Lögberg - 31.08.1944, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. ÁGÚST, 1944
Richard, Evelyn Byrd:
Flogið yfir Norðurpólinn 1 926
Flugvélin vóg um 10,000 ensk
pund, er hún þaut eftir braut-
inni, sem við höfðum rutt fyr-
ir hana. Skaflarnir framundan
fóru að nálgast ískyggilega, en
við lentum þó ekki í þeim, því
að skyndilega hófst flugvélin á
loft. Ævintýrið mikla var hafið!
Niðri á jörðunni voru féiag-
ar okkar. Þá hafði alla langað
til að komast með flugvélinni
og höfðu að vonum orðið fyrir
vonbrigðum, en það reyndist ó-
mögulegt. En nú fögnuðu þeir,
enda þótt þeir ættu þess ekki
kost að fá að njóta ævintýris-
ins með okkur. Þeir hlupu á
eftir flugvélinni, böðuðu nand-
leggjunum af kátínu og þeyttu
höfuðfötum sínum hátt í loft.
Meðan eg lifi mun eg aldrei
gleyma þessari sjón eða þessum
ágætu piltum. Það var þeim að
þakka, að við gátum nú reynt
að komast til Norðurheims-
skautsins.
Mánuðum saman hafði verið
unnið sleitulaust að undirbún-
ingi fararinnar. Allt hafði verið
gert, sem hægt var, til þess að
auka öryggi okkar, ef eitthvað
kæmi fyrir á leiðinni, en jafn-
framt hafði verið unnið að því,
að tryggja það, að sem mestum
vísindaárangri yrði náð, ef okk-
ur auðnaðist að komast alla
leið.
Við höfðum meðferðis lítið
stuttbylgjutæki, sem notaðist
við rafstraum frá handsnúnum
dýnamó, ef svo illa skyldi tak-
ast til, að við neyddumst til að
lenda á ísnum. Amundsen hafði
fært okkur að gjöf lítinn hand-
sleða, sem nægði fyrir vistir
okkar og fatnað, ef við neydd-
umst til að reyna að ganga til
Grænlands. Við höfðum tíu
vikna vistabirgðir meðferðis.
Þær voru fyrst og fremst
“pemmican”, sem er búið til úr
söxuðu, þurrkuðu kjöti, feiti,
sykri og rúsínum, en til bragð-
bætis höfðum við súkkulaði,
brauð, te, þurrmjólk, súkkulaði-
duft, smjör, sykur og mjólkur-
ost. Eins og sjá má, átti ekki að
láta okkur skorta hitaeiningar,
ef illa færi.
1 farangri okkar var auk þess
gúmmíbátur, sem ætlaður var
til að fara yfir vakir og rennur
í ísnum, ef við yrðum að nauð-
lenda, fatnaður úr hreina-,
bjarna- og selskinnum, stígvél
og vettlingar prímus, riffill
haglabyssa, skammbyssa og
skotfæri, tjald, hnífur, öxi, sára-
umbúðir og lyf, og reyk^prengj-
ur, til að gefa merki, ef okkar
yrði leitað. Allt var þetta útbúið
með það fyrir augum, að það
tæki sem minpst rúm.
Astæðan ’fyrir bví, hvað við
urðum að gera ráð fyrir langri
skiljanlegra, hvernig hún hafði
heillað marga fræga menn til
sín, svo að þeir áttu þaðan ekki
afturkvæmt. Það hlakkaði í
okkur, en okkur varð hugsað
um það, að í fyrsta skipti í sög-
unni gæti agnsmáar mannverur
virt fyrir sér þessa töfra og
kynnzt leyndardómum þeirra,
án þess að láta þá ná valdi yfir
sér.
Kannske! Það var enn of
snemmt að fullyrða nokkuð um
þetta eða hrósa sigri, því að ef
við neyddumst til að lenda, þá
gat hæglega farið illa.
