Lögberg - 13.07.1944, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. JÚLÍ, 1944
, —.......lúgfaerg —
Geíið flt hvern íímtudag aí
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
, b95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
ÍUtanáskriít ritstjórans:
UDiTOR LtXJBERG,
6DÚ Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyriríram
The "LKÍg'nerg” is printed and publishea by
The Culumbia Press, jKÍmited, 6»& sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
‘ ‘ H unangsf lugur ”
Ljóðasafn ejtir Guttorm J. Guttormsson. 128
blaðsíður. Columbia Press Limited, Winnipeg
1944.
Það vekur að sjálfsögðu meira en algenga
athygli, er Guttormur J. Guttormsson, þessi
frumstæði Birkibeinn í skáldmennt íslendinga
vestan hafs, sendir út af örkinni nýja ljóðábók;
og þótt ýmislegt af því, sem þessi nýkomna bók
hans hefir til brunns að bera, eða jafnvel meiri
hluti þess, hafi birst í íslenzku vikublöðunum,
þá er það engu að síður góðra gjalda vert, að
fá kvæði þessi í heild, auk þess sem allmörg
þeirra, ásamt hinum og þessum lausavísum,
hafa eigi áður komið fyrir almennings sjónir.
Guttormur J. Guttormsson villir aldrei
heimildir á sjálfum sér; hann kemur ávalt til
dyranna eins og hann er klæddur, hvort heldur
sem hann yrkir bitur ádeiluljóð, eða markvissar
kýmnivísur; hrynjandi íslenzkrar tungu virðist
honum í blóð borin; hann er skáld hins skraut-
lega ljóðforms, eins og Sandy Bar mun jafnan
bera vitni um, og hann er jafnframt slíkur
íþróttamaður, að búningsfegurðin er hvergi gerð
á kostnað yrkisefnisins.
Guttormur skáld ber “heimalandsmót” tveggja
umhverfa; hann fellur í stafi yfir margþættum
menningarverðmætum hinnar stoltu stofnþjóð-
ar sinnar á Fróni, þó bakkarnir við Islendinga-
fljót verði honum á hinn bóginn, draumrænar
Furðustrendur með ný og ný svipbrigði; í skáld-
legu og styrku, samnefndu ljóði, kemst tveggja
heima skáldið þannig að orði:
“Bakka sína bjarkir þessar prýði,
Bol þeirra enginn telgi’ í nýja smíði.
Enginn særi rót né raski grunni,
Renni að þeim vatn úr lífsins brunni!
Andi þeirra ilmi loftið blandi,
Áfram renni fljót, en bakkar standi.
Sterkar greinar haldist fast í hendur,
Handabandi saman tengi strendur.”
1 kvæðinu “ísland”, bls. 9, þar sem skáldið
í vissum skilningi mælir fyrir munn margra,
sem eins og hann, eru fæddir veStra af íslenzk-
um stofni, falla honum orð á þessa leið:
“Ekki’ er það hjúkarnir, holtin
og hraunin, sem framast vér þráum.
Það er ekki ísland hið ytra,
sem einkum í huga vér sjáum.
Heldur hið andlega Island,
sem elskum vér tignum og dáum.”
Það kemur Guttormi skáldi auðsjáanlega að
góðu haldi við ljóðagerðina, hve hárnæmur
hann er á söng, og gagnkunnur hinum og þess-
um hljóðfærum; ef svo væri eigi, myndi hann
naumast hafa kveðið “Upprisan”, bls. 18, er lýk-
ur með þessum tveim eftirgreindum erindum:
- “Kvaddur er eg
Til kvæða fórnar
Á heimshljóma
Háaltari
Með frumskóga flautum
Og flúðahörpum,
Vinda belgpípum
Og vatnabumbum.”
•
“Leik eg á lýru,
Lágir eru tónar.
En kyngislungnir
Og kunna að eiga
Þátt í lífssöngva
Lögum nýjum
Við himinhnatta
Háttalykla.”
