Lögberg - 16.06.1938, Page 3

LÖGrBERG, FIMTUDAGINN 16. JÚNÍ, 1938
3
Sœmundur á Víðimýri
Eftir Óskar Clausen.
Um miðja 18. öld bjó Sæmundur
Magnússon á Víðimýri í Skagafirði.
Foreldrar hans voru Magnús
Skaptason og Ragniheiður Jónsdótt-
ir. Magnús var ákafamaður hinn
mesti og búhöldur mikill. Af skap-
lyndi hans og geðæsingu hafa verið
til margar sögur, sem flestar eru
nú, því miður, glataðar. Magnús
bjó rausnarbúi á Víðimýri og var
auðugur maður. Auk Víðimýrar
átti hann Brennibog og margar
fleiri jarðir. Ein saga af Magnúsi
er þetta:
Hann hafði einu sinni kaupamann
undan Jökli, sem var vel vitiborinn
og þótti f jölfróðugur. — Víðimýr-
arengjar liggja, að mestu niður- við
Svartá í Vallhólmi og eru sendnar
og harðslægar, svo að í þurkum
tekur það bit fljótt úr ljám. Magnús
bauð Jöklaranum að borga honum 2
hundraða virði, ef hann gæti útveg-
að sér ljá, sem aldrei þyrfti að
brýna og altaf biti. Ekki vildi hann
lofa þessu, en var drjúgur yfir og
sagðist skyldi reyna hvað hann gæti
i þessu efni. Sumarið eftir kom
hann með ljáinn. Magnús gekk alt-
af sjálfur að s'lætti með vinnumönn-
um sínum og kvaðst hann nú ætla
að reyna ljáinn á Víðimýrarbökkum
þegar búið væri að slá túnið. Svo
var það einn dag i sólskinshita og
brakandi þerri, að Magnús batt ljá-
inn á orf sitt og sló, en svo vel beit,
að líkast var, að hann brygði lján-
um í vatn. Ákafinn í' Magnúsi var
svo mikill, að hann tók til við sólar-
uppkomu, en settist aldrei niður og
sló í einni skorpu til miðaftans, en
áldrei sljófgaðist ljárinn. Þá var
honum ofboðið, svo að hann leysti
ljáinn úr og kastaði honum í Svartá,
en sagði um leið: “Bkki skalt þú
drepa mig.” — Hann stóð sarnt við
orð sin og greiddi Jöklaranum það
sem um var samið, 2 hundruð, fyr-
ir ljáinn.—
Þessi saga er enn sögð af
Magnúsi, sem dæmi um örleika
hans: Einu sinni ætlaði hann að vera
til altaris á Viðimýri, hjá séra Grím-
ólfi Illugasyni, en þegar rétt var
komið að því, að prestur færi að út-
deila, hvarf Magnús snögglega úr
kirkjunní og héldu allir að hann
ihefði gengið erinda sinna, snöggv-
ast, út. Þegar svo að var gáð,
reyndist ástæðan önnur fyrir burt-
för hans. Hann hafði sem sé séð
úr kirkjunni, að kýr voru komnar í
mýri fyrir neðan túnið, en af því að
góð slægja var í mýrinni, stóðst
hann ekki að sjá þetta og hljóp á
stað ofan eftir, þó að hann væri í
beztu fötum sínum, eða í kjól, eins
og sagt er frá í sögunni. Svo dug-
lega rak hann og elti beljurnar úr
mýrinni, að sagt er, að hann hafi
halabrotið tvær þeirra og svo var
hann blautur og forugur þegar liann
kom heim aftur, að ekkert varð af
áltarisgöngu hans þann daginn. Sagt
er, að oft kæmi slikur æðisgangur á
hann. — Þegar Magnús dó, lagði
hann svo fyrir, að stórgrýti væri
borið ofan á kistu sína í gröfinni
og var það gert, en grjótið var tekið
úr viðimýrarvirki hinu forna og er
gröf hans f ram undan kirkjudyrum
að sunnanverðu.—
Rannveig húsfreyja á Víðimýri
var mesta gæðakona, en mátti þar
engu frjáls ráða, því að Magnús var
mjög fastur á fé. Það er sagt, að
eitt vorið hafi kotungarnir í kotun-
um kringum Víðimýri verið orðnir
á þrotum með eldivið, en þá hafi
Rannveig, án þess að maðúr hennar
vissi, lánað og miðlað þeim svo
miklu, að við sjálft lá, að hún yrði
uppiskroppa.—
Sæmundur var einkabarn foréldra
sinna og ólst upp við mesta eftirlæti
og frjálsræði svo mikið, að ekki
mátti banna honum nokkurn hlut
vegna föður hans, en afleiðingar
þessa fóru líka brátt að sjást. Hann
var snemma hraustur og ófyrirleit-
inn og byrjaði hann ungur að
drekka og varð æstur í brennivín.
