Lögberg - 11.06.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 11. JÚNÍ. 1942
----------Xög;t>ers---------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
t>95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
IQDITOR LOGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man. ,
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögrberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Um tvent að velja
, Yfirstandandi heimsstyrjöld getur ekki
lokið nema á einn veg, með fullnaðarsigri fyrir
lýðræðisþjóðirnar; að vísu er það enn á huldu,
hve fullnaðarúrslita verði langt að bíða, þó
nú bendi eitt og annað ljóslega til þess, að
sókn ofbeldisþjóðanna sé tekin að veiklast til
muna. Rússinn hefir reynst drjúgum harðari
í horn að taka, en Hitler sýndist hafa haft hug-
boð um, og þótt Japönum yrði í fyrstu ískyggi-
lega mikið ágengt, þá hafa þeir nú í seinni tíð
sætt hinum verstu hrakförum á hafinu, auk
þess sem styrkur þeirra í loftinu, virðist’ óðum
fara þverrandi; það er því stórum bjartara um-
horfs á hlið sameinuðu þjóðanna eins og nú
horfir við, en raun var á fyrir sex til átta
mánuðum, þó um það verði ekki deilt, að fylztu
átaka sé þörf áður en yfir lýkur.
Að fengnum sigri, eiga lýðræðisþjóðirnar
um tvent að velja; stofnun órjúfandi bræðra-
lagsfylkingar, er grundvölluð sé á hugsjónum
Þjóðbandalagsins, þar sem betur verði um
hnúta búið viðvíkjandi alþjóðaöryggi, en gert
var við lok fyrri heimsstyrjaldarinnar, eða, þá
að sætta sig við, eins og þá, tuttugu ára kák-
frið, er aðeins gæti steypt mannkyninu í annað
öngþveitið ný, eða með öðrum orðum, að seinni
villan yrði argari hinni fyrri; slíkt má aldrei
henda; mannkynið lifir ekki af aðra Versala-
samninga, og þaðan af síður viðskiftakreppu
. hliðstæða þeirri, er af fyrri stórstyrjöldinni
leiddi.
Blaðið Winnipeg Free Press gerði nýlega
mál þetta að umtalsefni, og lét þá meðal ann-
ars þannig um mælt: “Sérhver hugsandi
mannvera hlýtur að hafa sannfærst um það, að
framtíðaröryggi veraldarinnar krefjist hrein-
ræktaðs þjóðasambands; um aðra leið getur
naumast verið að ræða, þar sem engin ein þjóð
er sjálfri sér nóg; þetta verða þeir líka að láta
sér skiljast, er skopuðust að Þjóðbandalaginu,
og sýndust ekki koma auga á neitt annað, en
veilurnar í byggingu þess. í meginatriðum,
var þó grundvöllur Þjóðbandalagsins, hinn
eini og sami grundvöllur fyrir alþjóðasamvinnu
og alþjóðafriði; þær þjóðir, sem að bandalag-
inu upprunalega stóðu, og gerðust meðlimir
þess, fundu ljóslega til þess, hve mikils það
var um vert fyrir öryggi sjálfra þeirra, að
þær stofnuðu til sáttmála, er svo væri víð-
feðmur og styrkur, að ætla mætti, að yfirgangs-
hneigðar þjóðir sæi sér þann kost vænstan, að
setja ágreiningsmál sín í gerðardóm, og hlíta
úrskurði úr þeirri átt. Ef þjóðirnar ekki hefðu
brugðist bandalaginu, og tapað' trúnni á til-
verugildi þess, má vel ætla að takast hefði mát.t
að halda uppi lögum og reglu í heiminum í stað
þess óskapnaðar, sem mannkynið um þessar
mundir horfist í augu við.
