Lögberg - 13.11.1941, Blaðsíða 2

o
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. NÓVEMBER, 1941
T
Sönn stríðstíðar-saga
Hvernig Thyssen var tœidur af
Vichy-lögreglunni og seldur
Hitler í hendur
Eftir Valerin Mttrcu.
Snemma í janúarmánuði síð-
astliðnum las eg í frönsku dag-
blaði, Le Petit Nicois, í Nice, þess?
litlu fréttagrcin: “Mr. Thyssen,
hinn auðugi þvzki iðjuhöldur,
var í ga?r tekinn fastur í Cannes.”
Það bar litið á þessari frétt, er
birt var eins og af handahófi
innan um annað smáfrctta-les-
mál; bæjarfrétta-smalanum, sem
hana færði í letur, var augsýni-
lega ókunnugt um mikilvægi
he.nnar. Handtökur voru tíðir
og daglegir viðburður í Frakk-
landi; og. engir stjórnarvalds-
hafar eru jafn óþjálir og harð-
drægir eins og sigraðir hershöfð-
ingjar.
En i Frakklandi eru margir
lögreglmenn, sem; ólíkt yfir-
boðurum sínum, halda enn i
stöður sínar vegna þess eins, að
þeir hafa engin önnur úrræði til
lífsframfæris sér og sínum, en
eru ávalt reiðubúnir til þess að
kasta eldibrandi að ráðabruggi
samsærisþrjótanna. Þeir hafa,
ef svo mætti að orði kveða, tvær
sálir í einum líkama. Önnur
þeirra gleðst yfir sérhverri hömlu
eða ósigursför, er Þjóðverjar
verða fyrir, og hverri hrakför
ítalanna, en-fyllist nýrri vonar-
kend, er Englendingum hlotnast
aukin aðstoð. Hin sálin er
þrungin af hugarangri um fram-
tíðina; hvað taka muni við fyr-
ir sig, er Bretar hafi sigrað og
ný andúðarstefna gegn Þjóðverj-
unum hafin af stjórn frjálsra
Frakka. Verður þá ekki núver-
andi embættismönnunum vikið
frá?
Þessar dapurlegu hugsanir um
framtíðina hverfa aðeins í amstri
líðandi stundar. í skrifstofum
þessara manna er fult af njósn-
urum Vichy-stjórna.rinnar, sem
hafa það laumustarf með hönd-
um að grípa á lofti og tilkynna
hvert miður vingjarnlegt orð í
ógáti mælt gegn Petain og sam-
stjórnendum h'ans, eða Hitler.
Þessir embættismenn lifa því i
sltöðugum ótita um opinberar
kærur og þar af leiðandi embætt-
ismissi. En einmitt þessvegna
fagna þeir hverju tækifæri er
þeim býðst til þess að skiftast
á þótt ekki sé nema fáum orð-
um við menn, sem þeir vita að
treysta megi.
Eg fór því nú til eins þessara
embættismanna, gamals kunn-
ingja, er eg hafði oft heimsótt
Business and Professional Cards
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 22 886
Ree. 114 OEENFELL BLVD.
Phone 62 200
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST.. WINNIPEG
•
PœgOegw oo rólegur bústaður
i miObiki borgarinnar
Herbergi 22.00 og þar yflr; me6
baCklefa 23.00 og þar yfir.
Agætar maitlCir 40c—60c
Free ParkAng for Oueatt
DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076 . 906 047
Consultation by Appointment
Only
•
HeimiU: 5 ST. JAMES PLA.CE
Winnlpeg, Manitoba
Arthur R. Birt, M.D.
605 MEDICAL ARTS BLDG.
Winnipeg
Lækningastofu-sími 23 703
Heimilissími 46 341
Sérfrœöingur i öllu, er aö
húösjúkdómum lýtur
Viðtalstlmi: 12-1 og 2.30 til 6 e. h.
Office Phone
87 293
Res. Phone
72 409
Cr. L. A. Sigurdson
109 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Office tlmar S-4.30
HelmiU: 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manltoba
DRS. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknar
•
406 TORONTO GEN. TRUSTS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 645 WINNIPEG
DR. ROBERT BLACK
SérfræCingur 1 eyrna, augna. nef
og hálssjflkdðmum
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Grahara & Kennedy
VlOtalsUmi — 11 til 1 og 2 til 6
Skrifstofusimi 22 251
Helmlllasfml 401 991
Dr. S. J. Johannesson
215 RUBJT STREET
(Beint suður af Banning)
Talsími 30 877
ViCtalstími 3—5 e. h.