Einu sinni heimtaði hann brennivín
af föður sínum, en íhann þóttist
ekki eiga það til. Sæmundur kveikti
þá bál fram í bænum og sagðist
ætla að brenni Víðimýri. Föður
hans var sagt þetta, en hann þorði
dkki að fara og tala við drenginn
og sendi móður hans til þess að tala
um fyrir honum, en ekkert dugði
og varð að láta hann fá brennivínið,
svo að komist yrði hjá bæjarbruna.
Feðgarnir voru að því leyti ólíkir,
að Magnús var féfastur svíðingur,
en Sæmundur ör á fé við snauða
menn og því 'líkur móður sinni.
Skömmu eftir að Sæmundur
giftist og fór að búa, fór hann með
lest sina í kaupstað, út í Hofsós. En
þegar hann kom aftur utan Blndu-
hlíð, ætlaði hann yfir Vötnin á
Vallaferju. Þá bjó Einar Þor-
bjarnarson á Völlum, orðinn gamall
maður og gætti sjálfur ferjunnar.
Sæmundur var drukkinn og heimt-
aði að allir baggar sínir væru fluttir
í einni ferð, en Einar sagði, að þá
yrði of hlaðið. Það lenti í harki og
lét Sæmundur ekki af kröfu sinni,
en Einar gamli sagðist hins vegar
ráða, hversu mikið væri látið á
ferju sína og kvaðst ekki gegna
fíflsku hans. Einar var á floti í
f erjunni, en þá hljóp Sæmundur alt
í einu til og þreif ístefni hennar og
hvolfdi, en Einar fór í ána. Hann
varð fyrir talsverðu volki, en var
svo bjargað af þeim, sem voru með
Sæmundi. Svo lét Sæmundur alla
baggana aftur upp á hesta sina og
rak þá á sund í Vötnin og reið síðan
sjálfur á sund nteð alt saman. Það
er sagt, að hann hafi mist klyfjar
af einum hesti, en komist heill með
alt annað. — Einar gamli á Völlum
kærði síðan fyrir presti sínum og
taldi þetta fullkomið banatilræði við
sig, en af því að prestur var vinur
beggja, kom hann málinu svo fyrir,
að þeir sættust með því, að Sæ-
mundur bætti Einari einhverju fvr-
ir hið óvænta bað hans. —
Sæmundur fór að jafnaði sjálfur
eða sendi suður og vestur á land til
fiskkaupa, en þá var vani hans að
láta illa þegar hann kom í kaupstað-
inn og hræða Dani, sem þar voru,
með því að vaða um með ópum og
grenji og var þá engu líkara en að
hann gengi berserksgang, og þá lét
hann ekki sefast nema honurn væri
gefið brennivin svo að um munaði.