Það var því ekki nema eðli-
legt, að við Bennett skyldum
hugleiða það, hvort okkur
mundi ætlað að komast aftur til
litlu eyjarinnar, sem við vorum
nú að fara frá, því að allir þeir
flugmenn, sem höfðu reynt að
fljúga yfir heimsskautið á und-
an okkur, höfðu týnt lífinu eða
sloppið nauðulega úr greipum
dauðans.
Enda þótt okkur væri fyrst
og fremst nauðsynlegt að finna
heimsskautið, til þess að fara
ekki fýluför, var það þó enn
nauðsynlegra frá því sjónar-
miði, að annars kostar gátum
við að líkindum ekki fundið
Svalbarða aftur, því að í sjálfu
sér var eyjan ekki stærri en nær
ósýnilegur díll. Við mundum
ekki geta fundið eyjuna, ef við
vissum ekki nákvæmlega hvar
við værum staddir, er við snér-
um aftur. Við urðum að gæta
þess með ýtrustu nákvæmni, að
okkur ræki ekki af leið, stefna
okkar væri alltaf hárrétt, því að
líf okkar var undir því komið.
Flug yfir ísbreiðum Norður-
heimsskautsins er svipað sigl-
ingu á úthafi, því að ekki verð-
ur ráðið af neinu því, sem flogið
er yfir, hvar flugvélin er stödd
Menn verða þá eingöngu að
reiða sig á sól, tungl og stjörn-
ur. Sjómenn nota sextantinn til
þess að reikna út hæð einhvers
þessara þimintungla yfir sjón-
deildarhringnum. Síðan er tek-
ið til við flókna útreikninga,
sem taka klukkustundir og er þá
búið að finna stöðu skipsins,
einhversstaðar á hugsaðri línu.
En það er ekki altaf hægt að
reiða sig á sjóndeildarhringinn
á heimsskautinu, sakir þess hve
ísinn er ójafn og hleðst upp í
hrauka og hrannir. Við höfum
því sérstaklega útbúið tæki, sem
gerði okkur unnt að finna hæð-
ina, án þess að nota sjóndeild-
arhringinn til marks. Notaðist
eg við sama tækið, sem við höfð-
um smíðað fyrir Atlantshafsflug-
ið 1919.
Þarna kom það líka til greina,
að ef flugmaður á að verja heilli
klukkustund til að reikna út
útivist, ef við yrðuril að nauð-
lenda á ísnum, var sií, að við
mundum ekki getað snúi§ aftur
til Svalbarða, vegna þinna
ströngu hafstrauma, sém ^áða
ísrekinu. Við yrðum því að
reyna að komast til Etah \á
Grænlandi og drepa þar seí^
bjarndýr og moskusnaut til
matar, til þess að geta lifað hina
löngu heimsskautanótt.
Jafnskjótt og við vorum
komnir á flug, hækkuðum við
okkur upp í 2000 fet, til þess að
geta tekið rétta stefnu af fjöll-
um Svalbarða. Við höfðum flog-
ið upp við Konungsflóa og við
okkur blöstu nú hrikaleg, tígu-
leg fjöll, hulin snjóskikkju sinni
niður að rótum. Er við höfðum
tekið rétta stefnu norður, flug-
um við út yfir sjóinn og áður en
varði, var' hafísbreiðan fyrir
neðan okkur. ísinn var miklu
nær landi en okkur hafði grun-
að og í austurátt var hann vart
meira en steinsnar undan
ströndinni.
Við horfðum út yfir ísbreið-
stöðu flugvélar sinnar, verður
hann í 100 mílna fjarlægð eða
meira frá staðnum, sem útreikn-
ingarnir sýna, þegar þeim er
loksins lokið. Hann verður því
að geta reiknað stöðu sína á ör-
skömmum tíma, ef eitthvað
gagn á að vera að útreikningn-
um.
