Lögberg - 31.08.1944, Blaðsíða 4

Lögberg - 31.08.1944, Blaðsíða 4
4 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. ÁGÚST, 1944 . ^.-■■■H.ögfaerg £ GeíiB út hvern fimtudag af THE COLUMBIA PRESS, LIMITED , 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba ]• Utanáskrift ritstjórans: I; EDITOR LÖGBEKG, 695 Sargent Ave., Winnipeg Man. Editor: EINAR P. JÓNSSON !’ Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram The "Lfigberg” is printed and published by • Tne Columbia l’ress, Limited, 695 Sargent Avenue ' Winnipeg, Manitoba PHONE 86 327 Göfugir geálir Sennilega hefur flestum Vestur-íslendingum hlýnað um hjartarætur þegar þeir fréttu að hinn ný-kjörni forseti Islands, Sveinn Björns- son væri væntanlegur til Vesturheims, sem gestur Roosevelts forseta. Þótt vér Séum borg- arar þessara Vesturheims landa, þá eru tengsl vor við ættlandið svo náin og sterk að vér erum tiliinnirtganæmir fyrir öllu því, seir/ snertir íslenzku þjóðina. Vér gleðjumst og finn- um til metnaðar ef stofnþjóð vor er heiðruð á einhvern hátt, en með þessu vináttuboði frá forseta hinnar voldugu Bandaríkjaþjóðar er íslenzku þjóðinni sýnd viðurkenning og mikill sómi. Það ber og öllum saman um, sem til þekkja, at þessi æðsti fulltrúi íslenzku þjóðarinnar, sem þjóðin svo einhuga hilti á Þingvöllum 17. júní s. 1. sé slíkum kostum búinn að hann muni efla hróður þjóðar sinnar hvar sem hann fer. í för með Sveini Björnssyni forseta er utan- ríkisráðherra, Vilhjálmur Þór og komu þeir til Washington um miðja síðastliðna viku. Engar upplýsingar eru fyrir hendi um það hvaða mál hafi verið til umræðu á fundi þessum, en senni- lega mun hafa verið rætt um ráðstafanir við- víkjandi Bandaríkjahernum á íslandi og her- stöðvum þeirra þar. í útvarpinu á laugardaginn var skýrt frá því, að í viðtali við blaðamenn hefði Sveinn Björns- sop forseti og Vilhjálmur Þór látið svo ummælt að Bandaríkin hefðu aldrei farið fram á að hafa herstöðvar á Islandi á friðartímum og þeir væntu þess að Bandaríkin myndu efna þau loforð sem gefin voru í samningunum 1941, að taka allan her sinn frá íslandi, að stríðinu loknu. Þeir tóku það jafnframt fram að það væri engin efi í þeirra huga um það, að Banda- ríkjaherinn myndi fluttur frá Islandi, strax og hættunni á þeim stöðvum væri aflétt en hvenær það yrði væri fyrir Bandaríkin að ákveða. Þegar stríðinu í Evrópu væri lokið myndi þörf fyrir Bandaríkjaherliðið á stríðsstöðvun- um í' Kyrrahafinu, Eins og eðlilegt er hafa þessir forustumenn hins ný-stofnaða lýðveldis mörgu að sinna um þessar mundir og munu þeir því ekki koma því við að heimsækja Vestur-íslendinga hing- að -þar sem þeir eru fjölmennastir, en slíkir gestir hefðu verið oss hér einkar kærkomnir. Ríkisstjórn Islands hefur sýnt oss þann höfð- ingsskap að bjóða nokkrum Vestur-Islending- um til New York á fund þessara góðu gesta. Voru boðnir aðallega fulltrúar frá þeim stofn- unum sem barist hafa fyrir því að vernda ís- lenzkt þjóðerni hér í álfu, og treista sambandið milli Islendinga hér og heima. Voru það rit- stjórar íslenzku blaðanna, forustumenn frá kirkjufélögunum, forseti Þjóðræknisfélagsins og ræðismenn íslands. Er þetta enn einn vottur um þann góðhug, sem heimaþjóðin ber til vor Vestur-íslendinga. Hún