Vitaskuld átti Þjóðbandalagið frá upphafi
vega sinna örðugra uppdráttar en ella mundi
verið hafa, vegna þeirrar einangrunarstefnu,
er Bandaríkjaþjóðin tók sér fyrir hendur, að
fylgja fram, þó engan veginn verði slík ástæða
talin, eins og haldið hefir verið fram, úrslita-
ástæða fyrir þeim ömurlegu afdrifum, er
bandalagsstofnunin sætti; þegar alt kemur til
alls, fellur ábyrgðin þeim meðlimum banda-
lagsins þyngst á herðar, er brugðust hugsjón-
um þess, er mest reyndi á, og mest lá við.—
Refsiaðgerðum hefði þegar átt að hafa
verið beitt, er Japanir gerðu sig seka um inn-
rásina í Mansjúríu; þeir voru ekki miklir fyrir
sér þá, og hægra um vik við þá að eiga. Kínar
voru þá meðlimir Þjóðbandalagsins, og frá sið-
ferðilegu sjónarmiði, voru þá allar bandalags-
þjóðirnar skuldbundnar til þess, að koma til
liðs við þá. Bandaríkjaþjóðin, sem þá stóð
utan Þjóðbandalagsins, gerði uppástungu, fyrir
munn utanríkisráðherra síns, er í þá átt gekk,
að hún í samráði við Breta, gerði tilraun til
þess að hnekkja yfirgangi Japana þegar í stað,
og eiga ekki á hættu, að þeir færði sig frekar
upp á skaftið; þetta var, illu heilli, hummað
fram af sér. Japönum var leyft óátalið, að
fremja glæp sinn í næði, og með því var í raun
réttri stigið fyrsta skrefið í áttina til núverandi
heimsstyrjaldar. ítalíu óx ásmegin við gengi
Japana, o/g greip hún þegar tækifærið til þess
að sölsa undir sig Ethiópíu.
Vegna þess að ítalía var svo að segja undir
handarjaðrinum á flestum þeim þjóðum, er að
bandalaginu stóðu, eða að minsta kosti miklu
nær þeim, en Japan var, varð það að ráði, að
beita skyldi gagnvart henni refsiaðgerðum;
naumast varð annað séð, en að slíkar ráðstafan-
ir hlyti að ná tilætluðum árangri, þar sem
ítalska þjóðin á að miklu leyti tilveru sína
undir innflutningi lífsnauðsynja. Eitt og ann-
að benti til þess, að ef Bandaríkjastjórn hefði
verið sannfærð um að hugur fylgdi máli í því
að stemma stigu fyrir árás Mussolinis á Ethi-
ópíu, þá hefði amerísk stjórnarvöld verið jafn-
vel meira en fáanleg til þess að hefta inn-
flutning þaðan úr landi á olíu til Italíu, ásamt
þeim efnum öðrum, sem ítalir þörfnuðust tii
þess að koma Ethiópíu á kné; en hér Var auð-
sjáanlega um enga slíka alvöru að ræða, og
því fór sem fór; í raun og veru sýndist alt á
eina bókina lært, er til þess kom af hálfu
bandalagsins, að beita átökum gegn þeim með-
limaþjóðum, er gengið höfðu á gerða samninga,
og gerst sekar um skýlaus brot á grundvallar-
atriðum bandalagssáttmálans.”
