Lögberg - 20.05.1943, Blaðsíða 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 20. MAÍ 1943.
7
Frá Sendiráði íslands í Washington
Upplýsingastarfsemi
(Framhald)
F ryslihúsamálið.
Atvinnumálaráðherra hefir
sent út svohljóðandi tilkynn-
ingu um það:
“Eftir alllangar tilraunir og
viðræður hefir nú heppnast að
fá Breta og Bandaríkjamenn til
þess að ganga inn á að hrað-
frystan fisk megi búa um í
pappaumbúðum í stað trékassa.
Þessi breyting hefir í för með
sér stóran létti fyrir þcssa at-
vinnugrein. Þetta hagræði er 1
viðbót við það að áður höfðu
þessar sömu þjóðir fallizt á, að
hafa mætti fiskflök með þunnild
um. Hvorttveggja þetta eru
mikil fríðindi fyrir rekstur
frystihúsanna og með þessu
hafa nefndir aðilar nú gengið
inn á þau meginatriði, sem farið
hefir verið fram á, af íslands
hálfu. íslendingar sjálfir eiga
nú eftir að gera skil þeim atrið-
um, sem að þeim snúa, til þess
að málum þessum verði komið
á réttan grundvöll.
Vísitalan.
Kauplagsnefnd og Hagstofan
hafa reiknað vísitölu janúar-
mánaðar og er hún 263. Hefir
vísitalan þannig lækkað um 9
stig frá því í desember.
Lækkun vísitölunnar stafar
aðallega frá verðlækkunum á
dilkakjöti, smjöri og eggjum.
sem ríkisstjórnin beitti sér
fyrir.
Frumvarp um verðlag.
í framhaldi af skipun við-
skiptaráðs hefir ríkisstjórnin
lagt fram nýtt frumvarp um
verðlag. Fara hér á eftir þrjár
fyrstu .greinar frumvarpsins, en
í þeim felst aðalefni þess:
1. gr. '
Viðskiftaráð, sem skipað er
samkvæmt lögum um innflutn-
ing og gjaldeyrismeðferð, frá
16. jan. þ. á., skal hafa eftirlit
með verðlagi og hefir það bæði
af sjálfsdáðum og að fyrirlagi
ráðuneytisins vald og skvldu til
að ákveða hámarksverð á hvers-
konar vörur og verðmæti, þar á
meðal hámarksálagningu, um-
boðslauna og annara þóknunar,
sem máli skiptir um verðlag í
iandinu. Svo getur Viðskiftaráð
og úrskurðað um aðra kostnað-
arliði, sem máli skipta um verð-
lagningu á vörum. Þá getur og
Viðskiftaráð ákveðið gjöld fyrir
flutninga á landi, sjó og í lofti,
þar með talin farmgjöld og af-
greiðslugjöld, ennfremur greiðsl
ur til verkstæða og annara verk-
taka fyrir alskonar verk, svo
sem pípu- og raflagningar, smíð-
ar, málningu og veggfóðrun,
saumaskap, prentun og því um
h'kt. Þá getur Viðskiptaráð og
ákveðið hámarksverð á greiða-
sölu, veitinguri), fæði, snvrtingu,
fatapressun og aðgöngumiðum
að almennum skemtunum og
öðru slíku. Ákvæði þessarar
greinar taka ekki til vöruteg-
unda, sem verðlagðar eru sam-
kvæmt sérstökum lögum, né til
vöru, sem seld er úr landi, eða
launa fyrir verk, sem ákveðin
hafa verið með samningum
stéttarfélaga.
2. gr.
Ríkisstjórnin skipar verðlags-
stjóra, sem gerir tillögur til Við-
skiptaráðs um verðlagsákvæði
og hefir á hendi framkvæmd
þeirra og eftrilit með að þeim
sé hlýtt. Hann skipar trúnaðar-
menn um land alt til verðlags-
eftirlits. Hann hefir á hendi
allan daglegan rekstur í sam-
bandi við verðlagseftirlitið. Eí
upp rís ágreiningur um skiln-
ing á verðlagsákvæðum, sker
Viðskiftaráð úr.
Þeir, sem með verðlagseftirlit
fara samkvæmt lögum þessum,
geta krafið hvern sem er allra
þeirra upplýsinga, skýrslna og
annara gagna, er þeir telja nauð
synleg í starfi sínu.
