Lögberg - 25.03.1943, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 25. MARZ 1943.
Þjóðminjasafn með tugum þúsunda
muna boðið Alþingi til ráðstöfunar
Margl fágæíra þjóðminja er í safninu — einnig handril,
sem hvergi eru iil annarssiaðar.
Eigandinn er Andrés Johnson, Ásbúð í Hafnarfirði.
Fyrir nokkru fóru Matthías Þórðarson fornminjavörður,
Þorsteinn Konráðsson frá Eyjólfsstöðum og tíðindamaður
Vísi til Hafnarfjarðar til að skoða og ljósmynda geysistórt
safn af allskonar fornminjum og sjaldgæfum munum er
Andrés Johnson í Ásbúð hefir safnað á undanförnurn árum.
Hefir hann nú boðið Alþingi safn þetta til fullrar ráðstöf-
unar, að því tilskildu, að það veiti honum lífeyri nokkurn,
5—6 þús. kr. á ári á meðan hann lifir.
í safni þessu eru tugir þúsunda allskonar muna, bæði
margra alda gamalla og nýrra, íslenzkra og útlendra. Margt
er þar sjaldgæfra gripa og m. . handrit nokkur, sem hvergi
er vitað um annarsstaðar.
Andrés Johnson hefir safnað mununum í hartnær þrjá
tugi ára og varið til þess tugum þúsunda króna. Safnið er
geymt á heimili hans, Ásbúð í Hafnarfirði, og eru húsakynni
nú orðið svo full, að tæplega verður þverfótað um þau.
Þorsteinn Konráðsson hefir ritað nánari greinargerð fyrir
fyrir þessu sérkennilega og einstæða safni.
safninu og fer hún hér á eftir:
Fram á seinni hluta 19. aldar
höfðu haldizt hjá okkur íslend-
ingum að mestu sömu siðir og
sömu venjur jafnvel svo öldum
skipti. Það virtist samgróið
þjóðinni. Heimilin, smærri og
stærri til sjávar og sveita höfðu
sínar venjur og siði út af fyrir
sig. Jarðeignir færðust til í ætt-
um oft í marga liði, sömuleiðis
fornir munir bækur og handrit.
Þegar leið fram um miðja öld-
ina hefst smám saman stórfelld
breyting í þjóðlífinu. Þá hefjast
þjóðflutningarnir vestur um haf
með öllu, sem þeim fylgdi.
Verzlunin við útlönd verður
fjölþættari. margt flutt inn í
landið, sem ekki þekktist áður.
Varð það oft til þess, að það
gamla og þjóðlega var lagt á
hilluna, en það aðflutta tekið í
staðinn. Gömlu þjóðlegu mun-
unum fór að verða ofaukið í
heimilinum. í sambandi við þá
skal þess getið að fullvíst er,
að þeir, sem fluttu af landi burt,
fóru með þá innlendu gripi með
sér, sem þeir áttu t. d. útskorna
kassa, fallega aska og spæni,,
lýsislampa, fornt kvensilfur,
bækur, handrit, o. fl. Alt þetta
var heimaþjóðinni horfið. Það,
sem eftir varð í landinu af hin-
um fornu þjóðlegu munum
lenti oft í lítilsvirðingu og hirð-
ingarleysi, og vissa fyrir því, að
margt af þeim tapaðist með
öllu. Sumt keyptu útlendir
ferðamenn og hafa gert til
skamms tíma. Inni í landinu
sjálfu var ekkert gert til að
bjarga því frá glötun fyrr en
forngripasafnið var stofnað
1863. Má telja það næsta yfir-
náttúrlegt hvað því hefir tekizt
að bjarga miklu, með jafn litlu
fjármagni og það hefir haft yfir
að ráða. Kemur þar fyrst til
greina óeigingirni þjóðarinnar
og ekki sízt það, að nústarfandi
þjóðminjavörður, Matthías
Þórðarson, er sá maður, sem
flestir munu telja réttan mann
á réttum stað. Sýnir afkoma
safnsins betur en allt annað vin-
sældir hans hjá þjóðinni.
Því verður ekki neitað, að
margir þjóðlegir munir hafa
verið seldir (stundum af landi
burt) í gegnum Thorvaldsens
bazarinn, en við því hefir ekki
verið unnt að gera.
Útlendingum þóttu munirnir
merkilegir og borguðu þá vel.
Dæmi munu vera til um sama
með gamlar fágætar bækur.
jafnvel handrit. Þjóðarheildin
var þá ekki farin að sjá, hve
þjóðhættulegt þetta var vegna
þjóðhátta og þjóðmenningar-
sögunnar.
