Lögberg - 05.08.1943, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. ÁGÚST 1943.
7
Þjóðerni og kirkja
%
Á mynd þessari sézt ein af hinum frægu Hurricane orustuflugvélum Breta, þar sem
henni er komið fyrir á flugvélaflutningaskipi.
Frh.
2. Hin leiðin, hitt viðhorfið
við hinu nýja, er að verða við
því eins og maður. Fara eftir
ráðleggingum postulanna: Prófa
allt og halda því, sem gott er.
En hvernig á að fara að því?
Rithöfundur, sem skrifar mik
ið um siðferðismál og þjóðfél-
agsháttu, segist hafa fengið bréf
á þessa leið: Vertu ekki að
þessu. Kenndu mönnum bara að
elska hverir aðra, og þá er allt
gott.
Já, segir hann, en í bréfinu
stóð ekki, hvernig eg æti að
fara að því. ,
Sama mætti ef til vill segja
um þessa leið, sem eg gat um,
að mætá hinu nýja, bregðast
við því eins og maður.
En það er nú samt eina le’ð-
in. Hvort sem heldur er um að
ræða hætturnar, sem að okkur
steðja af dvöl herjanna hér og
öðru, sem af ófriðnum leiðir,
eða hinar hætturnar, sem stafa
af stórstreymi nýja tímans inn
yfir strendur landsins, þá er
ekkert, sem getur bjargað þjóð-
erni okkar annað en manngildi
okkar sjálfra, virðing okkar
fyrir okkur sjálfum, skarp-
skyggni á hætturnar og hinar
réttu leiðir og viljaþrek að fara
'þær réttu leiðir.
Við erum eins og sjómenn í
stormi úti á hafi. Það gagnar
ekki að óska sér í land né
sakast uin að hafa farið á sjó-
inn. Það gagnar ekki að þrá
betra veður. Veðrið er skollið
á, og við erum í hringiðunni.
Kunnum við að haga seglurn
í þessu veðri og eigum við þá
stjórnkænsku, það þrek og þann
sanna, yfirlætislausa kjark, sem
þarf, til þess að bjarga hinu
íslenzka fari heilu úr veðrinu?
Vera má að þeir viðburðir
gerist, að barátta okkar sé von-
laus vegna aðsteðjandi atburða.
Skipið getur borið upp á sker,
sem sjómenn vita ekki um eða
sjá ekki við, eða annað komið
fyrir, sem mannlegum mætti er
ofvaxið. En sjómaðurinn gerir
sína skyldu fyrir því. Og við
eigum að gera okkar skyldu
meðan tækifæri er til þess.
Hér veltur því allt á mann-
gildinu. Eigum við það nóg?
Getum við aukið það og stutt
það? Eða erum við ef. til vill
að tapa?
Þetta eru spurningar, sem ekki
er áhlaupaverk að svara. Bæði
eru þær víðtækar og vandasam-
ar, og auk þess mundu menn
svara þeim mismunandi eftir
því, hvaða mælikvarða þeir
^ggja á hugtakið manngildi.
Skal eg ekki fara um það möig-
um orðum að sinni. En eitt vil
eg minnast hér á, og það er
þáttur kirkjunnar í þessu vanda
uiáli. Það ber að hennar dyr-
ur^, og hún kemst ekki hjá því,
að veita því áheym.
Kristni hefir nú verið í landi
hér um nálega þúsund ára
skeið, eða mest alla þjóðaræf-
ina. Allan þennan tíma hefir
kirkjan verið það afl, sem hefir
átt að gæta trúar og siðgæðis
með þjóðinni. Allan þennan
tíma hefir' hún haft aðstöðu
til þess að móta manngildi ís-
lendinga. Mest af þeim tíma
hefir hún, auk sjálfrar trúar-
boðunarinnar, haft með höndum
fræðslumál og uppeldismál, að
svo miklu leyti, sem þau eru
þjóðfélagsmál. Langflestir af
menntamönnum þjóðarinnar og
leiðtogum í andlegum efnum
hafa verið þjónar kirkjunnar
eða fengið menntun sína af
höndum þjóna kirkjunnar. Hún
kenndi íslendingum að lesa og
skrifa í fyrstu. Hún réð bóka-
kostji þeirra að mestu leyti.
Fyrst eftir að prentlistin kom í
landið hafði kirkjan vald yfir
allri bókaútgáfu. Og úr öllum
prédikunarstólum kirkjunnar
hefir hún talað til fólksins öld
fram af öld. Að þessu leyti er
arfur Islendinga arfur kirkjunn-
ar, hvort sem harm er til sóma
eða vansæmdar.
