Lögberg - 25.03.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. MARZ 1943.
----------Xögberg---------------------
GefiS út hvern fimtudag aí
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
b95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
L'tanáskriit ritstjórans:
EDITOR EOGBERG,
6iió Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and publishea by
The Columbia Press, Eimited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Utvarpsræða
Mr, Churchills
Þegar Mr. Churchill flytur ræður yfir út-
varpið, hlusta allar þjóðir heims, og vitaskuld
engu síður þær, sem eru í andstöðu við hann;
það er að segja ef þeim er leyft að hlusta;
að minsta kosti er það víst, að Nasistafor-
ingjarnir þýzku láta það ekki undir höfuð leggj
ast að hlusta á Mr. Churchill, því naumast
hefir hann fyr lokið máli sínu, en þeir leggj-
ast á eitt um að úthúða honum, og bera hon-
um alskonar varmensku á brýn; vitaskuld
skiptir þetta engu máli að því er Churchill per-
sónulega áhrærir, því holtaþokuvæl Dr. Göbbels
og hans nóta, hrín eigi á slíkum víkirigi, sem
Mr. Churchill er; hann er einn þeirra manna,
sem fá vopn bíta á, og þá allra sízt vopn smá-
sálarlegs áróðurs og loginna sakargifta.
Eina af hinum kyngimögnuðu útvarpsræð-
um, flutti Mr. Churchill á sunnudaginn var,
þá lengstu, er hann hefir flutt yfir útvarpið
í háa herrans tíð, og þá sérkennilegustu vegna
þess, að hún fjallaði engu síður um endur-
skipulagningu heimsmálanna að loknu stríði,
en um viðhorf og úirslit stríðsins sjálfs; hann
kom, .venju samkvæmt, vitanlega víða við, þó
að allverulegur kafli ræðunnar fjallaði einvörð-
ungu um afkomu brezku þjóðarinnar á sviði
iðnaðar- og landbúnaðarmála, auk þess sem
hann lagði sterka áherzlu á nauðsynina, sem
á því væri, að koma þjóðfélagslegu öryggi
brezku þjóðarinnar á fastan fót með hliðsjón
af uppástungum Beveridge-nefndarinnar. '
Vera má, að hjá íhaldssamasta íhaldinu á
Bretlandseyjum, hafi ræða Mr. Churchills
hvergi nærri fallið í frjóva jörð, né heldur hjá
þeim, sem róttækastir eru í áttina til vinstri;
en svo segja ýmis helztu blöð Breta, sem á
iæðuna hafa minst, að 90% þjóðarinnar muni
vera höfundi hennar sammála í öllum megin
atriðum. Og stórblaðið Daily Mail, telur ræð-
una þá markverðustu og veigamestu, er Mr.
Churchill fram til þessa hafi flutt yfir útvarpið.
Mr. Churchill fór ekki dult með það, að enn
gæti sigur sameinuðu þjóðanna átt næsta langt
í land; það væri engin vissa fyrir því, að
Hitler yrði komið fyrir kattarnef árið 1944.
Slíkt gæti auðveldlega dregist á langinn fratn
á árið 1945, þó vitaskuld yrði nú ekki lengur
greint á um úrslit; mönnum væri nú þegar
það ljóst, að um fullnaðarsigur af hálfu hinna
sameinuðu þjóða yrði ekki undir neinum kring-
umstæðum efast; þó yrðu allir frjálsbornir
menn að láta sér skiljast, að þýngstu höggin
væru enn ógreidd, og blóðugustu átökin fram-
undan.
Engu spáði Mr. Churchill um það, hve jap-
anska stríðið kynni að verða langvinnt, þó
hann að vísu gæfi ótvírætt í skyn áð þess gæti
orðið langt að bíða unz séð yrði fyrir enda
þess; en hvað sem um það er, þá duldist eng-
um, er á ræðu Mr. Churchills hlýddu, að hann
taldi Hitler erkióvininn, sem fyrst yrði að
brjóta á bak aftur, hvað sem síðar tæki við.
Mr. Churchill fór ekki í felur með það, að
ýmsar þjóðir að loknu stríði, yrðu að sætta
sig við að fá ekki alt, sem hugur þeirra stæði
til; menn yrðu engu síður að læra að gefa,
en veita viðtöku; hann gerði ráð fyrir fjögra
ára tilrauna- eða skipulagningartímabili þegar
að loknu stríði, er notað skyldi til ítarlegra
rannsókna á öllum þeim aðstæðum, er líkleg-
astar þættu til grundvallar að varanlegum
friði, því slíkt yrði ekki gert á einni nóttu;
hann kvaðst þess fullviss, að það yrði hluí-
skipti Bretlands, Bandaríkjanna og Rússlands,
að leggja grundvöllinn að þjóðaskipulagi fram-
tíðarinnar með hliðsjón af þeim hugsjónum,
sem þjóðabandalagið hvíldi á, og það ætti að
leiða til stofnunar Norðurálfuráðs, er allar
þjóðir Norðurálfu yrðu á sínum tíma að telj-
ast til.
