Lögberg - 03.06.1943, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. JÚNÍ 1943.
2
Sigurður Guðmundsson skólameisiari:
Við fráfall og útför Bjarna Thorarensens
Þótt smávægilegt sé, má geta,
að þeir Jónas og Bjarnj voru
ekki þúnautar. Svo vel vill til,
að enn er til bréf frá Jónasi
til Bjarna, dagsett á Þingvöll-
um 13. júlí 1841, rúmum mán-
uði fyrir dauða hans, og þérar
Jónas þar amtmann. En að öðru
leyti er bréfið kumpánlegt og
jafningjalegt, byrjar t. d. ekki á
hátíðlegu titlatogi, eins og bréf
Jónasar til Finns Magnússonar,
sem hann hefir þó átt meira
saman við að sælda heldur en
við Bjarna' Thorarensen. Hann
byrjar þetta stutta Þingvalla-
bréf þannig: “Nú er hér komið,
og minnir það mig á, amtmaður
minn góður o. s. frv.” Slíkt á-
varp er, mjög Jónasarlegt. Þó
að stutt sé, er á því skilgetinn
stíll hans og eðli-gróin málvenja.
En þó að sagan sé að líkindum,
tilbúningur, sést samt í skugg-
sjá hennar blær og bragur á
samræðum og löguneyti þeirra
skáldanna. Sögnin sér það rétt,
að þau hafa verið fóstbróðurleg
í viðræðum og viðkvnningu,
ekki síst er gætt er tískunnar á
þeirra dögum. Þá þéruðu börn í
vfirstétt foreldra sína. Tómas
Sæmundsson þéraði Sæmund
karl, föður sinn, í bréfum sín-
um til hans.
Þótt eigi það skifti miklu, má
kenna til sakir hins mikla skálds
að honum auðnaðist eigi að lifa
2—3 vikum lengur, svo að hann
hefði notið skemtilegrar heim-
sóknar hins fagurorða og mál-
fima skálds og ættingia síns,
áður en hann hóf hinstu för sína.
Þessa ger-ólíku Bragabræður
hefði eigi þrotið erindið við
rjúkandi púnskollur í hinum veg
legu salkynnum amtmannsins á
Friðriksgáfu, einu hina mesta
menningar- og rausnarsetri
landsins á þeim árum. Þá hefði
amtmaðurinn beðið að heilsa,
kvatt “kóng og klerk”, þokað
fyrir gleðimanninum, sem í hon
um bjó, og gerst jafningi með
jafningja, hrókur alls fagnaðar,
söngs og fjörs. “Áður sat ítur
með glöðutn og orðum vel
skipti”, kvað Jónas um hann.
Hefir hann þó, sem góður ís-
lendingur, drukkið þéttan, verið
“orðstór” og látið margt fjúka.
Bjarni Thorarensen hefir búið
yfir ofsafjöri og skjótum geð-
sveiflum. Samúð og andúð,
hrifni og gremju hafa skipst
skjótt á í kviku brjósti. Hug-
kvæmnin og geðhrifin hafa
freytt og fossað og bylt sér í
samræðum, sívellandi, sístrevm-
andi, sígjósandi, skáldyrðin,
sterkyrðin og stóryrðin þotið og
hrotið í allar áttir, kynlegar
myndir svifið fyrir hugskots-
sjónum- viðhlæjenda og vina. Alt
er tjáð og talað um á sterklega
vísu, bæði það, sem skáidinu
iíkaði og mislíkaði, var skapfelt*
og óskapfelt. En hvergi hefi eg
heyrt né séð sögur af, að hann
hafi vaðið uppi með rosta og
ósvífni, þótt hann þreytti drvkkj
una fast.
Þó að öld sé nú liðin, síðan
þessi heimsókn Jónasar að
Möðruvöllum var ráðgerð. má
fara nærri um það, sumt, sem
þeim skáldunum hefði orðið tíð-
rætt um, ef úr henni hefði orð-
ið. Þeir hefðu að líkindum átt
tal um erlend og innlend skáld,
t. d. Öehlenschíiger og Schiller.
