Lögberg - 27.01.1938, Blaðsíða 6

LÖGBJblttG, FIMTGDAGINN 27. JANCAK 1938
Madame Thérése
. hefir meðlíðan með þeim, sem bágt eiga. Og
Frakkar eru alþýðlegir, Monsieur Jacob. I>að
er fara gangan, sem verður þreytandi.”
“Eg þekki undirstöðuatriði grundvallar-
laga vorra. Látum Prússa koma. Ijátum þá
koma. Þessi kona tilheyrir mér. Eg lífgaði
bana við og bjargaði henni; það sem eftir er
skiiið greinarlaust . . . það, sem eftir er skilið
á vígvellinum, er opinber eigu, almenn eign,
eign, bvers sem vill birða.”
Eg veit ekki hvar bann lærði alt þetta;
máske á báskólanum að Heidelberg, þegar fé-
lagar hans voru að ræða um lög og rétt sín
á milli. En öll þessi spakmæli komu honum
nú í bug, og framkoma hans öll var sem hann
va*ri að verja sig fyrir tíu mönnum, sem hefðu
ráðist á hann.
Gegnum alt þetta var madama Théróse
þögul og s’tilt. I>að var sem værðar og drevm-
andi svip brigði yfir þessa grönriu fögru konu.
Hún hefir eflaust verið forviða á öllu, sem
frændi sagði, eh hefir líklega skilið alt betur
en liann, eins og hún var væn, og því hlustað
á þögul, viss í sinni sök. L>að var ekki fyr
en eftir góðan hálftíma að frændi opnaði
skrifborð sitt og ætlaði að tara að skrifa vini
sínum lögmannmum Pfeffel að Heidelberg,
að hún lagði hendina blíðlega á öxl honum og
sagði raunalega:
Skrifaðu ekki, Monsieur Jacob, það er
ekki til neins. Bréfið kemst aldrei alla leið,
og þó svo væri að það kæmist, þá verð eg farin
liéðan áður.”
Frændi leit við henni og varð náfölur,
“Svo þú vilt fara?” sagði hann, og sást
skjálfti á kinnunum.
‘ ‘ Elg er sama sem fangi nú þegar, ’ ’ sagði
hún, “eg vei't það.” Mín eina von er það, að
Republikanar komi til baka og rétti hluta
sinn, og taki mig með séiy er þeir ráðast á
Landau; en hvort sem það lukkast eða ekki,
verð eg að fara.”
“Þú ætlar endilega að fara!” sagði
frændi í augljósri örvæntingu.
“Já, Monsieur Doktor!” Eg ætla að
fara, til þess að spara þér óendanleg vand-
ræði og sorg. Þú ert of góðhjartaður, of
göfuglyndur til þess að skilja hin lilífðar-
lausu herlög. Þú sérð ekki nema réttlætið.
En á stríðstímunum hverfur réttlætið, og í
staðinn kemur hnefarétturinn, vald og vald-
boð. Prússar eru við völdin nú, og koma eftir
mér og hermennirnir fara með mig. Þeim
hefir verið skipað það og þeir þekkja ekkert
nema hina ósveigjanlegu skipun: lög, líf og
heiður. (>g skynsamlega skoðun skeyta þeir
ekki um hið minsta. Skipunin er þeim fyrir
öllu.”
Frændi sneri sér undan í ruggustólnum,
með augun fljótandi í tárum og vissi ekki
hvernig hann æt'ti að svara. Hann hafði tek-
ið í hendina á madömu Thérése og hélt henni
óvenju fast mjög æstur. Svo slepti hann
hendinni, stóð upp og fór að ganga um gólf
alveg yfirkominn. Hann óskaði öllum harð-
stjórum eilífra kvala um allar aldir, fyrir-
dæmdi Riohter og alla hans líka, og sagði að
Republikanar hefðu fullkomnn rétt til að
verja sig; að þeirra liugsjón væri rétt, og að
öll hin gömlu lög, konunglegar skipanir,
reglugerðir og lofirð undirskrifuð af stjórn-
urum og alt annað þvílíkt, hefði æitíð verið til
hagnaðar, hinum auðugu og sterku, eða að
minsta kosti móti þeim fátæku og undirokuðu.
