Lögberg - 04.01.1945, Blaðsíða 4

4
----------Xögberg------------------------*
GefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
tltanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOGBERG,
69 5 Sargent Ave., Winnipeg, Man
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árié — Borgist fyrirfram
Thp “LÖÉrberg:” is printed and published by
The Columbia Press, I>imited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
+ -------------—■—------—----------------
“Eitt á enda ár vors lífs
er runnið”
Einu sinni enn hefir Tími konungur tekið í
taumana, fylgt til grafar förnu ári, og tendrað
vita nýborins árs í staðinn; þetta lögmál er
eilíft og órjúfanlegt; því verða allir jafnt að
lúta, hversu mismunandi sem aðstæður þeirra
á vegferð hins daglega lífs, kunna að sýnast á
yfirborðinu; enn er það saga lífsins. að heilsast,
og kveðjast, og ennþá standa góð í gildi spakleg
og fögur Ijóðmál Einars Benediktssonar:
“Einum lífið arma breiðir,
öðrum dauðinn réttir hönd.
Veikt og sterkt í streng er undið,
stórt og smátt er saman bundið.”
Fáum mun blandast hugur um það, að hið
nýliðna ár væri mörgum þungt í skauti; það
vóg þunglega í knérunn vor Canadamanna, þótt
slíkt kæmi vitaskuld engum að óvörum eins og
til hagaði á vettvangi alþjóðamálanna, þai sem
frelsiselskandi þjóðir inntu af hendi eina blóð-
fórnina annari meiri, í látlausri baráttu gegn
þeim ægilegustu skaðsemdaröflum, sem sögur
fara af; öllum þessum miklu fórnum tók cana-
diska þjóðin með yfirvegaðri hugarró og frá-
bærum kjarki; má slíkt og.með fullum rétti
heimfæra upp á sameinuðu þjóðirnar yfirleitt,
þar sem hvorki kendi “hiks eða efa” En slíkt
einkennir jafnan mikla einstaklinga og miklar
þjóðir, er í hinar þyngstu»raunir rekur; sannast
þar enn sem fyr hið fornkveðna, að:
“Gull reynist í eldi,
geðprýði í mótlæti”.
Þrátt fyrir sterkar vonir, sem jafnvel snerust
upp í oftraust, um það, að fullnaðar sigur af
hálfu sameinuðu þjóðanna á vettvangi Norður-
álfustyrjaldarinnar væri þá og þegar í upp-
siglingu, bar þó gamla árið ekki gæfu til þess,
að leiða blóðfórnirnar til lykta; var það þó í
mörgum tilfellum harla mikilvæmt sigurár, sem
valdið hefir straumhvörfum í frelsisbaráttu
mannkynsins; innrás sameinuðu þjóðanna á
meginland Norðurálfunnar, sóttist allmiklu
greiðar, en jafnvel hina bjartsýnustu forustu-
menn hafði dreymt um. Frakkland hefir verið
leyst úr ránsklóm Nazismans þýzka, og tekið að
nýju tignarsess meðal lýðfrjálsra þjóða. Sókn
Rússa að austan, hefir vakið bæði undrun og
aðdáun allra þeirra einstaklinga og allra þeirra
þjóða, er í anda og sannleika unna frelsismál-
um mannkynsins. Rússar hétu því, eftir að hafa
rekið síðasta Nazistann út úr Rússlandi að
staðnæmast ekki fyr en í Berlín, og það er
engin minsta hætta á því að þeir láti alt enda
við orðin tóm; í sókn Bretans hefir komið fram
bæði heima fyrir og á erlendum vettvangi sama
festan og jafnan hefir auðkent brezku þjóðina
þegar í harðbakkana sló:
“Þegar býður þjóðarsómi,
þá á Bretinn eina sál.”