Hinu er ekki að neita, að síð-
ustu kynálóðirnar hafa slitið sig
að töluverðu leyti undan áhrif-
um kirkjunnar, og þar sem hver
kynslóð er ný, má segja, að
arfur kirkjunnar verði ekki
metinn eftir nútímakynslóðinni.
Og þó er það svo, að eplið
fellur sjaldan langt frá eikinni.
Það mót, sem kirkjan hefir gefið
þrjátíu kynslóðum, ætti ekki að
hverfa þegar í stað, og sízt þar
sem kirkjan hefir engan#veginn
verið afnumin, heldur starfað
áfram óáreitt og er “studd og
vernduð” af þjóðfélaginu.
Kirkjan kemst því ekki hjá
mjög verulegum hluta af ábyrgð
inni á því, hvert manngildi ís-
lendinga er, að svo miklu leyti
sem það mótast af lífsskoðun
og utanaðkomandi áhrifum.
Það væri að ýmsu leyti freist
andi, að rekja það, hvernig
kirkjan hefir unnið þetta mann-
ræktarstarf sitt, en það er þó í
raun og veru utan vébanda
þessarar greinar. Auk þess býst
eg við, að það væri að ýmsu
leyti ^rfitt. Sagan sýnir okkur
jafnan mest af tindunum, en
síður láglendið, þar sem almenn
ingu/r elur alcjiur sinjn. Hún
sýnir okkur veðrabrigðin á þess
um tindum, rosaský og storma
eða heiðríkju og fegurð. En af
því er ekki æfinlega hægt að
draga ályktanir um gróður dal-
anna, hvort hann tekur sömu
stakkaskiftum. Eg hygg, að því
fari fjarri. Mest af þeim stefn-
um og straumhvörum, sem sag-
an segir frá, ^erast meðal fárra
manna, en alþýðan er minna
snortin. Hinar snöggustu breyt-
ingar fara þar fyrir ofan garð og
neðan. Þjóðarsálin er þungt haf-
skip, sem ekki verður sveiflað
fram og aftur. Aldir hafa liðið
þar til íslendingar urðu kristnir,
og aldir hafa liðið þar til þeir
urðu lúterskir. Og þó hygg eg
að ýmsar þessar breytingar hafi
orðið fyrri til hér en annarsstað
ar. I afskekktari héruðum
margra landa í Evrópu er kristn
in varla komin enn nema að
nafni.
Þá hefir og munur verið
mikiil á mismunandi tímum, og
á sama tíma mikill munur
manna. En sé litið á starf ís-
lenzku kirkjunnar í heild, þá
hygg eg, að ekki verði af henni
haft það, að hún hafi verið
heilladrýgst stofnun, sem þjóð
okkar hefir átt, og það svo, að
ekkert annað kemst þar nálægt.
Hún hefir veitt menntun og
’lyfting inn í þjóðlífið, holl ráð
og styrk í raunum. Hún hefir
að sjálfsögðu ekki frekar en
annað, sem menn fara höndum
um, getað komizt hjá því, að
byrla þjóðinni eitthvað, sem
hefir verið miður hollt, en sjald
an mun hún hafa gjört það
viljandi.
Og blys kristindómsins hefir
hún borið kynslóð eftir kynslóð
í öllum hreggviðrum þjóðlífs-
ins. Hún hefir varðveitt fjársjóð
inn dýrmæta, sem henni var
falinn, og miðlað mönnum af
honum eftir því, sem hver kyn-
slóð hefir verið fær að gefa og
þiggja. Á einhverjum mestu fá-
tæktarárum þjóðarinnar, þegar
að því sýndist draga, að hún
væri að færast nær og nær hor-
dauðanum, lyfti hún þessum
fjársjóði hvað hæst í sálum Hall-
gríms og fleiri ágætra skáld-
klerka, prédikunum Vídalíns og
hirðistarfi séra Jóns Steingríms
sonar. Og hin nývaknaða þjóð
söng eins og fuglarnir syngja
á nývöknuðum vordegi, hina
dýrlegu sálma, sem nú eru í
sálmabók vorri, einhverjum
mesta dýrgrip, sem kirkja vor
á nú.
Það væri bæði gaman og
lærdómsríkt, að geta sýnt þeim,
sém halda að kirkja vor hafi
lítið lagt til málanna um upp-
eldi íslenzku þjóðarinnar —
ef svo einfaldir menn eru þá
til svo að mark sé á takandi —
það væri lærdómsríkt að geta
sýnt þeim þjóðina eins og hún
væri á sig komin, ef á brott
væri numið allt, sem kirkjan
hefir gefið henni.
Við eigum eitt nærtækt dæmi,
ef litið er til þjóðernis okkar,
um það, hvílíkur brimbrjótur
kirkjan getur verið þjóðerninu.
En það er kirkja Vestur-íslend-
inga.
