Lögberg - 22.07.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 22. JÚLÍ 1943.
-----------löabers-----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EGITOR LÖGBERG,
69ö Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "L»c'){?bergM is printed and publishea by
The Columbia Press, Lámited, 695 Rargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Astkæra, ylhýra málið
Við lestur góðra bóka heiman af íslandi,
styrkist maður óhjákvæmilega í trúnni á ó-
dauðleika íslenzkunnar; í íslenzkum bókment
um nú, er meira um nýgróður, en eí til
vill nokkru sinni fyr; meira er nú gefið út
af bókum á Fróni en dæmi voru áður til; og
þó vitað sé að misjafn sauður sé á þeim vett-
vangi í mörgu fé, þá verður þó naumast um
það deilt að frá því á söguöldinni, standi íslenzk
ritlist á hærra stigi nú, en hún áður stóð á hin-
um síðari öldum; margt það, sem nú kemur
fram í bókmenntum íslenzku þjóðarinnar, er
svo innviðastyrkt og fagurt, að vekja hlýtur
aðdáun allna þeirra, sem í íslenzkum hugar-
heimi ferðast í vöku, og þeir eru margir enn,
þrátt fyrir andlega svefnsýki alltof margra.
Og þó líkja megi mörgum Vestur-íslepdingn-
um við rótarslitinn vísir, þá er þó enn á meðal
vor margan mann og marga konu að finna,
sem njóta andlegrar hjartastyrkingar við
brunna hinnar íslenzku tungu, og vilja nokkuð
á sig leggja framtíð hennar til tryggingar.
Ekki verður því í móti mælt, að vér Vestmenn
höfum í ýmsum tilfellum gerst sekir um van-
rætkslusynd viðvíkjandi vernd íslenzkunnar,
ý>ó vitaskuld eigi þar ekki allir óskipt mál;
harðsnúinn hópur ey enn að verki, sem aldrei
lætur sér til hugar koma, að ganga uppgjafar-
stefnunni á hönd; það er þessi hópur vestur-
íslenzkra Birkibeina, sem haldið hef:r uppi
móðurmálskennslu ár eftir ár við sæmilegum
árangri þó betur hefði mátt vera, ef eigi hefði
við verið að etja tilfinnanlegan skort við-
eigandi kennslubóka. Nú hefir að nokkru verið
úr þessu bætt fyrir atbeina Þjóðræknisfélags
Islendinga í Vesturheimi, og bróðurlega sam-
vinnu Þjóðræknisfélagsins á íslandi. Nú er
komið vestur til notkunar, allmikið af þeim
kennslubókum, sem notaðar eru í barnaskól-
unum á íslandi; þær eru allar flokkaðar eftir
þroskastigi nemenda, og samdar af þeim hæf-
ustu mönnum, sem íslenzka þjóðin á völ á í
þessari grein; nú er ítarlega frá því skýrt hér
í blaðinu, hvernig deildir Þjóðræknisfélagsins,
og einstaklingar utan vébanda þess, skuli fara
að við öflun þessara bóka, áður en íslenzku-
kennsla hefst á ný í haust, sem vonandi er
að verði sem allra almennust. Og nú verður
að skera upp herör. Þó Laugardagsskólarnir
séu virðingarverðir, og hafi óneitanlega unnið
mikilsvert gagn, eru þeir þó engan veginn
fullnægjandi; öflug og víðtæk heimilisfræðsla
í íslenzku, þarf að komast á fót vítt um ný-
byggðir vorar; ^arandkennurum verður að
fjölga, ásamt því, sem beina verður skipulagn-
ing kennslunnar í ákveðnari farveg, en við
hefir gengist hingað til; mönnum verður að
skiljast, að þeir verði eitthvað á sig að leggja
máli þessu til fulltingis; það er ekki til nokk-
urs skapaðs hlutar, að varpa áhyggjunum al-
veg upp á aðra; hver og einn verður að finna
til ábyrgðarinnar sjálfur. Afsökun vegna
anna, verður ekki talin gild afsökun; þeir
sem unna hugástum telja aldrei eftir sér nein
ómök; og það verður hin fölskvalausa ást á
íslenzkunni, og þeim menningarmögnum, sem
hún býr yfir, er skapað getur henni langlífi í
dreifingunni vestan hafs, og þar verða allir að
leggjast á eitt.