í kringum 1916 kom maður
sá, er hér verður minnst á, heim
til ættjarðar sinnar frá Amer-
íku eftir 14 löng ár. Á þessu
árabili hafði honum safnast
mikið fé, er hann þráði að geta
varið ættjörð sinni til nytja. Á
ferðum sínum vestan hafs
kynntist hann bæði hvað land-
ajp >hans unnu hinum fornu
rnujium, er þeir höfðu haft
með sér að heiman og tengdu
þá ósegjanlega við ættjörð og
átthaga, og ennfremur kynntist
hann því, hvað þessir fornu
íslenzku munir voru eftirsóttir
á söfn erlendis. Þetta blossaði
upp í sál hins gáfaða manns, að
hér væri um hættumál að ræða,
ef ekki yrði meira gert til að
stöðva útflutning á hinum
fornu munum. Ákvað hann því
að verja æfi sinni og fjármun-
um til að ná því saman, er hon-
um ynnist alduaog efni til. Tók
hann sér því ferðalög á hendur
uAj þvert og endilangt landið,
bæði til að kynnast því, hvað til
væri og semja um kaup. Síðan
hefir hann haldið áfram þessu
starfi, og er árangurinn af því
safnið í Ásbúð í Hafnarfirði.
Andrés Johnson er fæddur 5.
sept. 1885 og er því rúmra 57
ára, enda heilsa hans og þrótt-
ur nú mjög að bila.
Til þess að sjá þessu æfistarí'i
sínu borgið hefir hann með
bréfi til Alþingis dags. 12. febr.
1942 boðið Alþingi safnið í Ás-
búð til fullrar ráðstöfunar
handa þjóðinni, þar með fylgir
arfleiðsluskrá hans ríkinu til
handa á öllum öðrum eignum
hans, föstum og lausum, eftir
hans dag. Getur það ekki orkað
tvímælis, að hér er um mikið
fé að ræða á íslenzkan mæli-
kvarða.
í viðurkenningarskyni fyrir
gjöf þessari áskilur Andrés að
hæstvirt Alþingi veiti honum á
fjárlögum ár hvert á meðan
hann lifir fjárhæð nokkura sem
lífeyri.
Sennilega mun þetta einsdæmi
í okkar landi, og mun enginn
góðgjarn maður geta efazt um,
að mál þetta gæti ráðizt betur
en á þennan veg, að þegar orka
hans og þróttur er að fjara út,
að þá taki þjóðin við — því
— hvað gat þessi gamli slitni
birkibeinn farið lengra, en
bjóða að afhenda þjóð sinni og
ættjörð allar eignir sínar og
æfistarf aðeins gegn því, að fá
lífsuppeldi sitt þau fáu ár, er
hann á ólifað.
í nefndu bréfi til Alþingis
segir Andrés meðal annars:
“Ásbúðar safnið er 25 ára
gamalt og hefir kostað mig tugi
þúsunda króna, og samanstend-
ur af tugum þúsunda hluta,
bæði margra alda gömlum og
nýjum, íslenzkum og útlend-
um.”
Auk þess telur hann 100
handrit, helming í bandi, 70
guðsorðabækur, þar. af um 30
spensla-bækur, auk margvís-
legra rósaskrautsbóka.
Eg skýt því til álits alira
góðra manna, er hér þekkja til,
hvort önnur lausn þessa máls
væri betri en sú, er hér er getið,
að safninu verði ekki sundrað.
Að þjóðin taki þar við, er eig-
andinn er að þrjóta og hann
óskar þess, enda minnir ekkert
betur um ókomin ár á þennan
einkennilega gáfaða og óeigin-
gjarna mann, en safnið hans í
heild, sem deild í Þjóðminja-
safninu, um leið og alþjóð við-
urkennir æfistarf hans á við-
eigandi hátt.
Að endingu skal þess getið.
að þessi leið í málinu er farin í
samráði við þjóðminjavörðf og
eru meðmæli hans um þannig
löguð úrslit fyrir Alþingi.
Vísir, 13. jan.
CAHAOA, HttOS 40 MILUON POUNOSOFFAT
i • ■
> -.............•:
x
\
SanEib^Baws
■

OG MOLIÐ MÖNDUL VELDIN!
Næst er þú steikir eða seyðir eitt-
hvað, mundi það ekki gleðja yður
að sjá heita fituna streyma niður
bökin á Adolph, Tojo eða Benito.
Þér getið jafnvel komist fram úr
þessu. Úr fitu er búið til glycerine,
og ur glycerine fæst sprengiefni
til að sökkva kafbátum, og eyða
flugvélum og skriðdrekum.