H. A. BERGMAN, K.C.
lalenzkur lögfræöingur
Skrlfstofa: Room 811 McArthur
Bullding, Portage Ave.
P.O. Box 1656
Phones 95 052 og 39 043
Dr. A. Blondal
Physician & Surgeon
602 MEDICAL ARTS BLDG.
Sfmi 22 296
Heimili: 806 Victor Street
Slmi 28 180
Thorvaldson & Eggertson
Lögfræöingar
300 NANTON BLDG.
Talsfmi 97 024
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
•
506 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 124
Home Telephone 27 702
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG., WPEG.
•
Fastelgnasalar. Leigja hús. Ot-
vega peningalán og eldsábyrgC,
bifreiCaábyrgð o. s. frv.
PHONE 26 821
A. S. BARDAL
848 SHERBROOOKE 8T.
Selur Ukkistur og annast um út-
farlr. Allur fltbúnaður sá beeti.
Ennfremur selur hann allskonwr
mlnnisvarða og legsteiha.
Skrlfstofu taisfml 86 607
Heimllis talslml 501 562
áður til að s«gja honum útvarps-
fréttir yfir stuttbyigjuleiðina íra
London. Þegar eg kom heim til
hans, gat hann naumast dulið
forvitni sina. Og fullvissaði sig
um að ekkert njósnandi eyra
væri þarna nálægt.
“Kæri vinur,” sagði eg, “nú er
það yðar stund til frásagnar. Eg
er kominn til að fræðast af yður.
Vil að þér styðjið mig til opin-
berunar nýjasta svikræðis Vichy-
stjórnarinnar.” Og svo las eg
honum fréttina um handtöku
Thyssens.
“Já,” sagði hann; “eg veit um
þetta.”
“Þetta litla frétta-atriði er,”
hrópaði eg, “ein ný sönnun enn
um skammarlega eftirlátssemi
við Hitler. Það er vissulega
FrökkunY enginn stuðningur að
taka í hald þann mann, sem
birt hefir margar blaðagreinar
um aðgerðir Nazistanna, og
sterkasta vitnið gegn Þriðja
Ríkinu. Þið megið ekki láta af
hendi við Hitler þýzka mótstöðu-
menn Nazanna. Slikt ætti sér
ekki stað meðal jafnvel ósiðaðra
þjóða.”
“Þér hafið vafalaust þar rétl
fyrir yður,” svaraði hann, “en
hver fær áttað sig á öllu því, sem
gerist nú á dögum?”
“Við verðum að finna eitthverl
ráð til viðvörunar gegn þessu.
Og þér verðið að hjálpa til þess,”
sagði eg.
Hann sat sem hugsi og hljóð-
ur.
“Eg bið yður ekki,” sagði eg
enn, “að leysa Thyssen úr varð-
haldi. Við það veit eg að þér
hafið ekkert að gera. En það,
ssm þér vissulega getið gert, er
að skýra mér frá aðal-atriðun-
um í þes&ari glæpagjörð. Við
þurfum á slíku að halda til að
gera Vichy-stjórninni ókleift að
neita staðreyndunuin. Takist
okkur að ná haldi á óhrekjandi
sanúi um leyniráðin til hnujc-
unar Thyssens, fengjum við
kannske bjargað honum.”
Embættismaðurinn virtist nú
renna grun í að hverju eg
stefndi. “Þvi miður,” svaraði
hann( “er mér ókunnugt um að-
gjörðirnar í þessu svikræði. öllu
slíku er haldið leyndu. En eg
get sagt yður hvar Thyssen hélt
til í Cannes. Farið til Miramare
gistihússins; ef til vill getið þér
komist að einhverju þar sem
hann hélt oft til áður.”
Eg leigði mér bifreið og keyrði
fimtán milur til Cannes. Svo vel
vildi til að eg þekti annan dyra-
vörðinn við Hotel Miramare —
slíkir hótelþjónar eru oft ómiss-
andi aðstoðarmenn. Eg byrjaði
með þvi að tala við hann um
hina örðugu tima nú, og spurði
svo alt í einu:
“Hvað kom fyrir Fritz Thys-
sen?”
“Fritz Thyssen? Hann hélt hér
til og var örlyndur gestur. Hann
hefir dvalið hér æði-oft í frí-
stundum sínum.”
“Gott og vel,” sagði eg, “en
hvar er þessi örlyndi gestur yðar
nú niður kominn?”