Með hinum nýja kennslubókakosti að heim-
an, er stórt skref stigið viðvíkjandi bættum
kennsluskilyrðum vor á meðal, sem valda ætti
mikilvægum straumhvörfum í þjóðræknis-
baráttu vorri fyrir alvernd ástkæra, ylhýra
málsins.
>
Atök Rússans
Naumast getur hjá farið að þeir menn, sem
mannfrelsi unna, verði snortnir djúpri hrifn-
ingu yfir hinni frækilegu gagnsókn Rússa á
austurvígstöðvunum; þeir hafa, einkum um-
hverfis Orel, breytt á nokkrum dögum vafa-
samri varnaraðstöðu upp í svo risafengna sókn
að þar verður alt undan að láta. Rússnesku
þjóðinni er hver spilda lands síns heilög iörð,
sem hún vill mega óáreitt búa að, og láta aðra í
friði. Átök Rússans í þessu mikla frelsisstriði
hans, sannar alheimi sigurmátt saAeinaðrar
þjóðar, skýrar en dæmi voru aður til.
Kirkjublaðið
íslenzkur biskup vígður
í Washington, D.C.
Lögbergi hefir um þessar mundir borist í
hendur nýtt blað frá Islandi, “Kirkjublaðið”,
sem biskupinn yfir þjóðkirkju Islands.. herra
Sigurgeir Sigurðsson er ritstjóri að; blað þetta
fer prýðilega úr hlaði, gegnmótað djarfmann-
legum hugsjónum einbeitts umbótamanns.
Það er síður en svo að þetta nýja blað sé
einskorðað við sjálf kirkjumálin, eða kristi-
menning þjóðarinnar út af fyrir sig; það lætur
til sín taka þjóðræknismál, afkomumál og
menningarmál Islendinga upp til hópa; er
drengilega bent á ýmissar þær hættur, ytri
og innri hættur, sem þjóðin um þessar mundir
á að etja við, og á margt bent, sem miðar
að úrlausn helztu vandamála.
Vér teljum víst, að marga fýsi að kynnast
megin stefnuskráratriðum þessa nýja og gagn-
merka blaðs, og verður því birt hér í heilu lagi
ávarp biskups til hinnar íslenzku þjóðar, sem
kom fyrir almenningssjónir í fyrsta tölublaði
þess þann 8. maí síðastliðinn.
“Kirkjublaðið, sem í dag hefur göngu sína,
helgar sig, eins og nafnið bendir til, fyrst og
fremst þjónustu íslenzkrar kristni og kirkju.
Það kveður sér hljóðs í þeirri sannfæringu,
að þess sé nú þörf fremur en nokkru sinni
áður á Islandi, að rödd kristinnar kirkju heyr-
ist, og að þjóðin ljái þeim boðskap athygli,
sem mestur, beztur og fegurstur hefur fluttur
verið í þessum heim, þeim boðskap, er heilög
kirkja flytur þjóðunum.
Öllum hugsandi mönnum á þessu landi kem-
ur saman um, að íslenzka þjóðin sé í hættu
stödd. Breytingar á högum hennar, á aðstöðu
hennar til annarra þjóða og í hennar eigin
þjóðlífi, hafa á skammri stund orðið svo stór-
felldar og örar, að þess er naumast að vænta,
að þjóðin hafi enn áttað sig.
Vér eigum ekki aðeins við ytri hættur að
stríða í þessum óðfluga straumi breytinganna.
