Lögberg - 09.04.1942, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 9. APRÍL, 1942
Um Grímsey
og Kriátján
Grímseyjarfara
Með þessari fyrirsögn birtist
dáiítið söguæfintýr ritað af
skáldinu og ritsnillingnum al-
þekta Guðmundi Kriðjónssyni á
Sandi við Skjálfandaflóa. Þetta
æfintýri er endurprentð úr “Sam-
tíðinni” og birtist í vikublaðinu
“Lögberg” 8. janúar þetta ár
(1942). Það sem áhrærir þetta
æfintýr Kristjáns er auðséð að
það hefir að líkindum aldrei
verið "slrráð annarsstaðar en í
minni samtíðarmanna hans, og
flækst svo nveðal manna, ýkt og
aflagað, þar til það hrumt og
lasburða slangrast fram hjá
heyrnardyrum G. F., sem er svo
gestrisinn að gefa því dálitla
litarbót. Samt er auðlheyrt að
G. F. er þetta Kristjáns-æfintýr
mjög ókunnugt að flestu leyti,
þar sem hann getur þess ekki
hver.s son þessi Kristján var. En
þó eg hefji nú mál mitt um þetta
atvik, þá er það ekki meining
mín að ætla mér þá dul, að
segja betur frá þessari hastar-
legu hrakningsför en G. F. gerir,
heldur er það meining mín að
leitast við að klæða nekt þessa
vesalings í eina skjólflík meira
en samtíð þess hefir léð því að
undanförnu.
Aður en eg minnist á þessa
sjóhrakningsför Kristjáns til
Gríinseyjar, ætla eg með fáum
orðum að geta um uppruna hans
sjálfs. Eftir því sem móðir mín
sagði mér, þegar eg var ltil!
strákhnokki i Húsavík á Tjörnesi
við Skjálfandaflóa. — Jón hét
maður; hann bjó um nokkurt
áraskeið um fyrri hluta nítjándu
aldar að Syðri-Tungu á Tjörnesi,
góður bóndi þótti hann, gestris-
inn oggreiðafús; greindur maður
var hann sagður, og svo orðvar
að sagt var að hann hefði aldrei
blótað stærra, ef eitthvað gekk
öðruvisi en vel á heiinili hans, en
segja: “Skrambans klúður, —
skrambans atvik, maður.” Giftur
var hann, en ekki man eg hvað
kona hans hét, þau áttu þrjú
börn, sem eg sá og þekti, tvo
sonu og eina dóttur. Synir
þeirra hétu Kristján og ólafur,
en dlóttir þeirra hét Guðrún, hún
var kona merkisbóndans Þórar-
ins Björnssonar að Víkingavatni
í Kelduhverfi, þeirra dóttir var
frú Ásta seinni kona séra Bene-
dikts Kristjánssonar að Grenjað-
arstað í SuðUr-Þingeyjarsýslu.
Þessi Kristján Jónsson, sem get-
ið er hér að iframan er sami
maðurinn, sem alment var kall-
aður Kristján * Grímseyjarfari,
sagt var að hann hefði ekki notið
mikils ástfósturs af föður sín-
uin; karli þótti hann seinlegur
og stirður í súningum þar á
iheimilinu og benda á það nokk-
ur orð, sem karlinn faðir hans
á að hafa sagt við gest einn, sem
kom að Syðri-Tungu, og getið
verður síðar. Eftir það að
Kristján komst úr æsku, hneigð-
ist hugsun hans öll að sjó-
mensku, hvergi undi hann dög-
um sinum betur en við þau
störf, er hnigu eitthvað að sjó-
veiði, enda var hann nafnkend-
ur sjógarpur við Skjálfandaflóa.
Ekki var hann mannblendinn,
oftast fremur orðfár og þögull í
fjölmenni, og lét sig lítt varða
um annara manna athafnir; þó
var hann sagður greiðvikinn og
góður drengur. í allri viðkynn-
ing voru þeir bræðurnir eins ó-
líkir eins og þeir voru skyldir.
ólafur var manna glaðlyndastur,
skemtilegur í viðræðum og orð-
heppinn og hrókur alls fagnaðar,
snar i ölluin hreyfingum og f jöl-
hæfur og kappsamur til allra
verka og góður smiður, einkum
á járn; hann var eftirlætissonur
föður síns og hans augasteinn.