Þetta sagði hann með þrumandi rödd. Kinnaí
lians virtust belgjast út, og hann virtist
s'tirðna upp. Ilann talaði ekki lengur, heldur
grenjaði. Hann sagði að það yrði að um-
turna öllu niður í botn, að hugrekki og mann-
kostir hlytu að sigra um síðir, ekkert annað
væri nokkurs virði. Loksins í þessum ofsa,
með kinnarnar rauðar niður á háls og með
hendurnar útréttar í áttina til madömu
Thérése, bauð hann henni að fara með henni,
að stíga á sleðann og hann skyidi keyra með
hana hátt upp í fjöll, til vinar síns, skógar-
höggsmanns, þar sem hún yrði óhult. Hann
hél't um báðar hendur hennar og sagði:
“Við skulum fara! Við skulum fara
þangað! Okkur mun líða vel hjá gamla Gang-
lof, hann er maður, sem eg get treyst full-
komlega. Eg bjargaði lífi þeirra allra, hans
og sona hans. Þeir munu fela okkur. Prúss-
ar munu ekki sækja okkur upp í fjallaskörð
Sauterfelz.”
En madama Thérése neitaði, sagði að ei’
Prússar fyndu liana ekki að Anstatt, myndu
þeir taka hann fastan í stað hennar, og að
hún vildi heldur deyja af þreytu og kulda á
veginum, en að hætta lífi manns, sem hefði
bjargað henni meðal liinna dauðu.
Hún sagði þetta mjög ákveðið. En j>á
var eins og frændi gæti ekki stilt sig lengur.
Eg man það, að það sem honum þótti verst
var að húri yrði að vera á valdi þrælmenna,
þessara villidýra, sem kæmu frá Pomern.
Hann gat ómögulega liðið það, og hrópaði:
“Þú ert veikluð; þú ert ekki orðin vel
heilbrigð. Þessir Prússar hafa enga siðferð-
istilfinningu né virðingu fyrir heiðri kvenna.
Þeir eru óliínaðarmenn og villidýr hin mestu.
Þú hefir sjálfsagt ekki hugmynd urn, livernig
þeir fara með fanga sína. Eg hefi séð tn
þeirra. Það er svíVirðing föðurlandsins. Eg
hefi viljað sem minst tala um það, en það
verður ekki hulið lengur. Það er hræðilegt! ”
“Það er enginn efi á því, Monsieur
Jacob,” svaraði hún. “Eg þekki þetta írá
föngum, sem teknir voru af minni herdeild.
Við urðum að ganga tveir og tveir, eða fjórir
og f jórir, hryggir í huga, stundum nokkuð ró-
lega, eir stundum voru menn barðir og reknir
áfram ag sigurvegurunum. En fólkið á lands-
bygðinni er okkur gott; það er gott fóik. Það
mun mada tíu til tuttugu, sem eru reiðubúnir
að bera farangur minn. Frákkar eru vor-
kunnsamir við kvenfólkið. Eg sé það fyrir-
fram,” sagði hún og brosti, samt mjog rauna-
lega”; þeir, sem fara á undan syngja lag frá
Auvergue, sem menn stíga í takt við, eða má-
ske lag frá Provence, svo fjörugt, til þess að
dreifa þuiiglyndishugsunum. Okkur mun ekki
hka nærri. eins illa og þú hugsar, Monsieur
Jacob.”