Úr beinum fæst fita og lím til
iðnaðar.
Hverja teskeið flots, hve’-n fitu-
mola og hvert bein, soðið eða ósoð-
ið, verður að spara.
Síið alt flot, og látið það í munn-
víða könnu. Er þér hafið fengið
pund eða meira, þá takið það til
kjölsalans, er greiðir yður ákvæð-
verð. E3a þér lálið Municipal eða
Salvage-nefndina annasí um söfn-
un í byggðarlagi yðar.
Þér gelið unnið að hergögnum í
eldhúsi yðar. Þannig vinnið þér
dag hvern að sigri.
DEPARTMENT OF NATIONAL WAR SERVICES
NATIONAL SALVAGE DIVISION 8r <432
Minningarsjóður Björns
Jónssonar, ritstjóra
og ráðherra
Til að verðlauna blaðamenn fyr
ir fallegan stíl og vandað mál.
Á öndverðu árinu 1913 birtist
í “ísafald” ávarp tólf manna um
stofnun minningarsjóðs um
Björn Jónsson ritstjóra og ráð-
herra, sem þá var nýlátinn.
Safnaðist þá nokkuð fé, sem
geymt hefir verið í sparisjóði
síðan. Nú um áramótin hefir
sjóðseignin verið aukin og jafn-
framt ákveðið að skipuleggja
sjóðinn og láta hann taka til
starfa.
Skipulagsskráin er dagsett 14.
janúar 1943 og skal Ieitað ríkis-
stjórastaðfestingar á henni. Stofn
féð er nú kr. 15.211,08, en gert
ráð fyrir að sjóðurinn geti aukist
með gjöfum og á annan hátt.
í skipulagsskránni segir:
“Tilgangur sjóðsins er að verð-
launa mann, sem hefir aðalstarf
sitt við blað eða tímarit og
hefir að dómi sjóðsstjórnarinn-
ar, undanfarin ár ritað svo góð
an stíl og vandað íslenzkt mál,
að sérstakrar viðurkenningar sé
vert.”
Til þess skal varið % vaxta
af sjóðnum, er safnast hafa.
Landsbanki íslands hefir fjár-
gæslu sjóðsins.
Fyrsta úthlutun verðlauna ú:
sjóðnum fer fram á 100 ár;
fæðingardegi Björns Jónsson
ar, 8. október 1946.
Fyrstu sjóðsstjórnina skipa,
samræmi við ákvæði skipulags
skrárinnar, þessir menn:
Sigurður Nordal, prófessor
formaður.
Björn Guðfinnsson, lektor
báðir sjálfkjörnir samkvæm
embættisstöðu þeirra.
Benedikt Sveinsson, fyrv. al
þingismaður, skipaður a
mentamálaráðherra.
Jón Magnússon, fil. kand.
kjörinn af Blaðamannafélag
Islands.
Pétur Ólafsson, forstjóri
sonarsonur Björns Jónssonar.
Ef einhverjir kunna að viljs
auka sjóðinn með gjöfum, verð-
ur slíkum gjöfum fyrst um sinr
veitt móttaka í Bókaverzlur
ísafoldar, Austurstræti 8
Reykjavík, og hjá eftirtöldun-
b'löðum:
Alþýðublaðinu, Morgunblað-
inu, Tímanum, Vísi, Þjóðólfi og
Þjóðviljanum.
Ofanrituð greinargerð barst
blaðinu í gær frá stjórn minn-
ingarsjóðsins, en þó sjóðurinn
sé stofnaður fyrir nærfelt 30.
árum, hafa ekki fyrri en nú
nýlega verið teknar ákvarðanir
um skipulagsskrá hans.
Þó starf blaðamanna sé ó-
neitanlega mikilsvert fyrir þjóð-
ina, hefir því næsta lítið verið
sinnt, að létta þeim hið vanda-
sama starf, eða sýna stétt þeirra
viðurkenningu. Mun þetta vera
fyrsti sjóðurinn, sem hér hefir
verið stofnaður, til styrktar og
viðurkenningar fyrir blaðamenn.
Fer vel á því, að þannig sé
sjóður sá, sem tengdur er við
nafn Björns Jónssonar. — Ætti
þessi sjóður því að verða feng-
sæl) og eflast mjög, vegna vin-
sælda og álits, er Björn Jónsson
naut og vegna hins virðulega
hlutverks, sem sjóðnum er ætlað.
Skipulagsskráin er svohljóð-
andi:
Skipulagsskrá
fyrir minningarsjóð Björns Jóns
sonar, “Móðurmálssjóðinn”.
1. gr. Sjóðurinn heitir Minning
arsjóður Björns Jónssonar,
“Móðurmálssjóðurinn”.
