Lögberg - 06.11.1941, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FlMTb DAGLNM 6. NÓVEMBER. 1941
-------------Hugberg-------------------------
GefiS Ot hvern fimtudag af
l'Uk tOhllMiilA FKKSS, idMlTful)
»«ó sai'*fvi.i Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
hiDITOK LoGBEKG, 695 Sargent A> e.,
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
\ erð *3 00 uin árið — Borgist fyrirfram
The "lÁigberg" is printea and pub íshed by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Wlnnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
“Enginn fœr mig ofan í
jörð áður en eg
er dauður”
Erindi flidt á ársþingi Bandalags
lúterskra kvenna á fíintli 6. ág., 1941
Eftir Mrs. EinUr P. Jónsson.
beg’ar forseti Bandalag-sins, Mrs. Ólafs- •
son, bauð mér að flytja erindi á þessu þingi,
lagði hún mér í sjálfsvald umræðuefnið, en
gat þess þó að vanalega væru erindin um
efni, sem væri í samræmi við starf Banda-
lagsins. Pig hefi kosið þjóðræknismál sem
umræðuefni. Þótt það mál sé ekki á stefnu-
skrá félagsins, þá tel eg að það félag, sein
samanstendur af íslenzkum konum, sé í raun
og veru að nokkru leyti íslenzkt þjóðræknis-
félag. íslenzkar konur bundnar félagsbönd-
um til þess að vinna að einhverju ákveðnu
takmarki, í þessu tilfelli að eflingu kristin-
dómsmála. Ef við heíðum ekki borið rækí
til okkar eigin kynstofns, þá hefðum við
sennilega, sérstaklega í bæjunum, gengið í
kirkjur með annara þjóða fólki og ekki hirt
um að stofna okkar eiginn íslenzka kirkju-
lega félagsskap. En okkur langaði til að
halda hinn íslenzka hóp; þar finst okkur við
eiga heima. Eg tala því hér í þeirri trú, að
“Islendingar viljum vér allir vera,° enda er
þpð ein af sterku stoðum félagsins, að við
finnum til skyldleika okkar hver við aðra;
að við erum þjóðsystur. Ef að.sú tilfinning
hverfur nokkurn tíma, er hætt við því að fé-
lagskapur okkar verði veikari fyrir en áður.
Bandalag lúterskra kvenna hefir sýnt í
verkinu, að það vill varðveita þjóðarsér-
kynni okkar með því að styrkja á margan
liátt íslenzka þjóðræknisviðleitni. f þing'tíð-
indum undanfarinna ára sé eg að fundir
k\reníelaga og þing hafa verið haldin að
me^tu á íslenzku; ræður hafa verið haldnar
um mæta, íslenzka menn og konur; Banda-
lagið hefir staðið fyrir samkepni í framsögn
íslenzkra ljóða; það hefir beitt sér fyrir því
að safna söguatriðum um íslenzka frum-
byggja; ýms kvenfélög Bandalagsins hafa
haldið íslenzkar samkomur, æft íslenzk leik-
rit, stofnað íslenzka barnasöngflokka. Og
það má telja merkan viðburð í sögu Vestur-
fslendinga, að árið 1933, nærfelt 60 árum
eftir að íslenzkt landnám hófst í Vestur-
heimi, er stofnað íslenzkt rit af íslenzkum
konum — ársritið Ardís.
Alt þetta sannar, að lifandi og virkur
áhugi ríkir innan Bandalagsins fyrir því, að
varðveita þjóðararf okkar frá glötun, og er
l>að vel, því — “það er stutt stig og fljót-
stigið frá því að kasta þjóðerni sínu til þess
að kasta feðratrú sinni.” Þannig komst,
hinn mikilhæfi leiðtogi, séra Jón Bjarnason,
að orði í ræðu, sem hann hélt á fyrsta íslend-
ingadeginum hér í álfu. Honum fanst að ef
þjóðemi okkar væri hætta búin, þá væri trú
okkar jafnframt í veði, — að gleyma ættjörð
sinni gengi næst því að gleyma Guði. Ef til
vill finst sumum að hér sé árinni dýft ærið
djúpt í, en ef þessi kenning er brotin til
mergjar, þá kemur í ljós að í henni er fólg-
inn mikilvægur sannleikur. Skyldur okkar
\úð móður og föður, ættmenn og þjóðbræður,
eru heilagar. Enginn getur brugðist þeim
skyldum án þess að bíða tjón á sálu sinni.