3. gr.
Þegar Viðskiftaráð fjallar um
verðlagsmál, skulu tveir nefnd-
armenn jafnan víkja úr ráðinu
samkvæmt ákvörðun ríkisstjórn-
ar í skipunarbréfum þeirra og
skulu í þeirra stað koma verð-
lagsstjóri og annar maður er
ríkisstjórnin skipar, með at-
kvæðisrétti um verðlagsákvarð-
anir.
í viðskiptaráði ræður afl at-
kvæða og eru úrskurðir þess og
ályktanir fullnaðarúrslit verð-
lagsmála. Þó má taka mál til
meðferðar að nýju, ef ástæður
hafa breyst eða nýjar skýrslui!
komið fram er máli skifta. Við-
skiftaráð er ekki ályktunarfært
um verðlagsmál nema það sé
fullskipað.
Kaupþing.
Hinn 22. des. 1942 stofnaði
Landsbanki íslands kaupþing í
Reykjavík og fara þar fram opin
ber viðskipti verðtíréfa og
skráning þeirra.
Tala kaupþingsfélagá er tak-
mörkuð. Eru þeir 15 alls, eða
14 auk Landsbankans sjálfs.
Brunabótafélag íslands, Rvík.
Búnaðarbanki fslands, Rvík.
Eggert Classen og Einar Ás-
mundsson, hæstaréttarm.fl.m.
Vonarstræti 10, Rvík. Einar B.
Guðmundsson og Guðlaugur
Þorláksson, málaflutningsskrif-
stofa, Austurstræti 7, Rvík.
Garðar Þorsteinsson, hæstarétt-
armálafl.m. Vonarstræti 10,
Rvík. Jón Ásbjörnsson, Svein-
björn Jónsson, Gunnar Þor-
steinsson, hæstaréttarmálafl.m.,
Thorvaldsensstræti 6, Rvík.
Kauphöllin, Hafnarstræti 23,
Rvík. Landsbanki fslands, Rvík.
Lárus Jóhannesson, hæstaréttar-
m.fl.m. Suðurgötu 4, Rvík.
Málaflutningsskrifstofa Lárusar
Fjeldsted og Theodórs Líndal,
Hafnarstræti 19, Rvík. Samband
ísl. samvinnufélaga, Rvík. Sjó-
vátryggingarfélag fslands h.f.
Rvík. Sparisjóður Reykjavíkur
og nágrennis, Rvík. Stefán Jóh.
Stefánsson og Guðmundur í.
Guðmundsson, hæstaréttarmála-
fl.m. Austurstræti 1, Rvík. Söfn-
unarsjóður íslands, Rvík.
Þeir eru verðbréfamiðlarar og
fá hjá viðskiptamönnum sínum
V2 % í umboðslaun af vaxta-
bréfum og 1% af hlutabréfum.
Viðskipti á kaupþinginu fara
fram þannig, að kallað er upp
verðbréfið sem framboð er á og
setur þá sá fyrsta (hæsta) sölu-
verð bréfsins. Ef einhver vill
kaupa, segir hann til um verð-
ið, sem hann vill gefa fyrir
bréfið. Síðan er reynt hvort
sölu- og kaupverð nái saman
og ef svo er, fer fram sala og
kaupverðið er þá hið skráða
gengi. Nái sölu- og kaupverðið
ekki saman fer engin sala fram.
Drukknanir árið 1942.
Árið 1942 fórust 17 íslenzk
skip og bátar og 62 íslendingar
drukknuðu í sjó, ám og vötnum.
Árið 1941 drukknuðu 147 íslend-
ingar þar af 139 lögskráðir sjó-
menn.
Bifreiðaeinkasala.
Síðastliðið haust var Bifreiða-
einkasalan upphafin af fjármála-
ráðherra. Þegar Alþingi kom
saman í byrjun nóvember var
borið fram frumvarp um endur-
reisn Bifreiðaeinkasölunnar, en
það frumvarp var felt á Alþingi
hinn 27. janúar.
Verzlunarjöfnuðurinn 1942
Samkvæmt bráðabirgðayfirliti
Hagstofunnar hefir heildarinn-
•flutningurinn árið 1942 orðið kr.
