Lögberg - 20.01.1944, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 20. JANÚAR 1944.
IVA
Eftir Gösta af Geijerslam.
t'>',','>'S>',',','>'>'f'S,'SS>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'>'''>*
“Hún er dáin!” kom honum í hug. Rétt í því
opnaði hún augun. Þau ranghvoldust, er hún
var að stríða við að gera sér grein fyrir hverjir
væru inni í herberginu hjá henni.
Loks gat hún greint Iva, og hinar afllausu
varir hennar kiptust saman eins og hún vildi
brosa. Hún reyndi að segja eitthvað. Loksins
gat hún eins og hvíslað, þó ógreinilega. “Ert
þú þarna Iva?”
“Hvernig líður þér móðir mín?”
Hann tók hægri hendi hennar milli handa
sér. Hún var visin máttlaus og blá.
Rannveig kom auga á Barbro, sem stóð fram
við dyrnar.
Hún hvíslaði einhverju aftur, en Iva gat ekki
heyrt hvað það var. Hún gat einhvernveginn
gefið Barbro merki um að koma nær. Barbro
kom, feimin, að rúminu. Rannveig horfði á
hana, og sem snöggvast urðu augu hennar skær
og fjörleg aftur. Svo hnigu þau saman, orkan
þrotin til að halda þeim opnum.
“Þið verðið að reyna að finna ykkur sæti,”
hvíslaði hún ofur lágt. “Hafið þið fengið að
borða?”
“Já.”
Rannveig hallaðist upp að koddanum, eins og
hún hefði gleymt að þau voru þar. Dauðaþögn
var í herberginu, ekkert heyrðist, nema dikkið í
klukkunni.
“Það er best að við förum,” sagði Iva.
Hann stóð hægt á fætur og gekk á tánum
fram að dyrunum. Þegar hann var að láta aftur
hurðina leif hann til baka ár móður sína. Hún
horfði opnum augum, en hún sá hann ekki.
Hún virtist vera að horfa á eitthvað, bíða eftir
einhverju, langt langt burt frá öllu því, sem
einu sinni hafði verið hennar og henni kært.
Þegar brúðhjónin komu heim að Flaten, hófst
fjörug brúðkaupsveizla. Það var ekki margt
fólk í veizlunni, helst ungt fólk, sem Iva þekti
lítið, og sumt sem hann hafði aldrei séð. Daginn
eftir fór kvennfólkið heim til sín, en karlmenn-
irnir voru kyrrir.
Þeir sátu úti í skemmunni, að drekka og
spila.
Iva hafði ekki farið úr fötunum í fjóra daga,
og lítið sem ekkert sofið. Hann var órakaður
og úfinn. Hann bara fleygði sér niður sem
snöggvast, til að hvíla sig og sofna svo litla
stund, en hann vaknaði strax aftur með ofboði,
hræddur um að hann hefði sofið of lengi, og
veizlugestirnir mundu farnir. En það var engin
hætta á því. Þeir sátu, óhreinir og úfnir við
drykkju. Stundum ögruðu þeir hver öðrum með
hótunum, og slóu hnefunum í borðið.
Að kvöldi fjórða veizludagsins, kom Ola inn
í dyrnar. Hann var í vinnufötum. Hann hafði
verið í vinnu niður í dalnum. Hann horfði á
þá sem inni voru með viðbjóði. Þegar hann sá
Iva, benti hann honum, með kreptum fingri
að koma.
“Hæ, Ola”, sagði Iva, sem svar við bendingu
hans. “Hæ, bróðir! komdu hingað og eg skal
gefa þér í staupinu.”
“Þakka þér fyrir, en eg vil það ekki.”
“Hvað viltu þá? Til hvers ertu þá að benda
mér?” Iva var staðinn á fætur, sótrauður í and-
liti. “Eða varstu kannske ekki að benda mér?
Kannske þú haldir að eg komi nú hlaupandi í
hvert sinn sem þú kreppir fingurna framan í
mig! Þú------”
Iva ætlaði að ryðjast framfyrir borðið, en þeir
sem hjá honum voru öftruðu honum þess.
“Vertu rólegur,” sögðu þeir.
“Sleppið þið mér!” hrópaði Iva. “Eg geri það
sem mér sýnist, heyrið þið það?”
Hann horfði hatursfullum augum á Ola, sem
stóð í dyrunum og horfði rólegur, en með
kuldalegu augnaráði á Iva.
“Svo þú kannske heldur að þú þurfir ekki
annað en kippa fingurnar framan í mig, "neld-
urðu það?” hvæsti Iva, og froðufeidi.