1 flestum höfuðdráttum, var ræða Mr. Churc-
hill bygð á Atlarjtshafssáttmálanum, þó hún
væri í vissum tilfeilum nokkru víðfeðmari.
Mr. Churchill kfiaðst ófáanlegur til þess, að
lofa brezku þjóðinni gulli og grænum skógum;
enda hefði sér oft runnið til rifja hve stjórn-
málamenn væri um of, örlátir á loforð; þann
flokk vildi hann ógjarna fylla, eða eiga á því
nokkra sök, að verða valdur að sársauka óupp-
fyltra loforða.
Tímarit Þjóðræknisfélags
íslendinga í Vesturheimi
24. árgangur.
Ritstjóri: Gísli Jónsson.
Það má með sanni segja um þennan árg.
Tímaritsins, að hann standi í engu að baki
hinna fyrri, og sé trútt sýnishorn af betri hlið-
inni á bókmentaviðleitni okkar. Ritjð flytur
að þessu sinni níu kvæði, sex ritgjörðir, þrjár
sögur og ýmislegt smávegis, og þingtíðindi frá
síðastliðnu ári. Kvæðin eru eftir þessa höf-
unda.
Þ. Þ. Þorsteinsson, P. S. Pálsson, Guttorm
J. Guttormsson, Ragnar Stefánsson, Steingrím
Arason, Richard Beck, Jakob J. Norman. Sig.
Júl. Jóhannesson, S. B. Benediktsson.
Að öllum hinum ólöstuðum þótti mér mest
koma til þessara þriggja, Lofsæla ljósins, eftir
Þ. Þ. Þ., sem er frábærilega vel kveðið. Þetta
er síðasta erindið.
Ef teigarðu af ljóðelfar lindum
og lifir þeim blæríku myndum,
sem verma og græða og vetrarauðn klæða
í voraldar blómskrúðið sitt,
þá munarhöll meistarans Braga,
er morgun hvern sköpunarsaga,
hver sólríkur dagur er sjónleikur fagur
og sönghöllin æskuland þitt.
Dansinn í Hruna, eftir Guttorm J. Guttorms-
son, er þungstígur og hrikalegur en er krafta
kvæði, bæði að efni og máli og er þetta niður-
lagið:
Hljómsveitin eflir ósamræmi og spjöllum
öfugrar listar slag, með hvellum gjöllum
Dansað er eftir öðra manna nótum,
ósjálfrátt, tilgangslaust, á dauðum fótum.
Dansa þeir síðan — ef til vill af ótta,
einkum við það, að hætta að vera á flótta.
Sópar af þeim í svarta skrípaleiknum!
Sést ekki framar handaskil í reyknum.
Rökkur-rof, eftir Ragnar Stefánsson, er bitur-
yrt ádeila, er þetta síðasta vísan:
Ekkert má um frið og frelsi
framar standa vörð, —
meðan auðvalds djöfladýrkun
drotnar hér á jörð. —
Aðeins þegar alheim sigrar
andi bræðralags —
sést í blóð síns rökkur-rofum,
ris hins nýja dags.
Saga Þ. Þ. Þ., Hrossabresturinn, er skemti-
lega skrifuð, en söguatburðir nokkuð með ó-
líkindum, en það er dauður maður, sem ekki
brosir yfir lestrinum.
“Eyvindur”, saga eftir J. M. Bjarnason,
slær ekki mikið um sig en hún er skrifuð í
hinum áferðarfagra og yfirlætislausa frásagn-
arstíl þessa vinsæla bókmenta prúðmennis og
manni verður minnis stæður íslenzki dreng-
urinn, sem vinnur af kappi við uppskeruna,
en fer á hverri nóttu óbeðinn og vinnur á akri
vinar síns, sem liggur veikur.
“Rakka-rökkur”, ein lítil fantasia. eftir Dr.
J. P. Pálson, væri ef til vill nothæf fyrir
grafskrift eða minningarorð yfir Hitler, ef
International Finance vill gefa honum heiður-
inn.