247,7 milljónir en heildarútflutn-
ingurinn kr. 200,4 milljónir.
Verzlunarjöfnuðurinn hefir þvi
orðið óhagstæður um 47,3 millj.
króna.
Til samanburðar má geta
þess, að árið 1941 nam heildar-
innflutningurinn 129,5 mílljón-
um króna og heildarútflutning-
urinn þá tæpum 60 milljónum
krónum hærri en innflutningur-
inn.
»
Desembermánuður síðastliðinn
varð mjög óhagstæður, þar sem
útflutningur var þá sáralítill, en
innflutningurinn mjög mikill.
Innflutningurinn nam í des.-
mánuði kr. 35.234,520, en út-
flutningurinn 6.480,280. Þenna
eina mánuð varð verzlunarjöfn-
uðurinn óhagstæður um 28,8
millj. kr. Orsök þessa mikla
hruns í útflutningnum var sá,
að ísfiskútflutningur stöðvaðist
að mestu þenna mánuð, en
þaðan hefir aðalútflutningsverð-
mætið kómið.
Aðalútflutningsvaran í des,-
mánuði var: fsfiskur 1,0 millj.
freðfiskur 0,4 millj., síld 1,6
millj. og lýsi 3,4 millj. kr.
Búnaðarbanki fslands 1942.
Samkvæmt efnahagsskýrslu
Búnaðarbanka íslands, sem er
nýlega komin út, nemur skuld-
laus eign bankans 1. jan. kr.
10,830,485,47.
Á sama tíma í fyrra námu
eignir bankans kr. 9,976,270,29.
Hefir eignaaukningin því numið
um 850 þús. krónum á árinu.
Skiptist eign þessi aðallega á
milli sparisjóðsdeildar (1,5 miljv
kr) ræktunarsjóðs (4,2 milj. kr.)
byggingarsjóðk (2,3 milj. kr.)
og viðlagasjóðs (2,6 milj. kr.)
Um áramótin í fyrra átti
Búnaðarbankinn 5,9 milj. kr. í
bankainnstæðu og sjóði, en 1.
jan. í ár, er þessi upphæð kom-
in upp í kr. 12,6 milj. kr. Fyrir
ári var innstæða viðskiptamanna
bankans í sparisjóði og á skír-
teinum 10,4 milj. kr. og inm
stæða á hlaupareikningi 4,5 milj.
kr. í ár nema þessar sömu ppp-
hæðir kr. 14,4 milj. kr. og 6,4
millj. kr.
Nýit félag "Tækni".
Menn, sem stunda ýmiskonar
verkfræðistörf, en eru ekki í
Verkfræðingafélaginu hafa ný-
lega stofnað félag, er þeir nefna
“Tækni”.
Markmið félagsins er einkum
að vinna að auknum tæknifram-
förum hér á landi.
Hefir félagið ákveðið að gefa
út tímarit, er á að fjalla um
tæknisvísindi og verklegar fram-
farir.
í stjórn voru kosnir: Þórður
Runólfsson, verksmiðjuskoðunar
stjóri, og er hann formaður fél-
agsins, og Höskuldur Baldvins-
son, framkvæmdarstjóri, og
Sigurður Flygering, verkfræð-
ingur.
Bifreiðafjöldi á tslandi í árslok
1942.1
Alls eru 3306 bifreiðar og bif-
hjól til á landinu. Þar af eru
1504 fólksbifreiðir, 1694 vöru-
bifreiðir og 108 bifhjól.
I Reykjavík einni eru 2008
bifreiðir og bifhjól, eða nærri
þriðji hluti allra bifreiða á land-
inu. Af þeim bifreiðum eru 1105
fólksbifreiðir, 845 vörubifreiðir
og 58 bifhjól.
Til samanburðar má geta
þess, að árið 1935 voru til á
öllu landinu 784 fólksbifreiðir,
1037 . vörubifreiðir og 125 bif-
hjól. Hefir bifreiðum fjölgað
hér á landi um því sem næst
helming frá því 1935, nema bif-
hjólum, þeim hefir fækkað um
17.
Frá því 1941 hefir bifreiðum
fjölgað um 726 hér á landi eða
21,9%., Fólksbifreiðum hefir
fjölgað um 193, eða 12,8% vöru-
bifreiðum um 529, eða 31,2%
og bifhjólum um 4 eða 3,7%.