Þannig mælti hún mjög rólega og við-
kværnt, röddin dálítið titrandi. Og eg sá hana
í huganum með litla malpokann á bakinu,
meðal fafiganna. Það gerði mér ilt fyrir
hjartanu. Ó, þá fann eg fyrst hvað okkur
þótti vænt um liana, og hvernig það kvaldi
okkur, að þurfa að skilja við hana. Eg varð
alt í einu löðrandi í tárum. og eg sá hvar
frændi sat við skrifborðið sitt, með hendurn-
ar fyrir andlitinu, steinþegjandi, en tárin
runnu niður á hendurnar og féllu út um greip-
ar hans. Madama Thérése, gat ekki varist
því að sjá þetta, og grét líka. Hún tók mig í
iang. sér og kysti mig blíðlega, riokkuð stóra
kossa, segjandi:
‘ ‘ Gráttu ekki, Fritzel! Gráttu ekki svona
mikið. Þú ætlar að hugsa um mig einstaka
sinnum. Eg mun aldrei gleyma þér!”
Scipio var rólegur. Hann gekk fram og
aftur nærri ofninum, liorfði á okkur rann-
sóknaraugnm og vissi víst ekki hvað að var.
Það hefir víst verið um klukkan tíu, að
við heyrðum Lisbeth fara að kveikja upp í
eldhúsinu, að við fórum loksins að verða dá-
lítið rólegri og frændi snýtti sér sterklega og
sagði:
“Madama Thérése, þú ferð úr því þú vilt
endilega fara; en eg get ómögulega felt mig
við að Prússar komi og sæki þig hingað og
leiði þig í allra augsýn genum þorpið. Ef
einhver af þeim villidýrum kynni að ávarpa
þig á sína vísu, myndi eg ekki geta stilt mig,
. . . því þolinmæði mín er nú á enda. Eg finn
það mjög vel, að eg gæti leiðst út í hvað sem
er — líklega of langt. Þú verður að leyfa mér
að fylgja þér til Keiserslantern áður en þess-
ir menn koma. Við skulum fara snemma á
morgun, klukkan fjögur til fimm, og förum
á sleðanum. Við förum styztu leið, og kom-
um þangað um miðjan dag eða litlu seinna.
Þú leyfir mér það.”
“Ó, Monsieur Jacob, hvernig gæti eg
neitað þessari bón þinni, þessu síðasta kær-
leiksmerki gagnvart mér?” sagði hún mjög
hrifin. Eg þigg það með þökkum.”
“Þetta er það þá, sem við höldum okkur
við,” sagði frændi alvarlega. “Og látum
okkur nú þerra tárin og hugsa sem minst um
það, sem er í vændum, svo að þessi síðustu
augnablik, sem við erum nú saman, verði eins
ba»rileg og unt er.”
Hann kom til mín og kysti mig og sagði
þegar hann hafði strokið hárið frá enninu á
mér;
“Fritzel, þú ert góður drengur, þú hefir
ágætt hjarta. Minstu þess seinna að irænda
þínum Jacob hefir þótt vænt um þig frá J>ví
fyrsta og fram að þessu augnabliki. Það er
ágætt að hafa það á meðvitundinni að liafa
þóknast þeim, sem þótti virkilega vænt um
mann.”
XV.
Frá þessu augnabliki varð þögn í salnum.
Hver og einn hugsaði um burtför madömu
Thérése, og ekki um neitt annað. Við liugs-
uðum um hið auða rúm, sem nú yrði, rúm, sem
hafði verið svo ágætlega vel skipað í liúsi
okkar. Við hugsuðum um hvað nú yrði dauf-
legt í salnum, hinar komandi vikur og hina
komandi mánuði. Við hugsuðum um kvöld-
in, sem höfðu verið svo ósköp skem'tileg, þeg-
ar við vorum öll saman, og hvílíkur munur
það yrði þegar hún væri fjær. Við sáum í
huganum hrygðarsvip þeirra Mausers og
Koffels og gamla Smiths, þegar þeir fréttu
um burtförina. Því meira, sem við brutum
heilann um burtförina, því fleira fundum við
til að hryggjast yfir.