“Monsieur,” hvislaði hann
óttasleginn, “krefjið mig ekki
svars. Eg vil ekki neitt um það
segja. Lögreglan hefir harð-
bannað mér að minnast þessa
atburðar við nokkurn mann.”
“Þar sem þér hafið nú sagt
mér svona mikið, get eg vel
ímyndað mér hvað skeði Hit!
annað um brottför hans gætuð
þér sagt mér.”
f kaffi stofunni hinu megin
við götuna var þjónninn miklu
málreifari. Þrem dögum áður
hafði, að þvi er honum sagðist
frá, bifreið með Vichy-bæjar
leyfisskildi stanzað við hótelið.
Þetta var um kl. átta að morgni
dags. Tveir menn stigu þar út
úr henni, en tveir aðrir sátu
kyrrir í bílnum. Mennirnir töl-
uðu frönsku með sterkum þýzku-
hreim. Annar mannanna baðsl
þess að mega hitta Herr Thyssen.
Þjónninn gerði sér þegar grein
fyrir þvi, að þetta væri dul-
klæddir lögreglumenn, en þeir
héldu um hríð uppi þvi yfirskyni |
að þeir kæmi nú að hitta Thys-
sen í aðeins einkaerindum. Þessi
feluleikur stóð yfir nokkrar
mínútur. Mannránsdrjólarnir
höfðu heldur viljað að ekki yrði
ljóst hvílíkir sendisveinar þeir
væri; það myndi gera Vichy-
stjórninni auðveldara að þvo aí
höndum sér alla vitneskju um
þetta athæfi. En þjónninn var
þrályndur og þeir urðu að sýna
honum umboðsspjöld sín, er
sýndu að þeir kæmi beint frá
aðalstöðvum öryggisuinsjónar-
liðsins i Vichy.
“Herrar minir,” sagði dyra-
vörðurinn,” Herr Thyssen geng-
ur ávalt síðla til sængur og tek-
ur þá inn værðarlyf. Læknirinn
leyfir honum ekki fótaferð lyr
en klukkan tíu, og eg afsegi að
vekja hann fyrir hann tíma.”
Til að forðast frekari þrátt-
anir sem vakið gæti eftirtekt
annara afréðu lögreglumennirnir
að bíða, og tóku sér sæti í forsal
hótelsins. “En mér hepnaðist,”
sagði þjónninn enn, “að gera
Thyssen aðvart. Hann gat þá,
vafalaust, eyðilagt mikilvæg
einkaskjöl sín. Og á slaginu
klukkan tíu gengu lögreglu-
mennirnir tveir inn í herbergi
hans. Þar dvaldist þeim um
hálfa klukkustund. Á meðan
hafði annar mannanna, sem beð-
ið höfðu í bifreiðinni, auga á
mér, svo eg fengi ekki færi á að
opinbera neinum “heimsókn”
þessa. Klukkan hálf-ellefu yfir-
gaf Thyssen hótelið í fylgd með
lögreglumönnunum. Hann hafði
ekkert meðferðis nema litla fata-
tösku.”
“En hvað hefir skeð síðan?”
sagði eg.
“Ekkert, nema það, að í gær-
dag kom lögreglumaður frá
Vichy til fundar við ráðsmann
hótelsins. Hann skipaði honum
að sjá um algerða þögn hótel-
fólksins um viðburðinn, og eg
hvgg hann eigi að leita upprun-
ans að fréttagreininni í Le Pelit
Nicois. Eg varð sjálfur að standa
nokkra klukkutíma undir þeirri
rannsókn.”
“En hvaða grein getið þér gert
yður fyrir þeirri staðreynd, að
fréttin komst í blaðið?” spurði
eg-
“Það er hugsanlegt að bæjar-
fréttaritari blaðsins hafi fengið
vitneskjnu um þetta frá her-
bergisþernunni eða lyftudrengn-
um, sem hlotið hafa að verða
þess áskynja hvað fram fór. En
síðan fréttin birtist á prenti,
hefir enginn minst einu orði á
hana. Rlöðin eru full af nöfn-
um fangins fólks.”
Þjónninn starði raunalega á
tóma staupið sitt.
“Furðaði yður það ekki,”
spurði eg, “að Thyssen skyldi
dvelja í Frakklandi? Hann hetði
fyrir löngu getað verið farinn til
Ameríku.”
“Eg varð forviða,” svaraði
hann, “þegar eg fyrir nokkrum
vikum sá hann koma hingað frá
Svisslandi. En hann þarfnaðist
sjávarloftsins í Riviera. Hann
sagði mér, að franski sendiherr-
ann i Geneva hefði fullvissað sig
um að hann væri óhultur í
Frakklandi.”