Átök hinnar fræknu Bandaríkjaþjóðar í
Kyrrahafinu, færast jafnt og þétt í aukana; er
nú meðal annars viðhorfið slíkt, að miklar líkur
eru á, að Japanir verði að fullu og öllu flæmd-
ir brott af Filippseyjum fyr en flesta varir; þá
benda og hinar tíðu sprengjuárásir ameriskra
flugvéla á Tokyo og aðrar japanskar borgir, ljós-
lega til þess, að japönskum hernaðaryfirvöld-
um sé farið að verða næsta órótt innanbrjósts;
fljúga nú þær fregnir fjöllum hærra, að japanska
stjórnin muni vera í þann veginn að hypja sig á
brott úr Tokyo, og reyna að hola sér annars
staðar niður þar sem tryggara þykir um at-
hvarf; hallir ofbeldisaflanna eru hvarvetna óð-
um að hrynja, og áður en langt um líður stendur
þar ekki framar steinn yfir steini; nótt harð-
ýðginnar og heiftarinnar, er í þann veginn að
syngja sitt síðasta vers, en dagur réttlætisins
að þokast upp á himininn; vér getum því með
fullum rétti gengið nýja árinu vongláðir á hönd,
brynjaðir sigurvissu, þó víst megi telja, að fulln-
aðarátökin verði harla dýr; frelsi mannkynsins
verður aldrei of dýru verði keypt.
Hin nýja leiftursókn Þjóðverja á vestur víg-
stöðvunum, hefir af eðlilegum ástæðum valdið
sameinuðu þjóðunum nokkurum áhyggjum;
hún hefir heft framrás samherja vorra að minsta
kosti um stundarsakir; en á hinn bóginn ber
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. JANÚAR, 1945
þess jafnframt að gæta, að hér getur auðveld-
lega verið um hinztu fjörbrot Þjóðverja að
ræða, og verður það þá jafnframt ljóst, að þessi
síðasta fálmsókn þeirra flýti mjög fyrir stríðs-
lokum.
Harmsagan gríska setti sinn sérstaka svip á
áramótin, og það gerðu pólsku málin líka, sem
enn ©r eigi séð fyrir endann á; flugmálastefnan
í Chicago fór að miklu leyti í handaskolum, og
í ofan á lag bættist svo ágreiningurinn milli
Bretlands og Bandaríkjanna bæði vegna Grikk-
lands málanna og brezkrar íhlutunar varðandi
stjórnarfar ítölsku þjóðarinnar; það verður hlut-
skipti hins nýfædda árs, að greiða úr þessum
flækjum, ásamt vitaskuld mörgum fleirum; og
vonandi verður það einnig hið nýfædda ár, sem
bindur enda á núverandi heimsstríð, og leggur
grundvöll að nýju þjóðabandalagi með Dum-
barton Oaks sáttmálann að bakhjarli. ,
Göngum fagnandi á hólm við hverskonar erfið
leika, sem á vegi verða, eins og arfþegum hins
norræna kynstofns bezt sómir.
Rit Eggerts Stefánssonar
söngvara
Eftir prófessor Richard Beck.
Eggert Stefánsson er eigi aðeins víðkunnur
söngvari, heldur hefir hann einnig á síðustu
árum gerst rithöfundur og vakið já sér athygli
með þeim hætti. En þessi hliðin á merku æfi-
starfi hans mun tiltölulega lítt kunn löndum
hans hérna megin hafsins, og þykir mér þess
vegna fara vel á því að lýsa ritstörfum hans í
stuttu máli, ekki síst fyrst hann dvelur nú um
hríð í hópi vor Vestmanna.
í fyrra kom út fyrsta bók Eggerts, íslands
Fata Morgana (ísland í hillingum), sérstaklega
vönduð útgáfa að öllum frágangi, með ágætri
ljósmynd af höfundinum ásamt teikningu af
honum á kápu ritsins eftir Gunnlaug Blöndal
listmálara. Er það Víkingsútgáfan í Reykjavík,
sem stendur að bókinni, og er hún prentuð í
200 eintökum, tölusettum og árituðum af höf-
undinum.
Bókin, sem er safn af ritgerðum eftir hann,
er flestar munu áður hafa komið út í íslenzkum
og erlendum blöðum og tímaritum, tileinkar
höfundur konu sinni, sem er ítölsk að ætt, og
ítölsku þjóðinni í heild sinni, með fögrum og
hjartnæmum orðum. En hann hefir, eins og
kunnugt er, dvalið langvistum á Italíu.