Glæsileg og mergjuð að ínnviðum og mál-
fari, eru kvæðin, sem helguð eru heimför séra
Ragnars E. Kvaran og frúar hans, og “Tweeds-
muir lávarður”, sem höfundur flutti við komu
hans til Gimli.
Hunangsflugur eru kostaverur, þó þær stingi
stundum all óþyrmilega, og að því leyti eiga
“Hunangsflugur” Guttorms sammerkt við hinar
raunverulegu nöfnur sínar; kvæðið “Korn”, sem
fjallar um kornsölubrask skýrir sig sjálft, en
því lýkur með eftirgreindu erindi:
“Það korn, sem eg átti um síðir var selt
en samt, þó mér fyndist það leitt,
það var ekki afhent og ástæðan til
sú ein, að það var ekki neitt.
Eg hafði ekki auðgast að öðru en því
að enda mitt fjárhættuspil.
En ábyrgð og geymsla og kaupskifti keypt
á korni, sem var ekki til.”
Kvæðið “Tréð”, bls. 60, er sígilt snildarverk;
það hefst á þessu erindi:
“í æskunni varst þú mitt einasta vígi
gegn öllUjþví lága, minn himnastigi,
Sem bar mig á grein upp af grein.
Og þá urðu landshornin, línan og deildin
Svo lítil að sást ekki annað en heildin,
Og heildin var eilíf og ein.”
að segja allar bygðir landsins
eru meðfram sjónum. Fáir munu
þeir íslendingar vera, sem aldrei
hafa staðið einhversstaðar á eyði-
strönd og horft á freyðandi öld-
urnar æða yfir fjörusandinn eða
lemja klettana, og hugsað líkt og
Byron, er hann orti þessar ljóð-
Iínur:
“There is a rapture on the lonely
shore,
there is society where none
intrudes
by the deep sea, and music in
the roar.”
Þetta ljóð er næsta táknrænt, eins og gleggst
kemur í ljós, þá síðasta vísan er krufin til
mergjar:
“Á meðan þinn jafningja’ eg freistaði að finna,
Og fann ekki neinn meðal trjánna hinna.
Þá skeði og loks kom í ljós,
Að staðar ei numið lét maður við morðið,
I mylnu þig sagaði niður í borðvið
Og gerði úr þér flór í sitt fjós.”
1 “Hunangsflugum” 'ær allmargt lausavísna,
sem nokkuð eru misjafnar að gæðum, þó sumar
séu hinar prýðilegustu, eins og sú, Til skálds:
“Samtíð kafar kingi snjós,
Köld á undanhaldi.
Framtíð vöknuð les við ljós
Ljóð þín inni í tjaldi.”
Um gömlu pólitísku flokkana farast höfundi
þannig orð í eftirfarandi vísu:
“Fylgi sníkja flokkar tveír,
Fárra en ríkra vinir.
Plata, svíkja og pretta þeir
Pólitíkar synir.”
Um kvæði Guttorms skálds leikur blær sannr-
ar karlmensku; og þótt vitað sé að höfundur
þeirra hafi eigi ávalt verið borinn á gullstól,
þá eru ljóð hans engu að síður laus við barlóm
og sjálfsaumkvun. Guttormur skáld gerir sjálfan
sig sjaldnast að yrkisefni; hann á úr nógu að
moða fyrir því.
“Hunangsflugur” Guttorms verðskulda víð-
lestur, enda mun þeim vafalaust verða tekið
með fögnuði.