reynir á allan hátt að sýna oss sóma. Samúð bræðra vorra á íslandi og hinn vaknandi áhugi þeirra fyrir þjóðræknis- málum vorum, hlítur að efla oss í baráttu vorri, þessari ströngu þjóðræknisbaráttu sem vér höf- um nú háð í sjötíu ár. Vér fögnum hinum virðulega íslenzka þjóð- höfðingja og fylgdarmanni hanpí utanríkis- málaráðherranum og bjóðum þá velkomna til Vesturheims. ' Nýr þjóðsöngur Oft hefur verið minst á það í ræðu og riti, bæði austan hafs og vestan að þörf væri á því að íslendingar eignuðust nýjan þjóðsöng. I síð- asta Tímariti Þjóðræknisfélagsins skrifaði rit- stjórinn ýtarlega grein um þetta mál. Er “Ó, Guð vors lands” talið of erfitt lag fyrir aðra en æfða söngmenn, en lagið við “Eldgamla ísa- fold”, sem oft er sungið sem íslenzkur þjóð- söngur, er tekið að láni frá annari þjóð. I tilefni af stofnun lýðveldisins á íslandi var efnt til ljóðasamkepni og hafa bæði verðlauna kvæðin verið birt í Lögbergi, voru þau eftir Huldu og Jóhannes úr Kötlum. Þá var efnt til samkeppni um tónlög og mun hið nýlátna tón- skáld Emil Thoroddsen hafa unnið þau verðlaun. Eftir fréttum að dæma virðist nú sem að þjóð- in sjálf sé að velja sér nýjan þjóðsöng. Vík- verji skrifar í Morgunblaðið: “Margir hafa veitt því eftirtekt, að íslenzka þjóðin er að taka sér nýjan þjóðsöng. Það hefir ekki farið fram nein samkepni um þann söng og engin verðlaun verið veitt og dómnefndin er þjóðin sjálf. Hinn nýi þjóðsöngur er “ísland ögrurrl skorið” eftir Eggert Ólafsson, en lagið er eftir Sigvalda Kaldalóns sem kunnugt er. Þetta lag og ljóð var mest sungið allra á þjóðhátíðinni og það skeikar ekki, að hvar sem maður kemur þessa dagana og menn taka lagið, skipar “ísland ögrum skorið” heiðurssessinn. En er það ekki einmitt á þenna hátt, sem þjóðsöngvar verða til? Þjóðin velur þá sjálf. Þeir koma af sjálfu sér á eðlilegan hátt, en ekki með því, að einhver nefnd segir: “Þetta á að vera þjóðsöngur ykkar, góðir hálsar og kyrjið nú hver sem betur getur!” “ísland ögrum skorið” er tilvalinn þjóðsöngur og hann verður það, ef þjóðin ákveður svo sjálf. Lagið hefir flesta þá kosti. sem þjóð- söngvar þurfa að hafa. Það geta allir sungið það en það er atriði, sem er mikilsvirði. Hinn gullfallegi þjóðsöngur, eða þjóðsálmur okkar “Ó, guð vors lands” hefir ávalt verið erfiður í söng. Það fundu menn best núna á þjóðhátíð- inni. Allir vildu syngja með, en það voru ekki nema bestu raddmenn, sem gátu sungið lagið svo vel færi og það er ekki skemtilegt á há- tíðlegum stundum að heyra söfnuðinn springa í miðju lagi á sjálfum þjóðsöngnum. Auk þess, sem það eru fjölda margir, sem leggja ekki út í að syngja með vegna þess, að þeir vita, að lagið er rödd þeirra ofviða. Eg spái því, að það munu ekki líða mörg ár þar til allir verða sammála um, að “Island ögrum skorið” sé okkar þjóðsöngur, en það mun þjóðin sjálf ákveða.” Skrifað í fjarveru ritstjórans Hin íslenzka þjóðræknisstarfsemi í þessari álfu er margþætt. Kirkjurnar hafa verið, sér- staklega á fyrri árum, ein sterkasta stoðin viðleitni vorri að vernda íslenzka tungu og menningu. Starf Þjóðræknisfélagsins hefir bor- ið mikinn árangur og öll íslenzk félög, þótt þau hafi ekki verið stofnuð aðallega í þjóðræknis- legum tilgangi, hafa orðið