Þessar ritgerðir bera fagurt vitni ríkri ást
Eggerts á listum og öðrum menningarmálum
íslenzku þjóðarinnar. Kemur þetta, meðal ann-
ars, ágætlega fram í greinum hans um ýmsa
samtíðar listamenn hans íslenzka, lifandi og
látna, Pétur Á. Jónsson óperusöngvara, Áskel
Snorrason tónskáld og söngkennara, Brynjólf
Þórðarson listmálara (Endurminning) og Sig-
valda Kaldalóns tónskáld, bróður höfundar.
Greinar þessar eru bæði drengilegar mjög í
anda og bornar uppi af sterkri hrifningu, en þó
með öllu lausar við hvimleiðan blæ mann-
dýrkunar.
Þeir, sem til þekkja, munu t. d. geta verið
höfundi algerlega sammála um það, að Pétur
Jónsson óperusöngvari hafi, eins og sagt er í
niðurlagsorðunum í- greininni um hann fimm-
tugan, “skrifað nafn sitt í hina gullnu bók Is-
lendinga með lífsstarfi sínu.’’
Fagurlega farast Eggert einnig orð í minn-
ingargrein sinni um Brynjólf listmálara: “Göf-
ugur norrænn maður er nú borinn til grafar;
hann lifir, þó, því að hér má með sanni segja,
að “orðstírr deyr aldrigi hveims sér góðan
getr”, og góðan orðstírr eftirlætur Brynjólfur
Þórðarson. Ógleymanlegur mun hann verða
öllum, sem vilja efla dyggðir landsmanna. Hann
hefir gefið göfugt eftirdæmi. Hann byggði líf
sitt á því íslenzkasta af öllu íslenzku: viti, skyn-
semi og athygli, og styrkti þannig hæfileika sína
og listgáfu.”
I sambandi við þessa bók Eggerts hefir það
verið sagt um hann, að hann ætti, hvað snertir
íslandsást, vonadirfsku og metnað fyrir hönd
þjóðar sinnar, sálufélag með mönnum eins og
þeim Einari Benediktssyni og dr. Helga Péturss.
Þetta er ekki sagt út í bláinn, því að eins og
heitið á bók Eggerts bendir til, ísland í hilling-
um, þá birtist Island hér í spegli djarfra drauma
hans og vona, en undiraldan í öllum þessum rit-
gerðum er djúpstæð ást á íslandi og íslenzkum
menningarverðmætum, samfara bjargfastri trú
á framtíð hinnar íslenzku þjóðar. Hefir Eggert
farið, sem mörgum öðrum Islandssonum fyr og
síðar, að langdvölin erlendis hefir gert hann
skygnari bæði á dásemdir landsins sjálfs og
hið besta í bari þjóðarinnar og að sama skapi
bjartsýnan á framtíð hennar.
íslandsást hans og næmleiki fyrir sérstæðri
náttúrufegurð þess lýsir sér prýðilega í ritgerð-
unum “Með Shelley á ferð um ísland” og “II
Paradiso” (um Æðey), en í fyrnefndri ritgerð
bregður hann upp þessari orðhögu og sönnu
mynd af “tignarlandinu kæra.”
“Því að töfrar íslands lifa enn
og bjóða manni til sín. Fjöllin
í fyrsta vetrarsnjó lyfta ljósblá-
um tindum sínum móti sólroðn-
um himni. Firðir Islands og
fjallavötn heiðanna endurspegla
himininn og stjörnur vetrarins
baða mynd sína í djúpum hafs-
ins, og einveran talar til þeirra,
er kunna að hlusta, já, rýfur
þögnina, Sem sjámenn þjóðanna
heyra tala, og þá stígur listin tii
himins.”
Hvergi kemur íslandsást Egg-
erts þó glöggvar eða sterkar fram
heldur en í þeim ritgerðum hans,
sem fjalla sérstaklega um sjálf-
stæðismál og framtíð hinnar ís-
lenzku þjóðar, í greinum eins og
“ísland 20. aldar” og “Quo
Vadis?” (Hvert stefnir?). Það er
fagnaðanhreimur í orðum hans
þegar hann ritar um “morgun-
menn” 20. aldarinnar, um sigra
þeirra í sjálfstæðis- og framfara-
málunum:
“En mennirnir, sem vöknuðu
morgun tuttugustu aldarinnar og
teygðu úr sér móti sólu hinna.:
nýju aldar, voru ekki hræddir.