—Sveinn lögntaður Sölvason segir
svo frá, að Sæmundur hafi einu
sinni komist í mikið þjark og áflog
við kaupmenn suður á Eyrarbakka,
og svo gekk þetta langt, 3Ö kaup-
maður einn skipaði mönnum sínum
að taka hann og binda. Safnaðist
þá að honum hópur manna, en Sæ-
mundur hopaði undan, að viðar-
stafla og náði þar í raf.t og veifaði
honum af svo rniklu afli kringum
sig, að enginn þorði að honum eða
gat fest á honum höndur. í þetta
skifti sóttu að honum 12 menn í
einu, en allir voru þeir fullvissir um,
að ef þeir kæmu of nærri Ihonum,
myndu þeir hljóta beinbrot eða jafn-
vel bana. — Sæmundur var ofur-
hugi mesti og eftir því harður af
sér og hraustur, enda talinn af ætt
Hrólfs hins sterka. —
Sæmundur var mikill trúmaður og
befir eflaust hneigst að kaþólskum
,sið, því að alla beztu gripi sína eign-
aði hann Maríu guðsmóður. Þannig
var það með bleikan hest ágætan,
sem liann átti og helgaði Maríu mey
og var hann því altaf kallaður
Maríu-Bleikur. Honum reið hann
á hverja ófæru sem var þegar hann
var drukkinn, en aldrei var svo mik-
ill ofsi í Sæmundi í dykkjuslarki
hans, að hann ekki væri prúður og
kyr ef hann heyrði tíðir sungnar eða
húslestur lesinn.
Þorsteinn hét bóndi, er bjó í Mar-
bæli á Laugholti og var kallaður
svarti, af því að hann þótti nokkuð
dökkieitur og ófrýnn, en kona hans
hét Guðrún og var fríð og bjart-
hærð, en það er haft eftir henni, að
hún hafi haft orð á því, “að kodd-
inn væri mislitur” þegar þau hjónin
væru gengin í eina sæng. — Þor-
steinn var mesti búmaður og bjó
líka á góðri jörð. Hann átti því
aitaf nóg hey og lánaði oft eða seldi
þeim sem komust í vandræði. —
Einu sinni var verið að messa í
Glaumbæ og var Þorsteinn “svarti”
í kirkju. Prestur sagði þá í ræðu
sinni “að þeir hefðu alt gott, er Guði
treystu” — en Þorsteinn sat í kór
og gall við: “og þeim sem heyin
hafa”! Að þessu var hlegið mikið.
—Einu sinni kom Sæmundur að
Marbæli og var drukkinn og heimt-
aði brennivín af Þorsteini, en hann
kvaðst ekkert eiga. Sæmundur vildi
ekki trúa þéssu og ruddist inn í
skemmu hans, en þar gjörðist það,
sem ekki verður sagt frá hér, og þó
að ekki yrði þar handalögmál fóru
svo leikar að Þorsteinn rétti Sæ-
mundi pottflösku af brennivíni og
bað hann gjöra sér gott af.
Þess er áður getið að Sæmundur
lét illa þegar hann kom í kaupstað-
ina og þannig var það Hka í Hofsós.
Þar voru allir Danir hræddir við
hann, þvi að hann var svo æstur og
mikiii fyrir sér. Það kom oftar en
einu sinni fyrir, í Hófsós, að hann
lét Maríu-Bleik synda með sig
kringum kaupfarið á legunni, meðan
látið var brennivín á kút hans, því
að altaf þegar hann fór í kaupstað,
hafði hann 3 eða 4 potta kút fyrir
aftan sig og kallaði þetta vasaglasið
sitt.
Eitt haust kom Sæmundur úr
Hofsósikaupstað og var unglings-
piltur með honum, er Magnús hét
Bljörnsson, og hefir hann sagt sögu
þá, er hér fer á eftir. Sæmundur
ætlaði yfir Vötnin á Valiferju, en
þau voru farin að frjósa og komnar
á þau miklar skarir. Hann kallaði
á ferju og kom Konráð bóndi á
Völlum með ferjuna yfir, en með
honurtt var piltur. Konráð varð að
brjóta skörina til þess, að koma frarn
ferjunni, en Sæmundur var drukk-
inn, að vanda, og leiddist biðin og
æpti því “allósnoturlega” á Konráð,
og er sagt að hann hafi svaraði í
líkri tóntegund. En er Sæmundur
sá að Konráð var búinn að koma
fram ferjunni, hleypti hann Bleik
sinum í ána og ætlaði sér að mæta
Konráði, en þá reri hann úr vegi
og sótti drenginn, sem var með Sæ-
mundi og farangur þeirra. Bleikur
synti með Sæmund vestur að skör-
inni, en gat ekki komist upp á hana
af sundinu, því að hvergi botnaði.