En af mestum móði hefðu þeir
áreiðanlega talað um það deilu-
efni, sem þá var efst á baugi
í stjórnmálum vorum og var
mörgum viðkvæmt, skáldunum
báðum hugstætt, þeir voru al-
gerlega sammála um og hlutu,
samkvæmt listastefnu sinni og
stefnu sinni í þjóðlegum efn-
um, að vera samherjar um. Það
var deilan um þingstaðinn, hvort
alþingi skyldi háð á Þingvöllum
eða Reykjavík. Síðustu ljóðlín-
urnar, sem drupu úr fjöðurstaf
Bjarna Thorarensens, tjá þá ósk
hans, að “þjóðþing” rísi “á Þing
velli”. Þessi stjórnmálaósk
skáldsins varð, að kalla, að ljóð-
rænni andlátsósk þess eða að
stuðluðum andlátsorðum. Og þá
er Jónas kvað eftir Bjarna þeg-
ar eftir fráfall hans, gat hann
eigi leynt harmi sínum né
gremju við þá tilhugsun, að
alþingi hið endurreista yrði eigi
háð á Þingvöllum. Fellir hann
! þessa ádeilu sína haglega í
kvæðið, svo að hún slítur eigi
samfellu þess né raskar heildar-
svip þess. Öðru nær. Ádeilan
gerir kvæðið auðugra, fjölbreytt
ara, vefur það nokkrum and-
hverfum. Hún er þung og þétt
og köld, þykkjan, sem þýtur
undir í þessum vísuorðum:
“Hlægir mig eitt, það, að áttu
því uglur ei fagna
ellisár örninn að sæti.
og á skyldi horfa
hrafnaþing kolsvart í holti
fyrir haukþing á bergi.”
*Til eru og öruggar heimildir
fyrir því, að formælendur
Reykjavíkur í deilunni um þing
staðinn þykktusf við þessi vísu-
orð og létu “listaskáldið góða”
gjalda þess. Jónas ritar danska
náttúrufræðingnum Steenstrup
5. nóv. 1841 og dvelst þá í
Reykjavík, þar sem hann segir
honum frá, að hann fór um
Reykjabraut 28. ág. 1841, sem
fyrr segir. Kveðst hann þá hafa
ort eitt erindi á hestbaki, sem,
sé ekki með því versta (“som
vel er ikke af de sletteste”). Er
svo að sjá, sem það hafi verið er
indið um alþingi, sem greint er
að ofan. Þýðir hann vísuna á
dönsku, á óliðað mál (“Prosa”),
í bréfinu, en ritar hana þar einn
ig á íslenzku og bætir síðan við:
“Saa er de mig svært paa
Halsen,’ fordi jeg skal have
fornærmet “de kommende
Slægter”, de dumme Mennesk-
er”. Og enn segir skáldið, er
hann hefir ritað Steenstrup er-
indi sitt. “Er det nu noget að
göre Ophævelse over? Alligevel
ved jeg, at den höje og velvise
Övrighed har lagt dette imod
mine ringe Fortienester!”
Þessí frásögn Jónasar sýnir,
að þetta höfuðskáld þjóðar vorr-
ar átti litlu umburðarlyndi að
að fagna á sinni tíð. Þetta “dýrð
ardæmi” gerðist á einræðistím-
um, sem sumir virðast nú ótrú-
lega hrifnir af. Það voru konung
legir embættismenn og háskóla
gengnir, sem guldu Jónasi Hall-
grímssyni þvílík bragarlaun.
Þó eftirmæli Jónasar eftir
skáldið séu mjúk og málþýð, um
þau leika sami yndisblærinn,
sem um flest, er hið unaðslega
og smekkyísa skáld kvað, kynn-
umst vér skáldinu og manninum
Bjarna Thorarensen eigi að ráði
í þeim. Kvæðið tjáir með þeim
yl og þokka, sem Jónasi er lagið
hvílíkan harm og skaða þjóðin
beið við slíks höfðingja fall, sem
hann rétilega kallar “ættjarð-
arblóma”. Þó er það einn eðlis-
þáttur hinum mikla ástmegi
lands vors, sem Jónasi virðist
einkum vera minnisstæður og
áður er vikið að, gleðimaðurinn.
•
“Kætir þú margan að mörgu
svo minnzt verður lengi,
þýðmennið, þrekmennið glaða
og þjóðskáldið góða.”
En annars tekur góðskáldið
yrkisefni sitt eigi jafn föstum
tökum og Bjarni tók á þeim
mönnum, er hann orti bestu eft-
irmæli sín eftir. Og um skáldið
Bjarna Thorarensen er Jónas
furðu fáorðir, sem áður er
getið, enda hafa víst fáir verið
farnir að átta sig á frumleik og
einkennileik hins djúpskyggna
erfiljóðaskálds, er hann lést. —
Grímur Thomsen var listorðari
um ljóðsnild og málsnild Jónas-
ar sjálfs í erfivísum sínum eftir
hann. Þar fer Grímur líka á
hreinu skeiði myndvísi, orðvísi
og hagmælsku, svo að það er
engu líkara, en hann hafi dottið
í dá og gerst miðill, er Jónas
orti gegnum, eins og þá er hann
var best fyrir kallaður í sínu
jarðneska lífi.