Það sem mér virtist hryggilegast fyrir
mig sjálfan, var að skilja við Scipio. Eg
þorði ekki að tala um það, en hugsunin um
það lét mig ekki í friði. Nú gat eg ekki leng-
ur “spássérað” með honum um alt, við aðdá-
un allra, né skemt mér við að láta hann gera
allra handa og skrítið. Nú varð eg að vera
einn eins og áður, með hendur í vösum og
bómullarhattinn böglaðan um eyrun, án þess
nokkur maður sýndi mér minstu virðingu eða
dáðist nokkuð að mér. Mér virtist þetta svo
mikil áhamingja, að eg varð alveg eyðilagður,'
og það sem var þó hryggilegast af öllu var að
Scipio sat rétt fyrir framan mig svo alvar-
legur og hugsandi og horfði á mig gegnum
þykku loðnuna, sorglegur á svip, eins og hann
skildi líka að nú yrðum við að skilja fyrir alla
ókomna tíð. Þegar eg hugsa um þetta í dag,
þá furðar mig á að eg skyldi ekki verða grá-
hærður af umhugsuninni um þennan skilnað
okkar; það hafði svo mikil áhrif á mig. Eg
gat ekki grátið. Það virtist ekki taka tárum,
•sorgin var svo mikil. Eg sat þarna lireyfing-
arlaus þegjandi með hendurnar um knéð,
starði út í bláinn með ólundar stút á vörun-
um.
Frændi gekk um gólf, liálf beygðist niður
annað slagið við að hósta og tvöfaldaði þá
sétíð hraðann á ganginum.
Madaina Thérése, altaf kvik, þrátt fyrir
mótlætið mikla, með augun rauð af gráti,
hafði opnað skáp þar sem léreft voru í, og
klipti þar af til þess að búa sér til sekk með
tveimur böndum úr, til að smeygja yfir axl-
irnar á ferðalaginu. Við lieyrðum til skær-
anna á borðinu, og hún sneið og þræddi saman
með sömu snildinni og vant var. En nú var
bara eftir að sauma. Hún dró upp úr vasa
sínum nál og spotta, settist niður og lét fing-
urbjörg á fingur sér, og eftir það lieyrði mað-
ur ekkert og sá ekkert til hennar, nema það,
að höndin fór eins og leiftur fram og aftur.
Allir þögðu. Ekkert heyrðist nema hið
þunga fótatak frænda á gólfinu; og tif gömlu
klukkunnar okkar, sem tók ekkert tillit til þess
hvort við vorum kát eða sorgbitin, seinkaði
sér hvorki né flýtti um eina sekúndu. Þannig
líður æfin. Tíminn heldur áfram óstöðvandi
og spvr einkis; spyr ekki slíkra spurninga
sem: Eru þið hrygg? Eruð þið kát? Eruð
þið að lilæja? Eruð þið að gráta?” Ekki
heldur spyr hann þess hvort nú sé vor, sumar
eða vetur; hann heldur bara altaf áfram. Og
þessar miljónir agna, sem sveiflast fram og
aftur í sólargeislanum, sem byrjar líf sitt á
einni sekúndu og endar það á þeirri næstu,
eru jafngild hundrað ára öldungnum, þegar
þessi tilvera beggja er borin saman við eilífð-
ina. Æ, því miður, við erum ekki meira virði
en mustarðskornin í geislanum.
Lisbeth kom með dúkinn og ætlaði að
fara að breiða hann á borðið. Frændi sagði
við hana.
“Þú skalt sjóða góðan kjötbita, svo sem
læri fyrir morguninn. Madama Thérése fer
af stað þá.”
Og þar sem gamla vinnukonan starði á
hann eins og hún gæti ekki áttað sig, sagði
hann:
‘ ‘ Prússar ætla að sækja haua. Þeir hafa
völdin. Þeim verður að hlýða.”