“Krepptu fingurna eins og þú vilt,” sagði
hann, hvað eftir annað. Hann stóð með krepta
hnefana, þyrstur í að berja Ola.
Nokkrir þeirra er viðstaddir voru, gengu á
milli þeirra, og héldu Iva. Hann braust um
hamslaus af reiði, náfölur í andljti, og augun
blóðrauð af heiftaræði.
“Sleppið mér, andskotarnir ykkar! Sleppið
mér strax!”
“Þú lætur það ekki af þér spyrjast að þú
farir í slagsmál, og það í brúðkaupsveizlunni
þinni! Hérna, fáðu þér drykk.”
Iva sló brennivínsglasið úr hendi þess sem
ætlaði að rétta honum það, svo vínið flóði út
yfir borðið, og rann ofan á gólfið.
“Komið þið drengir!” hrópaði Iva “Við erum
ekki alveg búnir enn. Nú skulum við fara og
skýra óðalserfingjann hérna. Hann skal hér
eftir ekki vera kallaður annað en Kúða-maður-
— ekkert annað. Heyrið þið hvað eg segi? Húða-
maðurinn skal hann vera kallaður.”
“Það mætti kalla hann verra nafni,” sagði
Ola, og kreisti saman hnefana. “Nú veit eg
hvaða sort af manni þú ert.”
Iva sleit sig af þeim- sem héldu honum og
hljóp að Ola, sem fór aftur á bak út úr dyrun-
um undan honum. Iva slampaðist á eftir hon-
um, svo drukkinn að hann varla gat gengið.
“Verið þið kyrrir piltar,” sagði Ola til mann-
anna sem ætluðu að taka Iva. “Eg 'er einfær
með hann.”
Þegar þeir voru komnir út, tók Ola í hand-
legg Iva.
“Eg þarf að segja þér nokkuð, hlustaðu á það
sem eg þarf að segja þér.”
Iva bara bölvaði, og reyndi að slíta sig af
honum.
“Móðir þín er dáin.”
“Hú.”
“Okkur barst fréttir um lát hennar, rétt núna,
frá Brennu.”
Það var eins og allur fylliríis ofsann lægði í
Iva. Hann varð grár í andliti. Hann riðaði og
strauk með báðum höndum um andlit sér, eins
og hann væri að átta sig á einhverju. Allt í
einu lagði hann á stað, slagandi, ofan eftir
götUslóðanum.
“Iva þú getur ekki farið svona til reyka!”
kallaði Barbro, og hljóp á eftir nonum, og tók
í handlegginn á honum. Hann hristi hana af
sér og hélt áfram. Hún fylgdi á eftir honum,
biðjandi hann í guðanna bænum að koma heim
með sér. Hann fór út af götuslóðanum og lenti
á gyrðingu sem hann féll um, hann brölti þó
aftur á fætur, en datt aftur, og lá þar sem
hann var kominn. Hann stundi þungt nokkrum
sinnum, en féll svo í svefn.
Barbro reyndi að vekja hann, og fá hann til
að koma heim með sér, en það var árangurs-
laust. Hún setist niður við hliðina á honum og
reisti hann það við, að hún gat látið hann liggja
með höfuðið í kjöltu sinni. Dimman féll yfir, og
veðrið varð svalt, svo henni fanst sem hún
væri að frjósa; hún hugsaði um barnið sitt, sem
lægi heima í rúminu, aðhlynningarlaust og
svangt, en hún vildi ekki yfirgefa Iva. Hún
hallaði sér, þreytulega, upp að steini, og horfði
á stjörnurnar, sem voru að koma í ljós. Hvaða
undra fjöldi. Hún heyrði að menn, á þungum
skóm voru að þramma áfram eftir veginum,
kallandi og bölvandi. Það voru þeir síðustu af
brúðkaupsgestunum að fara heim til sín. Barbro
laut höfðinu yfir manninn sinn, sem lá stynj-
andi í kjöltu hennar, hún fór að gráta. Það
var ekki af því að hann var drukkinn að hún
grét, heldur yfir því hversu allt snerist öfugt
við það, sem hún hafði gert sér vonir um.
Hún snerti andlit hans; til að vita ef honum
væri kalt, hann vaknaði við það, og reisti sig
lítilsháttar upp.
“Iva, þú verður — þú verður að reyna að
standa upp, óg komast heim.”
Hann umlaði eitthvað og sneri sér. Hún
hristi hann og togaði í hann. Loksins gat hún
komið honum á fætur, hún studdi hann svo
hann gæti staðið á fótunum. Hún leiddi hann
og þokaði honum áfram, fót fyrir fót, og kom
honum að síðustu heim, og .í rúmið. Hún tók
barnið og gerði því til góða.