Sjá má merki þess, að ýmsum
hefir þótt það mikill sjónarsvipt
ir, er þvílíkur landshöfðingi sem
Bjarni Thorarensen var fallmn
frá. Frændi hans, Páll Melsteð,
sagnfræðingur, er þá átti heima
í Brekku á Álftanesi, ritar Jóni
Sigurðssyni um haustið, 7. okt.
1841: “Mikil tíðindi eru það, sem
norðan að bárust um lát Bjarna
amtmanns. Einhver mesti maður
var hann meðal landa vorra, og
föðurlandsvinur heM eg hann
hafi verið” (Bréf Páls Melsteðs,
bls. 20). Fleiri kváðu og eftir
Bjarna en Jónas. Kveðin var eft
ir hann þessi staka, sem sumir
hafa eignað Sigurði Breiðfjörð,
en er líklega eftir séra Ögmund
Sigurðsson á Tjörn á Vatnsnesi:
“Amtmaður Bjarni er orðin nár.
Angurs renna vogar.
Það er Island^ þyngsta sár
en þúsund Heklu logar”.
Sumstaðar var þó kveðið við
aðra raust við fall “ættjarðar-
blómsins”. Fyrir vestan Öxna-
dalsheiði, á koti einu vestur í
Blönduhlíð, bjó þá hrikalegt og
stórvaxið skáld, ef til vill eigi
minna skáld að eðlisfari en
Bjarni Thorarensen og áreiðan-
lega frjórri skáldgáfu gæddur
en hann. Þetta skáld var Hjálm-
ar Jónsson, bóndi á Bólu (Bólu
Hjálmar). Þessi skáld áttu sam-
merkt í því, að hvorugum varð
það úr sér, sem hæfileikar voru
til. En samt spunnu nornirnar
þessum mikilúðlegu og svipstóru
skáldum ólíka hamingju og ólík
kjör. Hjálmar gerðist nú til þess
að kasta köldum bragarkögglum
að kumbli hins fallna fyrir-
manns. Mæða hans reið sjaldan
við einteyming. í svokölluðum
“Amtmannavísum” Bóluskálds-
ins er þessum stökum hreytt
að leiði Bjarna Thorarensen: '
Nú er amtmann Bjarni burt.
Braga fagnar gyðja,
að einum hefir fækkað furt
foldar grófum niðja.
Gáfum hans ei gjaldast laun,
þær glöppuðust ófimlega,
um ráðgátna hrjóstrugt hraun
hrufluðust alla vega.
Vizkan eins og dís í draum
dró honum svipul gæði.
Ef hann sleppti slökum taum,
sló og jós hún bæði.
En níðið bítur eigi þvílíkan
mann sem Bjarna Thorarensen,
jafnvel þó að Bólu-Hjálmar beiti
því, og bitu honum vopnin þó
stundum vel. Segja munnmælin,
að þessi eftirmæli Bólu-Hjálm-
ars hafi mælst illa fyrir, enda
var þeim óþyrmilega svarað.
Svall skáldinu heift á amtmanni.
Var skáldbóndinn í Bólu eitt
sinn bendlaður við þjófnaðar-
mál, og mun hafa þótst vita,
að frá amtmanni var honum
engrar vægðar von. Þá er mál
Hjálmars og rannsóknir á því
voru á döfinni kviknaði í hús-
inu á Bólu, og varð eigi komið.
við rannsókn í málinu eftir þann
bruna. Kveður Hannes Hafstein
það hafa verið haft eftir Bjarna
amtmanni í. barnæsku sinni, að
þeim mun verri væri Bólu-
Hjálmar en andskotinn, að
aldrei hefði enn þá hevrst um
skrattann, að hann brendi upp
bælið sitt. (Kvæði og kviðl-
ingar eftir Bólu-Hjálmar. Búið
undir prentun hefir Hannes
Hafstein. Rvík 1888, bls. 17). Má
vera, að Hjálmar eigi við þess
konar orðbragð hins tigna
manns, sem hann sjálfur hafði
og fengið að kenna á, er hann
kveður visku hans hafa bæði
ausið og slegið, er slept var á
henni taumhaldinu. Hafa ýmsar
sagnir verið sagðar af viðskift-
um þeirra skáldanna. En allar
verða þær að teljast óáreiðan-
legar. Sumar þeirra eru bersýni
lega rangar. Eftir nýjustu rann-
sóknum má telja víst, að Bólu-
Hjálmar hafi aldrei komið á
fund amtmanns heima á Möðru-
völlum, og, átti hann þó brýnt
erindi við valdsmanninn þar.