Ljóðasafn þetta er hið vandaðasta að öllum
frágangi, og kostar í vönduðu bandi aðeins
hálfan annan dollar. *
Hin sérátœðu forlög
Íslands
Eftir Paul J. Halldórsson,
2450 Ester Ave., Chicago.
Á þessari árshátíð, sem vér Chicago-íslend-
ingar í félaginu Vísi, höldum undir beru lofti,
er það oss bæði gleði og heiður að vegsama hinn
mikla mann, Jón Sigurðsson, og minnast afmælis
hans ásamt þjóðbræðrum vorum heima á íslandi,
sem einmitt nú halda helgan fæðingardag hans
og alls þess, er hann táknar, um leið og þeir
fagna því að hafa hlotið fullt frelsi og algert
sjálfstæði. Vér bjóðum ísland velkomið í sam-
band hinna frjálsu þjóða, sem sjálfstæða systur-
þjóð Bandaríkjanna.
Til er fornt íslenzkt orðtæki, sem þannig
hljóðar: “Þrátt fyrir alt og alt er ísland bezta
landið, sem sólin skín upp á”.* Margir útlend-
ingar mun rengja sannleika þessara orða. Eg
efast ekki um að mikill meiri hluti hermanna
vorra muni segja eitthvað á þessa leið þegar
þeir koma heim eftir að hafa dvalið langdvöl-
um á íslandi: “Eg lofa sannarlega hamingjuna
fyrir að vera kominn í burt frá þessu eyðimerk-
ur landi.” Og þeir færa fram margar líkur
máli sínu til sönnunar. Það er óvistlegt land að
mörgu leyti og hefir fátt að bjóða, sem aðlað-
andi sé fyrir þá, sem heima eiga í hinum hlýrri
löndum og gróðursælli.
En í augum Islendinga, þeirra sem frá Is-
landi komu og jafnvel í hugsun annarar og
þriðju kynslóðar á landið yfir svo töfrandi
fégurð að ráða að það er unaðslegt og heill-
andi. Þeir elska hvern einasta þumlung af land-
inu frá hinum vogskornu ströndum upp á hæstu
jökultinda jafnvel hraunin og eyðimerkurnar.
Þeir elska hin heiðbláu fjöll, hinar straumhörðu
ár, hina djúpu og mjóu firði, hin hrikalegu
standberg, hinn hrynjandi foss, hin grænu engi
og heiðar, hin fiskisælu vötn, hinar fjölbreyttu
fuglahjarðir, hina tindrandi jökla, sem rísa eins
og risar upp úr hálendinu, miðnætursólina og
síkvikar öldur hins dularfulla hafs, er sífelt
skola strendurnar. Já, þeir elska alt þetta. Svo
*) Ólafur Grænlandsfari. (þýð.).
Fáir mun þeir, sem ekki hafa
staðið hrifnir og horft á mið-
nætursólina, þegar hún aðeins
hvarf um stundarsakir og birt-'
ist aftur örlítið lengra til hægri.
Á norðurhluta eyjarinnar, sezt
hún ekki sumstaðar í heila viku
um hásumarið. Þá má ekki
gleyma hinum óviðjafnanlegu
norðurljósum. Þannig er útsýnið
á íslandi, dýrðlegt og dásamlegt;
þótt það, ef til vill, jafnist ekki
á við sumt í öðrum löndum, þá
er það miklu fegurra á öðrum
sviðum. Það ríkir yfir sérstæðri
og hátíðlegri fegurð, sem jafnvel
birtist bezt og fullkomnast í hin-
um breytilegustu og tröllslegustu
myndum.
En þeir íslendingar, sem
þekkja sögurnar og hinar skáld-
legu bókmentir, sjá minjar og
myndir og sagnræna svipi hjá
hverri laut og hverjum hól eða
kletti. Þeir sjá ekki eniungis hið
efnislega landslag með öllum sín-
um sérkennum og einkennum,
heldur sjá þeir einnig í huga sér
svipi þeirra, sem í fjarri fortíð
áttu þar stjórn og starfssvið. ís-
land er söguríkt land þar sem
sagnir og sögustaðir blandast eða
vefjast saman og mynda þá óvið-
jafnanlegu fegurð, sem íslend-
ingar sjá þar og gleðjast af.