Vér eigum engu að síður við innri hættur að
etja. Það er hætta á að þjóðinni verði glapin
sýn, er svo margt nýstárlegt gerist og margt
ber fyrir augu, sem vér aldrei áður höfum
litið. Það er hæta á siðferðilegu, menningar-
legu og fjárhagslegu hruni, ef vér erum ekki
á verði og gætum ekki að oss í tíma. Það
getur orðið hætta á, að þjóðernistilfinning
vor slóvgist, og að vér í þeim skilningi glöt-
um ýmsu af því, sem vér eigum dýrmætast
og helgast. Kirkjublaðið vill af öllum mætti
vinna gegn því, að svo fari. Það vil! halda
merki íslenzks þjóðernis og íslenzkrar menn-
ingar sem hæzt á lofti. Það vill eiga þátt í
að vekja og glæða ást þjóðarinnar til landsins,
og minna stöðugt á, að vér eigum eitt allra
bezta og fegursta landið í þessum heimi.
En blaðið vill þó umfram allt vinna að end-
legum þroska og göfgi Islendinga, styðja að
hollu og heilbrigðu uppeldi og sannri menntun
æskulýðsins og vinna að því, að uppeldið mót-
ist og leiðist fyrst og fremst af kristilegum
anda og áhrifum eilífrar trúar. Með það í huga
mun blaðið gera sitt til að benda á það í
bókmenntum þjóðarinnar, er stutt getur að því
marki, en hins vegar vara við því, sem það
telur hafa áhrif í þá átt, að brjóta niður
kristna trú og kristna siðu í landi voru.
Á þessum miklu alvörutímum, þegar jafnvel
meir en oftast áður hefur borið á óheillafylgju
íslands, sundurlyndinu, vill Kirkjublaðið af
alhug vinna að einingu þjóðarinnar —• einingu
og bræðralagi í landinu — í fullvissu um, að
bræðralagið sé eitt aðal skilyrði þess, að þjóð-
in geti í nútíð og framtíð lifað sjálfstæðu
og fögru lífi.
Kirkjan veit, að mörg og mikilvæg verkefni
eru framundan, verkefni, sem vinna þarf í
kærleika og með fómarlund. Þjóðfélagsleg
vandamál munu rísa hvert af öðru, ef til vill
erfiðari en nokkru sinni fyrr. Hagfræðilegar
og stærðfræðilegar áætlanir og ytri skipu-
langning og reglur um framkvæmdir og fram-
tíðarh'f, hversu góðar sem eru, munu aldrei
einar nægja til þess að skapa nýjan og betri
heim hér á jörðu. Til þess þarf umfram alt að
breyta mannshuganum og kenna honum betur
en hingað til hefur tekizt, að tileinka sér þá
trú og breyta samkvæmt þeim lífsreglum og
eilífu sannindum, sem orð og heilög fyrirmynd
Jesú Krists birtir mannkyninu.
Kirkjublaðið leggur upp í fyrstu för sína
með einlægum sumáróskum til allra íslend-
inga, heitum óskum um það, að vorið og sum-
arið megi vera í vændum í þjóðlífi voru, og
að þjóðin mætti með hverri stund, sem líður,
verða sannkristnari þjóð. Þá mun henni takast
að varðveita fjöregg sitt — siðferði sitt — varð-
veita þjóðarsálina og vaxa, svo að hér verði
gróandi þjóðlíf — frjálsrar, sterkrar, einhuga
þjóðar, sem gengur til góðs “götuna fram
eftir veg”.
Sigurgeir Sigurðsson.
Miðvikudaginn 7. júlí fór fram
hátíðleg biskupsvígsla í St.
Patriks kirkju í Washington, er
hinn háæruverði Jóhannes Gunn
arsson S.M.M.D.D. var vígður
Hólabiskup og staðgengill páfa
á Islandi.
Að vígslu hans voru: háæru-
verður Amleto Giovanni Cicogn-
ani, D.D., erkibiskup af Frygíu,
páfalegur legáti eður sendiherra
í Washington, háæruverður John
Michael Mc Namara, D.D.
biskup af Baltimore og Wash-
ington, og háæruverður Pete
Leo Ireton aðstoðar-biskup af
Richmond. Þessir prelátar vígðu
biskupinn og lögðu hendur á
höfuð honum, en við. voru stadd-
ir tveir aðriir biskupar: há-
æruverður John F. O’Hara, her-
biskup, og háæruverður Edmund
J. Fitzsimmons, biskup af Wilm-
Jngton.
| Vegna ófriðarins hafði bréf
páfa um útnefningu biskups ekki
komið í tæka tíð, í Stað þess
sendi páfi skeyti um að legáti
sinn mætti framkvæmá vígsl-
una; þennan boðskap las kirkju-
presturinn monsignore Lawr-
ence J. Sheehan áður en sjálf
vígslan fór fram.
