Lögberg - 25.04.1940, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. APRIL, 1940
Þjóðrækni og jDjóðrœkt
----------Högtoerg-----------------------
Gefi8 út hvern fimtudag af
THE COMJMUIA PHESS, IJMITKI)
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 uni árið — Rorgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Máttarvöld gróandans
Blíðviðrið sem um þessar mundir um-
lykur móður jörð, ber áformum gróandans
fagran vitnisburð; nú gengur enginn þess
lengur dulinn, að náttúran sé að þróast inn
í ríki sumars, því nú gelur gróðurinn hvar-
vetna undir skjaldarrendúr.
Stórdreymi er óumræðilega fagurt hug-
tak; stærstu og djörfustu draumarnir eru á-
valt að einhverju leyti tengdir við frjómagn
og þróun; þá má jafnan skoða sem forboða
mikilvægra athafna.
í hvert sinn og blómklappur springur
út rætist einn af eilífðardraumum tilver-
unnar.
Við aðför sumars verður ekki um það
deilt, að kominn sé fótaferðatími í mann-
heimum; þá verða það máttarvöld gróand-
ans, sem segja fyrir verkum, og kveðja til
starfs morgunmenn þjóðanna; framarla í
hópi hinna íslenzku morgunmanna var Matt-
hías skáld; oft deildi hann á Islendinga fyrir
það, að þeir ekki þekti sinn vitjunartíma;
að þeir vegna kæruleysislegrar mókværðar
léti tækifærin ganga úr greipum sér. 1 hinu
meistaralega eggjunarljóði “Sumarkoma/’
er birst mun hafa í “Austra” 1893, sker
Matthías upp herör, og er óvenju þungyrtur
í garð þjóðar sinnar fyrir það hvernig hún
láti reka á reiðanum; eftir að hafa djarf-
mannlega vísað henni veginn, kemst hann
þannig að orði:
“En þið hafið setið við sögur og spil,
og syndgað upp á náð þá, sem aldrei var til. ’ ’
Matthías skáld hataðist við aðgerðaleysið,
og þær vanrækslusyndir, -sem jafnan sigla í
kjölfar þess. Að ferðast morgunmegin í
lífinu er hið sama og ganga á guðs vegum.
Margir eru þeir vafalaust, er “beðið
hafa heitt” og “grátið hátt,” eins og eitt
góðskáld vort komst að orði, á löngum kveld-
um liðins vetrar; margir, er mænt hafa
þreyttum augum í austur eftir geislum sum-
arsólar; nú hefir lífgjafi alls mannkyns bætt
þeim upp biðina, því nú vefst sólbjarmans
fang um alt og alla.
A ættjörð vorri var sumri eigi aðeins
fagnað með hinum ytri táknum, þó sumar-
dagurinn fyrsti væri í rauninni einn af há-
tíðisdögum þjóðarinnar; sumri var fagnað
— í hjartanu; þannig skyldi það og ávalt
vera hér með oss, afkvistuð'um sonum Is-
lands og dætrum.
Nú má heyra í öllum áttum hjartslátt
nýrra gróðrarafla fagna sumri og hækkandi
sól!
“Piltur og Stúlka”
Leikfélag Samba nds-s a f na ð a í nyrðri
hluta Nýja Islands, sýndi í samkomusal Sam-
bandskirkjunnar hér í borg þann 16. þ. m.,
“Pilt og stúlku,” er séra Eyjólfur J. Melan
hefir búið til leiksvið's úr samnefndri sögu
eftir Jón skáld Thoroddsen; saga þessi, sem
fyrir margra hluta sakir mun réttilega mega
teljast ein allra þjóðlegásta skáldsagan, er
ritin hefir verið á íslenzka tungu, nýtur
slíkra vinsælda með íslenzku þjóðinni, að fátt
kemur þar til jafns; á hún að því leyti til
hliðstæða afstöðu við vinsældir Sigrúnar á
Sunnuhvoli og Arna í dölum Noregs.—
Ekki verður því neitað, að einu og öð'ru
væri ábótavant um meðferð leikenda á hin-
um ýmsu hlutverkum, ]ió sumum tækist vel
túlkun vifangsefna. Bárður á Búrfelli
(Gísli Einarsson) var leikinn með ágætum,
einkum þó í lokaþætti; hið sama má segja
um Ingveldi í Tungu (frú Ólafía Melan), er
yfir höfuð fór prýðilega með hlutverk sitt.