Seinna komst eg á snoðir um
það, að Thyssen hefði tvívegis
verið rænt — það er, að um-
stangið í táldrægninni við hann
hefði gerst með tvennu móti:
Franska lögreglan hafði ráðstaf-
að för hans frá Sviss til Frakk-
lands; í Svisslandi hefði hann
verið óhultur, því þaðan er
flóttafólki ekki skilað aftur í
hendur Gestapo-liðsins þýzka.
Þegar hann sótti um leyfi, að
mega dvelja í hinni frönsku
Riviera, sendi Vichy-stjórnin
umsóknarbeiðni hans til þýzku
yfirvaldanna.
Grunurinn um það, að Vichy-
lögreglan sé ekkert annað en tól
Gestapo-liðsins, er staðfest af
framsali tveggja annara manna,
þeirra Rudolphs Hilferding, fyrr-
um fjármálaráðherra Weimar
lýðríkisins, og Rudolfs Breit-
scheid, áður forseta þýzka sósial-
ista-flokksins.
Þjóðfrœgt
fyrir
Efnisgæði
og
Sannvirði
Þrátt fyrir úrvalsgæði . ..
þrátt fyrir hið mjúka og
undurljúfa b r a g ð, og
hressandi áhrif, kostar
Branvin ekkert meira en
algeng vín. Og þessvegna
ræðir þar um beztu vín-
kaupin, sem i Canada f£st.
JORDAf: WINE COMPANY, LIMITED
Jordan, Canada
galLon flagon
26 OZ. BOTTLE—60c
*2Z5
JORDAN
BRANVIN
Red^White WINE
Eg átti tal við þá fám dögum
áður en þeim var skilað í hend-
ur Nazistanna. Þeir vissu
hvernig komið var fyrir Thys-
sen. Báðir höfðu þeir vegabréf
til Bandaríkjanna, og ætluðu sér
að yfirgefa Frakkland, en drógu
á langinn brottför sína til að
ráðstafa nánar um einkamál sín,
og álitu sig ekki eiga neitt á
hættu með töfinni. Frönsku em-
bættismennirnir fullvissuðu þá
um það. Adrien Marquet hafði
sjálfur sagt við Breitscheid:
“Yður verður aldrei skilað í
hendur Þjóðverjanna. Þvi lofa
eg yður upp á æru mina og trú.
Heimti Þjóðverjarnir það þá
látum við yður fá nýtt vegabrél'
undir öðru nafni.” Og sveitar-
foringinn í Bouches-du-Rhone
hafði sagt við Hilferding: “Yðar
hágöfgi hefir mjög lága hug-
mynd um okkur Frakkana.
‘Framsal’ er ekki franskt hug-
tak.”
Aftur og aftur minti eg þá á
Thyssen. En þeir fengust ekki
til að læra neitt af reynslu hans.
“Eftir langa bið höfum við,”
sögðu þeir, “fengið löglegt farar-
leyfi. Við viljum ekki aðhafast
nein lagabrot. Ef Vichy-stjórn-
in hefði ætlað sér að skila okk-
ur í hendur Nazistanna, þá hefði
hún neitað okkur um burtfarar-
leyfið.”
En vegabréfin og hátiðlegu
loforðin reyndust að vera aðeins
kænskubrögð, til þess að gera
landflóttamenmna örugga um
óhultleik sinn í Frakklandi.
Þegar þeir voru handteknir tóku
þeir ekki—frekar en Thyssen áð-
ur — með sér neinn farangur,
því franska lögreglan fullviss-
aði þá um, að þeir væri aðeins
fluttir um set til þess að fela þá
fyrir Þjóðverjunum, og að þeir
þyrfti ekkert með sér að hafa
nema peninga. Þannig voru þeir
afhentir Gestapo-liðinu.
Franska stjórnin gerði sitl
ýtrasta til að leyna hinum ó-
þægilega sanni um svikræðið við
Thyssen. Þegar fréttaritari
blaðs i Bandaríkjunum sendi
simskeyti um það þangað vest-
ur, þverneitaði Vichy-stjórnin
því með miklum þjóstri, og skip-
aði svissnesku blaði, sem var
málgagn Nazista, að auglýsa
fréttina sem helber ósannindi.
Eg skrifaði samstundis til blaðs-
ins g staðhæfði það með rökum,
að neitun þessi væri á engum
sanni bygð. Bréfi minu var ekki
svarað.