En eftir málavöxtum þurfti
nokkurn kjark til þess af hálfu
bóndans á Bólu, að hætta sér
á fund amtmanns, eftir því sem
jafn-stórgáfaður maður og
Hjálmar hlaut að kunna skapi
hans og þeli í' þjófagarð. En
það er raunalegt að jafn-andlega
skyld stórmenni og þeir Hjálm-
ar á Bólu og Bjarni Thoraren-
sen báru ekki gæfu til viðkynn-
ingar og andlegra viðskifta.
Lesbók.
SEEDTIME
ayytd
’HARVEST
SSÞr B*
** Dr. K. W. Neatby *
Dinctor, Africnlturai Drpmrtwunl
Nortb-W«tt Line Elevator* A—orietioa
Látið ekki tækifærið ganga
úr greipum yðar!
Verzlunarmenntun er ómissandi nú á dögum, og
það fólk, sem hennar nýtur, hefir ætíð forgangs-
rélt þegar um vel launaðar stöður er að ræða.
Það margborgar sig, að finna oss að máli, ef þér
haíið í hyggju að ganga á verzlunarskóla: vér
höfum nokkur námskeið til sölu við frægustu og
fullkomnustu verzlunarskóla vestan lands.
The Columbia Press Limited
Toronto og Sargeni, Winnipeg
Sesds, Weeds and Services.
The Line Elevators Associa-
tion has completed germina-
tion tests on 11,060 samples of
farmers’ seeds, an increase over
last year of nearly 2,000. All
samples have been tested twice
and many have had three testes.
This means a total of nearly
25,000 tests and, if you like big
figures, 2,500,000 seeds! Not one
complaint has so far reached
the office.
Once again, we take the liberty
of reminding farmers that if
they cannot identify all weeds
on their farms, they mav be
making serious trouble for the
future. Small patches of peren-
nial weeds can be destroyed
cheaply, but, later on, eradica-
tion may cost as much as the
land is worth. It is oply neces-
sary to collect good specimens,
including flowers and roots, and
take them to the nearest line
elevator agent. He will forward
them to us, and we will identify
the weeds and indicate whether
or not they are likely to be
serious pests. Or, weeds may be
sent to any Dominion Experi-
mental Farm, Provincial Depart-
ment of Agriculture or Uni-
versity. The importance of this
matter cannot be over-stressed.
The Line Elevators’ weed
bulletin, “An Illustrated Guide
to Prairie Weeds”, is available
through line elevator agents, or
tíý writing to thé Agricultural
Department, The North-West
Line Elevators Association,
Winnipeg.
It is now nearly four years
since the Line Elevator Comp-
anies organized this Department
to serve prairie farmers. Each
succeeding year has brought
increased demand for services
ancj publications: this is Sn
arrvple reward.
Bókafregn
Jóhannes úr Kötlum: Verndar-
Samt mun eg vaka, kom út ár-
ið 1932, hafði skáldið sagt skil-
ið við bernskutrú sína, flutzt til
höfuðstaðarins, öðlazt nýja lífs-
skoðun og skipað sér í flokk
róttækra skálda. Það glímdi við
ný yrkisefni og túlkaði ný við-
horf. Vandamál samtíðarinnar
og gátur framtíðarinnar voru
hinn rauði þráður í ljóðum þess,
þar sem tvinnaðist saman bitur
ádeila og eggjandi boðskapur
nýrrar stefnu.
Síðan hefir staðið nokkur styr
um nafn Jóhannesar úr Kötlum.
Síðan 1934 hefir hann gefið út
skáldsögu og fjórar viðamiklar
ljóðabækur og skipað sér fvrir
löngu við hlið hinna snjöllustu
skálda þjóðarinnar. En Jóhannes
úr Kötlum lætur sér ekki nægja
að vera mikið ljóðskáld. Hann
sendir nú á markaðinn stærðar
sögu, sem hann hefir valið nafn-
ið Verndarenglarnir. Með hinni
nýju bók brýtur Jóhannes ó-
numið land. Hann hefir ekki
gengið inn í lauffallinn skóg
liðinna alda að leita sér efni-
viðar. Hann skrifar ekki held-
ur nútímasögu í venjulegri
merkingu þess orðs. Hann geng-
ur feti framar og byggir hið
nýja skáldverk sitt á atburðum
líðandi stundar, ritar það mitt í
hringiðu dagsins, grípur tíðind-
in jafnóðum og þau gerast í
kringum hann, sníður þau dá-
lítið í hendi sér og fellir þau
síðan inn í verkið. Sagan hefst
um 10. maí 1940, þegar landið
er hernumið, en lýkur þrem
missirum síðar eða haustið 1941.