Vvið þekktum eina slíka reikn-
ing£2ðferð, þar sem menn hag-
nýta Vér skilyrði, sem einungis
eru fyifir hendi við heimsskaut-
in. Sú d^ferð er með þeim ágæt-
um, að nPúrin losna við megnið
af öllum-V^ikningum og staðan
er fundin fáeinum mínútum.
Eg hafði læflt þessa aðferð hjá
manni einumf í sjómælingadeild
ameríska flo*ans> en höfundur
hennar var bnezicur maður.
Við urðum T^ð stýra í hánorð-
ur, eða eins r\ærri því og unt
var. En það v£Ír ekki hægt að
notast við venjlulegan áttavita,
til að finna réttV stefnuna, því
að áttavitinn sfefrur a sigul-
skautið, sem er * Boothia-skaga
í Kan$da, rúmliga .1000 mílur
Óvinaskip liggur á hliðinni í höfninni Gaeta á ítalín, þegar
Bandaríkjamenn tóku höfnina 5. júní 1944.
ulskautið, þá mundi hægur
vandi að finna stöðu sjálfs
Norðurheimsskautsins með út-
reikningum, hvar sem maður
væri staddur á íshafinu. En þar
kemur það til greina, að margs-
konar skilyrði á hverjum stað
hafa einnig nokkur áhrif á átta-
vitanálina, svo að aðeins er
hægt að finna með tilraunum,
hversu skekkjan er mikil frá
réttri stefnu á hverjum stað.
Þarna norður frá höfðu eng-
ar slíkar tilraunir verið gerðar,
svo að við vissum ekkert, hvern-
ig áttavitinn mundi hegða sér
þar. Enn bættist það við, að svo
norðarlega er segulafl jarðar-
innar svo lítið, að áttavitanál-
in sýnir ekki stefnubreytingu
flugvélarinnar fyrr en seint og
síðar meir og henni hættir til að
snúast meira en hún á að gera,
þegar hún er komin af stað á
annað borð.
Hinn ágæti “gyroskop”-átta-
viti kemur heldur ekki að haldi
hér, því að þegar svo norðarlega
er komið, hefir ás hans tilhneig-
ingu til að standa upp á end-
ann.
Þarna var því ekki nema í eitt
hús að venda — treysta ein-
vörðungu á sólina. Til þess not-
uðumst við við sólaráttavita.
Tæki það hafði verið sérstak-
lega smíðað fyrir leiðangur okk-
ar árið 1925 af manni, sem heit-
ir Albert H. Bumstead og er að-
alkortagerðarmaður landfræði-
félagsins í Bandaríkjunum.
Hika eg ekki við að fullyrða, að
án þessa tækis hefði okkur ekki
auðnast að finna pólinn, og það
er jafn vafasamt, hvort við
hefðum fundið Svalbarða á
heimleiðinni.
Það liggur í augum uppi, að
sólar þurfti að njóta, til þess
að við gætum notað þennan
áttavita. I^ann byggist á þver-
öfugum grundvelli við sólúr-
ið, sem notað hefir verið frá
aldaöðli. Það byggist á því, að
maður veit hvar áttirnar eru og
skugginn, sem sólin varpar, seg-
ir þá til um það, hvað tíman-
um líður. Þegar sólaráttavitinn
er notaður, veit maður hvað
tímanum líður og skugginn,
sem sólin varpar, er geislar
hennar falla á vísi klukku, sem
sýnir tuttugu og fjórar klukku-
stundir, segir til um stefnuna.
En þá varð líka að gæta
þeirra áhrifa, sem vindurinn
hafði, og gera ráð fyrir þeim.
Það má segja, að flugvél sé í
rauninni hluti af vindinum, al-
veg eins og skip í straumi flýt-
ur með hraða þans. Það er rétt
að taka dæmi þessu til skýring-
ar: Ef vindúr, sem fer með 30
mílna hraða á klukkustund,
blæs þvert á stefnu flugvélar-
innar, ber hann flugvélina 30
mílur til annarar handarinnar á
höfðum smíðað fyrir fyrsta Atl-
antshafsflugið.