til að styrkja þetta málefni. En vafalaust eru íslenzku blöðin þær stofn- anir, sem lang stærstan þátt hafa átt í við- haldi íslenzkunnar og mest áhrif hafa í þá átt að halda áhuga almennings vakandi fyrir þjóð- ræknismálum vorum. íslenzk félagsíeg samtök væru lítt möguleg án íslenzku blaðanna, þau ná og til Islendinga sem búsettir eru víðsvegar um meginlandið og ekki hafa tækifæri til þess að tilheyra nokkrum íslenzkum félagsskap; blöðin er það eina sam- band, sem tengir þetta fólk við hinn íslenzka heim og heldur lifandi í huga þess meðvitund- inni um uppruna þess. Blöðin verðu þessu fólki sem gamlir og kærir vinir og það hlakkar til hinnar vikulegu heimsóknar þeirra. Framtíð þjóðræknismála vorra er undir því komin, hvaða afstöðu íslenzk heimili almennt taka til þessara mála. íslenzku blöðin koma sem þjóðræknis boðberar inn á heimilin í hverri viku, og meðan íslenzku blöðin eru lesin eins mikið og þau eru nú, er engin þörf á að ör- vænta um framtíð íslenzkunnar og íslenzks þjóðernis hér í álfu. Ritstjórastarfið við þessi blöð krefst skapfestu og góðhugar. Það er ekki heiglum hent að standa altaf fremst í hinni ströngu þjóðræknis- baráttu vorri vestan hafs, en þeir gefast aldrei uppgjafarstefnunni á hönd. Þeir þreytast aldrei á því að hvetja fólk til þess að varðveita sinn dýrmæta menningararf. Þeir hafa altaf vakandi auga á því fólki sem er, með afrekum sínum, á einhverju sviði, að vinna sér og þjóð sinni til sæmdar og þeir reyna að efla á allan hátt vin- áttusambandið við bræður vora heima á gamla landinu og reyna þannig að halda saman hópn- um. Starf ritstjóranna felst ekki aðallega í ræðu- höldum, veizluhöldum og fundarsetum, þótt þeir vitaskuld taki þátt í þessu eins og aðrir. Þeirra hlutskipti er að standa á verði dag eftir dag, viku eftir viku og ár eftir ár. Þeirra starf er ekki arðsamt á efnalegan mælikvarða, en þeir eiga dýrar hugsjónir sem þeir helga huga sinn og hjarta. Þeir æskja ekki neinna sérstakra viðurkenn- inga né virðinga að launum fyrir starf sitt, hafa eiginlega engan tíma til að vera að hugsa mikið um sjálfa sig. Þeim verður best launað með því að íslenzkur almenningur fylki sér um þessi hugsjónamál sem þeim eru svo heilög, efli af mætti viðhald íslenzkunnar og geymi sem bezt sinn íslenzka menningararf og auki þannig á manngildi sitt sem borgarar í þessu landi. Ríkisstjórn íslands hefur í seinni tíð sýnt á margan hátt að hún skilur gildi vestur íslenzku blaðanna og metur að verðleikum hið mikla þjóðræknisstarf sem ritstjórar þessara blaða hafa leyst af hendi. Meðal þeirfa sem ríkisstjórn íslands bauð til New York á fund forseta Islands, voru ritstjórar vestur-íslenzku blaðanna og mun flestum koma saman um að þeir hafi verið þeirrar sæmdar maklegir. Að svo mæltu óskar Lögberg ritstjórunum ánægjulegrar dvalar í New York og heillar heimkomu. Minni Bandaríkjanna Flutt í íslenzka útvarpið 4. júlí 1944. Eftir Prófessor Richard Beck Góðir áheyrendur: Það hefur æði oft orðið kær- komið hlutskipti mitt heima í Bandaríkjunum að minnast þeirr ar fósturþjóðar minnar á frelsis- degi hennar, 4. júlí, sem árlega er haldinn hátíðlegur um landið allt, eins og sæmir þeim mikla og söguríka degi í æfi hennar. Þess vegna var mér, sem íslenzk- um