En þrátt fyrir alt, þegar til þess kemur, að
lokinni yfirstandandi styrjöld, að semja friðar-
samninga, þá getur ekki hjá því farið, að þær
meginhugsjónir, er Þjóðbandalagið hvíldi á,
verði á ný lagðar til grundvallar fyrir því
framtíðarskipulagi, er koma á, og mannkynið
þráir, því í ríki fagurra hugsjóna skapast fyrst
alt það, er síðar kemur að raunhæfum notum
í lífi og þróun þjóðanna. ,
Nýtt blaðamannafélag
Fyrir atbeina W. J. Lindals, héraðsréttar-
dómara, var á fimtudagskvöldið í vikunni sem
leið, stofnað hér í borginni nýtt blaðamanna-
félag, sem ritstjórar og útgefendur þeirra blaða,
er gefin eru út á öðrum tungumálum en ensku,
standa að; er megin tilgangur þessa nýstofnaða
félagsskapar sá, að hrinda af stokkum gagn-
kvæmri fræðslustarfsemi meðal þeirra mörgu
þjóðbrota, er hér hafa bækistöð, stuðla að auk-
inni kynningu þeirra á milli með það fyrir
augum, að efla þjóðeining í Canada, glöggva
sig á lífsviðhorfi canadisku þjóðarinnar, af-
stöðu hennar gagnvart Bretlandi og Banda-
ríkjunum, ásamt þeim stefnum og straumum,
er hæzt rísa í menningarlegum átökum og þró-
unarsögu lýðræðisþjóðanna; tilgangi sínum
hygst þessi nýi félagsskapur einkum og sér í
lagi að ná, með fundarhöldum, sem og því, að
blöðin flytji til skiftis ritgerðir um sögu og
menningu hvers þjóðarbrots um sig; uppruna-
lega verða hér að lútandi greinar samdar á
ensku, en síðar þýddar á tungumál hlutaðeig-
andi blaða.—
Á stofnfundinum, sem haldinn var á Fort
Garry hótelinu fyrgreint fimtudagskvöld, var
Lindal dómari kjörinn forseti þessa nýja félags-
skapar, sem eftir allmiklar umræður, hlaut
nafnið Canada Press Club. Meðal þeirra, er
með stuttum, en skipulegum tölum, óskuðu
þessu nýja blaðamannafélagi góðs brautar-
gengis, voru þeir Hon. R. F. McWilliams, fylk-
isstjóri, Mr. George V. Ferguson, ritstjóri Win-
nipeg Free Press, Mr. Irvin Keith, af hálfu
Winnipeg Tribune og Solomon Frank, nafn-
kunnur Gyðingaprestur í þessari borg. Úr
hópi íslendinga, sátu fund þenna auk Lindals
dómara af hálfu ritstjórnar og útgefenda, G. F.
Jónasson, Capt. J. B. Skaptason, Einar P.
Jónsson og Geir Thorgeirsson.
Vel og drengilega að verið
Við nýafstaðna fjársöfnun í sjóð Rauða-
kross félagsins, var íbúðum Manitobafylkis
falið að leggja fram $600,000; var þetta sú
stærsta upphæð, sem nokkru sinni hefir verið
farið fram á, að fylkisbúar í þessu augnamiði
legði til; var ekki laust við í fyrstu, að nokkurs
efa kendi hjá almenningi um það, að slík fjár-
hæð mundi nokkru sinni fást, því þarfirnar,
sem að kalla vegna stríðsins, eru vitanlega
margar, og þá jafnframt síður en svo, að allir
gæti lagt mikið af mörkum. En hér sannaðist
sem oftar hið fornkveðna, hve góður vilji er
sigursæll; enda lætur fólkið í Manitoba sjaldn-
ast á sér standa, er mannúðarmálin eiga í hlut,
og þarfnast stuðnings. Og nú er svo komið,
að eigi aðeins safnaðist sú upphæð, sem í
fyrstu var til ætlast, heldur kom inn að lokum
talsvert meira fé; þannig átti það að vera, og
þannig mátti það til vera, því þörfin á samúð
hefir aldrei verið brýnni en nú.
Borgirnar hrundar
og löndin auð
Hvar, sem vitfirringarfellibyljir Hitlerism-
ans fara yfir jörð, sigla í kjölfar þeirra hrund-
ar borgir, og gróðursneydd lönd. Rotterdam
var jöfnuð við jörðu á fáeinum klukkustund-
um, og stórir hlutar Póllands, þar sem áður
blöstu við frjósamir akrar, eru nú að sögn,
eins og gróðurlaus eyðimörk; alt þurfti að
brenna, jafnvel grasið líka; nú er þetta farið
að koma Nazismanum óþyrmilega í koll, því
setulið þeirra á Póllandi er tekið að svelta, og
geta menn þá rent grun í hvernig háttað sé
afkomu Póllendinga sjálfra, er svo er ástatt
fyrir þeim, sem með völdin fara.