Við notuðumst við rekmælinn
í gegnum hlemm, sem var á
gólfi flugvélarinnar og höfðum
komið öllu svo fyrir í aftari
klefa hennar, að þar var nægi-
legt olnbogarúm til að athafna
sig eins og nauðsynlegt var, þeg-
ar unnið var að mælingum og
útreikningum. Auk þess var
komið þar fyrir stóru korta-
borði.
Þar sem það var höfuðnauð-
syn, að við vissum svo nákvæm-
lega hvað tímanum liði, að ekki
skeikaði, höfðum við meðferðis
tvö kronometer, sem eg hafði
haft í herbergi mínu vikum
saman. Eg vissi hvað rétt þau
gengu, svo að ekki skakkaði
nema einni sekúndu. Svo virðist
sem kronometrum hætti til að
seinka, þegar þau eru í kulda.
Með þetta í huga höfðum við
haft nánar gætur á því, hversu
mikið þeim seinkaði í frosti.
Eg hefi aldrei á ævinni verið
eins önnum kafinn og fyrstu
mínúturnar, sem við vorum á
flugi þarna yfir hvítri auðninni.
Enda þótt við bærum fullt
traust til mælitækja okkar og
aðferða, hafði okkur ekki gef-
izt tækifæri til að reyna þær
yfir Ishafinu. Fyrst miðuðum
við norðurátt frá fjallstindi ein-
um á Svalbarða og kom miðun-
in vel heim við það, sem sólar-
áttavitinn sýndi. Eg hafði ó-
skorað traust á honum.
Fjöllin að baki voru sýnileg í
allt að 100 mílna fjarlægð. Sólin
glampaði á snæviþöktum hlíð-
um þeirra. Þau voru síðasti
tengiliður okkar við menning-
una. Framundan lá óvissan og
hið ókunna, svarið við spurn-
ingum okkar.
Við Bennett skiptumst á að
stýra flugvélinni. Hann var við
stjórn fyrsta kastið og af ein-.
hverjum óskiljanlegum orsök-
um sveigði flugvélin hvað eftir
annað af réttri stefnu, til hægri.
Bennett leit um öxl sér til mín,
í gegnmu dyrnar, sem voru
milli stjórnklefans og aftari
klefans, þar sem eg sat og vann
af kappi. Ef eg komst að þeirri
niðurstöðu, að hann héldi ekki
réttri stefnu, gaf eg honum til
kynna með bendingum, hvernig
hann ætti að stýra. Eg athugaði
vindhraðann á þriggja mínútna
fresti og sömuleiðis flughrað-
ann, til þess að komast strax
að því, ef einhver breyting yrði
á vindáttinni og gera þá ráð-
stafanir til að vinna gegn áhrif-
um þess.
Hvor okkar félaganna hafði
þrenna hanzka og varð eg. í sí-
fellu að hafa hanzkaskipti, eftir
því, hvað eg var að gera, en
stundum var eg þó hanzkalaus,
þegar eg þurfti að skrifa eitt-
hvað eða reikna út á kortinu.
vélinni, vegna athugananna. En
eg tók strax eftir því, og fór
gætilega framvegis. Venjulega
þarf kal ekki að vera hættulegt,
ef menn verða þess varir þegar
í stað og koma blóðmu á hreyf-
ingu út í hinn kalda hluta lík-
amans. En við höfðum líka til
vonar og vara skinnhúfur, sem
huldu allt andlitið.
Við höfðum tvo sólaráttavita.
Annar var fastur við hlemm í
loftinu á aftara klefa flugvélar-
innar, þar sem eg gerði alla
leiðarreikningana. Hinn var
hreyfanlegur, laus og liðugur,
svo að þegar vængurinn
skyggði á áttavitann, sem festur
var við hlemminn, gat eg farið
með hann fram í stjórnklefann
og notazt við hann þar.