Fjórða boðorðið er svona: “Heiðra föður
þinn og móður þína, eins og Drottinn, Guð
þinn, hefir boðið þér, svo að þú verðir lang-
lífur og svo þér vegni vel í því landi, sem
Drottinn, Guð þinn, gefur þér.” Því aðeins
að vér berum virðingu fyrir uppruna okkar
og okkur sjálfum, verðskuldum við virðingu
annara, og því aðeii^s að við rækjum ættar-
og þjóðernisskyldur okkar, munum við sem
íslenzkir Canáda-menn og konur verða lang-
líf og vegna vel í okkar kæra landi, sem
Drottinn hefir gefið okkur, — Canada.
Það telst því þjóðflokki okkar til sæmd-
ar, að þrátt fyrir það þótt Islendingar væru
allra manna fljótastir að semja sig að þessa
lands /úðum og tækju fullan þátt í öllum
mannfélagsmálum hér, þá er það rómað, að
ekkert þjóðarbrot í Canada, að undanskilj-
um Bretum og Frökkum, hafi varðveitt þjóð-
ernisvitund sína, menningu og tungu eins
Vel og íslendingar. EJf þetta er rétt, þá er
það sennilega því að þakka að strax voru
stofnuð Islenzk blöð og tímarit, sem urðu
tengáliðir milli hinna dreifðu íslenzku ný-
bygða og heimaþjóðarinnar. 1 öðru lagi
mynduðu Islendingar ótal félög sín á meðal,
söfnuði, kvenfélög, líknarfélög, lestrarfélög,
bindindisfélög, söngfélög, ungmennafélög, *o.
s. frv., en eins og eg gat um áður, þá eru slík
Islendingafélög að nokkru leyti þjóðræknis-
telög. 1 þriðja lagi ruddu Jslendingar 7sér
fljótlega braut á mörgum sviðum og sýndu
að menn af okkar þjóðflokki voru jafnokar
annara, og stundum fremri. Þetta vakti rétt-
mætan þjóðarmetnað. Okkar fyrstu leið-
logar, svo sem séra Jón Bjarnason og marg-
ir fleiri, voru og strax á verði og sýndu fram
á, í ræðu og riti hversu mikið tjón við mynd-
um bíða við það, að tapa sjálfsvitund okkar,
tungu og þjóðararfi. PPn eg hvgg að eitt, sem
hefir haft mikilvægari og hollari áhrif á
þjóðernisbaráttu okkar en við gerum okkur
alment grein fvrir, sé það að margir merkir
menn af brezkum stofni hafa kunnað að meta
menningararf okkar pg hafa hvatt okkur til
að varðveita hann og léggja hann fram sem
okkar skerf til þeirrar menningar, sem er
að skapast í okkar unga landi, Canada. Eg
aúla aðeins að nefna þrjá: Hinn ágæta ís
landsvin I-iOrd Dufferin, ríkistsjóra Canada,
sem talaði kjark í íslenzka frumherja á hin-
um fyrstu landnámsárum; prófessor Watsou
Kirkconnell, sem hefir gert meir að því en
flestir aðrir að útbreiða þekkingu um Js-
lendinga og bókmentir þeirra og Lord
Tweedsmuir, fyrverandi ríkisstjóra Canada.
í skevti, sem hann sendi Lögbergi á t'imtíu
ára afmæli þess blaðs segir hann meðal
annars: “Eg vona að Islendingar í Canada
lialdi ævarandi trygð við erfðaeinkenni þjóð-
ar sinnar, því þau eru ómetanlegt tillag
canadiskri menningu.”
Að slíkir áhrifamenn sem þessir tókh
þessa afstöðu gagnvart okkur, hefir óneitan-
lega stuðlað að því að feykja í burt þeirri
vanmáttarkend (inferiority complex), sem
við kunnum að hafa þjáðst af í sambúðinni
við hina voldugu og fjölmennu brezku þjóð.