Með þeim skyldi Island byrja að
lifa. Þeir settu sér það takmark
að grafa auðlegð lands og sjávar
fram. Láta auðlegð landsins
koma Islendingum að gagni, yfir-
vinna bæði útlenda gróðabralls-
menn, sem hurfu með auð lands-
ins, eins og huldufólkið í björg
sín, og byggja landið sýnilegt
öllum með auðlegð þess og krafti
þess. Morgunmenn aldarinnar
hafa komið sínu fram. Dómur
sögunnar hlýtur að vera sá, að
íslendingar tuttugustu aldarinn-
ar hafi sigrað, síðan aldamóta-
æskan teygði úr sér til dagsins,
og líti hún nú út um glugga sinn,
getur hún séð, að vilji og þor
hennar hefir afkastað kraftaverki
til lands og sjávar.”
Síðan ræðir höfundur um það,
hverjum sjálfstæðissigur og fram
farir þjóðarinnar sé eiginlega að
þakka, og eftir að hafa komist
að þeirri niðurstöðu, að “sjálf-
stæði hið sanna og eina er lyndis-
einkunn”, segir hann réttilega.
“Islenzka þjóðin hefir haft
þessa lyndiseinkunn, sem hlýtur
að leiða til frelsis þjóðarinnar,
þrátt fyrir fjötra fátæktar og ör-
birgðar margra alda í ömurleg-
um kringumstæðum, sem lögðu
farg vonleysis og kvíða yfir líf
hennar ér komið var að því að
tortíma hinni tímanlegu velferð
hennar og jafnvel hrekja hana af
landi burt, þegar flytja átti ís-
lendinga til Jótlandsheiða. A
öllum þessum árum átti þjóðin
einhverja menn, sem höfðu í sér
lyndiseinkunn sjálfstæðisins og
létu ekki umhverfið og ástandið
beygja hug sinn. Með þessum
mönnum lifði öld eftir öld sjálf-
stæði íslands. Þetta sjálfstæði er
það eina sanna sjálfstæði þjóð-
ar, það er hið andlega sjálfstæði.
Ofar öllu sjálfstæði er hið and-
lega — það sterkasta. Bundinn
maður í fjötrum allskonar, verð-
ur frjáls gegnum þetta andlega
sjálfstæði og lyndiseinkenni þess,
sem fylgir því. Hinn skapandi
andi brýzt þá út og upp yfir
veruleikann og skapar sér nýja
jörð og nýtt land. Og allir þeir
íslendingar, sem hinn skapandi
andi brýzt þá út og upp yfir veru-
leikann og skapar sér nýja jörð
og nýtt land. Og allir þeir Is-
lendingar, sem hinn skapandi
andi var í, eftirlétu þjóðinni sjálf
stæðiskennd hennar og trú henn-
ar og líf. Sprengdu fjötra veru-
leikans, kveiktu blysin, er lýstu
yfir myrkur óréttlætisins, inn á
veg hins andlega frelsis. Við
köllum þessa blysbera þjóðarand
ans, skáld. Við köllum þá fræði
menn, rithöfunda. Það eru litlir
titlar í dag, en þeir eru það, sem
spámennirnir voru fyrir Gyðing-
ana. Það voru þeir, sem leiddu
þjóðina til hins fyrirheitna
lands, sem við nú eigum að eign-
ast heilt og óskipt.”
Hin ákveðna afstaða höfundar
til sjálfstæðismáls þjóðarinnar,
og í þeim efnum hefir hann hat-
ast við allt hik og krókavegi, er
þungamiðjan í greininni Quo
Vadis?”, sem rituð er 10. apríl
1940, en þar leggur hann til, að
lýðveldi verði þá þegar stofnað
á íslandi.