Bærinn Syðri-Tunga stendur
vestan megin svonefndirar Tungu-
heiðar á Tjörnesi, heiðin liggur
hátt yfir sjó, yfir hana liggur
Þjóðvegurinn millum verzlunar-
staðarins Húsavíkur á Tjörnesi
og sveitarinnar Kelduhverfis;
heiðin er margfarin einkum að
vetrarlagi, því þó hún sé brött,
þú er hún svo miklu styttri en
Reykjaheiði, sem liggur nokkru
sunnar, og "er líka þjóðvegur
millum Húsavíkur og Keldu-
hverfis. Það var jafnvel dagleg-
ur viðhurður að ferðainenn þeir,
sem komu austan yfir heiðina í
verzlunarerindum til Húsavíkur,
komu við í Syðri-Tungu í baka-
leiðinni, ef þeir höfðu þyngra
æki eða bagga en þeir treystu
sér til að draga eða bera upp á
hálheiðina (Biskupsás) og fá sér
þar mann til fylgdar upp úr
brattanum. Og var ólafur jafn-
an sjálfsagður í það ferðalag
Þess er eitt sinn getið, að maður
koin að Tungu og bað Jón bónda
að ljá sér rnann Upp á heiðina,
þvi hann hefði svo þungt æki.
Er þá sagt að Jón hafi svarað
bón mannsins þannig: “Hvaða
skrambi gastu nú hitt illa á
maður. Svartasta skammdegis-
nótt skollin á, heiðin öll fyrir
framan þig og ólafur minn að
fylgja manni upp á Biskupsás.
Vertu nú hérna í nótt og svo fer
ólafur minn með þér á morgun.”
Þá segir aðkomumaðurinn:
“Þarna sé eg mann við fjárhús-
ið; átt þú engin ráð á verkum
hans?”
Pá svaraði Jón gamli þessu,
sem margir hafa hlegið að: “Þér
er ekkert lið að honum maður.
Það er hann Kristján sonur
minn, dauður maður standandi.”
Ekki er mér kunnugt um það
hvenær Kristján ifór úr föður-
húsum, en eftir það var hann
vinnumaður á ýmsum bæjum
þar á nesinu og oftast við sjó-
menskustör'f, því honum léku
þau liðugra í höndum en land-
vinnan. Á árunum frá 1849 ti!
1864, bjuggu í Breiðuvik á Tjör-
nesi þau foreldrar mínir Hjálm-
ar Finnbogason og Kristbjörg
Hjaltadóttir. Eitthvert af þess-
um áðurnefndu áruin var þessi
oftnefndi Kristján vinnumaður
hjá þeim og þar á þetta sjó-
hraknings æfintýri upptök sín.
Það var komið haust, líklega
september-lok, heyskap var lokið
og fjallgöngum, tíðarfar gott og
stilt; sjóróðrar höfðu verið sótt-
ir af miklu kappi svo dögum
skifti, fiskafli góður og nærtek-
inn, því heita mátti að fiskurinn
gengi upp í landsteina. Blessað
tiðarfarið hafði ekki bannað
neinar bjargir, sólskinsdagar
þess og stillur höfðu vakað yfir
bjargræðisvegum manna og
hjálpað þeim til að fylla forða-
búr sin, áður en veturinn læsti
útidyrahurðum þeirra. Kýr
gengu úti á daginn og sýnir það
eitt fyrir sig, hvað tíðarfarið var
gott þetta haust.
Það var einn morgun, að faðir
minn bað Kristján að gera utan
að Iheyjum, sagðist sjálfur þurfa
að skreppa til Húsavíkur. Krist-
ján tók þessu fremur fálega;
kvað þarfara að láta sig róa fram
á víkina og ná þaðan nokkrum
fiskböndum meðan að tíðarfarið
lokaði ekki öllum sundum fyrir
þeirri atvinnu; fór þó með torf-
iljá og reku til heyjanna.
Ekki hafði hann verið lengi
við þetta torfverk þegar hann
kom heim til móður minnar og
kvartaði mikið undan því hvað
sér leiddist þetta dutl þarna í
kringum heyin, og hvað Hjálmar
væri skammsýnn að láta sig ekki
heldur róa hérna út á víkina.