Röddin var hás, og Lisbeth, sem varð sjá-
anlega hverft við, fór að sétja diskana á borð-
ið; en horfði á okkur á víxl. Hún setti hatt-
inn upp eða tók ekki ofan; en var því þó vön.
Þessar fréttir höfðu gert hana ruglaða, en
sagði þó:
“Madama Thérése að fara! Það er ó-
mögulegt! Eg trúi því aldrei!”
“Eg mó til, vesalings Lisbe>th mín,”
svaraði madama Thérése með sorgblandinni
rödd. “Eg má til. Eg er fangi. Þeir eru
að koma að sækja mig.”
“Hvað, Prússar?“ spurði Lisbeth.
“Já, Prússar,” svaraði hin.
Gamla konan fyltist þvkkju til Prússa og
sagði:
“Eg hefi alt af hugsað það, að svona
væru ]>eir, þessir garpar, þessir þrælar, þessir
ramingjar! Ráðast á ágætustu konu. . . . Ef
konur sýna sjálfstæði og svolítið af hugrekki,
.. . það er ekki hætt við því að þeir þoli það.”
“Og hvað myndir þú gera?” spurði
frændi, og birti yfir honum á augnablikinu.
Hann hafði gaman af þykkju gömlu konunn-
ar, og brosti með sjálfum sér.
“Eg — eg myndi lilaða byssur mínar og
kalla til þeirra gegnum gluggann: Farið þið,
ræningjarnir ykkar! Reynið ekki að fara inn
um þessar dyr! Varið ykkur! Og þann fvrsta
sem ætlaði inn, myndi eg skjóta. Ó, þessir
fantar!”
“Jú, jú, það er rétt að taka þannig ó
móti þeim,” sagð ifrændi. ííEn við höfum
ekki yfirhöndina rétt núna.”
Svo fór hann að ganga um gólf, og Lis-
beth, skjálfandi, hélt áfram að setja á borðið.
Madama Thérése sagði ekkert.
Þegar búið var að setja á borðið, sett-
umst við að því. Við vorum nærri búin að
borða þegar frændi fór niður í kjallara og
sótti flösku með Bourgogne víni; það var
gamalt og því gott vín. Þegar hann kom aft-
ur, sagð hann raunalega:
Látum okkur gleðjast og styrkjum okkur
þannig á móti hörmungum þeim, sem að okk-
ur steðja, svo að áður en madama Thérése fer
að við styrkjumst lítið eitt, meðan hið góða,
gamla, fræga víni glitrar á meðal okkar, og
mætti skoðast sem ofurlítill sólargeisli, sem
skín á okkur, fáein augnablik og dreifir skýj-
um þeim, sem að okkur safnast.
Það tók hann aðeins eitt augnablik, að
segja þetta, með ákveðinni rödd og áherzlu,
en ]>að virtist, sem við fengjum nýtt þrek og
þor við að hlusta á þennan mann, sem vildi
vél. En nokkrnjm mínútúm s'einna, þegiar
hann talaði til Lisbeth og sagði henni að
síekja vínglas, svo hún gæti hringt við
madömu Thérése og gamla konan varð löðr -
andi í tárum, með klútinn fyrir andlitinu, þó
mistum við öll/kjarkinn og grátstunur heyrð-
ust vír öllum áttum, yfir ógæfu þeirri er yfir
vofði.
“Já, svona er það,” sagði frændi, “við
lifðum saman sæluríkar Stundir. . . . Þetta er
saga mannkynsins . . . gleðin varir stutt;
en hrygðin er löng. Sá sem sér yfir okkur hér
að ófan, veit að við verðskuldum ekki slíka
óhamingju og þetta, og að það er af völdum
vondra manna; en honum er líka ljóst hvar
mátturinn allur hvílir; það er: í hans hönd-
um. Hann veit að hann getur gert okkur
gæfusöm aftur, þegar honum ])óknast. Það
er vegna þess að hann líður misgerðirnar; því
hans er líka umbunin og annað meira. Verum
því róleg og treystum honum — 'til heilla og
Iiamingju Madömu Thérése.”