En honum brennur óþreyja í
brjósti gagnvart fleiru en lausn
sjálfstæðismálsins. Metnaður
hans fyrir hönd þjóðar hans og
hugsjónaást hans finnur sér ó-
sjaldan framrás í hörðum ádeil-
um á íslenzka samtíð hans, svo
sem í fyrnefndri grein hans “ís-
land 20. aldar”, enda þó hann
meti að verðugu, eins og fyr seg-
ir, hið marga og mikla, sem unn-
ist hefir í menningaráttina, og 1
greininni “Djúpir eru Islandsál-
ar”. Stundum klæðir hann þess-
ar ádeilur sínar í sniðugan bún-
ing æfintýra og þjóðsagna
(“Norðangarri” og “Ekki vænti
eg þú heitir Gilitrutt?”).
I síðasta hluta bókarinnar eru
greinar eftir Eggert um Island
og íslenzka menningu, sérstak-
lega listir og tónmennt, sem birt-
st hafa í sænskum, frönskum,
hollenzkum og enskum hjöðum
og tímaritum, enda hefir hann
gert mjög mikið af því að kynna
íslenzka tónlist erlendis með
þeim hætti.
Ritgerðirnar í þessari bók bera
þess einnig merki, að höfundur
þeirra hefir víða farið, og málið
á henni sömuleiðis, því að þar
bregður eigi all sjaldan fyrir
erlendum orðum. Um þetta atriði
og bókina í heild sinni vil eg
annars vitna til ummæla Kristins
E. Andréssonar magisters (Tíma-
rit Máls og Menningar, 2. hefti
1943), en hann er bæði mjög
bókmenntafróður og prýðilega
ritfær.
“Alls staðar koma fram stór
sjónarmið og bregður leiftrum
andagiftar, og hjartað er heitt,
sem á bak við slær. Höfundur
hefir ekki nógu sterkt vald á
íslenzku máli, en finnur þó glögg
lega hrynjanda þess og stemn-
ingu.
Eggert hefir oftar en einu
sinni spurt mig: hví stendur þú
ekki með þessari bók? Hér skal
eg gefa svarið: I lífi og dauða
stend eg með þessari bók og
þeim anda, sem hún er innblás-
in: trúnni á fegurðarinnar ís-
land, það ísland, sem við sjáum
í hillingum, kynslóð fram aí
kynslóð, og okkur hættir aldrei
að dreyma um.”
Frá þessu ritgerðasafni Egg-
erts eru greiðir og auðraktir
þræðirnir til síðasta rits hans, er
nefnist Óðurinn til ársins 1944,
er hann flutti í Ríkisútvarpið ís-
lenzka á nýársdag ársins atburða
ríka í sögu íslands, sem nú er
að fjara út. Síðan kom óðurinn
út í skrautlegri útgáfu og hefir
selst í þúsundum eintaka.
Islandsást höfundar, brenn-
andi áhugi hans á sjálfstæðis-
málum þess, trú hans á land og
þjóð, eru hér færðar í búning
skáldlegs og hreimmikils máls.
'Þessi fagniaðaróður hans í ó-
bundnu máli til “ársins eina”,
eins og hann kallar það, er ó-
neitanlega víða tilþrifamikill,
eigi síður en fagur að hugsun og
málfæri. Þessar eru upphafs-máls
greinar óðsins:
“Vertu hljóð, og vertu kyrlát
eitt augnablik, þú hamingjusama
þjóð. Velkominn gestur kom til
þín í nótt, velkomnasti gestur-
inn, sem nokkurntíma hefir kom-
ið til íslands.
Ár aldanna, ár eilífðarinnar, ár
íslands. Það er komið, árið í
sögu íslands, hið eina, sem kem-
ur og aldrei fer. Árið, sem kom-
andi kynslóðir, svo lengi sem
nokkurt líf er á þessu landi,
aldrei gleyma, og altaf minnast
meðan hjarta nokkurs Islendings
slær. Þetta ár, sem verður bless-
að, og heilagt, og eilíft, svo lengi
sem land byggist. Ár örlaganna,
sem kemur með réttlœtið og
frelsið til íslands. Árið eina.”