Miklu miður tókst til um Gróu á Leiti; það
hlutverk hefði átt að vera í höndum eldri
konu. — Yfir höfuð var gaman að leiknum,
og á leikflokkurinn þakkir skyldar fyrir
komuna; verk hans er þakkarvert þjóðrækn-
isverk; meðal leikenda var margt kornungt
fólk, er lagt hafði á sig ærið erfiði íslenzk-
unni til viðhalds; það var ósegjanlegt á-
nægjuefni, að hlusta á hinn hreina og mjúka
framburð ástkæra, ylhýra málsins af vörum
þess.
Eftir PRÓFESSOR RICHARD RECK
# ■
I.
í grein minni um Islenzkuskóla Þjóð-
ræknisfélagsins hér í blaðinu lagði eg á-
herzJu á það, hvert grundvallaratrið'i fræðsla
barna og unglinga í íslenzkri tungu væri í
þjóðfaknisstarfsemi vorri í landi hér. Sá
sannleikur hefir vitanlega verið marg-endur-
tekinn vor á meðal, en stendur engu að síð-
ur í fullu gildi; enda má æt'la, að mönnum
verð'i hann að sama skapi ferskari og fastari
í minni sem oftar er á hann minst.
Þessvegna las eg með sérstakri ánægju
og eftirtekt hina snjöllu og tímabæru ræðu
Mrs. E. P. Jónsson: “Markviss þjóðræknis-
starfsemi,” er hún flutti. á Frónsfundi ný-
lega og prentuð var í Lögbergi. Var það
sannarlega kröftug lögeggjan til íslenzkra
foreldra ’um að kenna börnum sínum íslenzku,
og er vonandi að áminning þessi hafi eigi
með öllu fallið í grýtta .jörð; einkum má ætla,
að ýmsar íslenzkar mæður hérlendis láti
hið fagra dæmi Melkorku — rækt hennar við
mál og menningarerfðir feðra sinna — verða
sér til fyrirmyndar. Ekki er þó sanngjarnt
að skella allri ábyrgð í því efni á herðar
mæðranna; hinsvegar er það laukrétt at-
hugað, að' miklu meiri viðleitni og árángurs
má vænta í þessu tilliti frá þeim heldur en
oss karlmönnunum. Hitt vita allir, sem eru
að leitast við að kenna börnum sínum ís-
lenzku, að það verður ekki gert fyrirhafnar-
laust, sér í lagi utan íslenzkra bygðarlaga;
en þess eru enn eigi fá dæmi í vorum hópi,
að það má takast, ef hugur fvlgir máli.
Jafnframt því sem Mrs. Jónsson dregur
réttilega. athygli að því, hve mjög það sé
undir áhuga og viðleitni mæðranna komið,
hvort, börnin læri íslenzkt mál, hvetur hún
Þjóðræknisfélagið til að leita frekari sam-
vinnu í þjóðræknismálum við kvenfélögin ís-
lenzku. Efast eg ekki um, að stjórnarnefnd
félagsins taki þá bendingu til athugunar.