Varla er hægt að hugsa sér
erfiðari aðstæður en landar vor-
ir vestra hafa átt í þessu efni,
og skal þó-fátt eitt nefnt.
Þeir eru fáar þúsundir í eihu
mesta þjóðarhafi jarðarinnar.
Þeir verða að búa við það, að
kennsla öll í skólum fer fram
á ensku. Börn öll verða að
byrja skólagöngu kornung, og
heyra þá ekki annað en ensku.
Þeir urðu, einkum í fyrstu,
að leita sér atvinnu og afkomu
meðal þarlendra manna, og
þjóðerni þeirra og tunga var
þröskuldur á vegi þeirra. Þennan
þröskuld urðu þeir að yfirstíga
með því, að ganga gegn þjóð-
erni sínu, læra annað mál, semja
sig að nýjum háttum.
Margir þeirra leiddust við
þetta til þeirrar skoðunar, að
þeim væri um að gera að losna
sem fyrst við sérkenni sín og
samlíkjast sem fyrst umhverf-
inu.
Lang sterkasta aflið til við-
halds þjóðerninu varð kirkjan.
íslendingar gengu snemma sam
an í sérstaka söfnuði. Það varð
þeirra helzti íslenzki félags-
skapur. Þar hlýddu þeir íslenzk
um messum. Víða voru íslenzk-
ir sunnudagaskólar. 1 kirkjunni
áttu þeir íslenzkar miðstöðv-
ar, jafnvel í enskum stórbæj-
um. ’
Blöðin íslenzku voru mikið
afl til viðhalds þjóðerninu. En
erfiðara hefði þeim orðið, ef
kirkjan hefði ekki safnað Is-
lendingum í félög, og auk þess
hefir kirkjan íslenzka í Vestur-
heimi sjálf gefið út tímarit og
bækur.
En ekki hvað minnst heíir
kirkjan vestra haldið þjóðerninu
við með því, að halda uppi
kirkju íslands, hinni evangelisku
lútersku kirkju, með helgisið-
um hennar, hátíðum og athöfn-
um, eins og verið hafði heima.
Það var kirkjan, sem hélt heil-
um rótunum heiman að, þótt á
þeim tognaði. Manngildið stend
ur á mörgum rótum, og em
þeirtra er kirkjan og allt, sem
henni fylgir. íslendingar hefðu
misst snaran þátt af sjálfum
sér, ef kirkjan hefði ekki hald-
izt, ef þeir hefðu átt að hverfa
inn í þarlendar kirkjudeildir,
þótt góðar sé vafalaust, margar
hverjar. íslenzkir meþódistar,
baptistar, presbyterianar eða
anglikanar o. s. frv. hefðu ugg-
laust getað orðið góðir kristnir
menn og góðir þegnar hinna
nýju ríkja, sem þeir höfðu fluzt
til, en þeir hefðu ekki verið
sömu Islendingarnir, ekki sama
óklofna persónan, eðlisheil og
föst í liðum, eins og þeir urðu
við það, að eiga kirkju sína í
beinu framhaldi af æskukirkj-
unni, að því óglevmdu, að með
því móti hefðu þeir tvístrast í
ýmsa söfnuði og samheldnin
glatazt.
Nú má vitanlega segja með
fullum rétti, að hér heima eigi
ekki hið sama við og þar vestra.
En þó er þar um aflsmun að
ræða frekar en eðlismun.
Þar hafa íslendingar verið smá
hólmi í miklu hafi. Hér mega
þeir frekar heita eyland, en
með áleitnum sæ umhverfis, er
holar firði og víkur inn í landið
víðsvegar.
Enda er þar vestra naumast
um það að ræða að halda ís-
lenzku þjóðerni við til fullnustu.
Þar hefir vel verið unnið og
líklega betur en af nokkurri
þjóð annari að tiltölu. Það hefir
unnizt, að íslendingarnir fara
óskemmdir inn 1 þjóðarheild-
ina, verða amerískir íslendir.g-
ar. Þeir fara inn í fjölskylduna
eins og heilbrigð .kjörbörn en
ekki eins og umskiptingai.
En hér er markmiðið það,
að láta ekki bugast, heldur varð-
veita þjóðerni og tungu til fram
búðar.
Og hér, eins og vestra, verð-
ur kirkjan að eiga einn ríkasta
þáttinn í verndun þjóðernisins.
Engin stofnun önnur nær eins
itil fólksins, ef hún er ekki svift
starfsmöguleikum. Hún nær enn
til fólksins frá fjölda ræðustóla
í viku hverri. Hún nær til
fólksins á flestum viðkvæmustu
og hátíðlegustu augnablikum
lífsins, í gleði og í harmi, frá
vöggunni fram á grafarbakk-
ann. Hún nær sérstaklega til
barnshugarins en líka til elli-
áranna. Hún kemur fram í stór
hátíðum og hrifningarstundum
og hún stendur einnig á verði í
hversdagslífsins stríði og striti.