þegni Bandaríkjanna, sér- staklega ljúft að verða við til- mælum' útvarpsráðs um það að ávarpa landa mína í tilefni af þessum þjóðminningardegi í sögu hins merka menningarlands á vesturvegum, fæðingarlands konu minnar og barna, landsins, sem mín daglegu störf eru vígð, þó að þau séu góðu heilli jafn- framt af öðrum þræði helguð ís- lenzkum og norrænum fræðum og menningarmálum. Og þegar eg á þessum dégi, sem sveipaður er ljóma mikillar helgi í hugum allra sannra Banda ríkjamanna, minnist Bandaríkj- anna, þá rennur mér fyrst fyrir hugskotssjónir landið sjálft. En víðátta þess ér svo mikil, að þar er í reyndinni um heila heims álfu að ræða, á mælikvarða Noro urálfu. Náttúruauðæfin og nátt- úrufegurðin eru að sama skapi. Hvað minnisstæðust mun þó mörgum verða hin stórfelda fjölbreytni landslagsins, sem þar mætir auganu, svipbrigðin mörgu í ásýnd lansins, hvort sem minnt er á Klettafjöllin hrika- fögru, sem gnæfa í bókstaflegri merkingu “sem risar á verði við sjóndeildarhring”, eða víðfeðmar sléttur Mið-Vesturríkjanna, sem líkjast einna helzt úthafi af ak- urlendi. Því sagði eitt íslenzka skáldið vestan hafs, er hann leit yfir gróðursæla byggð Islend- inga í Norður-Dakota, að þar væri “akrahaf sem Húnaflói”. Nú vita það allir sem um það hugsa, að sambandið milli hvers lands og þjóða þess er harla ná- tengt. Það skildi Stephan G. Stephansson manna bezt, eins og fram kemur í hinum margdáðu Ijóðlínum hans: Þó þú langförull legðir sérhvert land undir fót, bera hugur og hjarta samt þín heimalands mót. Vissulega eru þau orð réttmæli um það töframagn, sem ísland á yfir hugum fjarlægra barna sinna. En auðvitað á þetta einnig við um önnur lönd, ekki sízt um jafn svipmikið og fjölbreytilegt land að náttúrufegurð eins og Bandaríkin eru. Ásýnd landsins, uínhverfið sem fólkið býr í, mót- ar með ýmsum hætti skapgerð og viðhorf þeirrar merkisþjóðar, sem þar er að myndast af öllum hinum fjarskyldustu kynþáttum jarðarinnar. Enda má svo með sanni segja að Bandaríkjaþjóðin, þar sem menningarleg áhrif hins gamla og nýja heims mætast og renna í einn farveg líkt og kvísJ ar í meginfljót, sé eigi síður merkileg heldur er landið í allri auðlegð þess og fegurð. Þar er í sköpun ný þjóð, arftaki allra menningarþjóða veraldar, sem þegar hefur lagt mikinn skerf og margháttaðann til heimsmenning arinnar; en á þó vafalaust eftir að leggja enn stærri og marg- þættaðri skerf til hennar eftir því sem árin líða. I vissum skiln- ingi er það vafalaust rétt sem biskup íslands, doktor Sigurgeir Sigurðsson, sagði í einni af ræð- um sínum vestan hafs, að Banda- ríkin væru hin stórfeldasta til- raun, sem gerð hefði verið á jörðinni til þess að skapa nvjan heim. Þar lifa og starfa saman í vaxandi eindrægni menn og konur af hinum fjarskyldasta uppruna og með hinar ólíkustu skoðanir, þó að draumurinn um fullkomið þjóðskipulag sé eigi þar, fremur en annarsstaðar heiminum, orðinn að veruleika. Og þá er eg einmitt kominn að því, sem vera átti þungamiðj an í þessu ávarpi mínu, en það er lýðræðishugsjón Bandaríkja- þjóðarinnar, sem skráð er ó- gleymanlega í frelsisskrá hennar, og þessi mikli þjóðhátíðardagur hennar er tengdur við. Mun ekki verða um það deilt að samning þeirrar frelsisskrár og samþykt