Það er aldrei of seint
Ef þér hafið ekki þegar stofnað spari-inn-
stæðu, þá gerið það nii — og bætið við hana
stöðuglega. Peningarnir tryggir, og má taka
þá út nær, sem vera vill.
THE ROYAL BANK
OFCANADA
I
— — Total Assets $950,000,000 1 —
Grasaferð
Þegar eg var þrettán ára að
aldri lagði eg á stað með nesti
og nýja skó inn á insta bæinn í
dalnum til þess að ganga til
grasa með vinnukonum þar
nokkra daga; fjallagrös voru þá
brúkuð bæði fyrir brauð og
grauta; mér þótti garnan að
þessu; lögðum við upp að áliðn-
um degi, og vorum við gFasa-
tekju frain að miðnætti; fórum
svo heim með poka okkar þétta
af grösum; einn af þessum grasa-
túrum var mér lengi í minnum
sökum smátvika, sem mér í þá
daga þóttu hlægileg. Það hafði
rignt um morguninn, svo deigla
nokkur var á jörðunni, en þá
er bezt að tína grösin, svo við
lögðum upp með fyrra móti,
gengum hliðina upp á brún, hér
vorum við komnar á breiðan
flata með fögru, þrænu grasi,
en hér var litið um fjallagrös,
svo við gengum upp á næstu
brún; þar kom í ljós önnur víð-
átta, fögur og grasivaxin; ein-
staka fugl sást þar á flökti:
blessuð rjúpan var þar í gráum
sumarkjól, hreykin með barna-
hópinn sinn, en hvita kjólinn
geymir hún til vetrar; hér fund-
um við smábletti af grösum, en
ekki vildi þetta fylla poka okkar,
svo enn gengum við upp á efstu
brún , þar eru grösin mest næst
öræfunum, en alt þetta var mik-
ill gangur, en lítið uin grös, svo
eg tók mig frá stúlkum og gekk
suðvestur brúnina góðan spöl;
alt í einu blasir við mér grasa-
breiða milli smáhóla neðan við
klettabelti af stórum og falleg-
um grösum og indæll blár blær
var yfir breiðunni; þarna var sú
fallegasta grasabreiða, sem eg
sá á íslandi. Þessi fagra breiða
er nóg til að fylla alla okkar
poka og meira til. Samt þótti
mér vissara að tína slurk i pok-
ann minn áður en eg kallaði á
stúlkurnar; þær eru kanske
fljótari að tina en eg. Þegar
þær komu, hljóðuðu iþær upp
af undrun og gleði, þetta var ó-
vanalega stór breiða. “Það er
guðslukka,” sagði Rósa min,
öldruð kona (vinkona mömmu),
“nú verðum við fljótar að fylla
pokana.” Já, það tók ekki lengi
þar til allir pokarnir voru út-
steyttir áf grösum. “Nú er bezt
að setjast,” si#;ði Rósa mín, “og
halla okkur upp að pokunum og
borða bitann okkar.” Við vor-
um glaðar og kátar, fjallaloftið
gefur manni létta lund. Um-
hverfið er svo aðlaðandi, hæðin
og víðáttan bendir á frelsi og
andlegt viðsýni. En manni finst
guð vera nálægur; eg óskaði að
eg ætti lítinn bæ á miðbriininni,
eg vildi búa þar með köflum; þó
er eg hrædd að huldufólk hafi
þar aðsetur,” sagði Rósa min.
Svo sagði hún okkur huldufólks-
sögur meðan við borðuðum. Mér
þótti gaman að sldkum sögum,
þó mér ekki kouii til hugar að
trúa nokkrum kynjasögum af
huldufólki eða draugum, eða
tröllum; alt þessháttar var sem
draumur í huga mínum, óvirki-
legt; þessar hroða myndir urðu
til á hinum dimmu miðöldum,
þegar fólkið var óupplýst og
lamað af ófrelsi, en gáfað og
hugmyndarikt; hugsanakraftur
þess þurfti að vinna við eitthvað
þri til skemtunar, en eg trúði
því, að Guð væri alstaðar nálæg-
ur eins og Biblían kennir og
hann leiddi börnin sín sterkri
föðurhendi, enda var eg aldrei
hrædd í myrkri. Eg hafði yfir
með mér orð Bibliunnar: Drott-
inn er mitt ljós og fulltingi,
hvern ætti eg að óttast. Drott-
inn, hann er rigi lífs míns,
hvern ætti eg að hræðast.