2. gr. Stofnfé sjóðsins er kr.
15.211,08, krónur, sem fengið er
sumpart með gjöfum ýmsra á
árunum 1913 og 1914 og sum-
part með gjöfum og tillögum
um áramótin 1942—1943.
3. gr. Tilgangur sjóðsins er að
verðlauna mann, sem hefir aðal-
starf sitt við blað eða tímarit,
og hefir, að dómi sjóðsstjórnar-
innar undanfarin ár ritað svo
góðan stíl og vandað íslenzkt
mál, að sérstakrar viðurkenn-
ingar sé vert. Eigi má veita
sama manni þessi verðlaun oftar
en einu sinni á fimm árum.
Verðlaununum skal að jafnaði
varið til utanfarar.
4. gr. Stjórn sjóðsins skal skip-
uð fimm mönnum. Tveir þeirra
eru sjálfkjörnir, en hinir skip-
aðir til 6 ára í senn, þeir fyrstu
frá 14. jan. 1943 að telja til 31.
des. 1948. Nú fellur einhver
þessara manna frá eða forfallast
af öðrum orsökum og velja þá
hinir sjóðsstjórnendurnir mann
í hans stað það sem eftir er
kjörtímabilsins.
Stjórnina skipa:
A. Sjálfkjörnir:
1) Aðalprófessorinn í íslenzk'
um bókmentum við Háskóla ís'
lands. Er hann formaður stjóm'
arinnar.
2) Háskólakennari í íslenzku
nútímamáli eða sá maður, seH1
hefir eftirlit með móðurmálS'
kenslu í íslenzkum skólum, eðs
ef enginn er slíkur háskólakenn-
ari eða eftirlitsmaður, þá aðal'
íslenzkukennarinn við Menta'
skólann í Reykjavík.
B. Kjörnir:
3) Einn maður skipaður a^
mentamálaráðherra.
4) Maður kjörinn af Blaða-
mannafélagi Islands eða hlið'
stæðum félagsskap.
5) Einhver niðja Björns JónS'
sonar ritstjóra og ráðherra sefl1
hinir stjórnarmennirnir kjósa.
5. gr. Fjárgæsla sjóðsins skal
falin Landsbanka íslands eða
sjóðsstjórnardeild hans, ef slí'k
deild verður sett á stofn. Skal
þess jafnan gætt að fé sjóðsins
beri vexti og má í því skyfl1
verja fé h'ans til kaupa á veð'
deildarbréfum og öðrum jaffl'
tryggum verðbréfum. — Hluta*
bréf má aldrei kaupa fyrir eign'
ir sjóðsins.
Hagur sjóðsins skal gerðut
upp fyrri lok desember-mánað'
ar ár hvert og reikningar hans
birtir á þann hátt, sem sjóðS'
stjórnin ákveður.
6. gr. Tekjur sjóðsins er*1
vextir af höfuðstól hans svo og
gjafir, er honum kynni að hlotfl'
ast. Skulu tekjurnar leggjast við
höfuðstólinn sbr. þó ákvæði
gr.
7. gr. Úthlutun verðlauna úf
sjóðnum skal fara fram á fæð'
ingardegi Björns Jónssonar «'•
október ár hvert, í fyrsta skift1
á 100 ára fæðingardegi hans
október 1946. Verðlaunin skul11
nema % vaxta er safnast hafa’
en Va jafnan lagður við sjóðs'
upphæðina. Sjóðsstjórnin getut
ákveðið að úthluta verðlaunufl1
annað hvort eða jafnvel þriðja
hvert ár. Skal þá næsta úthlut'
un nema % hlutum vaxta
tveggja undanfarinna ára.
8. gr. Leita skal staðfestingal
ríkisstjóra á skipulagsskrá þess'
ari og skal skipulagsskráin birt
í B. deild Stjórnartíðindanna.
Reykjavík, 1,4. jan. 1943.
Mbl. 15. jan-
\
RED CROSS DRIVE
1943
MANITOBA QUOTA
$600,000.00
+
As the theatre of war operations expands,
the demands on The Canadian Red Cross
become even greater
PLEASE DO YOUR SHARE

i
OHBS
É
i
m
8
WOMEN-Serve with the C.W.A.C.
You are wanled — Age limits 18 to 45
Full information can be obtained from your
recruiting representative
Canadian Women’s Army Corps
Needs You
Get Into the Active Army
Canada's Army Is On The March
Get in Line — Every Fit Man Needed
\ Age limits 18 io 45
War Veterans up to 55 needed for
VETERAN’S GUARD (Active)
Local Recruiting Representative