Af þeim sjónarhól, sem hann
stendur á, rennir höfundur eðli-
lega augum til liðinna tíða og
hyllir þá alla, er héldu hátt við
loft frelsisblysi þjóðarinnar og
báru fram til sigurs. Um þá fer
hann þessum orðum:
“Við minnumst nú þeirra, sem
gegnum ár og aldir héldu eld-
inum við, kyntu bálin, er lýstu
okkur á hinni örðugu leið, allt
fram á þenna dag. — Við beygj-
um því höfuð okkar nú fyrir
þeim, sem altaf vonuðu, — og
altaf óskuðu — jafnvel án sig-
urs. Við minnumst hinna hug-
prúðu og hinna sigruðu — hinna
liðnu. Allar þeirra óskir og vonir
renna nú í dag inn í ár réttlætis-
ins, ár frelsisins, ár íslands.
Hvílið þið í friði, og hafið okk-
ar þökk, hinir hugprúðu og hin-
ir sigruðu. Allir þið, sem hafið
verið “Sómi íslands — sverð og,
skjöldur.”
Lokaorð óðsins eru meðal anr.-
ars á þessa leið:
Fagnið! Fagni öll þjóð. Nú rís
fornöld upp. Fornöld mætir nú-
tíð — byggir brú yfir stóra,
dimma gjá — tengist höndum
við nútíð, og þær ganga saman
út í framtíð til virðingar og
réttar síns. I ár verður þú, Is-
lendingur, fullveðja maður. Is-
land fær aftur manndóm sinn.
Látið hamra og fjöll bergmála
gleði ykkar. Látið allt ísland
finna hjartaslög ykkar, og skapa
óminn), sem aldrei deyr. Óm
réttlætis og frelsis — líka Islandi
til handa. Látið þann óm stíga
til himins og blandast þar eilífð-
inni, svo að yfir íslandi hljómi
altaf ómur frelsis og réttlætis.’
Hrifningin í tilfærðum máls-
greinum leynir sér ekki, og í
þeim anda og tón er óðurinn
allur, enda vakti hann mikla
athygli þegar höfundur las hann
í útvarpið, og mun óhætt mega
fullyrða, að með honum hafi
hann eflt sjálfstæðishug þjóðar-
innar og sameiningaranda henn-
ar á tímamótunum miklu í sögu
hennar.
Augustus Muir.
John Keats
“A thing of heauty is a joy for
ever.”
Líklega eru einkunnarorðin að
þessari grein. “Það sem fagurt
er veitir eilífa gleði” frægasta
línan, sem John Keats hefir
nokkurntíma skrifað, og mætti
vel nota þau sem tákn alls hans
lífsstarfs. Við leitum ekki til
skáldsins Keats til þess að finna
þar heimsspeki mannlífsins eða
nýja útsýn yfir náttúruna. Við
væntum þess ekki að lenda í
faldafeyki hrynjandans í frásögn
hans eða töfrast af dramatískum
áhrifum frá ljóðum hans. Við
leitum aðeins til Keats vegna
einskærrar fégurðar. Honum
hefir verið lýst sem snjallasta
gullsmið enskrar tungu, meðal
allra skálda síðan Milton leið,
og verk hans höfðu djúp áhrif
á mörg þeirra skálda, sem eftir
hann lifðu á 19. öldinni. En því
megum vér aldrei gleyma, að
vér virðum fyrir oss verk hans,
að John Keats dó aðeins 26 ára
gamall; og lengst af hinnar stuttu
æfi var hann þjáður maður á
líkamanum.
Eins og gerist um flest skáld,
sem deyja ung, hafa verk hans
sætt mjög misjöfnum dómum.
Það þykir ávalt mjög heillandi *
umræðuefni þó að eigi gefi það
mikið í aðra hönd, að deila um
hve mikill maður Keats hefði
orðið ef hann hefði lifað leng-
ur. Við þetta bætist svo að mesti
atburður í lífi hans var algleym-
ings ást til stúlku, sem var fimm
árum yngri en hann, og lærðu
mennirnir eru mjög ósammála
um hvaða áhrif þessi ástamál
hafi haft á starf hans. Sumir
halda því fram að ofurást hans
til Fanny Brawne hefði bakað
honum svo mikils hugarangurs,
að það hafi dregið úr starfsorku
hans. Aðrir fullyrða að þessi ást
hans hafi verið aðaluppspretta
skáldæðar hans og hafi gert skáld
skap hans ríkari.
Það er kunnugt að Fanny
Brawne var bæði fögur og tígu-
(Frh. á bls. 8)