Tvær ritgjörðir eru um nýlátna merkis-
menn: Árna Eggertson (J. J. Bíldfell) og Frið-
rik Sveinson (Sig. Júl. Jóhannesson), þá er
ritgjörð eftir Prófessor R. Beck, um Islands-
vininn Dr. C. Venn Pilcher, biskup í Astralíu,
og þýðingar hans. Um Leifsbúðir í Ameríku,
eftir J. J. Bíldfell. Um meðferð vopna, eftir
Dr. M. B. Halldórsson. Um ritdóma og rit-
höfunda, eftir Dr. Stefán Einarson.
Allar eru ritgerðir þessar góðar og vel samd-
ar hver á sinn hátt, en mesta ánægju hafði
eg af að lesa ritgjörð Dr. Stefáns Einarssonar.
Er það hvorttveggja að hún er skemtileg af-
lestrar og skrifuð af miklum fróðleik, glöggri
athugun og góðvilja. Fyrsta spurningin, sem
upp kom í huga mínum, eftir að hafa lesið
“einróma fordæmingar pistil skáldanna” um
ritdómarana, var sú: Hvers vegna halda skáldin
áfram að yrkja og skrifa, þar sem þau vita
fyrir fram að fáir eða engir skilja? Það má
vel vera að sum skáld yrki eingöngu sér til
“hugarhægðar”, en flestum mun þeim þó finn-
ast þau hafa köllun til að skemta, fræða og
lyfta á hærra stig andlegum þroska samtíðar-
manna sinna. En hvernig mætti það verða ef
enginn skilur skáldskapinn? Eða eru ritdómar-
ar yfirleitt heimskari eða skilningssljórri en
annað fólk? Þessari spurningu má vafalaust
svara neitandi, og þarf ekki nema að benda
á nöfnin í ritgerðinni, þar sem í flokki ritdóm-
aranna e*ru höfuðskáld og rithöfundar, svo sem
Benedikt Gröndal, Einar Benediktsson, Einar
H.lörleifsson, Guðmundur Finnbogason, Sig.
Nordal; en öllum skjöplast þeim að einhverju
leyti skilningurinn, þegar þeir dæma verk
annara. Er það að vísu dularfullt fyrirbrigði.
Hinar góðsömu og prúðu útskýr-
ingar Dr. Stefáns eru því orð í
tíma töluð, og á hann þakkir
skilið fyrir þær. Ekki get eg
skilið við þetta mál, án þess
að minnast á “forskrift” þeirra
Jóns Thoroddsen og Þorbergs.
Eg býst- nú við að erfitt muni
reynast að hasla völlinn rit-
dómurum engu síður en skáld-
um og listamönnum. En hitt
munu flestir geta fallist á, að
ritdómar séu, eða ættu að vera,
skrifaðir fyrir lesendur, fremur
en höfunda, og eins verður það
aldrei of vel brýnt fyrir mönn-
um að láta hvorki persónulega
óvild eða pólitískan skoðanamun
stýra pennanum þegar menn
skrifa ritdóma um skáldrit.
En þó menn hafi besta vilja
á að skrifa óhlutdrægt, geta
dómarnir orðið mjög ósamróma,
því smekkur og tilfinning hafa
hér mikið að segja. Einnig
ber það oft við, að mörnum
kemur ekki saman um hvernig
skilja beri það, sem skrifað er,
1 og geta báðir haft nokkuð til
síns máls. Skal eg færa hér eitt
dæmi þó ekki sé úr rituðu máli.
Eitt sinn var eg staddur þar,
sem talað var um skáldsögu, þá
nýkomna, Sjálfstætt fólk, H. K.
L. Þarna voru viðstaddir tveir
lærðir menn, annar var vel
þekkt og viðurkennt skáld, hinn
háskólagenginn og merkilegur
fróðleiksmaður. Kona ein varp-
aði fram þessari spurningu, og
beindi henni til skáldsins.
“Hvað á þessi Kolumkilli að
fyrirstilla í sögunni?” Skáldið
vék sér undan svari, kvaðst ekki
hafa athugað það neitt. En þá
tók hinn til máls og sagði Kol-
umkilla vera dýrling. Síðan
fylgdi löng útskýring á helgra
manna dýrkun kaþólskra. Skild
ist mér sagan eiga að bera því
vitni að höf. væri enn eigi laus
undan krossi kaþólskunnar, og
áður en hann lauk máli sínu
var hann kominn með söguna,
höf. og Kolumkilla svo langt
upp í sín útskýringaský, að eg
hafði löngu mist sjónir á þeim
öllum.