Þegar þeir svo voru lentir, beiddi
Björn Konráð grátandi að bjarga
húsbónda sínum, en liann sagði að
Sæmundi væri jafngott þó að hann
vöknaði fyrir frekju sína og ofsa,
en það væri verra ef hann dræpi
Bleik með sér. —Þá bar nú undan
straumi, ofan með skörinni og þreif
Konráð kaðal úr ferjunni og fór
með hann fram á skörina, en sagði
piltinum að halda fast i endann.
Þannig gat hann náð Sæmundi og
bjargað honurn á land, en svo var
honum fylgt heim að Völlum. Þá
fór Konráð á ferjunni að svipast að
Bleik, en klárinn reyndi alstaðar að
komast upp á skörina, en alt að
árangurslausu. Hann náði nú í
taum hans og festi við ferjuna og
komst loks með hann upp í lítið vik,
niður undan Miðgrund. Þar komst
Rleikur á land og settist Konráð,
jafnskjótt á hann og hleypti honunt
heim að Völlum, svo að hann yrði
ekki innkulsa, því að hrollur var
kominn í klárinn. Sæmundur gisti
3 nætur á Völlum og rann aldrei af
honurn, og þaðan fór liann ekki fyr
en húsfreyjan sagði honum, að þar
væri alt brennivín þrotið.
Þegar Sæmundur eltist, gengu
efni hans tnjög úr sér, svo að hann
varð að selja jarðir sínar. Síðast
var svö komið, að hann varð að
selja Víðimýri, sem var föðurleyfð
hans. Þá átti hann samt eftir eina
jörð af öllum þeim mikla auði, sem
.hann hafði erft eftir foreldra sína,
en það voru Æsustaðir í Langadal
og þangað flutti Sæmundur og bjó
þar, það setn eftir var af æfi hans.—
Þó að hann væri nú orðinn gamall,
verður samt sögð af honum saga,
eftir að hann fluttist vestur í Húna-
vatnssýslu, sem ber vott utn frækni
hans og vaskleik.
Það var á nýársdag 1782, að
messað hafði verið í Bólstaðarhlíð,
og voru margir við kirkju. Þegar
riðið var frá kirkjunni, voru margir
saman í hóp, þ. á. m. bræðurnir frá
Mjóadal, Ólafur og Björn Arasynir
og svo Sæmundur gamli á Æsustöð-
um, en hláka var og hvassviðri.
Þegar þeir riðu framarlega í Æsu-
staðaskriðu nálægt Blöndu, misti
Ólafur í Mjóadal vetling sinn út á
isinn á ánni. Hann hljóp út á hál-
an isinn og ætlaði að ná vetlingnum,
en skrikaði fótur og rann ofan i vök,
sem var þar nærri. Hyldýpi var
þarna og harður straumur, svo að
Ólaf bar þegar undir ísskörina.
Þegar Björn bróðir hans sá þetta
ætlaði hann að hlaupa á eftir honum,
en það hefði orðið honum vís bani.
því að enginn möguleiki var til þess
að ná Ólafi. — Þetta sá Sæmundur
gamli og greip hann því Björn og
hélt honum, svo að hann gat ekki
slitið sig af honum, og var hann þó
hraustmenni. Þetta þótti vel gjört
af Sætnundi, þar sem hann var bæði
orðinn gamall og farinn mjög að
hrörna. Óiafur í Mjóadal druknaði
þarna og fanst lík hans ekki fyr en
ísa leysti um vorið. Það fanst
skamt frá Æsustöðum og var höf-
uðlaust, en svo fanst höfuðið rekið
á öðrum stað skömmu síðar.