Alkunnugt er, að forstöðukonur kvenfélags-
heilda beggja kirkjufélaga vorra, og aðrar
þær konur, sem vnna mest að þeim málum,
eru þjóðraknar vel í orðsins bezta skilningi;
enda hafa þær á margan hátt sýnt í verki
þá afstöðu sína til ættarerfða vorra. Er
mér í fersku minni upplestrar-samkeppni sú
í íslenzku, sem Bandalag Lúterskra Kvenna
efndi til í fyrra sumar í Winnpieg, fyrir
börn og unglinga, og mun framvegis á
starfsskrá þess. Nefni eg þetta sem aðeins
eitt dæmi þeirrar þjóðræknisstarfsemi, er
íslenzkar konur í landi hér hafa með hönd-
um. Aukin samvinna við' þær á því sviði
ætti því að vera þeim málum vorum hinn
mesti styrkur.
Auk þess merkilega þjóðræknisstarfs,
sem konurnar vinna með barnafræðslu á
heimilunum og í kvenfélögunum, vinna ýms-
ar þeirra, og líklega margar fleiri en oss
grunar, að sama marki með öðrum hætti.
Agætt dæmi þess er starfsemi hinnar ötulu
og þjóð'ræknu bindindiskonu, Mrs. C. O. L.
Chiswell á Gimli. Eins og kunnugt er heldur
hún þar uppi Ungtemplarastúku; auðvitað
er bindindisstarfsemin höfuð-viðfangsefni
hennar, en ekki er starfsemin þó eingöngu
bundin við það. Þannig hélt stúkan hátíð-
legan Fullveldisdag Islands, 1. desember s.l.,
með sýningu skuggamynda frá Islandi, ís-
lenzkum söngvum og upplestri. Fór þar alt
fram á íslenzku. Er þessi viðleitni í alla
staði hin frásagnarverðasta, og er hennar
getið hér hlutaðeigendum til verðugrar við-
urkenningar og öð'rum til eftirbreytni.
II.
Dr. S. E. Björnsson komst svo að orði í
grein í Heimskringlu fyrir stuttu síðan, “að
áslenzkar leiksýningar hafa í sér fólgið stór-
va*gilegt gildi til viðhalds tungu vorri og
þjóðræknisstarfsemi yfirleitt í þessu laridi. ”
Þetta er hverju orði sannara. Ber því að
fagna yfir því, að þessi viðleitni í þjóð-
ra'knisáttina stendur nú með miklum blóma.
A eg þar auðvitað við sýninguna á leikritinu
Piltur og stúlka, á ýmsum stöðum, sem séra
Eyjólfur J. Melan hefir samið upp úr sam-
nefndri skáldsögu Jóns Thoroddsen, er allir
eldri íslendingar kannast við; og sýninguna
á leikritinu Ofurefli, er Arni Sigurðsson
hefir sniðið upp úr hinni merku skáldsögu
Einars H. Kvaran með sama nafni. Hafi
leikstjórarnir báðir, leikaramir og aðrir
þeir, er hér hafa lagt hönd að menningar-
og þjóðræknisverki, beztu þakkir fyrir áhug-
ann og erfiðið, sem slík starfsemi útheimtir.
Eg gríp einng þetta tækifæri til þess að
þakka Leiikfélagi Sambandssafnaðar hið
merka þjóðræknisstarf, sem það hefir unnið
með leiksýningum sínum á íslenzku nú í
nærfelt 20 ár.
Náskyld hinni íslenzku leikstarfsemi í
landi hér, og jafn merkileg frá þjóðræknis-
legu sjónarmiði, er íslenzk söngstarfsemi vor
á meðal; hún stendur nú einnig með blóma
Þér getið ávalt fengið
peninga yðar til baka!
Þegar þér geymið peninga yðar á banka eru
þeir ávalt á tryggum stað — og þér getið ávalt
tekið þá lít, er þér æskið. Byrjið sparisjóðs
innlegg nú þegar við næsta útibú og haldið því
uppi með fastri reglu.