Eftir þetta þorði eg lengi ekki
að líta á Kolumkilla eins og mitt
ólærða vit hafði gert, þegar eg
las söguna, það er að segja, sem
einhverskonar óheilla anda
(evil genius) persónugerfi þess
þáttar í eðlisfari Bjarts, sem
dró hann inn á heiði til að leita
sjálfstæðisins, þar sem harð-
neskja öræfanna, hafði fyrir
fram kveðið upp dauðadóm yfir
sjálfsbjargarviðleitninni, jafnvel
þó um hálftröll væri að ræða.
En mitt er að yrkja, þitt að
skrifa, er haft eftir Gröndal.
Eitthvað svipað segir Laxnes við
séra Benjamín Kristjánsson ný-
lega.
En það er fleira, sem manni
dettur í hug í sambandi við
“forskriftina”. T. d. hvort lofinu
ætti ekki að vera einhver tak-
mörk sett. Eða hvort við séum
ekki komnir út á nokkuð hálan
ís, þegar við förum að trúa svo
fast á einhvern mann, að við
álítum að hann sé hafinn yfir
alla gagnrýni, honum geti ekki
skjátlast, og mér hefir fundist
þetta brenna við í sumu því
lofí, sem skrifað hefir verið um
forgöngumenn hins svo nefnda
nýja stíls. Eg hef ekki getað
litið á það öðruvísi en hverja
aðra innblásna dellu, sem ætti
rætur í ofurhrifni höfundanna
af stílfrækni og ritmensku for-
ingjans, og þetta virðist nú vera
farið að stíga foringjanum til
höfuðs.
Nýlega las eg forsvavs grein
um málið á sögum hans, eftir
hann sjálfan, þar heldur hann
því fram að háskaleg villa sé
að tala um orðskrípi, þau séu
ekki til. I þessu sýnist mér fel-
ast það að góður rithöfundur,
sá sem því er vaxinn að gefa
tóninn, þurfi eða eigi ekki að
beygja sig undir lög eða eðii
tungunnar, sem hann ritar á.
Og hann biður menn að trúa
því að hann noti ekki ambögur
sínar nema að vandlega íhuguðu
máli; sjálfsagt með andlegan
þroska þjóðarinnar fyrir augum.
Annars virðist mér ýmislegt
benda til þess að áhrif hins nýja
stíls séu farin að dofna, og lík-
indi til að hann “deyi á undan
sjálfum sér”. Þó kann það að
vera, að einhverjir haldi enn að
það sé fínt að “tyggja upp á
dönsku” eða hugsi eins og bónd-
inn, sem sagði við konu sína er
hún lá í barnsnauð. “Hljóðaðu
hærra gæska! Hærra hljóðaði
frúin á Grund”.
Þetta er nú orðið lengra en
til var ætlast í fyrstu. En þó
vil eg benda mönnum á að
ganga eigi framhjá Þingtíðind-
unum; í þeim er ýmislegt, sem
þess er vert að lesa, svo sem:
Ávarp forseta, bréf frá Stein-
grími Jónssyni, kvæði o. fl.
Hjálmar Gíslason.
Frá Seattle, Wash.
Kæri ritstjóri Lögbergs.
Eg hefi engan fyrir hitt, sem
gat frætt mig um það hver ætti
upphafið að brúðkaupsveizlum
þeim, sem kenndar eru við silf-
ur eða gull. En um yinsældir
þeirra bera blöðin okkar ljósan
vott. Við Seattle íslendingar er-
um engir eftirbátar. — Þann 2C.
jan. s. 1. var fjölmenn og virðu-
leg silfurbrúðkaupsveizla hald-
in hér í Hallgrímskirkju, að
kvöldi dags. Hlutaðeigendur
voru þau hjónin Jóhann og
Jósephine Jóhannson. Brúð-
guminn er sonur Árna Jóhanns-
sonar og konu hans, að Hallson;
N.-Dakota; en brúðurin er dóttir
Tryggva Jónssonar og Helgu
Jónasdóttur, sem bæði eru ætt-
uð úr Borgarfjarðarsýslu á Is-
landi. — Silfurbrúðhjónin gengu
í hjónaband á aðfangadag jóla
1917, í Seattle, og hafa búið hér
síðan. Þau eiga fjögur mann-
vænleg börn, sem öll voru við-
stödd þennan silfurbrúðkaups-
dag foreldra sinna, og áttu góð-
an þátt í að gera hann ánægju-
legan. Dóttir þeirra, Mrs. Oileen
Meyer, hefir síðan flutt burtu;
Donald sonur þeirra er í Banda-
ríkjahernum, en Kenneth og
Gary heima. Af nánu skyldfólki
brúðhjónanna voru viðstödd frú
Helga Johnson, móðir brúðar-
innar, og einn systursonur;
skyldfólk brúðgumans var margt
því til Seattle hafa flutt bæði
börn og barnabörn Jóhanns
Jóhannssonar, landnámsmanns
að Hallson N. D.