Vígsluathöfnin stóð í hálfan
þriðja klukkutíma og var hún
hin hátíðlegasta, full tákna og
stórmerkja, enda einhver hin
mesta vígsla í kaþölskum sið.
Hámarki sínu náði hún, er
legáti páfa ásamt biskupunum
tveim lagði guðspjallabókina
opna á háls og herðar biskups-
efninu og allir þrír lögðu síðan
hendur á höfuð honum bjóðandi
honum að meðtaka heilagan
anda (accipe spiritum sanctum),
sem biskup fram af biskupi
hefir afhent eftirmanni sínum
allt frá dögum postulanna
(successio ápostolica). Litlu síð-
ar dró legáti páfa hring á hönd
hinum nýja biskupi fékk hon-
um bagal í hönd og setti mítur
á höfuð honum. Gekk biskup
svo búinn fram í kirkjuna til að
blessa söfnuðinn.
ÖM var athöfnin hin virðuleg-
asta og fór kirkjuhöfðingjana
vel við laitinuritúalið og hinn
gregoríanska kirkjusöng.
Ræðu hélt O’Hara biskup og
veik í henni að sögu Jóhannesar
biskups og lands hans. Kunni
hann skil á biskupum þeim er
verið höfðu á íslandi á báðum
biskupsstólum frá upphafi til
siðaskifta , og kvað Jóhannes
Gunnarsson vera hinn fyrsti ís-
lending, er biskupsvígslu tæki
eftir nálega fjórar aldri. Þá veik
hann að hinu unga kaþólska
trúboði á íslandi, sem hafði haf-
ist af litlu á seinni hluta 19.
aldar en hafði nú vaxið svo
að þeir þurftu biskup með til
að prýða kristnina þar. Enn
fremur gat hann um föður
biskupsins Gunnar Einarsson frá
Nesi, sem ungur var sendur
ásamt Jóni Sveinssyni til Frakk
land$ og hversu þeir tóku báðir
trú í Kaupmannahöfn og urðu
síðan hvor á sinn hátt merkir
menn; Gunnar fyrir stuðning
sinn við kirkjuna heima á ís-
landi, Jón Sveinsson fyrir rit-
störf sín (Nonna bækurnar).
Til vígslunnar var boðið ýms-
um Íslendingum frá Washing-
ton, New York og Baltimore,
fyrst og fremst sendiherranum
Thor Thors og konu hans ásamt
starfsmönnum sendiráðsins, þá
aðalræðismanni Helga P. Briem
og frú hans frá New York og
undirrituðum vararæðismanni í
Baltimore. Frá Baltimore kom
einnig Hákon Loftson, sem þar
hefir dvalið um tíma á kaþólsk-
um prestaskóla, og var hann
iátinn aðstoða við vígsluna.
Að vígslunni lokinni var mið-
degisverður gefinn til heiðurs
hinum nýja biskupi í Mayflower
Hotel. Var þangað boðið eigi
aðeins kirkjuhöfðingjunum, er
verið höfðu að vígslunni, held-
ur einnig íslendingunum. Monsi-
gnore Lawrence J. Sheehan
stýrði samsætinu og fórst það
hið skörulegasta. Þótti honum
sér og kirkju sinni hin mesta
virðing ger með því að láta
vígja þar þenna fyrsta íslenzka
biskup nútímans, kvað það og
vel fallið fylrir sakir fomra
írskra tengsla við ísland og sakir
persónulegrar vináttu við bisk-
upinn, sem hefði reynst hinn
elskulegasti í umgengni.