THE ROYAL BANK
O F CANADA
________ Eignir yfir $800,000,000 _________
riðsvegar þar sem íslendingar
eiga dvalarstað. Vestur á Kyrra-
hafsströndinni starfar söngfélag-
ið “Harpa” af miklu kappi, undir
ágætri leiðsögn Helga S. Helga-
sonar, tónskálds. En í blaða-
grein nýlega lýsti Mrs. Guðbjörg
Freeman maklega og fagurlega
ágætum söngsamkomum flokks-
ins í Bellingham, Blaine og
Seattle. Hitti hún vel í mark
með þessum ummælum sínum:
“fslenzk þjóðrækni deyr ekki
meðan ljóðin og lögin lifa.”
Söngflokkur íslenzkra kvenna
í Minneapolis, undir stjórn próf.
H. Lárussonar, starfar einnig
ötullega og hefir þegar getið sér
svo gott orð, að honum hefir
verið boðið að syngja á þjóðhá-
tíð Norðmanna þar í borg 17.
maí n. k. Alkunnúgt er hið á-
gæta starf Karlakórs fslendinga
í Winnipeg og Karlakórsins ís-
lenzka í Norður Dakota, sem
Ragnar H. Ragnar stjórnar. Megi
riki íslenzks söngs sem víðlend-
ast verða í landi hér og hljómar
hans bergmála frá sem flestum
íslenzkum brjóstum; meðan svo
er, lifir eldurinn á arni þjóð-
rækninnar. Hinsvegar stendur
skrifað: “Þar sem sönglist dvín
er dauðans ríki.” Það er einnig
sannmæli innan landamæra ís-
lenzkrar þjóðræknisviðleitni.
Vafalaust hefir þyngt í huga
íslendinga hér vestra, þegar
þeim barst harmafregnin örlaga-
ríka um árás Þjóðverja á Dan-
mörku og Noreg; og eigi þykir
mér ólíklegt, að ýmsum í vorum
hópi hafi hitnað í hamsi yfir
þeim voðatíðindum og hefðu
helzt kosið að hefja upp sverð
sitt gegn því ofurefli, sem
frændþjóðirnar á Norðurlöndum
hafa orðið að beygja sig fyrir.
Danmörku höfum vér íslending-
ar um langt skeið verið tengdir
stjórnarfarslegum og margvís-
legum menningar tengslum.
Hörmum vér því einlæglega ör-
lög hinnar dönsku þjóðar og
óskum þess af heilum huga, að
hún megi sem allra fyrst losna
úr járnklóm hins erlenda valds
óg endurheimta frelsi sitt.
Noregi erum vér tengdir bönd-
um blóðs og erfða. Á hin norska
þjóð því alla samúð vora í harðri
baráttu hennar fyrir frelsi sínu
og sjálfstilveru. Sannast nú
kröftuglega orð Stepháns G.
Stephánssonar í hinu svipmikla
kvæði hans: “Ávarp til Norð-
manna”:
“Við hörpu íslands hnýttur sér-
hver strengur
fær hljómtitring, ef skrugga um
Noreg gengur.
Það snertir innar ættartali í
sögum,
sem ómar væri af sjálfra okkar
högum
og ættum bæ og börn í Þrænda-
lögum.”
Hver áhrif styrjöldin á Norð-
urlöndum, og þá sérstaklega á-
rásin á Danmörku, hefir haft á
stjórnarfarslega afstöðu íslands,
er kunnugt öllum íslendingum
í þessu landi. Alþingi sá þann
kostinn vænstan, eftir að Þjóð-
verjar höfðu tekið Danmörku
herskildi, að fá landsstjórninni
í hendur það vald, sem konung-
ur hafði áður farið með, og alla
umsjá íslenzkra utanríkismála.
Hér er um hið söguríkasta og
merkilegasta spor að ræða af
hálfu íslandsstjórnar, enda þótt
bráðabirgðaráðstöfun kunni að
vera, eftir því, sem sumar fregn-
ir herma.