Hún sá að móðir sín lá vakandi, og var
hrædd um að hún mundi fara að tala til sín, og
spyrja sig spurninga. Barbro háttaði í flýti, og
fór upp í rúmið hjá Iva, og tók barnið í fang
sér.
“Hvar hefurðu verið?” heyrði hún móður
sína segja.
Barbro laut niður að barninu, sem lá við
brjóst hennar að sjúga Hún þorði ekki að ansa
spurningu móður sinnar, vegna þess, að hún
fann að hún gat ekki varist gráti. Hún heyrði
móður sína stynja.
Barnið var búið að þursjúga brjóst hennar,
svo þau voru orðin sár, og hana verkjaði í þau,
en hún lét barnið liggja á brjóstum sér, eins
fyrir því. Henni var svo mikil fróun í því að
finna litlu hendurnar fálma um ber brjóstin á
sér, og heyra andardrátt hans, þegar hann stakk
nefinu sem fastast að brjósti hennar. Hún lá
þannig í sorg og sælu með barnið sitt, þar til
loks hún sofnaði.
Iva stóð hreifingarlaus, starði á andlit móður
sinnar. Hún lá með krosslagðar hendur á brjósti.
Við höfðalagið logaði á tveimur stórum kertum.
Úti var dimmt í lofti, og regnskýin héngu
yfir. Það var fjöldi fólks, kominn til að hlusta
á prestinn flytja húskveðjuna.
Það var komin slagveðurs rigning svo buldi á
húsinu. Inni blandaðist saman, hinn frískandi
ilmur af grenitrjá limi, sem dreift var um
húsið, og skar lyktin af kertaljósunum, ásamt
bleytu lyktinni af votum fatnaði fólksins, sem
inni var.
Þegar presturinn hafði lokið máli sínu, var
steinhljóð um stund í stofunni. Svo byrjaði
presturinn, og nokkrir með honum, að syngja
sálm. Lagið var afar langdregið og leiðinlegt.
Þegar söngnum lauk, var breiddur dúkur yfir
andlitið á líkinu, og lokið neglt á kistuna. Það
varð dauðaþögn aftur í stofunni, að undantekn-
um veikum ekka, sem heyrðist frá einhverjum
sem var að gráta. Iva sá sorgina, bitra og lam-
andi á tárvotu andliti Guttorms föðurbróður
síns. Andlit Jóa var einnig vott af tárum.
Blóðið hljóp fram í kinnar Iva. Það vai eins
og hann vaknðaf af draumi, og væri að reyna
að gera sér grein fyrir því, hvers vegna að
hann væri þarna staddur. Móðir mín! var rétt
komið fram á varir hans, hvað eftir annað.
Hann fann að einhver tók svo undurvingjarn-
lega í hendina á sér, það var Barbro. Hann
kipti hendinni að sér og stakk henm í vasa sinn.
Hann leit ekki einu sinni á hana, en hann
hugsaði til þess með sjálfum sér, að nú væri
hún eins einmana og hann.
Líkkistan var borin út, og sett á vagn, sem
var þakin sígrænu greni limi.
Jói gekk á undan, og bar tvö kerti með ljósi
á, til að lýsa hinni framliðnu leiðina út úr hús-
inu, eins og venja var, en þegar hann kom út
slokknaði á báðum kertunum.
Fólkið fór upp í vagnana, og líkfylgdin lagði
af stað, með hægð, ofan eftir veginum. Það
hélt stöðugt áfram að rigna. Það var byrjað að
hringja kirkjuklukkunum, líkhringingu, óreglu-
lega og hvellt. Vindurinn bar klukknahljóminn
í aðra átt, svo líkfylgdin heyrði aðeins óglögg
klukkuslög á stangli.
“Af jörðu ert þú komin, og” — mold og möl
féll ofan á kistuna — “að jörðu skaltu aftur
verða.”
Iva stóð berhöfðaður, með hattinn í hendinni,
og regnið rann ofan eftir andliti hans.
“Af jörðu skal líkami þinn aftur upp rísa.”
Hann horfði á stein sem var á næstu gröf,
hann sá að á hann hafði verið höggin þessi orð
— Hans Ivason Storgaarden. —
Hann gat ekki horft á legstað foreldra sinna
lengur, sneri sér frá, og gékk einsamall burt í
rigningunni.
Hann heyrði að það var farið að syngja aftur,
hann hélt áfram, burtu. .