Svið hennar er ýmist höfuð-
borgin eða sveitabær fyrir vest-
an, en á þessum tveimur stöð-
um til skiptis gerast allir við-
burðirnir lengi fram eftir sög-
unni, unz hún binzt eingöngu
við sveitina í sjö seinustu köfl-
unum. Höfuðviðfangsefni bók-
arinnar er afstaða íslenzku þjóð
arinnar til hernámsins og sam-
búð hennar við hið erlenda setu-
lið, þar sem höfundurinn styðst
mestmegnis við raunverulega
viðburði. Hver verða afdrif
menningarlegu verðmæta þjóð-
arinnar og á hveern hátt geta
þau bezt staðizt þessa óvæntu
prófraun? Hefir íslenzka þjóðin
sýnt, að hún sé vandanum vax-
in? Hefir hún kunnað að skilja,
meta og vernda arf liðinna kyn-
slóða? Um hvað er barizt í heim
inum, hvaða þýðingu hefir sú
barátta fyrir íbúa þessa af-
skekkta lands og hver verður
framtíð íslenzks þjóðernis? Öll-
um þessum spurningum varpar
höfundurinn fram í sögunni og
lætur persónur hennar svara
þeim. Sagan snýst um Mikla-
bæjarfjölskylduna, Brynjólf
bónda Hákonarson, konu hans
og börn, þrjá syni og dóttur,
en áhrif hernámsins og stríðs-
ins á líf og örlög þessarar fjöl-
skyldu skapa hina stórfengleg-
ustu viðburðarás. Mæniás verks-
ins er í rauninni bóndinn Brynj-
ólfur Hákonarson, fulltrúi hins
bezta og óbrotgjarnasta í ís-
lenskri sveitamenningu, því að
til hans liggja allar rætur, enda
þótt hann hrindi ekki sjállur
af stað mikilvægustu atburðun-
um, né heldur flytjist á milli
hinna tveggja sviða sögunnar.
Börn Miklabæjarhjónanna eru
gerendúrnir, en foreldrarnir
þeirra þolendurnir. Og bak við
alla frásögnina heyrist gnýrinn
frá yfirstandandi hildarleik, þar
sem teflt er um framtíð mann-
kynsins. og heill þess á næstu
áratugum.
Hér er ekki rúm til þess að
rekja söguþráðinn eða gagn-
rýna einstök atriði hans. Það
má vel vera, að finna megi
ýmsa ágalla á ■ bókinni, ef vel
er leitað, til dæmis þann, að
höfundurinn sveigi persónurnar
helzt til mikið að ákveðnum
markmiðum og liti um of hugs-
anir þeirra og tal í ákveðnum
tilgangi. En ekki er að efa. að
menn munu lesa þessa bók með
óskiptri athygli og deila um
hana.
, Samtíðin.
englarnir. Saga. Útg. Heims-
kringla h.f. Rvík, 1943 346 bls.
Jóhannes úr Kötlum er barn
íslenzkrar sveitamenningar og
fslenzkrar náttúru, alinn upp
við kosti og ágalla hvorrar
tveggja, sem mótuðu skáldskap
hans því nær einvörðungu í upp
hafi, en hafa allajafna verið
kjarni hans og safi, þótt lífs-
skoðun, viðfangsefni og form
hafi breytzt. Þróunarferill skálds
ins eæ ekki aðeins athyglis-
verður, heldur einnig að mörgu
táknrænn, því að hann er ná-
tengdur hinum þjóðfélagslegu
umbrotum, sem orðið hafa hér
á landi tvo síðustu áratugina.
Fyrstu bækurnar, Bí bí og blaka
og Álflirnar kvaka, b£ru hæfi
leikum höfundar síns ótvírætt
vitni. Uppistaða þeirra var við-
kvæm og átthagabundin róman-
tík. — Þegar þriðja ljóðabókin,
WOMEN-Serve with the C.W.A.C.
You are wanted — Ac(e limits 18 to 45
Full information can be obtained from your
recruiting representative
Canadian Women's Army Corps
Needs You
Get Into the Active Army
Canada's Army Is On The March
Get in Line — Every Fit Man Needed
Age limits 18 to 45
War Velerans up io 55 needed for
VETERAN’S GUARD (Active)
Local Recruiiing Representative