Flestar bifreiðar fyrir utan
Reykjavík hafa Hafnarfjörður,
Gullbringu- og Kjósarsýsla, eða
395 bifreiðir alls, Akureyri og
Éyjafjarðarsýsla 272 og Árnes-
sýsla 108. Allar aðrar sýslur
hafa innan við hundrað bifreið-
ir.
Af vörubifreiðum eru alls um
50 tegundir og fólksbifreiðum
60 tegundir íil á öllu landinu.
Langflestar bifreiðir eru af Ford
gerðinni, eða 706 fólksbifreiðir
og 352 vörubifreiðir. Næstir að
tölu eru Chevrolet með 557
vörubifreiðir og 140 fólksbifreið-
ir, og þriðji í röðinni er Stude-
baker, vmeð 100 vörubifreiðir og
127 fólksbifreiðir.
Húsmæðrakennaraskóli íslands.
Húsmæðrakennaraskóli Is-
lands var stofnaður samkvæmt
lögum nr. 65, frá 27. júní 1941,
um húsmæðraskóla í kaupstöð-
um, og lögum nr. 60, frá 11, júní
1938, um húsmæðraskóla í sveit-
um.
Skólinn var settur 6. október
1942. Nemendur eru 11.
Markmið skólans er það, að
veita stúlkum nægilega kunn-
áttu til þess að þær geti orðið
kenslukonur við húsmæðraskóla
landsins.
Skólinn skiptist í tvær hlið-
stæðar deildir: Skólaeldhús-
kennaradeild og húsmæðrakenn-
aradeild. I þeirri fyrnefndu er
námstíminn 10 mánuðir, en í
hinni síðarnefndu 2 ár, og skipt-
ist í 3 samfeld námstímabil.
Fyrsta námstímabil í hús-
mæðrakennaradeild hefst 15.
sept. og stendur til 14. maí Aðal-
námsgreinar eru þá matartilbún-
ingur, bökun og hreingerning,
og reikningsfærsla hinnar dag-
legu matargerðar. Kennslan í
matartilbúningi hefst með
sýningarkenslu, þar á eftir hinar
verklegu æfin^ar. í lok þessa
námstímabils er próf tekið í
matartilbúningi og bökun. Bók-
legar greinar á þessu námstíma-
bili eru: Efnafræði, eru nem-
endur þá í tímum með lækna-
nemum og er kennari Trausti
Ólafsson forstjóri, og í lok þessa
námstímabils er próf tekið í
þessari grein. Þá er kend nær-
ingarefnafræði, vöruþekking og
búreikningar. Kennari er dr
Júlíus Sigurjónsson. Grasafræði
kennir Ingólfur Davíðsson
magister. Líffærafræði og
heilsufræði kennir fyrst núver-
andi ráðherra Jóhann Sæmunds-
son, í hans stað annast kensl-
una Ófeigur Ófeigsson læknir.
Annað námstímabilið hefst
14. maí og er til 1. október.
Skal það vera í sveit, og er
fyrirhugað, að það verði að
Laugarvatni. Þar er aðallega
verklegt nám, fyrst og fremst
garðrækt, svo húsmæðrakennar-
arnir geti kent tilvonandi hús-
mæðrum að rækta það grænmeti
sem rækta má hér á landi með
sæmilegum árangri. Einnig hirð-
ing alifugla og svína, mjaltir og
meðferð mjólkur, að matbúa og
geyma garðávexti og ber, híbýla
umgengni og þvottar, og reglur
og stjórn heimavistarskóla ekki
hvað síst.
Þrðja námstímabilið stendur
frá 1. október til 1. júní. Þá er
námið bæði verklegt og bók-
legt. Er þá haldið áfram við nám
ið í hinum bóklegu greinum,
sem ekki var tekið próf í fyrsta
námstímabilið. En þar að auki
er kent; uppeldisfræði, eðlis-
fræði, íslenzka og reiknirigur.
Þá verða og haldnir fyrirlestrar
um sögu húsmæðrafræðslunnar
hér á landi, ennfremur skal
kend hjálp í viðlögum og með-
ferð ungbarna. Þá er og mikil
áherzla lögð á kensluæfingar í
matartilbúningi og búsýslu. Þá
tekur skólinn nemendur, sem
kenslukonuefnin kenna. Að end-
ingu skal svo tekið próf.