Við og við tók eg einnig sólar-
hæðina með sextantinum til
frekari fullvissu. Er eg var að
öllu þessu, var mér hugsað með
þakkláturm huga til ameríska
flotans, fyrir það hve hann gerir
miklar kröfur til kuryiáttu yfir-
manna sinna. Eg var líka feginn
því, að eg hafði lagt það á mig
að læra mjög ýtarlega að gera
leiðarreikninga fyrir flugvélar.
Er eg var loksins búinn að
ganga úr skugga um það, að við
værum á réttri leið, gaf eg mér
fyrst tíma til þess að virða fyrir
mér ísbreiðuna, sem hafði vakið
forvitni mína frá því að eg var
smástrákur í skóla. Við flugum
í 2000 feta hæð og sáum um 50
mílur til beggja handa. Hvergi
sást til lands. Skyggnið var svo
gott, að við mundum hafa get-
að greint fjallatindana, ef land
hefði verið í 100 mílna fjar-
lægð.
ísinn hafði hlaðizt upp í
garða, sem lágu um auðnina
þvera og endilanga, en á milli
virtust vera sléttir jakar, sem
auðið mundi að lenda á. En þeg-
ar flogið er í 2000 feta hæð, er
ógerningur að greina þetta svo
vel, að óyggjandi sé.
Garðarnir, sem við sáum,
mynduðust af því, að straumur
hafði þrýst jökum saman, svo
að rendur þeirra hlóðust upp.
Sumir þessir garðar voru allt
að 60 fet á hæð, en meðalþykkt
íssins er aðeins fjörtutíu fet. Eg
fann til meðaumkunar með hin-
um hugprúðu mönnum fyrri
tíma, sem höfðu lagt í að ganga
til pólsins um þessa ófæru.
Við flugum yfir rennur, sem
rifnað höfðu í ísinn við hreyf-
ingar hans. Það eru þessar renn-
ur, sem eru svo hættulegar fyrir
þá, sem ferðast fótgangandi um
ísinn. Þeir geta átt það á hættu
á hverri stundu, að ísinn opnist
og kolgrænt hafið gleypi þá.
Eg fór nú að hyggja betur að
vindinum, því að eg vissi, að öll-
um, sem hafa hug á því, að
stofna til flugferða yfir pólinn,
leikur mjög «hugur á því að
kynnast öllu, sem að því lýtur.
Við urðum einskis* varir, sem
væri flugi óhagstætt hvað það
snerti. Við urðum ekki varir við
nein “loftgöt”. Kom það okkur
ekki á óvart, því að flatneskja
íssins og kuldinn stofnuðu ekki
til neinna loftstrauma, eihs og
svo algengt er yfir meginlandi.
Eg vil þó ekki fullyrða neitt um
það, hvernig okkur hefði vegn-
að í heimsskautastormi. En það
var okkur til mikilla hagsbóta,
að við vorum þarna á ferð að
vorlagi og bjart var allan sólar-
hringinn.
Það var nú kominn tími til
þess eg hvíldi Bennett aftur frá
flugvélarstjórninni. Það var þó
ekki einvörðungu til þess að
hann gæti teygt úr sér, heldur
og til þess, að hann gæti hellt
benzíni á geymana úr 20 lítra
dunkunum, sem var hrúgað upp
meðfram öllum veggjum í aft-
ari klefanum. Dunkunum var
varpað útbyrðis jafnóðum og
þeir voru tæmdir, til þess að
létta flugvélina, enda þótt lítið
munaði um hvern einn.
an haft gætur á því, að eg héldi
réttri stefnu.
Eg hafði nægan tíma til þess
að virða íshelluna gaumgæfilega
fyrir mér. Eg var að svipast um
eftir einhverju lífsmarki, bjarn-
dýri, sel eða fuglum, en varð
einskis vísari.