I mínum huga hefir ísland sér-
stakt aðdráttarafl — eg dái hinn
stórkostlega svip þess og þess
undraverðu sögu. I fyrsta lagi
dáíst eg að því að þessi örlitla
þjóð skyldi geta varðveitt líf
sitt og tilveru öld eftir öld og
miðlað heimsmenningunni því
tillagi sem raun varð á. Ibúar
íslands eru ekki fleiri en íbúar
hinna amerísku smáborga:
Elizabeth í New Jersey, Fort
Wayne í Ind,ana eða Sacramento
í Californiu.
Þá er það aðdáunarvert að
þessi örlitla þjóð skyldi stofna
lýðveldi, frjálsa stjórn með
ákveðnum lögum, einmitt á þeim
tímum þegar ekkert lýðræði
þekkist annarsstaðar. Svo var
fjarri því að nokkurt lýðræði
væri til að jafnvel var hvergi
nokkur fyrirmynd, sem hinir
hraustu Norðurlandamenn gætu
sniðið eða bygt eftir. Þeir vissu
ekkert um fyrirkomulag Grikkja
eða Rómverja, sem forfeður vor-
ir, Bandaríkjamanna, fóru eftir,
þegar þeir stofnuðu lýðstjórn
síná hér. Árið 930, þegar ísland-
ingar stofnuðu Alþingi að Þing-
völlum, hafði kristnin enn ekki
borist þangað norður; það er því
hér um bil víst að þeir gátu
ekkert vitað um Grikki né Róm-
verja. Samt sem áður stofnuðu
þeir lýðstjórnarríki — fyrirmynd
arlaust.
Þriðja atriðið, sem merkilegt
er í sambandi við ísland, til
forna, er það að á þeim tímum
sem myrkur og þekkingaleysi
hvíldi yfir allri Evrópu, þá var
þessi dverglitla þjóð að skapa
bókmentir, sem áttu það fyrir
sér að liggja að auka og auðga
heimsmenninguna. Skólar voru
stofnaðir og margir lærðir menn
söfnuðu saman sögum og Ijóðum
frá öllum Norðurlöndum í var-
anleg handrit, rituð á máli lands-
ins sjálfs — alþýðumálinu. I
öðrum löndum Evrópu var það
litla sem til var, ritað á latínu
eða grísku. Til dæmis byrjaði
Chaucer ekki að skrifa fyr eri
tveimur öldum seinna. Gullöld
Islendinga stóð því yfir á þeim
tíma, sem ekkert samstætt átti
sér stað í öðrum löndum Evrópu.
Margar ástæður hafa verið
taldar fyrir þessu gullaldar tíma-
bili í sögu íslands. — Sumir
telja það því að þakka að þetta
fólk var komið af beztu stétt
manna í Noregi, stétt sem heldur
kaus útlegð en ófrelsi undir harð-
stjórn Haralds hárfagra, sem
lagði undir sig alla smákonunga
á níundu öldinni. Aðrir halda
því, fram að ísland hafi ekki
byggst frá Noregi nema að
nokkru leyti. Margir, sem þangað
fluttu, hafi fyrst farið til brezku
eyjanna: Irlands,. Englands og
Skotlands, og blandast þar um
nokkurt skeið við ýmsar þjóðir
áður en þeir loksins hafi sezt að
á íslandi. Sumir sagnfræðingar
halda því fram að 30% af Is-
lendingum séu af írskum upp-
runa, Preston Bradey, prestur í
Chicago, heldur því fram í spaugi
að frægð Islendinga sé því að
þakka hversu mikið Sé í þeim
af írsku blóði.
Það er ekkert efamál að öll
þessi atriði hafa átt sinn þátt í
því að skapa dýrð sögualdarinn-
ar; en það er þó meira en lík-
legt að aðrar ástæður og enn
þá þýðingarmeiri hafi verið að
verki með þeim árangri, sem
af því varð. Mér finst líklegt
að lega íslands og afstaða þess
til anriara landa eigi hér nokk-
urn hlut að máli.