Af ræðumönnum talaði legáti
páfa fyrstur, þá talaði Mc
Namara biskup og minntist á
að hinn nýji biskup mundi eigi
aðeins verða sáluhirðir hins
íslenzka safnaðar, heldur einnig
margra amerískra hermanna,
sem leita mundu á náðir hans,
kom hann og aðrir orðum að
því að vígsla þessi í Washing-
ton væri enn eitt tákn um nán-
ari samvinnu Islands og ^anda-
ríkjanna.
Af íslands hálfu talaði Thor
Thors og mæltist hið sköruleg-
asta, minntist Jóns Arasonar
hins síðasta kaþólska biskups á
íslandi og árnaði hinum nýja
eftirmanni hans þess, að hann
mætti eigi aðeins verða slík
stoð kristninni í landinu, heldur
einnig sjálfstæði landsins. Var
gerður góður rómur að máli
hans.
Síðastur þakkaði Jóhannes
biskup fyrir sig. Fannst það á
að hann Jiafði notið hinnar
beztu gestrisni og kunnað for-
kunnarvel við sig í sveit hinna
írsku préláta í Washington.
Seinna um daginn hafði Thor
Thors sendiherra boð inni fyrir
hinn nývígða biskup, kirkju-
höfðingjana og Islendingana.
Sátu menn þar enn við hina
bestu skemtun, þegar undirrit-
aður lagði af stað heim til
sín.
Steíán, Einarsson,
vararæðism. í Baltimore.
Ný jörð og nýr himinn
Eftir Wendell Willkie.
Jónbjörn Gíslason.
' (Framhald)
Þessi skýrsla mín til blaða-
mannasambandsins, orsakaði all
miklar athugasemdir, nokkrar
andstæður, en að miklum meiri
hluta vingjarnlegar og sam-
þykkjandi. Það sannfærði mig
um að hinn voldugi og kyr-
láti framsóknar straumur í með-
vitund og dómgreind fjöldans
er langt á undan ímyndunar-
afli og víðsýni sumra leiðtoga
okkar. Sá straumur mun brátt
hrinda okkur fram til opinberra
skriftamála gagnvart fyrirætlun
um okkar í þessum efnum.
Vera má að freistingin hjá
allmörgum verði æði sterk til
að drag£ úr áður settum á-
formum í ófriðarmákinum, og
slagorð þau er notuð hafa ver-
ið, verði smærri og viðráðan-
legri þegar kemur til uppgjörs
og reikningsskila við friðar-
samninga; af því leiddi að
dregið yrði allmikið úr nauð-
synlegri endurskipulagningu til
að stofnsetja og vernda frelsi
allra þjóða.
Menn og konur er eg hefi
átt tal við, frá Afríku til Alaska
hafa lagt fyrir mig spurningar
sem hefir öðlast táknræni um
alla Asíu: Hvað verður um Ind-
land. Þar sem eg kom ekki til
Indlands, hefi eg ekki í hyggju
að ræða það flókna spursmál.
En það mál hefir alveg sér-
stakt viðhorf í Asíu, sem mér
virðist rétt og sjálfsagt að gjöra
grein fyrir. Það mætti mér frá
Cairo og alla leið eftir það í
hverju samtali. Vitrasti maður-
inn í Kína sagði við mig: “Það
var ekki Bretland, sem beið
álitshnekki, þegar úrlausn sjálf-
stæðismála Indlands, var sett
til síðu um óákveðinn tíma,
heldur . Bandaríki Ameríku.”
Þessi maður átti í engum deil-
um út af Brezkum yfirráðum,
þegar hann mælti svo, en hann
hefir enga trú á að slíkt sé
heppilegt en talar sem fæst um.
Hann sagði að Bandaríkja-
menn hefðu með þögn sinni og
afskiftaleysi í Indlandsmálun-
um dregið allmikið úr góðvilda
varasjóði sínum í hugum Asíu-
búa; álit þeirra og traust hefði
veikst nokkuð, þeim að nauð-
ugu þó. Þeir væru efablandnir,
sagði hann, eftir afstöðuleysi
okkar til Indlands. Hver yrði
afstaða okkar gagnvart málefn-
um miljónanna í Asíu eftir
stríðið. Þeir gætu ekki greint
glögglega hvar við stæðum í
frelsisbaráttu þessara þjóða, dða
hvaða merkingu . við legðum í
orðið “frelsi”, eftir okkar óljósu
o,g hikandi ummælum.