í skólahússkennaradeildinni
eru námsgreinar að mestu þær
sömu og á fyrsta námstímabili,
en þær stúlkur hafa aðeins rétt
til að kenna í skólaeldhúsum
barnaskólanna.
Markmið skólans^er fyrst og
fremst, að hver stúlka á land-
inu læri matreiðslu, svo að eng-
in stúlka gangi kunnáttuíaus
inn í stöðu sína sem húsmóðir.
Til þess að gera það kleift,
þá kappkostar skólinn að út-
skrifa stúlkurnar færar um að
takast á hendur matreiðslu-
kenslu í húsmæðraskólum lands
ins. Og í öðru lagi er mikil
áherzla lögð á að kenna þeim
hagnýting íslenzkra fæðuteg-
unda og matvæla, og munu þær
síðan útbreiða þjóðlega rétti. og
hagnýting íslenzkra afurða, sem
lítið hafa verið notaðar, um land
alt, svo að íslenzka þjóðin þurfi
sem minnst að fá af erlendum
efnum til matreiðslu sinnar.
Tóbakseinkasala ríkisins.
Tóbakseinkasala ríkisins var
sett á stofn með 1. nr. 58, 8.
sept. 1931 og tók til starfa sam-
kvæmt þeim hinn 1. jan. 1932.
Samkvæmt þessum lögum setti
svo fjármálaráðuneytið reglu-
gerð um einkasölu á tóbaki,
sem er dags. 29. des. 1931. Með
1. nr. 75, 23. júní 1932, er svo
leiðréttur smágalli í lögunum frá
1931 og breytt ákvæðmu um
álagningu einkasölunnar. Með 1.
nr. 65, 10. des. 1934 tók svo
ríkisstjórnin í sínar hendur all-
an innflutning á eldspýtum og
vindlingapappír frá 1. jan. 1935
að telja og skyldi, samkvæmt
2. gr. þeirra laga, Tóbakseinka-
salan annast innflutning og
heildsölu á þessum vörum. Sam-
kvæmt þessum lögum setti svo
fjármálaráðuneytið reglugerð
um einkasölu á eldspýtum og
vindlingapappír, sem er dags.
31. des. 1934. Með reglugerð fjár-
málaráðuneytisins, dags. 31. des.
1935 er svo breytt ákvæði 6.
gr. reglugerðar nr. 22, 29. des.
1931 um einkasölu á tóbaki I
þannig, að tillag til varasjóðs
einkasölunnar er lækkað úr
15—20% niður í 5—10%. Með
bráðabirgðalögum nr. 125, dags.
22. ágúst 1940, sem eru .svo stað-
fest með samhljóða lögunf nr.
14, 5. maí 1941, er ríkisstjórninni
heimilað að starfrækja tóbaks-
gero eða fela einkasölunni þá
starfrækslu. Þá voru jafnframt
sett ákvæði um það, að heild-
söluálagning á þær vörur, sem
sú tóbaksgerð, framleiðir, skuli
vera óbundin. Tóbakseinkasala
ríkisins hefir starfrækt tóbaks-
gerð síðan samkvæmt þessum
lögum. Þá setti fjármálaráðu-
neytið 6. ágúst 1940 reglugerð,
sem ákveður, að hámarksálagn-
ing á allar tóbaksvörur í smá-
sölu megi eigi vera hærri en
20%. Þá er að lokum að geta
reglugerðar, er fjármálaráðu-
neytið setti og er dags. 10. sept'.
1942, þar sem breytt er álagn-
ingu á tóbak í smásölu þannig
að hámarksálagning í smásölu
er 20%. á skorið og óskorið nef-
tóbak, en 26% á aðrar tóbaks-
vörur. Hafa þá verið upptalin
öll lög og reglugerðir, er settar
hafa verið um stofnun og starf-
semi tóbakseinkasölunnar.
Sala Tóbakseinkasölunnar hef-
ir stöðugt farið vaxandi þannig
að árið 1941 er hún rúmlega
þrisvar sinnum hærri að krónu-
tölu en árið 1932, fyrsta starfs-
ár tóbakseinkasölunnar, og telja
má víst að sala á árinu 1942
verði meira en fjórum sinnum
hærri en á fyrsta starfsárinu.