Allstaðar kemst kirkjan að —
ef hún gætir þess að nota tæki-
færin.
Allt þetta á hún í krafti þess,
að hún flytur mannkynsins
helgasta mál. Það er hennar
allsherjarvegabréf, hennar em-
bættisskírteini. Það er hennar
aðgöngumiði að hverjum manni,
frá konunginum til kotungsins.
Presturinn er sendiboði hins
hæsta og hann er sendiboði
hans til allra manna.
Ekkert er honum óviðkomandi
Ekkert er fjær sanni en það,
að kirkjan eigi ekki að láta
þjóðernismál sig skifta sakir
þess, að verkefni hennar sé að
boða Guðs orð. Ekkert er fjær
sanni en það, að hún eigi ekki
að láta sig skifta hið jarðneska
föðurland af því að hún boði
föðurland á himni. Einmitt af
því að hún fer með náðartil-
boð hins hæsta, er hún send til
allra um öll þeirra mál. Öll
skepnan stynur, öll skepnan
bíður eftir endurlausn, allt er
liður í þessu mikla starfi. Þjóð
vor er í hættu. Hvernig mætti
það vera, að það væri kirkj-
unni óviðkomandi?
Hvernig getúr kirkja Islands
komið fram sem verndari þjoð-
ernisins nú á þessum tímum?
Þetta er vandamál, sem vafa-
laust má svara á margvíslegan
hátt.
Eg vil skoða þessa grein eins
og nokkurskonar upphaf um-
ræðna um þetta mál, og væri
gott, ef prestar og aðrir vildu
láta til sín heyra um það. En
nefna vil eg aðeins nokkur
atriði.
Fyrst af öllu má nefna hið
beina starf kirkjunnar að
kristindómsmálunum og þau á-
hrif til siðferðisþroska, sem því
fylgja. Vel kristin þjóð er sterk
þjóð, föst fyrir, óhagganleg.
Sjálft kirkjustarfið er því hið
mikilvægasta þjóðernisstarf.
Þess vegna er sú hætta, sem
þjóðin er stödd 1, hin mesta
hvöt til þess að vinna kristin-
dómsstarfið vel og undandrátt-
arlaust. Hætta þessi hvetur til
aukinnar samvinnu allra, er að
því vilja vinna, itil þess að áhrif
kirkjunnar verði sem víðtæk-
ust. Hættan hvetur til þess að
fá fólk til þess að sækja kirkj-
svo að boðskapurinn nái til sem
flestra, en í kirkjusókninni kem-
ur bezt fram víxlverkun milli
prests og safnaðar: Presturinn
I þarf að vera sem beztur prestur
til þess að eignast góðan söfn-
uð, og söfnuðurinn þarf að vera
lifandi til þess að eignast sem
beztan prest. Deyfð í kirkju-
sókn er eitt háskalegasta mem
kirkjulífsins. En góð kirkjusókn
er lyftistöng alls. Sá, sem gæti
fundið ráð til þess að efla og
auka kirkjusókn, væri einn af
velgerðarmönnum þjóðarinnar.
Þá tel eg, að prestar ættu
nú, ekki sízt í umgengni sinni
við unga fólkið, að beita sér
beinlínis fyrir verndun þjóð-
ernisins. Þeir eiga að sýna fram
á gildi þess, mæla með því,
sem er þjóðareign og þjóðlegt
verðmæti. Hið nýja og að-
fengna getur verið gott, en það
má ekki útrýma hinu. Prestar,
hinir vel menntuðu og vel settu
menn, eiga að vera talsmenn alls
þess góða, sem íslenzka þjóðin
hefir gert og lagt til málanna.
Þeir eiga að opna augu annara
fyrir því, “standa með því”,
hvar sem er og hvenær sem er,
beita sér fyrir söfnun þess og
breiða út þekkingu á því. Þeir
eiga að andmæla því, að þjóð-
lögin okkar séu úrelt, að kvæða-
maðurinn sé “vitlausi maðurinn
í útvarpinu”, meta og verja
fegurð gamla bæjarstílsins okk-
ar, koma í veg fyrir, að göml-
um munum sé glatað, hvetja til
Frh. á bls. 8.
You can't extend your own hand to help our courageous seamen.
But you can be of help through the Navy League . . .
the organization devoted to the care and welfare of fighting and
. merchant seamen. Contributions of all sizes are welcomed.
the NAVY LEAGUE of Canada
Manitoba Division 364 Main Street, Winnipeg
This space contributed by THE DREWRYS LIMITED
MD102