Tveimur árum eftir að þetta
gjörðist, eða 1784, dó svo Sæmund-
ur gamli og var þá nærri áttræður
og var hann jarðaður í Bólstaðar-
hlíð. Ekkja hans, Sesselía, sem var
3. kona hans, gaf svo séra Birni
Jónssyni í Bólstaðarhlíð, jörðina
Æsustaði, flutti til hans og dó þar.
—Lesb. Morgunbl.
Letters From lceland
W. H. Auden and Louis MacNeice
Faber and Faber, 1937.
Are warped in Arctic trawlers load
and unload
The shining: tons of fish to keep the
lords
Of the market happy with cigars and
cars.”
Grettir speaks for an unhappily
small group of middle-class intellec-
tuals when he recognizes that some-
thing must be done to save the Euro-
pean tradition from its sterile deca-
dence, its pseudo-scientific cults, its
philistinism, its false and vicious
values.
“Minute your gesture but it must
be made—
Your hazard, your act of defiance
and hymn of hate,
Hatred of hatred, assertion of human
values,
Which is now your only duty.” ......
Because Art and Life are inextric-
ably correlated, because the artist
is supremely conscious of the spirit
of the age in which he lives, and be-
cause he is prejudiced by what he
sees as truth, art becomes a sort of
propaganda—only more obviously so
in an age in which much of the crea-
tive activity is directed into political
channels.
Auden and MacNeice are propa-
gandists, and their thesis is that the
intellectual can no longer retreat
into an Ivory Tower, that aesthetic-
ism is immoral when standards are
in a state of decay, that contempor-
ary society is intolerabfe to sensitive
and thinking people, and that they
must act.
In “this vertiginous crow’s-nest of
the earth,” Auden and MacNeice as-
semble an extremely interesting
travel book, compile in a highly
novel fashion, selections from other
travel books on Iceland, write some
fine though occasionally • careless
poetry, and for a happy apprecia-
tion of Iceland and its inhabitants.
But it is the social criticism which
gives this book its significance.
—M. A. B.
LEIÐRÉTTING
í minningarorðum um Jón Henry
sem birtust í síðasta Lögbergi hef-
ir fallið úr móðurnafn hins látna,
og eru hlutaðeigendur beðnir á því
velvirðingar.
Rétt hljóðar málsgreinin svona:
“Jón var fæddur I Winnipeg 2.
des. 1895; foreldrar hans eru hin
valinkunnu og vel þektu hjón, Jón
(Hreggviður) Henry Jónssonar
Tómassonar frá Hólum í Hjaltadal,
og kona hans Ingveldur Jónsdóttir
Þorsteinssonar og konu hans Sol-
veigar Bjarnadóttur frá Ytri-
Hraundal í Hraunhreppi í Mýra-
sýslu o. s. frv. Einnig hefir mis-
prentast í 4. línu að ofan í öðrum
dálk “fríður” fyrir “prúður” sem
átti að vera, sem þó er alls ekki
skaðleg prentvtlla. Vil eg biðja þá
sem lesið hafa að taka þetta til
greina.
Með vinsemd,
G. J. Oleson.
In a letter to his wife, one of the
oddly assorted letters which largely
compose this book, Mr. Auden de-
clares his intention to be “a descrip-
tion of an effect of travelling in dis-
tant places which is to make one re-
flect on one’s past and one’s culture
from the outside.” Actually these
reflections resolve themselves into
a criticism of contemporary society,
tempered somewhat by the spirit of
English schoolboys on a lark, and
less, bitter generally than the vitu-
perative attacks to be foundHn the
þoems of both Mr. Auden and Mr.
MacNeice.