Ummæli þessara manna og annara hafa
einnig orðið til þess að eyða öllum ótta við
það að það yrði talin landráð eða óhollusta
\úð Canada ef við héldum trvgð við það, sem
íslenzkt er.
Það er eðlilegt að mentaðir, brezkir
menn skilji og virði þessa baráttu Islendinga
gegn því að sérkehni þeirra þurkist út í
hinni canadisku þjóðadeiglu því l>að er margt
skylt með Bretum og Islendingum. Bretar
eni framúrskarandi ættræknir og þykir ekk-
ert eins virðulegt eins og það, að geta rakið
ættir sínar til göfugra manna; að halda ætt-
arskildinum hreinum er skvlda; að verða
ættarskömm er verra en dauðinn. Þeir
kunna líka manna bezt að meta sögu sína og
fortíð. Hversu ofí heyrum við ekki forvígis-
menn þeirra þegar þeir tala til þjóðarinnar
á þessum söðustu og verstu tímum, skírskota
til minninganna um sína frægu fortíð og
sína mestu menn, fara með uppörvandi kvæði
eftir sín gömlu og góðu skáld. Þannig tala
þeir þrótt og þor í þjóðina. Þjóðin má ekki
bregðast fortíð sinni. Það eru þessi sterkn
lífrænu tengsli við fortíðina, trygðin við þa>r
hugsjónir, sem forfeðurnir börðust fyrir og
þelguðu með blóði sínu, sem eiga sinn þátt
í, að veita Bretum á þessum ægilegu reynslu-
stundum, þetta þrek, þessa festu, þessa ró,
sem vakið hefir aðdáun alls heimsins.
Eg hlustaði á brezkan útvarpsþul um
daginn. Hann var að tala um Island og Is-
lendinga og fór lofsamlegum orðum um
menningarstig þjóðarinnar. Hann sagði
meðal annars: “Bretar byggja eyland og
því hefir verið haldið fram að hver brezkur
einstaklingur sé í raun og veru eyland út af
fvrir sig. íslendingar byggja líka eyland
og sérhver íslendingur er líka eyland út af
l'yrir sig. ” E!f að það er rétt að okkar
einstaklingshyggja sé á eins háu stigi og
manna af brezkum stofni, þá er engin hætta
á því að við verðum eins og eðlutegundin,
gem breytir litum samkvæmt umhverfinu og
að við týnipn sjálfum okkur.
1 bæklingi, sem upplýsingaskrifstofa rík-
isstjórnarinnar gaf út í sumar og heitir
“Canadians All” stendur þetta: “Eining í
Canada þýðir ekki að allir séu eins og steypt-
ir í sama móti.” “Því landi, þar sem allir
tala sama tungumál, sækja sömu kirkju,
hafa sömu skoðanir um öll mikilsvarðandi
málefni, er alvarlega hætt við svefn*
sýki.” Rit þetta er hvöt til hinna ýmsu
þjóðflokka sem þetta land bvggja, að varð-
veita þjóðernissérkenni sín. Yissulega yrði
Canada þjóðin svipsljó, litlaus og andlega
snauðari, ef meir en helmingur þjóðarinnar,
þeir sem ekki eru af brezkum stofni, glevmdi
fortíð sinni, ætti enga sögu nema þessa
stuttu sögu hér, ætti engar bókmentir að
baki, enga mikla menn til þess að vitna í,
og enga feðratungu.
Fyrir nokkrum árum tók eg að mér
skólakenslu í héraði þar sem fólk af mörg
um þjóðflokkum bjó. Fyrsta morguninn
þegar eg athugaði andlit og
skráði nöfn nemendanna, sá eg
að þarna voru samankomnir full-
trúar frá 7 þjóðflokkum: 2 Hol-
lendingar, 4 Englendingar, 1
skozk telpa; lítill Úkraníu
hnokki, 3 drengir frá Czecho-
Slovakia, 1 Þjóðverji og 4 pólsk-
ar stúlkur. Mér datt nú í hug
að við inyndum kynnast fljótar
og það myndi auka skilning og
samúð á meðal okkar, ef við
byrjuðum skólaárið með því að
athuga landabréf Evrópu, og
börnin bentu á staðina þaðan
sem þau væru ættuð, og við
ræddum svo litillega um þessi 7
lönd, og hxað hver þessara þjóða
hefði lagt til heímsmenningar-
innar. Þetta hugði eg myndi
efla heilbrigt sjálfstraust hjá
börnunum. Þessi kenslustund
verður mér altaf minnisstæð.