Þau Jóhann og Josephine
Johnson eru vinsæl og félags-
lynd, og hafa frá upphafi verið
góðir og ábyggilegir starfsmenn
í félagsskap íslendinga í Seattle.
Lestrarfélagið “Vestri”, kvenfél.
“Eining” og Hallgrímssöfnuður
fögnuðu þessu tækifæri til að
votta þeim þakklæti og sýna
þeim verðskuldaða viðurkenn-
ingu fyrir ágæta framkomu
þeirra og alla samvinnu á lið-
inni tíð, jafnframt því að óska
þeim blessunar í framtíðinni.
Allar ræðurnar sem fluttar voru,
höfðu þetta innihald(/ þó þær
væru mismunandi að lengd eða
meðferð efnisins. Séra Kolbeinn
Sæmundsson flutti bæn, eftir að
sunginn var ísl. brúðkaupssálm-
ur. Síðan flutti hann ávarp,
bæði í bundnu og óbundnu máli.
Fyrir hönd nágrennisins talaði
undirrituð; lestrarfél. “Vestra”,
herra Kolbeinn Þórðarson; kven
félagsins “Eining”, frú S. V.
Thomson. Herra Karl Frederick
stýrði samsætinu, og flutti á-
varp fyrir hönd Hallgrímssafn-
aðar, en frú hans ávarpaði frú
Jóhannson sérstaklega, og af-
hendi síðan gjöf frá veizlugest-
unum — vandaðan silfurborð-
búnað. — Hin góða og vinsæla
söngkona frú M. A. Stevens frá
Tacoma, skemmti um kvöldið
með nokkrum einsöngvum, en
ungfrú Erna Ja|hnson lék á
jíanó. Donald, sonur brúðhjón-
anna skemmti einnig með saxo-
phone solo.
Skeyti bárust brúðhjónunum
frá fjarstöddum ættmennum og
vinum, og sömuleiðis gjafir. ísl.
konurnar stóðu fyrir prýðilegri
veizlu, og allir virtust skemmta
sér hið bezta; þrátt fyrir óvenju
kulda og snjókomu um þetta
leyti, komu saman rúmlega 100
manns. Gaman að hitta að máli
gamla vini, og kynnast nýjum
nágrönnum, því hingaða hafa
flutt margir landar frá Norður-
Dakota, og víðar að, á síðast-
liðnum árum.
Með beztu óskum til silfur-
brúðhjónanna,
Vinsamlegast
Jakobína Johnson
Flutt í Silfurbrúðkaupi
Mr. og Mrs. J. A. Jóhannson,
Sealtle, Wash., 24. janúar 1943.
Með góðvinum kærum við gleðjumst í dag,
og giftingarafmæli höldum;
við árnum þeim friðar og hamingjuhag,
og heiður þeim verðugan gjöldum.
Því þau hafa menningar málefni vor
á margan hátt aðstoðað lengi.
Við tímans sjó auðsæ þau eiga sér spor,
sem uppörva snótir og drengi.
Þau spor, sem að vísa um veglausa strönd
þann veg, sem er öllum til þarfa;
þau spor, sem að örva hvern huga og hönd
til háleitra, nytsamra starfa.
I kristindóms starfi með staðfestu’ og ró
þau stórmerkan þátt hafa tekið;
og einlæga trúin í brjósti sem bjó
á burt hefir tálmanir rekið.
I félagsskap “Vestra” við fróðleikans brunn
þau fest hafa þróttmiklar rætur.
1 “Eining” eru nöfn þeirra greypt á þann grunn,
sem granda ei stormar né vætur.
Því eru svo míygir, sem með þeim í kvöld
þess minnast, og fagna því hnossi,
að þau hafa fullkomnað fjórðung úr öld
frá funheitum brúðhjóna kossi.
Nú Guð ykkur leiði um ókomin ár
að áfanga gullbrúðkaupsdagsins,
og ástsælukransi hann krýni’ ykkar brár
og kveiki’ ykkur dýrð sólarlagsins.
Vér þökkum þér “Josie” og “Joe” fyrir alt,
sem djúp vorrar minningar geymir.
Þó mörg sé nú breyting og margt reynist valt
vor muni þó ykkur ei gleymir.
Kolbeinn Sæmundsson.