Margir fleiri Norðmenn urðu
eftir í Noregi og sannleikurinn
er sá að allur Noregur, Svíþjóð
og Danmörk voru ein og sama
þjóðin á þeim tímum, og voru
þær sameiginlega nefndar Norð-
menn.
Það er að vísu satt að sams-
konar menning þroskaðist í Nor-
egi um sama leyti og ef til vill
hefir það sama átt sér stað á
öðrum stöðum á Norðurlöndum,
en þrátt fyrir það blómgaðist
ekki sú hreifing á nokkrum stað
á Norðurlöndum í sama mæli og
á íslandi.
Öll Norðurlönd nú á dögum
skoða ísland sem vöggu menn-
ingar sinnar, og væri það ekki
íslandi að þakka, vissu menn
sáralítið um Norðurlönd á þeim
tímum. Af þessum ástæðum er
það að Svíar, Norðmenn og
Dariir bera sömu virðingu fyrir
Islandi og íslendingar sjálfir. Ef
þessi menningar alda á því að
tileinkast nokkurri sérstakri
þjóð, hví skyldi þá ekki finnast
meiri merki þessarar sögu menn-
ingar á þessum öðrum Norður-
löndum, þar sem miklu fleira
var fólk en á íslandi og þar sem
aðstaðan virtist vera miklu þægi-
legri fyrir menningar athafnir og
framfarir?
Langir tímar friðar og öryggis
hafa æfinlega verið grundvöllur
að menningar starfsemi.' Þetta
fólk, sem alt var þegar samein-
að af þessum sömu menningar
áhrifum, fann þetta eyðiland —
þessa eyðiey, þar sem það gat
lifað í friði án utan að komandi
áhrifa. Það var eitthvað í þessu
nýja umhverfi, sem smám saman
vandi það a^ gamla víkingaand-
anum og leiddi það til friðsam-
legra starfa. Þetta fólk hætti
ekki samgöngum og viðskiptum
við meginlandið, en það hugsaði
sér eftir eigin geðþótta án þess
að vera knúið .með ofbeldi til
þess að beygja sig undir utan
að komandi völd.
Skáld og sagnaþyljendur ferð-
uðust til útlanda, til Noregs,
Englands og annara landa Evr-
ópu; þeir gengú þar fyrir kon-
unga og jarla og fóru svo heim
aftur með nýtt efni í nýjar sög-
ur og ný ljóð.
Þannig var það að meðan kon-
ungar og höfðingjar börðust um
önnur Evrópulönd gátu lærðir
menn á íslandi unnið í ró og
næði á hinni afskektu eyju án
þess að vera ónáðaðir eða áreittir
af nokkrum. Það var tvent, sem
verndaði þá: 1 fyrsta lagi hið
víðáttumikla og hættulega haf,
sem aðgreindi þá frá Evrópu og
varði þá ofsóknum eða ásóknum,
og í öðru lagi sú skoðun að land-
ið væri gróðursnautt og næstum
því óbyggilegt; ræningjar og
herkonungar héldu því að þang-
að væri lítið að sækja og þar
fátt að finna. Þeir héldu því
skipum sínum til suðurs, þar sem
loftslag var mildara og löndin
auðugri.
Þannig voru þeir fríir og frjáls
ir að starfa í næði í hálfa fjórðu
öld, og leggja óáreittir grund-
völlinn að framtíð sinni. Fyrsta
öldin sem lýðræðið varði var
kölluð Söguöldin. Sá tími var
sannarlega ekki laus við óeirðir
og hryðjuverk; en hún var nokk-
urs konar brú yfir djúp tímans
frá Víkingaöldinni til kristninn-
ar. Önnur öldin var kölluð Frið-
aröldin, meðan hún varði ríkti
friður og ró og lærðir menn
gátu gefið sig alla við vísindum,
bókmenntum og skáldskap. Á
þessu tímabili var kristni lög-
tekin. Á þriðju öld þessa tíma-
bils blómgaðist skáldskapur og
sagnaritun, er á seinni helmingi
hennar hnignaði öllum menning-
ar- og friðarstörfum og endaði
með því, sem kölluð var Sturl-
ungaöldin; þá ríkti fjandskapur
og flokkadráttur, uppréistir og
blóðsúthellingar og gullaldar-
tímabilið endaði með því að Is-
lendingar töpuðu frelsi sínu árið
1364.