Það stóð eðlilega ekki á þeim
börnum, sem voru af brezkum
stofni að segja frá sínum ætt-
löndum og sínu fólki og þjóðar-
metnaðurinn speglaði sig í litlu
andlitunum þeirra, enda standa
þau börn bezt að vígi, því þeirra
þjóðarsaga er kend svo ítarlega
í skólunum á þeirra eigin feðra-
tungu. Hollenzku drengirnir
báru líka höfuðin hátt þegar við
ræddum um Holland og sögðu
okkur margti um landið. Þeir
vissu líka um hinn frábæra lær-
dómsmann, Erasmus; listmálar-
ann mikla Rembrandt og fleiri.
Það jók auðsjáanlega sjálfsvirð-
ingu þessara drengja að vita að
þeir áttu slika menn að baki og
það jók ósjálfrátt virðingu mína
fyrir þeim^ heimili þeirra og
þjóð, að þeir kunnu að meta það.
Á hinn bóginn voru sum hin
börnin ekki eins upplitsdjörf.
Þau gátu ekki eða vildu ekki
segja mér um uppruna sinn, og
sum sögðu aðeins: “I am Cana-
dian.” Já, vissulega voru þau
öll canadiskir drengir og stúlkur,
og mér sem kennara þeirra bar
umfram alt að innræta hjá þeim
ást og virðingu fyrir Canada,
okkar eigin landi; kenna þeim
enskuna, sem hlýtur að vera
okkar móðurmál, sem hér eruin
fædd, í stuttu máli, kenna þeim
alt það, sem gæti stuðlað að þvi
að gera þau sem bezta borgara
okkar lands. En ef þau áttu að
há þeim þroska, sem þeim var
áskapaður, þá máttu þau ekki
afneita þjóðerni sinu; þau máttu
ekki missa þann styrk, sem þjóð-
ernisræturnar veita einstaklingn-
um; þau máttu ekki tapa hinu
andlega samneyti við sína eigin
fortíð, sem veitir dýpt og fegurð
inn í lifið, þvi eins og próf. Wat-
son Kirkconnell kemst að orði
í bókinni Canadian Overtones”;
“There is nothing as shallow
and stirile as the man who
denies his own ancestry.” Mér
fanst því að eg væri aðeins að
rækja skyldur minar við þessi
börn þegar eg seinna reyndi eft-
ir því sem tími gafst að fræða
þau um lönd og sögu feðra
þeirra og um þá menn af þeirra
þjóðflokki sem skarað höfðu
fram úr á einhverjum sviðum.
Þannig óx þeim sjálfstraust og
sjálfsvirðing sem öllum mönnum
er nauðsynleg. Eg gat auðvitað
ekki frætt þau um feðratungu
þeirra og bókmentir. Þær skyld-
ur urðu foreldrar þeirra að leysa
af hendi, ef þeim þóknaðist að
gera það.
Varast skyldu þó allir að for-
dæma eða ásaka foreldra um
vanrækslu i þessum efnum, því
erfiðleikarnir eru miklir, þótt
langt sé frá að þeir séu óyfir-
stíganlegir. Sennilega munu
flestir vestur-islenzkir foreldrar
æskja þess að börn þeirra verði
aðnjótandi okkar islenzka menn-
ingararfs en umhverfið, annir
og aðrir erfiðleikar hafa borið
þessa ósk margra hverra ofur-
liði og því aðeins að við könn-
umst við mótstöðuöflin og sýnum
sn^nðarríkan skilning á baráttu
foreldranna, getum við veitt þeim
nokkurn styrk.