Svo lögðum við á stað heim-
leiðis en gátum ekki gengið
hratt, því byrðin var óvanalega
þung. Nú vorum við komnar
niður á rniðbrún. Sjáum við
hvar maður kemur á móti okk-
ur mikill vexti og knálegur.
“Hvað er þetta?” sagði Jóa; “það
er huldumaður; hér er hann
kominn, og kastar kveðju á
okkur, þið eruð duglegar stúlk-
ur, segir hann, að rogast með
troðna grasapoka, en hafið þið
nokkuð séð til kinda hér um
slóðir, mig hefir vantað tvær ær
í tvo daga og smalinn er búinn
að leita alstaðar og finnur ekki.
Svo eg tók mig til i kvöld að
leita í fjarlægð og ekki að koma
heim þar til eg ifyndi ærnar.
Já, sagðí Jóa, eg sá tvær kindur
i græna geiranum milli klett-
anna á efstu brún; það eru
ærnar, sagði maðurinn. Um leið
dregur hann upp úr vasa sínum
heilmikið af Flanders kexi og
gefur okkur; þið eigið það skilið
fyrir að segja mér um kindurn-,
ar, eg stakk þessu í vasa minn,
ef eg skyldi þurfa að Teita í alla
nótt; isvo hélt hann leiðar sinnar.
Þá segi eg við Jóu: Því varstu
að segja manninum þessi ósann-
indi? Þú sást engar kindur
nokkursstaðar; eg veit það,
sagði Jóa, eg sá ekki kindur, en
eg vildi gefa honum von, svo
honum leiddist ekki eins mikið
að leita. Það var rangt af þér,
sagði eg. Þe&si maður er Árni
á Gili, sagði Rósa mín, hann er
sagður mesti búhöldur. Svo kom-
umst við niður á hjalla, þar eru
smálækir, sem við stukkum vfir.
Svo kom sitóri lækurinn, sem við
þurftum að vaða. Rósa mín sett-
ist nú á bakkann og fór úr skóm
og sokkum; þið ættuð að fara úr
plöggunum istúlkur, segir hún.
ó-nei, við Jóa nentum því ekki
heldur busluðum vatnið í sokk-
um okkar, en þegar við erum
komnar út í miðjan lækinn,
missir Rósa mín sokka böggulinn
sinn niður í vatnið og straum-
urinn ber hann með hraða nið-
ur lækinn og Rósa min á eftir
nokkra Jeið, þar til hún nær
bögglinum, sem s/tanzaði við
stein í ilæknum, en við Jóa ætl-
uðum að springa af hlátri; hún
hefði betur buslað eins og við,
sagði Jóa. Nei, sagði eg, við
höfum úr iþri góðan hlátur.
Þetta var meira stríð en ábati,
sagði Rósa mín, þegar við náðum
landi, en við héldum áfram að
hlæja, eins og skrípi. Já, Htið
er ungs manns gaman, sagði
hún, það var máltæki. Eg kysti
hana á vangann, sagði við vær-
um ekki að hæðast að henni, það
væri bara kætin í okkur sjálfum.
Eg veit það, sagði hún. Eg var
kát iika þegar eg var ung; eg
man hvað eg hló eitt sinn þegar
grasapokinn hennar Gróu systur
valt niður brattann í fjallinu, og
hún hiljóp á eftir alt sem hún
þoldi, þó hún vissi að hún gæti
ekki náð pokanum þar til niður
á jafnsléttu. Þegar eg kom nið-
ur var hún sofandi á pokanum,
hún sagðist hafa séð huldukonu
við rætur fjallsins og lýsti henm
eins og stóð í gömlu huldufólks-
vfsunni:
Blátt var pils á baugalin,
blóðrauð svuntan Hka fín,
lyfrauð treyja og lindi grænn,
Hka skautafaldur vænn.