Þannig var það hér eins og
altaf á sér stað að frelsi og lög-
hlýðni leiddi af sér frið og far-
sæld en hryðjuverk og ofbeldi,
sem leiddi til útlendra yfirráða
hafði í för með sér hnignun og
eyðilegging.
Eitt af því sem leiddi af sér
bókmentaafrek íslendinga var
það að þar var engin lénsstjórn.
Á þeim tímum var aftur á móti
lénsfyrirkomulag um alla Evr-
ópu. Því var þannig varið að
þjóðfélagið brotnaði alt upp í
smádeildir til sjálfsvarnar, þeg-
ar miðstjórnin "brast og engin
vörn var lengur gegn ribböldum
og óaldarseggjum.
Fólkið lét af hendi öll yfirráð
til héraðshöfðingja, sem átti að
vernda það, ef á þurfti að halda.
Þar var nokkurskonar miðstöð,
er kölluð var kastali til varnar
í ásóknum úr öllum áttum.
Slíkar stofnanir gátu ekki skap
að sameiginlegan þjóðlégan anda
og þess vegna var ekki um nein-
ar þjóðlegar bókmentir eða
menningu að ræða. ísland slapp
við þetta fyrirkomulag, vegna
þess hve afskekt það var, og við
alla þá ógæfu, sem því fylgdi.
Þegar ísland tapaði sjálfstæði
sínu, ríkti þar lengi myrkur og
andleg nótt, þrátt fyrir það þótt
þjóðin aldrei sliti að fullu og
öllu samband við hina liðnu tíð
ljóss og menningar — jafnvel
ekki þegar allra dimmast var og
skórinn krepti mest.
En á þessu dapra tímabili töp-
uðust flestar sögurnar og
fundust ekki aftur fyr en á 17.
og 18 öld. Það var að ekki fyr
en á 19. öldinni að hinn forni
andi reis upp að nýju, þótt þess
megi geta að Magnús Stephen-
sen reyndi að hefja nokkrar um-
bæíur og blása menningaranda í
þjóðlíf Islendinga á grundvelli
þjóðvakninga stefnunnar í Evr-
ópu á 18. öldinni.
En nútíðar ísland á endurvakn-
ing sína að þakka Bjarna Thor-
arensen, sem byrjaði ásamt Jón-
asi Hallgrímssyni að yrkja vakn-
ingarljóð og örva íslendinga til
þess að leita sjálfra sín í alvöru.
Þótt einkennilegt sé hófst þessi
hreifing með rómantísku stefn-
unni á Þýzkalandi.
Menning 18. aldarinnar náði
hámarki sínu með stjórnarbylt-
ingunni á Frakklandi og í Banda
ríkjunum. En í stað þess að leiða
af sér hernaðarlega stjórnarbylt-
ingu á Þýzkalandi, varð rireif-
ingin þar til þess að vekja sterka
þjóðernisæsingu og uppreist
gegn allri erlendri yfirdrottnun.
Þessi hreifing breiddist út til
Danmerkur og þaðan til íslands.
Frá þeim tíma og fram á þennan
dag hafa Islenzk skáld og rit-
höfundar aðallega valið sér ís-'
land og fornsögu þess að umræðu
efni; kennir þar heitrar og á-
kveðinnar eggjunar og er allra
krafta neytt til þess að vekja
þjóðina og hefja hana.
Eggjanirnar hafa oftast náð há-