Þá hefir reksturshagnaður
tóbakseinkasölunnar einnig auk-
ist stórkostlega, þar sem hreinn
hagnaður var kr. 371.617.64 á
árinu 1932, en kr. 2.353.978.90 á
árinu 1941.
Tollur í ríkissjóð hefir stöð-
ugt farið vaxandi eða úr kr.
1.420.060.45 á árinu 1932 upp í
kr. 2.911.568.96 árið 1941.
Varasjóður tóbakseinkasölunn
ar er nú kr. 1.000.000.
Árið 1940, er flutningur á nef-
tóbaki frá Danmörku hingað til
landsins stöðvaðist af völdum
styrjaldarinnar, hóf tóbakseinka
salan rekstur neftóbaksgerðar.
Framleiddi hún á árínu 1940 um
6.863 kg af skornu neftóbaki og
4.885 af óskornu neftóbaki eða
samtals 11.747 kg af neftóbaki
á árinu 1940, en á árinu 1941
framleiddi tóbaksgerðin 25.466
af skornu neftóbaki, en 4940 kg
af óskornu neftóbaki eða sam-
tals 30.406 kg af neftóbaki á
árinu 1941. Það er útlit fyrir að
framleiðslá ársins 1942 af nef-
tóbaki verði hærri en árið 1941.
Má gera ráð fyrir að þessi starf-
semi haldi áfram, einnig eftir
að styrjöldinni lýkur.
Tóbakseinkasalan hefir jafn-
an starfað í leiguhúsnæði og
hefir síðustu árin verið riokkuð
þröngt um hana, einkum hvað
vörugeymslu snertir. Hafa því
í samráði við fjármálaráðuneytið
verið gerðir frumdrættir að stór-
hýsi við Lindargötu í áframhaldi
af skrifstofubyggingu ríkissjóðs
þar, sem nægja mundi fyllilega
undir allan rekstur tóbakseinka
sölunnar, bæði verzlunarrekstur,
birgðageymslu og tóbaksgerð og
auk þess verða allmikið annað
skrifstofurúm til ráðstöfunar á
efri hæðum hússins. Verður
þessi bygging væritanlega reist
strax og tök verða á, vegna
styrjaldarástandsins.
Hjá tóbakseinkasölunni starfa
nú að jafnaði um 40 manns,
þar af hjá tóbaksgerðinni 6
karlmenn og 12 konur.
Á nýársdag hvarf sóknarprest
urinn að Söndum í Dýrafirði
séra Sigurður Z. Gíslason á leið
frá Sveinseyri að Keldudal. Þyk
ir líklegt að hann muni hafa
dottið á svellbungum, fallið í
fjöruna og skolað síðan út með
flóði. Séra Sigurður var fæddur
árið 1900, tók stúdentspróf 1923
og guðfræðipróf 1927. Frá 1929
hefir hann þjónað Söndum í
Dýrafirði.
7. janúar andaðist að heimili
sínu Ytra-Fjalli í Aðaldal Indr-
iði skáld Þorkellsson. Hann var
fæddur að Sýrnesi í Aðaldal
20. nóv. 1869. Indriði var þjóð-
kunnur maður fyrir skáldskap
sinn. Auk kvæða sinna “Bauga-
brot”, sem út komu er Indriði
varð sjötugur liggur eftir hann
óprentað handrit um þingeyskar
ættir.
10. janúar andaðist í Reykja-
vík frú Guðrún J. Briem ekkja
Eggerts Briem hæstaréttardóm-
ara. Hún var fædd á Auðkúlu
hinn 11. maí 1869. Frú Guðrún
var um tíma forstöðukona
kvennaskólans á Ytri-Ey og
beitti sér alla æfi mjög fyrir
hagsmunamálum kvenþjóðar-
innar.
4. janúar andaðist í Reykjavík
Jón Halldórsson trésmíðameist-
ari 71 árs að aldri. Hann var
með fyrstu lærðu húsgagnasmið
um á íslandi og rak um margra
ára skeið vinnustofu í Reykja-
vík (Jón Halldórsson og Co.).