Já, þær kunna að Jita, kon-
urnar í kiettunum, sagði eg í
hæðnisróm, því eg fann að alt
þetta var manntilbúið bull. Svo
komum við heim og kaffikann-
an stóð við hlið felhellunnai'
með heitu kaffi, sem við gædd-
um okkur á með Flanders kex-
inu, og gengum svo til hvíldar.
En næsta morgun kom Árni á
GÍli kátur og skrafhreyfinn.
Það kom fram sem þið sögðuð
mér um kindurnar, eg fann þær
skamt þaðan, en þegar eg fór
að heiman hét eg því í hugan-
um að gefa einhverjum smá-
skilding, ef eg fyndi kindurnar,
því eg hélt þær væru sloppnar
með öilu. Það er enginn betur
kominn að því en þið. Svo geí-
ur hann okkur isína krónuna
hvorri, en við Jóa litum hvor til
annarar með spekingssvip. Þeg-
ar Árni var farinn þá var nú
brosað; eg á nú allar krónurnar
með réttu, isagði Jóa, það var eg
sem sagði honum hvar ærnar
væru. Já, sagði Rósa mín; það
sannast á þér máltækið: oft rat-
asit málugum satt af munni.
Þetta eru nú ismáatriði, en oft
eru þau lærdómsrík; það sýndi
gjafmildi Árna, sem eg hefi ekki
gleymt; það var fynsta krónan,
sem eg eignuðist; líka er ætíð
gleðjandi að hugsa um hvað sak-
laus æskan er, glöð og léttlynd.
Jóa var kát og skörp; Rósa mín
fróð og skemtin.
Kristin i Watertown.
Píslarvœtti
Léons Blum
Léon Blum er sá maður, sem
franska afturhaldið, er hefir not-
að ósigur þjóðarinnar til þess að
svala hefnigirni sinni, hatar allra
manna mest.
Það eru engar ýkjur, þó að
sagt sé, að viljinn til þess að
undiroka hinar vinnandi stéttir
hafi verið ein aif orsökunum fyr-
ir falli Frakklands, sem leiddi
af sér einræðisstjórnarfyrir-
komulagið. Árið 1936 hafði lýð-
veldisistjórninni tekist að fram-
kvæma ýmsar þjóðfélagsumbæt-
ur, sem rýmkuðu svið verka-
lýðshreyfingarinnar og gáfu
bjartar vonir um frelsi. Það
varð þri umfram alt að koll-
varpa lýðveldisfyrirkomulaginu.
Þetta var það, sem Pétain og
Laval gerðu með valdráni sínu í
Vichy. Þeir uppfyltu þannig
óskir fámenns en áhrifamikils
hluta þjóðarinnar, sem gjarnan
kaus Hitler heldur en Léon
Blum. í von um að varðveita
fjármuni sána. Léon Blum var
einnig hataður af uppgjafar-
postulum vegna þess, að hann
hafði tekið ákveðna afstöðu gegn
Þýzkalandi Hitlers og ítalska
einræðinu, og að sjálfsögðu
hafði áróður einræðisríkjanna
innan Frakklands kynt undir.
Lóon Blum vissi vel, hvaða
örlög biðu hans, ef óvinurinn og
um leið hans innlendu andstæð-
ingar ættu sigri að fagna, en
hann reyndi aldrei að forða sér;
og þegar vinur hans í Bordeaux
hvafti hann til þess að flýja
Frakkland, neitaði hann með
þessum orðum: “Eg flý ekki
Frakkland, nema istjórnin geri
það lika. Fari hún ekki, verð
eg kyr.”
Eitt fyrsta verk Vichy-stjórn-
arinnar var að fyrirskipa hand-
töku L. Blums. Sérstakur rétt-
ur var settur á laggirnar til þess
að “yfirheyra” hann. Fyrir
/