Það væri eins og sér heyrðist
fiskurinn vera að kalla á sig.
Hún bað hann að reyna að una
sér þennan dag við það verk,
sem Hjálmar hefði beðið hann
að vinna. Fjórum sinnum kom
hann heim frá verki sínu þenn-
an dag og kvartaði um það að
fá ekki að róa út á víkina í öðru
eins blessuðu sjóveðri. 1 rökk-
urbyrjun um kveldið var hann
búinn að hlaða upp að heyjun-
um, bað þá móðir mín hann að
skreppa vestur að bænum Sand-
hólum, sem er stutt bæjarleið,
sækja þangað kiúna sína, hún
hafði slæðst þangað með Sand-
hóla-kúnum. Kristján svaraði
því engu, en hvarf þó að heiman.
Aleit því móðir mín að hann
væri farinn eftir kúnni. Nú
dimdi óðum, því loft var þykt og
drungalegt og hafði verið svo um
daginn og þokan svo undarleg á
lit, dumb-rauð og sló eitthvað svo
ömurlegum bjarma á dagsbirt-
una; þar sem sást til fjallanna
sýndust þau standa í blárauðri
mistursmóðu; léttur suðaustan
vindblær var þennan dag. Móður
inína fór nú að gruna það, að
ekki mundi alt með feldu um
kýrsóknina hjá Kristjáni, því
hvorugt þeirra kom í augsýn;
gekk hún þá niður á sjávarbakk-
ann og sá að byttan var horfin
úr fjörunni; sá hún þá grilla i
bát og mann þar úti á víkinni.
Þóttist þá vita hver væri for
maður á þeirri ferju; það hlaut
að vera Kristján. Gekk hún þá
heim að bænum, náði þar í
kaðalspotta, ifór svo vestur að
Sandhólum eftir kúnni. Enga
viðdlvöl hafði hún á Sandhólum
aðra en þá, að setja taumband-
ið á kúna, en ekki hafði hún
farið nema örstuttan spöl heim-
leiðis þegar ihún heyrði einhvern
ógnarlegan dun, líkan fossfalli,
það var eins og ískraði bæði í
himni og jörð. Kýrskepnar.
góndi í áttina til hljóðsins og
drundi, hún virtist sárkvíða fyrii
því sem hún heyrði að var að
nálgast, og í sömu andrá brast á
lotulaust suðaustan ofsaveður
með moldryki og sandfoki. Móð-
ir mín sagðist ekki muna eftir
þvilíku veðri eða veðurhæð þau
15 ár sem hún bjó í Breiðuvík.
Móðir mín hafði ætlað að teyma
kúna heim, en við þessa ha.star-
legu veðurbreyting var það kýrin
sem tók við taumhaldinu og
leiddi hana heim án allra slysa.
Litlu síðar kom faðir minn 'heim
frá Húsavik; frétti hann þá
hvernig ástatt var. Mikill harm-
ur þótti foreldrum mínum kveð-
inn að heimili þeirra með þessu
hastarlega hvarfi Kristjáns það-
an, þvi engum gat dottið annað
í hug en hann hvíldi einhvers-
staðar í örmum Ægis vinar síns
úti á Grímseyjarsundi. Fréttir
um þetta atvik bárust víða um
sveitir og var margt talað uiri
það í sambandi við þetta af--
spyrnings veður, sem mönnum
varð lengi minnistætt. Upp úr
þessu suðaustan roki snerist
veðurátt til norðurs. Hafaldan há
og bungubreið með fylkingar af
allra veðra von, velti sér inn
skjálfandann, sleikti hvern vog
og vík upp í bakka, og bannaði
allar bjargir úr sínu ríki. Vetur-
inn kom og leið eins og alt annað
út í tímans haf. Þá bar svo til
einn dag um mánaðamótin marz
og apríl að bátur sást koma frá
útskerinu Grímsey. Einn af far-
þegum þessa skips var hinn tap-
aði Ivristján. Mikill fagnaðui
varð það heimili foreldra minna,
að heimta þennan sjóbaldur sinn
heilan úr helju. Var hann svo
spurður um þessa hrakningsför
sína og byrjaði hann frásögn
sína þannig:
“Já, Kristbjörg mín, eg ætlaði
að sækja kúna, eins og þú baðst
mig. En þegar eg kom ofan á
sjávarbakkann og sá byttuna, þa
var eins og hún drægi mig niður
li fjöruna til sín. Eg gekk í
kringum hana og skoðaði hana
vandlega eins og hún væri eitt-
hvert nývirki, sem eg hefði ekki
séð áður, svo tók eg undan henni
skorðurnar og setti hana fram,
reri svo nokkur áratog frá landi.