KínvqrSki(r námsmenn, sem
voru flóttamenn þúsundir rnílna
frá heimilum sínum, spurðu
mig hvort reynt mundi verða
að taka Shanghai af þeim aftur
eftir stríðið.
I Beirut var eg spurður hvort
ættingjar þeirra í Brooklyn —
einn þriðji þess þjóðflokks lifir
í Bandaríkjunum — mundu
mæla með því að setulið Breta
og Frakka, yfirgæfi Syríu og
Libanon og létu íbúana sjálfa,
eina um 'að ráðstafa málum
sínum.
Hvar sem leið mín lá gegn-
um Afríku og Asíu, merkir
“frelsi og sjálfstæði” í huga
og á tungu íbúanna, skipulags-
bundið og friðsamt afnám ný-
lendukerfisins. Þetta er sann-
leikur, hvort sem hann líkar
betur eða ver.
Breska þjóðasambandið, er
augljósasta dæmið í veröldinni
um slíka kyrláta framþróun,
og sá árangur ætti að vera til
eftirdæmis fyrir bandaþjóðirn-
ar, í þeim vandamálum er bíða
úrlausnar. Enn lifa margar þjóð
ir undir hjáleigufyrirkomulag-
inu; þýí þrátt fylrir Breska
þjóðasambandið, halda Eng-
lendingar enn allmörgum ný-
lendum — leifum heimsveldis-
ins — sem hafa litla eða enga
sjálfstjórn. Miljónir enskra
manna og kvenna, víðsvegar
um hið víðlenda ríki, vinna
sleytulaust að því að afnema
þessar leifar og ummynda ný-
lendurnar í frjálst þjóðasam-
band.
En^ltfndingair eru vissulega
ekki eina þjóðin, sem hefir
nýlendur að fomum sið. Frakk-
ar krefjast enn þessa réttar í
Afríku, Indó Kína, Suður Ame-
ríku og í eyjum hér og hvar
út um heim. Hollendingar líta
enn á sjálfa sig sem ráðamenn
víðtækra landa í Austur- og
Vestur-Indíum. Portúgalar o,g
Belgar og fleiri þjóðir hafa
sömuleiðis eignarhald á tölu-
verðum nýlendum. Jafnvel við
sjálfir höfum enn ekki lofað
þeim Vestur-Indía þjóðum fullu
sjálfstæði, sem við fram til
þessa höfum tekið ábyrgð á.
Þess utan höfum við okkar yfir
drottnun heima fyrir.
Heimurinn er að lokum vakn
aður til þeirrar visku og viður-
kenningar, að þjóð undir ann-
arar yfirráðum sé ekki sjálf-
stæð, og baráttan nú í dag sé
ekki háð slíku fyrirkomulagi til
verndar né varnar.
Aragrúi flókinna viðfangs-
efna er í framsýn, en mismun-
andi í eðli sínu eftir breyttum
staðháttum. Sumar þjóðir eru
enn ekki tilbúnar að veita mót-
töku fullu frelsi og sjálfstæði
og halda vörð um það. En nú
í dag er óskað eftir ákveðnum
loforðum og tryggingu fyrir að
þau loforð verði haldin. Vissar
þjóðir ætla sér ekki í framtíð-
inni að óska eftir liðveislu ann-
ara til að ráðstafa sínum eigin
málum, þær eru hvorki svo
einfaldar eða ístöðulitlar. Þær
óska einungis að vera látnar
afskiftalausar og sjálfráðar með
sín eigin fjármál og stjórnmála
viðfangsefni. Lýður allra landa
hefir einsett sér að standa á
eigin fótum, ekki einungis
vegna pólitískrar fullnægugjörð
ar, heldur einnig vegna fjár-
málalegrar framþróunar og vél-
megunar.