
sumum kvæðum hans. Enda
hefi eg leitt rök að því annars-
staðar, að samræmi er í höfuð-
þýðingum séra Jóns, efni þeirra
skyldara en virðast kann í fljótu
bragði.
Ekki var það heldur nein til-
viljun, að Magnús Stephensen
þýddi umræddan sálm Pópes;
kredduleysi skáldsins, sem fram
keinur i sálmi þessum, var að
vonum einkar geðfelt hreinrækt-
uðum upplýsingarmanni í trúar-
efnum. Hinsvegar hefir það
sennilega verið klassiska hliðin á
Pópe, sem laðaði Sveinbjörn Eg-
ilsson að ritum hans, enda þýðir
hann brot úr einhverju ramm-
klassiskasta kvæði hans. Þó er
ekki loku fyrir það skotið, að
dæmi Benedikts Gröndals, tengda-
Línur og Ijóð
Canton, S. Dak.,
7. jan. 1937.
Kæri vin, Einar Páll!
Uin leið og eg óska þér allrar
hamingju á árinu nýbyrjaða og
þakka árið liðna, sendi eg þér
meðfylgjandi Nýárshvöt, þér til
sálubótar eða ógleði. Veit vita-
skuld ekki hvernig þú snýrð við,
eða hvernig próduktið mun snúa
við þér. Hvort þú hleypir brún-
um, eins og kemur fyrir, þegar
þér lizt miður á eitthvað, eða þú
lyftir þeim, veit eg alls ekki.
Hvort þú álítur það sómi sér eða
hitt þó heldur, veit eg heldur
ekki. E)n þú um það. En eg vil
ei vera til vamms þér eða nein-
um; en greiða gera og gefa lyf
við meinum, og boð það bera, sem
birtir í hugarleynum.
Jæja, góði minn, þú ferð með
eins og þú vilt og álítur bezt við
eiga. Sjáir þú vörtu þá máttu
skera hana, bara uppskurðurinn
verði ekki til ólífis. Eg er ófróð-
uj; uin það, hverskonar uppskurð-
armaður þú ert. En vel á minst:
Mér þótti vænt um, hvað vel þú
talaðir um Roosevelt forseta. Eg
heyrði til hans í gær, þegar hann
flutti ræðu sína fyrir þinginu, og
fanst mér hún vera einhver fall-
egasta ræðan sem hann hefir
flutt, af þeim sem eg hefi heyrt.
Hann virðist vera vel vakandi
stjórnmálamaður og sjá vel mein
almennings með vilja til þess að
bæta.
Hér byrjaði vetur fyrir alvöru
um áramótin, eins og eg hefi séð
að átt hafi sér .stað hjá ykkur.
Talsverður snjór þegar kominn
til baga á brautum; en blessað
sólskin flesta daga; enda er ríkið
kallað sólskinsríkið.
Okkur Iíður vel, Guði sé lof.
En það sem helzt amar að mér
er, að mér finst eg vera of fjarri
Business and Professional Cards
PIIYSICIANS and SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Office tímar 2-3
Heimili: 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manitoba
DR. ROBERT BLACK
Sérfrœðingur í eyrna, augna, nef
og hálssjúkdömum.
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedy
Viðtalstími — 11 til 1 og 2 til 5
Skrifstofusími — 22 2 51
Heimili — 401 991
PRESCRIPTIONS FILLED
CAREFULLY
Goodman Drugs
COR. ELLICE & SHERBROOK
Phone 34 403 We Deliver
Dr. S. J. Johannesson
Viðtalstími 3-5 e. h.
218 SHERBURN ST.
Slmi 30 877
DR. B. H.OLSON
Phones: 35 076
906 047
Consultation by Appointment
Only
Heimili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnipeg, Manitoba
Dr. Herbert J. Scott
3 06-7 BOYD BLDG.
Stundar augna-, eyrna-, nef- og
kverka-sjúkdöma
Viðtalstlmi 2-5, by appointment
Slmi 80 745
Oleraugu útveguO
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 22 866
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Phone 62 200
DRS. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknar
406 TORONTO GENERAL
TRUSTS BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545 WINNIPEG
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C.
íslenzkur lögfrœöingur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 1656
PHONES 95 052 og 39 043
J. T. THORSON, K.C.
íslenzkur lögfrœöingur
800 GREAT WEST PERM. BLD.
Phone 94 668
BUSINESS CARDS
Ákjósanlegur gististaöur Fyrir tslendingal Vingjarnleg aðbúð. Sanngjarnt verð. Cornwall Hotel MAIN & RUPERT Sími 94 742

A.S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur Hkkistur og annast um út- farir. Ailur útbúnaður sá bezti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talsími: 86 607 Heimilis talsími: 501 562 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fasteignasalar. Leigja hús. Út- vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi. PHONE 94 221
A. C. JOHNSON
907 CONFEDERATION LIFE
BUILDING, WINNIPEG
Annast um fasteignir manna.
Tekur að sér að ávaxta sparifé
fölks. Selur eldsábyrgð og bif-
relða ábyrgðir. Skriflegum fyrir-
spurnum svarað samstundis.
Skrifst.s. 96 757—Heimas. 33 328
löndum. Á helzt heima meðal
þeirra.
Berðu kæra kveðju Mrs. Ben-
son og húsbónda þínum.
Þinn einlægur,
N. Steingrímur.
Er það ekki röng þýðing hjá
Blöndal í orðabók hans á þessum
orðum Stephans G. í einu kvæði
hans: bera sæmd í sjóði: gjöre
Æren i Penge. Er ekki hugsun
St. G. sú að láta sæmdina vera
sér sjóður? Ef samhengi sýnir
þýðing Blöndals, þá finst mér
ekki vera vel komist að orði.
Stgr.
NYÁRS-HVÖT
Nú skal hér numið staðar,
nýtt þegar byrjar ár.
Tíminn æ hratt sér hraðar,
hrynji þó engin tár.
Ferð ný er fyrir hendi,
falin hún bíður vor,
hvernig og hvar hún endi,
hvort í sól eða skor.
Framundan flóðið striða,
framundan gæfa manns,
framundan boðar biða,
brotsjór og Ránardans.
ógnir í stormi ægja,
ugg vekur hulda köld,
hafrót og boðar bægja,
blindsker og myrkravöld.
ST. REGIS HOTEL.
285 SMITH ST., WINNIPEG
pægilegur og rólegur bústaöur i
miðbiki borgarinnar.
Herbergi $2.00 og þar yfir; meö
baöklefa $3.00 og þar yfir.
Agætar máltlðir 40c—60c
Free Parking for Guests
Kallað er á oss alla
allshugar sækja móf,
tröllum í faðm ei falla,
feikn nein ei hræðast hót.
óveður fullhug ögra,
ógni þó nokkra stund;
fyrn, sem í myrkri flögra,
fæla ei hetjulund.
Drottinn er öllu ofar,
í öllu sinn vottar mátt,
heilagri liðsemd lofar,
lýsir um dimma nátt.
út því í storma stríða!
Stefnum í Drottins átt!
óveður eins og bliða
auðkenna Drottins hátt.
Áfram, þótt kyngið kalda
kreppi og nauðir manns!
Áfram og upp að halda!
Áfram í nafni Hans!
N. S. Th.
Þjóðirnar hervæðast hver í kapp
við aðra, Sviss — hið friðsama og
hlutlausa land — jafnt og önnur.
Ein af hernaðarráðstöfunum þess er
sú, að viggirða f jallið Jómfrú. Ekk-
ert virki í heimi liggur jafn hátt yfir
sjávarmál og Jómfrú-virkið, þegar
það er tilbúið.