MacNeice asserts that his visit has
no other purpose than a temporary
escape from a banal environment,
but to Auden, Iceland has some
significance, his forebearers having
been of Icelandic stock. In this book,
there is none of the sentimentality
and florid description common to
the chronicles of most travellers, or
even the gentile enthusiasm of Lord
Dufferin. Once or twice Auden
makes dangerous generalizations on
the Icelandic character, but on the
whole he finds them realistic, toler-
ant and sane, and free from hys-
terical nationalism. This might well
be regarded with some important
reservations. Of Icelandic society
he says, “The present time is a criti-
cal oné. I see what was once a
society and a culture of independent
peasant proprietors, becoming, in-
evitably, urbanized and in danger of
becoming—not so inevitably—pro-
letarianised for the benefit of the
few, who on account of their small
number and geographical isolation,
can never build up a capitalistic cul-
ture of their own.” He suggests the
importance of the specifically native
culture allying itself with the Euro-
pean tradition, especially in Reykja-
vik where a certain cultural root-
lessness is in evidence.
Mr. MacNeice writes the “Eclogue
from Iceland,” in which the ghost of
Grettir meets two travellers from
England. This is a highly effective
method of demonstrating the brutal
contrast between our age and the
past. The age of the sagas is one of
“the gangster virtues,” but it is mo-
tivated by a tremendous virility, a
refusal to conform, a lust for life and
a healthy individualism. Contem-
porary society is decadent:
“But this dyspeptic age of ingrown
Cynics
Wakes in the morning with a coated
tongue
And whets itself laboriously to Ia-
bour
And wears a blase face in the face
of death.”
Not only is the temper of our time
one of cosmic purposelessness, but
the economic set-up is inadequate
and corrupt, a condition which has
determined the violently leftist
political beliefs of both Auden and
MacNeice.
“And so today at Grimsby men
whose lives
Business and Professional Cards
DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office timar 3-4.30 Heimili: 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manitoba DR. B. H.OLSON Phones: 35 076 906 047 Consultation by Appointment Only Heimili: 5 ST. JAMES PLACE Winnipeg, Manitoba

DR. ROBERT BLACK SérfrœSingur 1 eyrna, augna, nef og hálssjúkdómum. 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy ViStalstfmi — 11 til 1 og 2 tll 5 Skrifstofusfml — 22 251 Heimili — 401 9»1 Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 22 866 Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200

Dr. S. J. Johannesson Viótalstfmi 3-5 e. h. , 218 SHERBURN ST. Stmi 30 877

DRS. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar 406 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 545 WINNIPEO

H. A. BERGMAN, K.C. islemkur lög]rœOingur Skrlfstofa: Room 811 McArthur Bullding, Portage Ave. P.O. Box 1656 PHONES 95 052 og 39 043 J. T. THORSON, K.C. islenzkur lögfrœOingur 800 GREAT WEST PERM. BLD. Phone 94 668

LINDAL, BUHR & STEFÁNSSON Barristers, Solicitors, Notaries, etc. W. 3. Lindal, K.C., A. Buhr Björn Stefánsson Telephone 97 621 Offices: 325 MAIN STREET Arlington Pharmacy Sérfræðingar í lyfjaforskriftum 796 SARGENT AVE. við Arlington SÍMI 35 550 Finni oss í sambandi við lyf, vindlinga, brjóstsykur o. fl.
•
PRESCRIPTIONS FILLED CAREFULLY GOODMAN DRUGS Cor. ELLICE & SHERBROOK Phone 34 403 We Deliver J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPBJO Fasteignasalar. Leigja hús. Út- vega peningalán og eldsábyrgS af öllu tægl. PHONE 94 221

A. S.BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur llkkiatur og annast um út- farlr Allur útbúnaCur sá bexti. Ennfremur éelur hann allskonar mlnnisvarða og legsteina. Skrlfstofu talsfml: 86 <07 Helmllfs talsfmí: 601 562 ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST., WINNIPEO pægilegur og rólegur bústaOur ( miOblki borgarinnar. Herbergl $2.00 og þar yflr; meO baCklefa $3.00 og þar yflr. Agsetar máltlOir 40c—ÍOc Free Parking for Guests
%
9