Börnin sækja skólana alla daga
nema laugardaga og sunnudaga.
Þegar þau koma heim þurfa þau
ef til vill að lesa heima eða ann-
ast önnur störf, en á þeim tíma,
sem þau eru í skóla heyra þau
aldr.ei íslenzkt orð né nokkuð um
íslenzk mál. Sérstaklega er
erfitt að beina huga þeirra að
þessuiíi efnum í hinu drekkjandi
andrúmslofti í bæjunum þar sem
hin mörgu skemtanatæki trufla
og dreifa hugsuninni. En ef vilj-
inn er stöðugur, opnast oftast
einhver leið til þess að koma þvi
í framkvæmd, sem maður óskar
eftir. Alt það, sem nokkurs er
virði krefst. baráttu.
Auðveldasta aðferðin að kenna
börnunum islenzka tungu er
auðsjáanlega sú, að foreldrarnir
ásetji sér að tala islenzku eins
oft og þ\i verður við komið á
heimilunum og við börnin. Þá
væri óhjákvæmilegt að þau lærðu
að skilja málið. Fyrst eftir að
fslendingar komu til þessa lands.
töluðu margir foreldrar altaf
ensku á heimilunum af því að
þau voru sjálf að læra þá tungu.
Nú gerist þess ekki þörf. Ef svo
foreldrarnir útskýrðu fyrir börn-
unum göfgi íslenzkrar tungu,
þessa klassiska máls, einu lif-
andi forntungu Norðurálfunnar,
eitt af stofnmálum enskunnar,
tungu sem á “orð yfir alt, sem
er hugsað á jörðu,” sennilega
myndi þá vakna nokkur áhugi
hjá börnunum að læra að tala
hana og lesa. Þá er næst að út-
vega þeim náinsbækur miðaðar
við þarfir vestur-íslenzkra
unglinga. Því miður er skortur
á slíkum bókum og væri æski-
legt að þeir, sem beita sér fyrir
íslenzkum þjóðræknismálum
gerðu alvarlega gangskör að þvi
að bæta úr þessari brýnu þörf.
fslenzkir laugardagsskólar,
kensla íslenzkra söngva og sam-
kepni í framsögn íslenzkra
Ijóða, alt þetta stuðlar að því að
vekja áhuga hjá börnunum. Að
efla til tveggja vikna námskeiða
á sumri, þegar börnin eru ekki
bundin við alþýðuskólana myndi
og hafa heillavænleg áhrif.
Þá er stór hópur af ungu og
íslenzku fólki, sem ekki hefir átl
kost á að læra íslenzku fyrir
þær ástæður sem eg Viintist á
áður. Þegar þetta unga fólk
hefir lokið skólanámi sínu og
hefir meiri tíma til umráða finn-
ur margt af því sterka hvöt hjá
sér til þess að afla sér þekking-
ar um sögu ættlands sins og bók-
mentir þess, og nú i dag er
einmitt tækifæri til þess að vekja
og efla þennan áhuga hjá ungum
Vestur-íslendingum. fsland hef-
ir færst nær þeim, það er á hvers
manns munni. Hinir sögulegu
viðburðir siðustu mánaða hafa
varpað nýju ljósi á ættland
þeirra. Flest það sem ritað hef-
ir verið um landið og þjóðina
hefir verið vingjarnlegt og lýst
virðingu og jafnvel aðdáun fyr-
ir þjóðinni og menningu henn-
ar. íslendingar í Vesturvegi hafa
og unnið sér mið til frægðar og
frama þetta ár. í fyrsta s'kifti í
sögunni skipar nú fslendingur
ráðherrasess í rikisstjórn Can-
ada, þrír íslendingar ná sæti á
fylkisþingi Manitoba; íslenzk
kona nær hámarki á sviði söng-
listarinnar.f Sannarlega hefir
þetta ár verið viðburðaríkt í sögn
íslendinga, enda hefir skapast
nýr áhugi fyrir islenzkum mál-
um meðal yngri kynslóðarinnar.