Einu sinni, er eg leit út um
annan hliðargluggann, rakst
annar handleggur minn í eitt-
hvað, sem var í vinstra brjóst-
vasa mínum. Vasinn fullur af
verndargripum!
Nú tel eg mig alls ekki hjá-
trúarfullan mann, en sannleik-
urinn er sá, að enginn land-
könnuður leggur nokkuru sinni
upp í ferð, án þess að hafa slíka
gripi í fórum sinum. Meðal
verndargripa minna var minn-
ingarpeningur, sem vinur minn
einn hafði gefið mér. Unnusta
hans hafði gefið honum pening-
inn og hánn vonaði, að hann
gæti orðið mér til gæfu. Auk
þess hafði eg þarna örsmáa
skeifu, sem frægur járnsmiður
hafði smíðað. Loks hafði eg í
vasanum smápening, sem Peary
hafði látið sauma í föt sín, er
hann lagði upp í göngu sína til
N orðurheimsskautsins.
Bennett tók aftur við stjórn-
inni, er hann var búinn að hella
á benzíngeymana og áætla
eyðsluna. Eg fór aftur í hinn
klefann og hélt áfram sífelld-
um athugunum og útreikning-
um. Eg leit svo mikið niður á
snjóinn, að eg fékk sem snöggv-
ast snert af sólblindu. Eg hafði
meðferðis sólgleraugu, en hafði
ekki haft gætur á því að setja
þau upp.
Tvisvar á næstu klukku-
stundum leysti eg Bennett af
við stýrið. Er eg tók við af hon-
um í fjórða sinn, brosti hann i
kampinn um leið og hann gekk
aftur í aftari klefann. “Eg vildi
heldur hafa Floyd fyrir föru-
naut”, hugsaði eg þó, “en nokk-
urn mann annan í öllum heim-
inum.”
Okkur bar nú yfir þann hluta
auðnarinnar, sem mannleg augu
höfðu aldrei litið áður. Tilfinn-
ingar landkönnuðarins báru til-
finningar flugmannsins ofur-
liði. Eg fann til hrifningarinnar,
sem þeir menn þekkja, er líta
í fyrsta sinn ókunna stigu, en
þó er svo erfitt að lýsa með
orðum. Á þessum augnablikum
fannst mér eg hafa hlotið full
laun alls erfiðis míns og strits.
Takmark okkar var einhvers
staðar handan við blikandi
sjóndeildarhringinn. Við horfð-
um niður á 25.000 ferkílómetra
af óþekktu yfirborði jarðarinn-
ar, sem enginn hafði séð eins
vel og við í þetta sinn. Eg sá
hilla undir ókunna strönd og
gnæfandi fjallatinda út við
sjóndeildarhringinn, en þegar
nær dró sá eg, að þetta voru
aðeins skýjabólstrar, sem hlað-
izt höfðu upp.
Andartak fór eins konar seið-
ingur sigurvímu um mig allan.
Ef eg gæti lýst tilfinningum
mínum á þessu augnabliki, þá
væri jafnframt svarað spurn-
ingunni, sem svo oft er varpað
fram: “Hvað er þetta heims-
skautaæði, . sem hrífur svo
marga menn?”
Sólin skein í heiði og brosti
til okkar. Gæfan var sannarlega
hliðholl okkur þenna dag, því
að ef sólar hefði ekki notið, þá
mundi leit okkar að pólnum
hafa verið fyrirfram árangurs-
laus.
Til hægri handar skein sólin
á þær slóðir, þar sem Nansen
hafði háð hetjubaráttu sína fyr-
ir fjölmörgum árum. Til vinstri
hafði Peary og margir aðrir
reynt að brjótast norður. Og
hérna vorum við, sem nálguð-
umst takmark óska okkar með
tign og glæsileik arnarins og
með næstum hundrað mílna
hraða á klukkustund.
Þegar eg tók aftur til ó-