rendi þar færinu og varð strax
var við fisk. Eln ekki hafði eg
dregið þá marga, þegar eg heyrði
veðurhvininn og sá inoldrykið
þeytast fram aif sjávarbökkun-
um. Eg dró strax inn handfærið
og settist undir árar, en veðrið
var svo hvast að eg gat ekki
borið árarnar á móti því. Sá
þá ekkert ráð vænna en það, að
stýra byttunni beint undan veðr-
inu út í reginhaf og koldimma
haustnóttina. Eg bjó til hömlu
úr handfærinu, hnýtti endum
hennar undir öftustu renglurnar
1 byttunni, setti lykkju á miðju
bandlsins og árina í gegnum hana.
Að þessum sjórnartaumum sett-
ist eg, og lét svo kylfu ráða
kasti um það hvar eg yrði stadd-
ur, þegar veðrinu slotaði. Rytt-
an varð strax þóftufull af sjó,
sem rauk eins og mjöll yfir hana.
Eg kipti neglunni úr henni og
fanst hún láta miklu betur að
stjórn eftir það. öldurnar uxu
oftir því sem eg fjarlægðist land-
ið urðu þó krappar eða háar.
Það var eins og vindurinn þrýsti
þeim niður um leið og hann
feykti af þeim földunum. Bytt-
an maraði í kafi oft borðstokka-
Ifull en altaf þóftufull; vindurinn
fylti hana og jós til skiftis. Þrátt
fyrir þessa ömurlegu nótt sem
sýndi mér svona í tvo heiina,
varð eg ekkert hræddur. En eg
var eitthvað svo dofinn og hugs-
anasljófur, iað eg virtist ekki
geta skilið það í hvaða háska eg
var staddur. Eg barst þvi rétt
eins og hvert annað ónýtt rekald
undan sjó og vindi út i regin-
hafið og ómunann luktur faðmi
k o 1 s v artrar haustnæturinnar.
Svona leið þessi nótt út í faðm
timans. Þegar fór að birta af
degi, virtist mér eg sjá einhverja
dökka þúst beint fram undan, en
ekki gat eg gert mér neina grein
fyrir því hvað það var, fyr en eg
nálgaðist það betur; sá eg þá
að þetta var eitthvert land. Vind-
ur og sjór fylgdu mér með sama
krafti inn á millum tveggja
stórra boða, sem hvæstu illyrm-
islega um leið og við bárumst
fram !hjá þeim; næst kom land-
aldan, sem henti okkur eins og
fokstráum upp í þarabrúk. Þá
barst til eyrna minna hár brest-
ur frá Byttunni; hún var víst
að sendá mér síðustu kveðju
sína. Nú liggur hún síðubrotin
norður í Grimsey. Þar endaði
sá parturinn a'f æfisögu hennar,
sem var sameign okkar beggja.
Það er þá frá mér að segja þeg-
ar landaldan skildi við mig í
þarabrúkinni, að eg skreið á
hnjám og höndum upp fjöruna,
máttlítill og dofinn af kulda. Eg
sá tvo unglingspilta þar á sjávar-
bakkanum. Eg reyndi að kalla
til þeirra, en þeim hefir víst þótt
raustin ófögur. Þeir tóku til
fóta sinna og hurfu mér úr sýn.
Þeir hafa víst orðið hræddir, og
haldið eg væri einhver óvættur
úr sjónum, og skal e.g ekki lá
þeim það, því eg hefi Víst ekki
verið neitt glæsilegur tilsýndar.