hennar hafi verið eitt hið allra merkasta og áhrifamesta spor sem stigið hefur verið í frelsis- og framsóknarbaráttu mann- kynsins. En grundvallaratriði þessarar frelsisskrár, sem hin lýðræðislega stjórnarskipun Bandaríkjanna byggist á, er það, að það sé ótvíræður réttur hvers eins að lifa lífi sínu og leita hamingju sinnar sem frjáls mað ur. Hér er hvorki staður né stund til þess að ræða nánar einstök atriði hinnar margþættu og merkilegu frelsisskrár Banda- ríkjanna, enda var það gert ítar- lega af einum hinna efnilegu sagnfræðinga íslenzku þjóðarinn ar hér í útvarpinu 4. júlí í fyrra. Því einu vil eg bæta við, að lýðræðishugsjón sú, sem er und- iraldan í frelsisskrá Bandaríkj- anna, og þar er færð í spakleg- an og glæsilegan orðabúning, hefur verið fagurlega og drengi- lega túlkuð á ýmsum tímum af forsetum og öðrum þjóðleiðtog- um þeirra, allt frá því á tíð lands föðursins sjálfs, Georgs Washing- ton, og stjórnspekingsins Thom- asar Jefferson, svo sem í ódauð- legum ræðum mannvinarins Abrahams Lincoln í merkisritum hugsjónamannsins og friðarvin- arins Woodrows Wilson, og þá eigi síður í ræðum og tilskip- unum hins mikilhæfa • forustu- manns og ótrauða formælanda frelsis- og bræðralags, sem nú skipar forsetasess Bandaríkj- anna, Franklins D. Roosevelt. Eru löngu víðfræg orðin þau fjögur atriði sem hann lagði á- herzlu á að vera ættu hornstein- ar þess þjóðskipulags, sem lýð- ræðisþjóðunum bæri að stefna að, þá er ófriðnum væri lokið; en það er fernskonar frelsi: Mál- frelsi, trúfrelsi, efnalegt sjálf- stæði, eða öryggi gegn skorti, eins og það hefur verið rétt- nefndara á íslenzku, og frelsi án ótta, eða öryggi gegn ótta. Þetta eru þær vörður, sem hann vill láta vísa mönnum veginn inn í nýjan heim friðar og aukinnar farsældar, og þar speglast á fagran hátt sú lýðræðislega hug- sjón, sem verið hefur leiðarljós beztu og langsýnustu manna Bandaríkjanna frá því að frelsis- skrá þeirra var í letur færð og varð stjórnarskrá landsins. Lýðræðishugsjón Bandaríkj- anna lýsir sér einnig eftirminni- lega í umfangsmikilli og örlaga- ríkri þátttöku þeirra í núverandi heimsstyrjöld. En í einni af hinni miklu ræðum sínum fórust Roose velt forseta þannig orð um það sem Bandaríkjaþjóðin og sam- herjar hennar eru að berjast fyrir: “Vér berjumst fyrri öryggi og framsókn og friði, eigi aðeins sjálfum oss til handa, heldur öll- um mönnum, eigi aðeins í þágu einnar kynslóðar, heldur allra kynslóða. Vér berjumst til að hreinsa heiminn af gömlum glæp um og meinum. Óvinir vorir hafa að leiðarstjörnu grimmi- lega harðúð og vanhelga fyrlr- litningu fyrir mannkyninu. Vér höfum hitann úr trú, sem á ræt- ur sínar að rekja alla leið um aldaraðir aftur í fyrsta kapítula fyrstu Móse-bókar: “Og Guð skapaði manninn eftir sinni mynd; hann skapaði hann eft- ir Guðs mynd”. Vér leitumst við að vera trúir þeirri guðbornu arfleifð. Eins og feður vorir fyrr- um, berjumst vér til þess, að halda við lýði þeirri kenningu, að allir menn séu jafnir fyrir augliti Drottins. Andstæðingar vorir leitast hinsvegar við að uppræta þessa djúpstæðu trú og skapa nýjan heim í sinni eigin mynd, heim kúgunar, harðýðgi og þrældóms.” Og Roosevelt for- seti bætir því við, að engin mála- miðlun geti bundið