“Hvað er þetta, kominn heim strax?” sagði
Ingri, alveg hissa. “Hvar er Barbro og Ola?”
“Þau koma seinna.” Hann fór inn og skifti
um föt, og var inni dálitla stund. Svo stóð
hann upp og fór út, og ráfaði til og frá úti í
rigningunni, eins og hann væri að ganga í
draumi. Það var komið logn, en helt áfram að
rigna.
Ingri var að mjólka, kýrnar og geiturnar. Iva
gekk til hennar og sagði:
“Ingri, eg verð að vera í burtu nokkra daga.
Eg verð að ná einhverju af dótinu mínu —”
“Úr kofanum við Svarthamarinn?”
“Já.”
“Þú ferð þó varla þangað í nótt,” sagði hún
og reyndi að brosa.
“Eg rata þangað.”
“Jæja, þú gerir auðvitað eins og þér sýnist.”
Hún horfði fast á hann. “Kannske að það sé
alveg eins gott —”
“Hvað?”
“Að þú gerir eins og þér sýnist.” Hún setti
ketil á eldinn og fór að blása að viðarkolunum.
“Eg veit ekki. Þú kærir þig líklega ekki um
það hvort sem er, en eg veit auðvitað ekki
hvað þú ert að hugsa fyrir ykkur, Ola vill
selja jörðina. Eg — hún kostar ekki mikið —
Hún leit sínum mildu bláu augum á hann.
“Kaupa þetta kot, er það sem þú meinar?”
spurði Iva.
“Fólk hefir búið hér áður, og haft nægilegt
fyrir sig.” Það var auðheyrt að spurning Iva
hafði sært tilfinningu hennar.
Iva teygði sig eftir rifflinum sínum, sem
hékk á veggnum.
“Þú getur ekki farið svona, þú verður að
borða áður þú ferð. Hún flýtti sér að setja
eitthvað á borðið, handa honum að borða. “En,
Jesús, Iva, barnið er óskýrt ennþá.”
Iva, sem var að fara út, leit til baka og sagði:
“Þú veist að eg ætla ekki að vera lengi í
burtu. Hugsaðu um þig sjálfa.” Þegar hann var
farinn, fór Ingri að sópa og laga til í herberg-
inu. Hún var óstyrk, og skjálfhent, og virtist
annars hugar, því hún gerði sama verkið, hvað
eftir annað.
“Guð minn góður,” sagði hún. “Hvað á eg
að segja vesalings barninu? Hvað á eg að segja
henni?”
Barbro kom rétt í þessu, og kallaði inn til
móður sinnar. “Er Iva inni, hefur hann komið
heim?”
“Hvar er Ola?” spurði Ingri.
“Hann varð eftir. Hann ætlar að vinna eitt-
hvað á Haugen á morgun, sagði hann”.
“Þér er bezt að flýta þér að skifta um föt,
þú ert sjálfsagt vot.”
“Eg get ekki skilið í hvað varð af Iva, fólkið
sá hann fara út úr kirkjugarðinum —”. Ingri
fitlaði við svuntuna sína með höndunum í hálf-
gerðu ráðaleysi. Hvernig, hvað átti hún að
segja henni?
“Fór hann upp til fjallanna, núna?”
“Hann talaði eitthvað um dýraveiðar- og að
hann ætlaði að ná einhverju dóti, sem væri
þar uppfrá. Hann sagðist mundi verða í burtu
nokkra daga. Sjáðu þetta,” Ingri tók eitthvað úr
barmi sér og rétti Barbro. “Hann sagði að þú
skyldir hafa þetta, þangað til hann kæmi aftur.”
Það voru fimm dollars.
Barbro tók ekki við því. Hún sneri sér frá
móður sinni, og fór til barnsins síns.
“Ætlarðu ekki að taka við því?” sagði Ingri
og strauk hendinni um vott hárið á Barbro.
“Hvað er þetta ertu að gráta? Barmð mitt, ertu
að gráta?”
Barbro rétti sig upp, með barnið í fangi sér.
“Nei, eg er ekki að gráta —” Hún horfði eins
og út í bláinn, þurrum og döprum augum.
Það ringdi í marga daga, þar til loksins að
létti upp með hvössum norðanvindi. Það hafði
snjóað á fjöllum og niður eftir fjallahlíðunum,
og sumstaðar niður á láglendið. Veðrið var
nístingskalt, og byrjað að frjósa Það var búið
að taka kýrnar inn, fyrir löngu, og ekkert af
skepnum var úti, nema geiturnar.