Þess mætti spyrja, hvers vegna
Vichy-stjórnin, sem sýnt hefir
sig svo blygðunarsnauða um
margt annað, skyldi fyrirverða
sig vegna birtingar staðreynd-
anna viðvíkjandi Thyssen. Svar-
ið er einfalt: Þúsundir Frakka,
sem Vichy-stjórnin lætur hand-
taka samkvæmt skipan frá
Berlín, er heiminum ókunnugt
um. Þeir hugrökku menn eru
fangaðir og ákærðir sem væri
þeir glæpamenn. Slíkt væri ó-
gerningur þar sem um jafn-
frægan mann eins og Thyssen
er að ræða. Þetta er orsök laun-
ungarinnar honum viðvikjandi.
Það er enn ein sönnun þess,
sem nú ætti að vera öllum heimi
augljóst: Vichy á aðeins einn
óvin — óvini Hitlers! —(Þýtt úr
ritinu Liberty, frá lt. okt. 1941).
—s. s.
-------y-------
Tómas
Sæmundsson
(31. mai 1807 — 17. mai 1941)
Eftir Sigurð Nordal.
I.
“Eg ætlast ekki til, að nafn
mitt lifi lengi, eftir að ,eg er frá-
fallinn, en vil um fram alt fara
með þá meðvitund } gröfina, að
eg hafi látið mér mest ant um
af öllu að vera til nytsemi.” Svo
segir séra Tómas í bréfi til Kon-
ráðs Gíslasonar, sem ritað er 4.
febr. 1941. f raun réttri hefði
það ekki verið óeðlilegt, þótt
nafn og störf Tómasar hefðu ver-
ið lítt kunn íslending um eftir
hans dag. Sveitaprestur, sem sit-
ur aðeins sex ár í embætti og
deyr tæpra 34 ára að aldri, virð-
ist ekki hafa mikil skilyrði til
þess að vinna afrek, sem haldi
hróðri hans á lofti um langan
tíma. Og ef athuguð eru ritstörf
Tómasar, sem að vísu eru furðu
mikil að vöxtum á svo skammri
æfi þá eru þau af því tagi, að
þau voru ólíkleg til þess að verða
mikið lesin eftir hans dag:
fréttapistlar og hugleiðingar um
landsins gagn og nauðsynjar á
liðandi stundu, ádeilugr.einar.
ferðasögubrot og stólræður. Mik-
ið af þeim var einmitt sama eðlis
og blaðagreinar nú á dögum, sem
að vísu geta haft sín áhrif á rás
viðburðanna og hugsunarhátt al-
mennings, en fyrnast fljótt. Alt
þetta skildi séra Tómas sjálfur
og dæmdi af einlægni og skyn-
semd.
Frá sjónarmiði nútiðarmanna
lítur þetta alt öðru vísi út. Þeim
finst það sjálfsagt, að nafn
Tómasar Sæmundssonar sé
kunnugt hverju mannsbarni á
íslandi og í heiðri haft. En ef
skygnst er nokkuð aftur í tím-
ann, má sjá þess ljós merki, að
minning Tómasar var ekki líkt
því eins lifandi fyrir 50—60 ár-
um og hún er nú. Þetta mætti
sýna með ýmsum dæmum, en
hér verður aðeins eitt nefnt. Ár-
ið 1880 kom út Ágrip af sögu ís-
lands eftir séra Þorkel Bjarnason
á Reynivöllum, Htið kver að vísu,
en greinargott yfirlit, enda hélt
það velli sem kenslubók í lærða
skólanum og síðan mentaskólan-
um í Reykjavik fram um 1925.
Séra Þorkell segir furðu margt
frá tímabilinu 1786—1874. Hann
nefnir þrjá af fjórum útgefend-
um Fjölnis, Brynjólf Pétursson,
forstöðumann hinnar íslenzku
stjórnardeildar í Höfn, málfræð-
inginn Konráð Gíslason og skáld-
ið Jónas Hallgrímsson. En hann
nefnir hvorki timaritið Fjölni né
séra Tómas einu orði, og er það
samt <ekki af þvi, að hann sé
neitt spar á að telja ýmsa menn,
sem honum virðast hafa skarað
fram úr í einhverri grein, og
suma lítt kunna almenningi nú
á dögum.
Tiænt er það einkanlega, sem
siðan hefir brugðið alveg nýjum
Ijóma á minningu Tómasar Sæ-
mundssonar meðal íslendinga.
Hann var einn af Fjölnismönn-
um. En upp úr aldamótunuin
1900 fara menn alment að gera
sér ljósara en áður, hvern þátt
þetta tímarit hafði átt í því að