enda á átök- in milli þeirra hugsjóna og lífs- skoðana, sem um er að ræða. því að aldrei verði, svo að til bless- unar leiði, miðlað málum milli góðs og ills, ljósa og myrkurs. Þau eru ekki af sama heimi. Þá er þess einnig að minnast að djúpstæð lýðræðishugsjón Bandaríkjaþjóðarinnar, sem mót- að hefir menningarlíf hennar á svo margan hátt, kemur einnig með eftirtektarverðum hætti fram í vaxandi virðingu fyrir hinum ólíku þjóðernum og heil- brigðari þjóðræknisstarfsemi inn an landsins. Nefni eg sem dæmi þess, að vér íslendingar í Banda- ríkjunum fáum með öllu óhindr- aðir að halda uppi, þjóðræknis- legu starfi voru með félagsleg- um samtökum, í ræðu og riti. Enda er það segin saga, að Is- lendingar í landi þar hafa fyrir löngu síðan unnið sér hið ágæt- asta orð fyrir þegnskap og þjóð- hollustu. Hafa og margir þeirra skipað, og skipa nú, opinberar trúnaðarstöður víðsvegar um landið, en þó eðlilega sér í lagi á þeim stöðum, þar sem þeir eru fjölmennastir. Loks kemur lýðræðishugsjón Banrlaríkjanna glöggt fram í vin- samlegri afstöðu þeirra til ann- ara lýðræðisríkja, jafnt stórra sem smárra. Eru þess næg dæmi, þó eigi verði þau hér talin. Hefur ísland eigi farið varhluta af vin- arhug þeirra, eins og lýsti sér svo vel á Alþingishátíðinni 1930, og þá eigi síður í virðulegum og vinsamlegum kveðjum, sem forseta Islands, ríkisstjórn, Al- þingi og þjóð, bárust frá for- seta Bandaríkjanna, þjóðþingi þess, utanríkisráðherra þess og öðrum leiðtogum, í sambandi við endurreisn hins íslenzka lýð- veldis. Þess er þá jafnframt að geta, að íslenzka þjóðin nýtur víð- tækrar virðingar og viðurkenn- ingar í Bandaríkjunum fyrir þann skerf, sem hún hefur lagt til heimsmenningarinnar með bókmenntum sínum og hlutdeild sinni í þróunn lýðræðislegs stjórn skipulags og í lagagerð. Alkunn- ugt er hverja rækt hinn mikli lærdómsmaður James Bryce er langvistum dvaldi vestan hafs, lagði við ísfenzk fræði, og þá eigi síður öðlingurinn og merkis- maðurinn Willard Fiske; ýmsir aðrir amerískir fræðimenn hafa einnig fylgt þeim í spor, svo að í mörgum háskólum Bandaríkj- anna, og eigi í allfáum hinum fremstu þeirra, er fræðsla veitt í íslenzkum bókmenntum, menn- ingarsögu og tungu. Með dvöl íslenzks námsfólks vestan hafs treystast einnig bönd gagn- kvæmrar kynningar milli hinna miklu lýðræðisþjóða í Banda- ríkjunum og íslenzku þjóðarinn- ar. Fyrir mörgum árum síðan orti Einar Hjörlefsson Kvaran kvæði fyrir minni Vesturlands, þar sem hann kemst meðal annars þannig að orði: “Vesturheimur, veruleikans álfa, vonarland hins unga, sterka manns, lyft oss yfir agg og þrætudíki upp á sólrík háfjöll kærleikans. Það er vafalaust von og ósk allra góðra Bandaríkjamanna, að land þeirra megi ekki aðeins halda áfram að vera land mik- illa raunhæfra athafna og fram- tíðarmöguleika, heldur einnig griðland þeim, sem leita kunna þangað úr áþján annarstaðar í heiminum, eins og svo oft hefur átt sér stað. En sérstaklega er það þó áreiðanlega ósk hinna beztu manna og kvenna í Banda- ríkjunum, að þjóð þeirra megi bera gæfu til þess að eiga verð- ugan þátt í stofnun þess fram- tíðarríkis friðar og bræðralags á jörðu hér, sem mannkynið þráir og dreymir um.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.