Markviss þjóðræknisstarfsemi
væri það, að stuðla að því að
þetta unga fólk, hvort sem það
talar íslenzku eða ekki, fengi
tækifæri til þess að fullnægja
þekkingarþrá sinni um fsland og
menningu þess. Væri mögulegt
að fá fyrirlesara og stofna til
námskeiða um þessi efni, þó ekki
væri nema einn .eða tveir fyrir-
lestrar á mánuði? Væri mögu-
legt að stofna handbær bóka-
söfn, sem hefðu að geyma bækur
á enskri tungu um ísland og bók-
mentir þess og þýðingar á ís-
lenzkum listaverkum?
Ef til vill fengi þá sumt af
þessu unga fólki löngun til þsss
að læra íslenzkuna upp á eigin
spýtur. Þótt fólk sé komið al
skólaaldri, þá er það engin á-
M j ú k t, mef5
þvt. ljúffenga
og hressandi
bragði, s e m
aldurinn
skapar. . . .
Branvin e r
eina vínið í Can-
ada, sem hefir
slíka kosti til að
bera, og er þó 6-
dýrt.
JORDAN WINE
COMPANY,LIMITED
Jordan, Canada
BM9
The Government Liquor Control Com-
missioix is not responsible for any statement
maiíe herein as to the quality of the liquor
referred to.
stæða fyrir því, að það geti ekki
Jært. Eg stundaði fyrir nokkrum
árum tímakenslu í Reykjavik.
Flestir nemendurnir voru eldri
.en 18 ára. Eizti nemandinn var
um fimtugt. íslendingum veitist
létt að læra tungumál. Ekki er
óhugsanlegt að eitthvað af þeim
eiginleika hafi gengið í arf til
okkar Vestur-íslendinga.
í þjóðræknismálum okkar er
margt og mikið hægt að gera, el
við höfum svolítinn kjark og
traust á sjálfum okkur. Van-
traustið er sá óvinur sem við
verðum að reka á flótta, hvort
sem það birtist hjá okkur sjálf-
um eða öðrum. Við verðum að
hætta að telja sjálfum okkur
trú um að við séum að deyja, að
íslenzkan sé að deyjá, að íslenzk
kirkja sé að deyja, að íslenzkur
félagsskapur sé að deyja.
Allir kannast við hina svo-
nefndu fimtu fylkingu, fylkingu,
sem veikir ríkið innan að frá
með margvíslegri áróðursstarf-
semi. Ein aðferð hennar er sú
að eyðileggja trúna á lífið, að
telja mpnnum trú um hrörnun
eða jafnvel dauða vissra hug-
sjóna. Einræðisríkin hafa var-
ið auð fjár til þess að koma því
inn í huga þegna lýðræðisríkj-
anna, að lýðræðisskipulagið sé
úrelt og dauðadæmt. Mesta
hættan liggur í því að margir
gerast óafvitandi verkfæri þess-
ara tortímingarafla og beita, í
mesta sakleysi, þessum vopnum
gegn sjálfum sér og sínu eigin
ríki. Þessi aðferð er sérstak-
lega skæð ef um einhvern veik-
leika er að ræða innan þjóðfé-
lagsins eða félagsins, sem í hlul
á, því hægt er að beita þessu
vopni með sama árangri gegn
smærri félögum og jafnvel ein-
staklingum. Setjum svo að eg
hitti vinkonu mína og mér sýnd-
ist hún föl og veikluleg. fmynd-
ið ykkur hvaða áhrif það myndi
hafa á heilsufar hennar, ef eg
færi að útlista fyrir henni hvað
hún liti illa út og reyndi svo að
sannfæra hana um það, að hún
ætti skamt eftir ólifað. Þeir,
sem íslenzku og íslenzkum mál-
um unna skyldu því varast að
telja sjálfum sér og öðrum trú
um að við séum að deyja, i þjóð-
ernislegum skilningi.
Það sem eg hefi reynt að
draga fram í dagsljósið í þessu
erindi minu, get eg bezt skýrt í
stuttu máli með því að endur-
taka ummæli úr ritstjórnargrein
Lögbergs 16. sept., . 1937, sem
voru endurprentuð í grein eftir
Dr. Sigurð Nordal í Timariti