Fanst mér svo mikið til um
þessa atburði í sögu þjóðar
vorrar, að eg sendi Hermanni
Jónassyni forsætisráðherra svo-
hljóðandi skeyti: “Kveðjur.
Blessunaróskir.” Þó að skeyti
þetta væri sent i eigin nafni,
veit eg, að það hefir túlkað til-
finningar fslendinga í heild
sinni hér vestra gagnvart heima-
þjóðinni á þessum tímamótum í
sögu hennar. Kunnugt er mér
einnig um, að Guðmundur dóm-
ari Grímson sendi heim kveðju-
skeyti í sama anda. Laust fyrir
helgina fékk eg svarskeyti frá
Hermanni ráðherra á þessa leið:
“Þökkum heillaóskir. Kveðjur.”
Þó að það væri mér sent, geng
eg þess ekki dulinn, að það er
kveðja frá heimaþjóðinni til
allra íslendinga í landi hér;
þessvegna hefi eg einnig sagt frá
skeytsendingum þessum á opin-
berum vettvangi.
Hitt þori eg að fullyrða, að eigi
hefir hlýlegar verið hugað til ís-
lands vestan um haf eða heitar
beðið fyrir íslenzkri þjóð utan
landamæra hennar, heldur en nú
er gert af vestrænum börnum
hennar. Þau minnast orða
Klettafjallaskáldsnis:
“Lítil þjóð á þeirri eyju
þolað hefir margt,
reynt um aldir afl og seigju
eðli lands við hart,
öllum þjóðum öðrum smærri,
ýmsum meiri þjóðum stærri,
ef menn virtu vits og anda
verkin, allra þjóða og landa.”
Þegar eg las—
Sem betur fer eru menn venju-
lega fúsir til að gera vinum sín-
um og vandamönnum greiða, og
til eru jafnvel menn svo góð-
hjartaðir og greiðviknir að greiða
á líkan hátt fyrir vandalausum
mönnum. Þetta er vitaskuld
frekar til að lofa en lasta, ef
þessi greiðvikni gerir engum
skaða, en geri hún það, tekur
málið að horfa öðruvísi við.
íslendingar eru, svo sem kunn-
ugt er, margir skáld, eða halda
þeir séu það, og þeir klífa þrí-
tugan hamarinn til að gefa út
bækur, ekki sízt Ijóðabækur, og
ef þú hefir eitthvað til að selja,
verður þér fljótlega ljóst, að það
sé ávinningur að fá auglýsingu,
í þessu tilfelli ritdóm, og ef rit-
stjórnarnir annað hvort sjá ekki
listina í þessum bókum, eða þá
blátt áfram vilja ekki unna höf-
undunum verðskuldaðs heiðurs,
þá er um að gera að leita uppi
einhvern af þessum góðhjörtuðu
mönnum, og fá þá til að gera
það, sem ritstjórarnir höfðu
vanrækt: að skrifa vingjarnlega
umsögn, svo eg ekki kalli það
ritdóm. Svo er farið með kver-
in eða bækurnar sveit úr sveit, á
kostnað almennings, sem borgar
brúsann. Fjárframlögin eru þó
tiltölulega smátt atriði, hitt er
verra að þessar bækur gera
hvorutveggja, að vanvirða tungu
vora og bókmentir meðal ungl-
inga þeirra af islenzkum stofni,
er kunna að fletta þeim upp, f
hinum ýmsu byjgðarlögum, þar
sem kostur góðra íslenzkra bóka
er að líkindum víða af fremur
skornum skamti, eigi sízt er
hætta á þessu þegar mætir menn
ljá þeim liðsyrði i svokölluðum
ritdómum, og hjálpa þannig til
að koma þessu andlega kálfa-
sulli inn á heimilin. Mér hefir
fundist og finst enn, að það væri
alls ekki fjarri því að geta talist
til þjóðrækni, að letja frekar en
hvetja slíka útgáfustarfsemi, því
álít eg að ritstjórar vorir ættu
frekar að fá lof en hnjóð fyrir
að geta slíkra bóka hvergi. Það
eru sjálfsagt torfundin ráð til
þess að koma í veg fyrir útgáfu
þeirra, einstaklingarnir, sem að
þeim standa, eru svo sannfærðir
um, að þeir hafi listræn verð-
mæti á boðstólum, að þeir
mundu leggja framt á, að koma
þeim út, en þær eiga að þegjast
í hel, og málsmetandi menn að
stilla sín góðu hjörtu, svo al-
menningur fái að vera í friði
fyrir þessum varningi, sem í
raun og veru er þjóðflokki vor-
um til hneisu.