. Og við drukkum öll með kinnarnar f 1 jót-
andi í tárum.
Þegar Lisbeth lieyrði talað um Guð al-
máttugau, varð hún dáltið rólegri, því húu
var guðhrædd og hélt að alt þetta væri Guðs
ráðstöfun, svo sem til meiri tryggingar um
alsælu annars heims eilíflega; en lnin hadtti
samt ekki að fvrirdæma Prússa og aðra líka
þeim.
Þegar búið var að borða, lagði frændi
ríkt á við Lisbeth að segja ekki-orð um þenna
atburð, því annars myndi Richter og önnur
þrælmenni passa sig að koma nógu snemma
þangað heim, til að sjá burtför madömu
Thérése og gleðjast yfir niðurlægingu henn-
ar. Hún skildi það vel og lofaði að þegja um
]>að. Síðan fór frændi að liitta Mauser.
Þennan seinni part dags fór eg ekki út
úr húsinu. Madama Thérése hélt áfram sín-
um undirbúningi til ferðarinnar. Lisbeth
hjálpaði henni og vildi troða í sekkinn öllu
mögulegu og mörgn einkisvirði. Hún sagði
að það væri þægilegt að grípa til þe-ts, ef
manni lægi á. Hún sagðist muna að hún liefði
einu sinni farið til Pérmasens og þá hefði hún
gleymt að hafa með sér bæði kambinn og nótt-
liúfuna og liefði hún mikið séð eftir því.
Madama Thérése brosti.
“Nei, Lisbeth,” sagði hún, “hugsaðu út í
það að eg ferðast ekki á vagni. Eg yrði að
bera þetta á bakinu: ]>rjór góðar skyrtur, þrír
góðir vasaklútar, tvö pör af skóm#og nokkur
pör af sokkum, er nægilegL Alstaðar þar
sem maður stanzar, er dvölin tveir tímar,
meira en einn, að minsta kosti, og það er ætíð
nærri vatni, gosbrunni; þar ]>vær maður. Þú
þekkir ekki þvott hermannaanna, eða þeirra,
sem eru á því ferðalagi. Guð minn góður,
livað eg hefi oft gert það! Við Frakkar vilj-
um halda okkur hreinum og við höfum ætíð
með okkur áhöldin í litla sekknum.”
Það leit út sem að madömu Thérése liði
vel. Það var aðeins þegar hún talaði eitt-
hvað til Scopio, að maður heyrði hrygðar-
keim í röddinni. Eg vissi ekki hversvegna.
þú; en eg skildi það seinna, þegar frændi kom
til baka.
Dagurinn leið, og hér um bil klukkan
fjögur fór að dimma. Þá var alt reiðubúið
fyrir ferðina. Farangur madömu Thérése
hékk ó veggnum. Ilún sat í horninu við ofn-
inn, dróg mig lil sín og setti mig á kné sér,
þegjandi. Lisbeth fór inn í eldhúsið að undiv
búa kvöldverð. Enginn sagði neitt. Vesa-
lings konan hefir líklega verið að hugsa um
komandi tímann, ferðalagið til Mayence,
meðal hinna óvönduðu félaga. Hún þagði og
eg fann andardrátt hennar leika um kinn mér.
Þetta varði um hólftíma, og altaf var að
dimma, en þá opnaði frændi dyrnar og sagði:
“Ertu þarna, madama Thérése?”
“ Já, Monsieur Doktor,” sagði hún.
“Gott! Ágætt! Eg hefi vitjað sjúklinga
minna. Eg hefi sagt Koffel, Mauser og
gamla Smith alt; alt gengnir vel. Þeir koma
hingað í kvöld til að kveðja þig.
Rödd hans virtist titra. Hann fór sjálf-
ur eftir lampa fram í eldhús og það virtist
gleðja hann að sjá okkur saman.