Eg skreið upp á sjávarbakkann
og sá þá menn ltoma í áttina til
mín. Um kveðjuorð frá mér
var víst fremur ifátt. En þeir
spurðu mig að því, hvort eg væri
maður eða sjódraugur. Eg sagði
þeim eg væri sjóhrakningsmaður
af Tjörnesi. Báru þeir mig þá
heim til næsta bæjar. Þar var
mér hjúkrað af allri alúð; hrest-
ist eg fljótt, svo eftir fáa daga
fanst mér eg vera alheill. Svo
leið veturinn, að engin ferð féll
til landsins úr eyjunni, þar til
núna. En þó eg yndi mér all-
vel í Grímsey, þá þráði eg samt
að komast heim til meginlands-
ins, ekki sízt þá dagana, sem eg
sá þau Tungunúp og Hágöng
lyfla öxlum upp úr sundinu.”
Eftir þessa svaðilför var hann
alment kallaður Kristjún Gríms-
eyjarfari. Ekki man eg hvor!
hann var giftur þegar hann lenti
í þessu æfintýri til Grímseyjar.
Mig minnir að kona hans héti
Hólmfríður, hún var Daviðsdótt-
ir Jónssonar skálds þar á Tjör-
nesinu; þau áttu son, sem Davið
hét, hraustlegan mann. Það
seinasta, sem eg veit um þenn-
an Kristján, er það, sem sagt
er í i.slenzkum þjóðsögnum. Sjá
söguna “Martröllið á Skjálfanda-
flóa árið 1873.” Vegalengdin,
sem hann Ihraktist frá Breiðu-
vík til Grimseyjar er sem næst
sjö roílur danskar, eða rúmar
þrjátíu og ein ensk míla.
ólafur bróðir Kristjáns, áður
nefndur, fluttist til Ameríku, bjó
um nokkur ár í Hnausabygðinni í
Nýja Islandi, stundaði þar járn-
smíði, og dó þar nokkrum árum
eftir siðustu aldamót.
F. Hjálmarsson.
Fynir smiiiiaii
Rio Gramle
Eftir Pálma.
(Framhald)
VI.
Taxco er ekki langt frá Cuer-
navaca. Vegurinn lá yfir fjall-
garð, sein er þó tæplega eins
hár og fjallgarðurinn sunnan við
Mexico borgina. Gróðurinn er
því miklu ríkari á þessum slóð-
um og verða menn varir við það,
að loftslagið er ekki eins þurt.
Taxco stendur í snarbrattri
fjallshlið, svo brattri, að sumar
göturnar eru alveg ófærar fyrir
bila, vegna hallans. Hlíðin er
ójöfn og standa margar bygg-
ingarnar á háum hólum. Húsin
hafa fl'est rauð steinlögð þök og
á mörgum stöðum eru göturnar
lagðar með mislitum stelnum.
útsýni borgarinnar er mikið og
margbreytilegt, sem auðvitað
hefir átt mikinn þátt í því, að
gera þennan stað að heimili
skálda og listamanna. Gortéz
lagði grundvöll borgarinnar eftir
að hann hafði fundið ríkar
silfurnámur þar. Seinna fann
Gorda aðrar ríkar námur þar í
nágrenninu, sem auðguðu hann
gífurlega, enda eru til inargar
menjar frá hans dögum í borg-
inni ,t. d. dómkirkjan mikla,
o. s. frv. Mest áberandi iðnaður
borgarinnar eru allskonar silfur-
smíðar. Þar sem yegurinn til
Kyrrahafsins er höggvinn inn í
hlíðina, gegnum miðja borgina,
eru viðskifti borgarbúa við ferða-
fólk mikilsvirði og lifir því fólk
þar yfirleitt við góð kjör. Lik-
Jega vegna þess, að ekki er hægt
að nota bíla til þess að litast um
í þessu bygðarlagi, er þar mikið
af hestum, sem leigðir eru út
fyrir ferðafólk. Þessir hestar
eru mjög fótvissir og vanir við
halann og brekkurnar. Það var
þvi hið allra fyrsta, sem við
gerðum, eftir að við höfðum sezt
að í góðu gistihúsi þar í brekk-
unumí að fá hesta til leigu og
ríða um hinar þröngu götur
borgarinnar og um fjallvegina í
nágrenninu. Einn af gestum
hótelsins, með konu sinni, bjóst
til þessa leiðangurs með okkur.
RURAL MANITOBA AT EVENTIDE
■■
Photography hy V. Caton
Og