Fyrir mig persónulega verð eg
að segja, að mér er megnasta
raun að því að sjá þessar bækur
og ímynduðu listir, þar sem
hugsunarleysið og framsetningin
vega salt, og hvergi er hægt að
koma auga á aðra list en matar-
lytina eina.
Páll Guðmundsson.
..iiill!!llllllllllll>llll!lllll!lllllllljlí!lllllll!!lllll!lli;ill!lllllll!ll!lllllllllllllll!llllllllllllllll!l|]llllllm>.
Frá íslandi
....
Miðvikudag síðastliðinn kom
leki að togaranum Belgaum, er
hann var á heimleið frá Eng-
landi. Var hann staddur hátt
á annað hundrað sjómílur und-
an Vestmannaeyjum, er þetta
gerðist. Náðu skipverjar tal-
sambandi við togaranp Arin-
björn hersi, sem einnig var að
koma frá Englandi, og kom hann
á vettvang og urðu skipin sam-
flota til öryggis, ef lekinn á-
gerðist. Til enn frekari öryggis
var Ægir sendur héðan úr
Reykjavík með viðbótardælu til
móts við togarann. Beið hann
Ægis undan Landeyjasandi, en
varðskipið kom þangað seint í
fyrrakvöld. f nótt komu Bel-
gaum og Arinbjörn hersir til
hafnar í Reykjavík.
•
Á fimtudagsmorgun bar að
það óhapp í línuveiðaskipinu
Sigrún frá Akranesi, er þá var
statt 12 sjómílur undan Akra-
nesi, að eldur kom upp i há-
setaklefa, er olía úr brúsa heltist
á heitan kolaofn. Fjórir menn
sváfu í klefanum. Vöknuðu þeir
skjótlega og tókst að slökkva
eldinn, áður en verulegar skemd-
ir urðu á skipinu. En allir
mennirnir hlutu nokkur bruna-
sár. Benedikt Tómasson, sá er
fyrstur vaknaði þeirra félaga,
brendist á andliti, Gísli Jónsson
skipstjóri brendist á hendi,
Gúnnar Árnason matsveinn á
handlgegjum báðum og Svein-
björn Davíðsson vélamaður lítils-
háttar á handleggjum.
•
Ríkissjóður hefir fest kaup á
síldarverksmiðjunni á Húsavík.
Er það gert samkvæmt heimild
í fjárlögum yfirstandandi árs.
Sildarverksmiðjan var síðastlið-
ið ár rekin af ríkinu undir
stjórn síldarverksmiðja ríkisins
og var verksmiðjan seld með á-
hvílandi skuldum, eins og þær
voru í byrjun árs 1939. Var
kaupverðið talið 209 þúsund
krónur, eða sú skuldarupphæð,
er á verksmiðjunni hvíldi um-
rædd áramót. En raunverulega
er kaupverðið nokkru hærra, þar
eð við þessa upphæð bætast á-
fallnir vextir af skuldunum og
nokkur hækkun á þeim vegna
gengisbreytinga, þar eð nokkuð
skuldarinnar er í erlendri mynt.
Hins vegar dregst þar frá ágóði,
er varð af restri verksmiðjunnar
síðastliðið ár.