Ola var í skógi á hverjum degi, að höggva
við til eldiviðar, og mæðgurnar höfðu nóg að
gera heima. Þær myntust aldrei á Iva. Ola
hafði verið gramur út í hann fyrst eftir að hann
fór en svo forðaðist hann líka að minnast á
hann.
Barbro stóð stundum lengi og horfði til
skógarins og fjallanna í vestri.
Loks skall á fyrsti blindbylurinn, sem skefidi
alveg vfir lágreistu híbýlin þeirra. Loftið var
grátt, og snjóbreiðan huldi jörðina, svo langt
sem augað eygði. Á næturnar góluðu úlfarnir
allt í kringum húskofana.
Frosthörkurnar byrjuðu nokkru fyrir jól.
Litlu gluggarúðurnar urðu sem þykk íshella, og
eldinum var haldið lifandi í eldstæðinu, dag
og nótt, og dugði þó varla til að halda hlýju,
inni í kofanum. Frost reykur lá eíns og grá
móða á gólfinu og með öllum rifum í veggj-
unum. Það var altaf hálf dimt inni, og stöðug
reykjarbræla, af hálf votum og frosnum eldi-
viðnum.
“Á ekki að skíra barnið?” spurði Ola, einu
sinni.
“Iva sagði að við skyldum bíða með það, þang-
að til hann kæmi aftur.”
“Já, en hvenær verður það.”
“Hann verður áreiðanlega kominn fyrir jól-
in,” sagði Ingri.
“Heldurðu að það sé rétt að láta barnið vera
óskýrt, um þennan tíma árs?”
“Jæja, hvað ætlarðu að láta hann heita?”
spurði Ingri.
“Hefur þú hugsað um það Barbro?”
“Nei.”
“Getum við ekki kallað hann Matthías, eftir
pabba?” Ola varð dökkur í andliti.
“En getum við ekki kallað hann Hans, eftir
föður Iva?”
“Hann sagði mér einu sinni, að-hann skyldi
bera okkar nafn,” sagði Ola, og spýtti út úr
sér. Það var eins og hnífi væri stungið í
Barbro.
“Sagði hann það?”
Ingri leit á dóttur sína, sem leit undan.
“Er það ekki full heiðarlegt?” spurði Ola.
“Hvað finst þér Barbro?” spurði Ingri.
Undurlítið bros lék um titrandi varir hennar.
“Þú skalt ráða því, móðir mín,” sagði hún.
í næstu viku var barnið skírt. Nágranna-
fólkið frá Steinbrekka og Hagste kom yfir að
Flaten til að vera samferða Ingri og Oia til
kirkjunnar, og vera skírnarvottar. Barbro var
lasin og treysti sér ekki til að fara
Hún s|tóð í dyrunum og horfði á eftir fóikinu
feta sig áfram eftir þröngum og djúpum ferli,
gegnum snjóinn. Ola bar barnið á bakinu, og
Ingri fylgdi honum til að hafa sem bestar
gætur á barninu, bæði að hlúa að því, og sjá
um að umbúðirnar lægju ekki of þétt að and-
liti þess. Þegar þau voru komni í hvarf, fór
Barbro inn og lagðist upp í rúm. Hún var alveg
yfirkomin af gráti og harmi. Það var henni
ofurlítill hugarléttir að geta grátið í einrúmi,
þar sem engin augu horfðu á hana. Þar' sem
hún var ein með harma sína.
Það var komið kvöld, og dimman að falla
yfir. Hún hafði farið út til að sækja vatn handa
kúnum. Hún bar vatnið í tveimur tréfötum á
létta, sem hún hafði yfir herðar sér. Hún gekk
gætilega eftir hálum ferlinum, en skrikaði þó
oft, svo vatníð skvettist út. úr fötunum á fætur
hennar og pilsfaldinn, og fraus jafnóðum. Hún
var þreytt og svöng, hafði ekkert borðað allan
daginn. Hún setti niður föturnar sem snöggv-
ast til að hvíla sig. Snjórinn brendi hörund
hennar eins og eldur, þó hann væri ískaldur.
Þegar hún stóð upp skrikaði hún aftur, og
léttinn og vatnsföturnar þrýstu henni áfram
og ofan í snjóinn, þangað til að henni fanst
eins og taugarnar í hálsinum á sér mundu
slitna. Sár og lamandi verkur fór um allan
líkama hennar. Hún greip höndunum, eins og
ósjálfrátt á magann, og hún fann að hún var
að verða máttlaus og meðvitundarsljóg, henni
fanst hún vera að sökkva niður, niður í eitt-
hvað svo undramjúkt og óvanalegt.