Lögberg - 11.01.1945, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 11. JANÚAR, 1945
T-k '______ ' r-x ' ' 1 *1* Fjárhæð hverrar póstáv. innanl. að meðalt.
Proun pOblS Simu & tim.9. bllinu Tala póstmanna (bréfamenn á póstviðsk.st.
1874—1944
Eftir GUÐMUND HLÍÐDAL
Guðmundur Hlíðdal
Stofnun póstsins og símans hér
á landi varð ekki aðeins á mjög
mismunandi tíma, heldur einnig
á mjög ólíkum tíma, bæði að því
er snerti tíðaranda, lifnaðarhætti
og ásigkomulag þjóðarinnar.
Pósturinn fæddist í lok 18. aldar,
en Landssíminn í byrjun 20.
aldar. Pósturinn varð til á ein-
hverju hinu mesta hörmunga- og
þrenginga-tímabili í sögu þjóðar-
innar, þegar yfir hana gengu
hallæri, eldgos og drepsóttir, og
verzlun og stjórn voru viðjuð í
einokun og einræði. Hann varð
til í deyfð, áhugaleysi og þegj-
andahætti fólksins. Landsíminn
hinsvegar brauzt fram með há-
reysti á tíma gróandi þjóðlífs og
brennandi áhuga frelsis og fram-
fara um leið og æðsta umboðs-
stjórn íslands var flutt inn í
landið.
í eftirfarandi línum verður
reynt að gefa örlítið yfirlit yf-
ir þróun pósts og síma á tíma-
bilinu 1874—1944, eða á þeim
70 árum, sem liðu frá því að
Island fékk sérstaka stjórnar-
skrá og þangað til það varð sjálf-
stætt lýðveldi í annað sinn.
I. PÓSTURINN.
Til skipulagðra póstsamgangna
var stofnað hér á landi með
konunglegri tilskipun 13. dag
maímánaðar 1776 og fyrsti póst-
ur á Islandi hóf göngu sína 10.
febrúar 1782. Póststofnunin er
því mun eldri hér á landi en
Landsíminn, sem telst ekki byrja
aldur sinn fyrr en 29. september
1906, þegar hraðskeytasamband
við útlönd hófst um sæsímann
milli íslands og Hjaltlands sam-
tímis því, að talsíminn tók til
starfa milli Reykjavíkur og
Seyðisfjarðar.
Árið 1874 var Island nýbúið að
fá sinn fyrsta póstmeistara (Óla
Finsen 1872). Áður hafði bæjar-
fógetinn í Reykjavík annazt póst-
afgreiðsluna þar, en landfógetinn
verið aðalgjaldkeri stofnunarinn
ar allt frá byrjun.
Árið 1872 voru tímamót í sögu
póstsins. Það ár var gefin út ný
póstreglugerð fyrir ísland. Með
henni var póstmálunum komið
í nokkuð bætt horf, en frá stofn-
un póstsins 1776 og allt fram til
1872, eða um nálega heillar aldar
skeið, höfðu póstsamgöngurnar
verið afar bágbornar. Um miðja
19. öld (1846) var þeim í “Nýjum
Féagsritum” lýst á þessa leið:
“Póstgöngur eru varla teljandi
nema í Sunnlendingafjórðungi,
því það er aðeins tvisvar á ári
að póstur fer um hina fjórðung-
ana. Það, sem ber við í hverjum
landsfjórðungi, þarf þess vegna
ekki meðtaldir) ........................
Póstkostnaður alls ......................
Póstkostnaður á hverja póstsendingu að
meðaltali ..............................
Póstflutningskostnaður ..................
Póstflutningskostn. á hverja póstsendingu
að meðaltali ...........................
Afgreiðslukostnaður og annar kostnaður .
Afgreiðslukostnaður á hverja póstsendingu
að meðaltali ............................
kr.
ísland er sjálfstæður meðlim-
ur alþjóðapóstsambandsins (Un-
ion Postalte Universelle) síðan
það varð fullvalda 1918, og á þar
atkvæðisrétt. Síðasta alþjóða-
póstþing var haldið í Buenos
Aires 1939. Enn fremur er Is-
land í póstsambandi Norður-
landa, en það var stofnað 1935.
Síðasta þing þess var í Helsing-
fors 1939. Árið 1940 átti að halda
Norðurlanda-póstþing í Osló í
aprílmánuði. Á þeim fundi átti
að ganga frá stofnun flugferða
milli Norðurlanda og Ameríku
um Island, en það fórst fyrir
vegna innrásarinnar þann 9.
apríl.
II. LANDSSÍMINN.
Það var fyrsti Islandsráðherr-
missiri eða ár til að komast í
hina, og það er ekki allsjaldan,
að tíðindi berast fyrst frá Kaup-
mannahöfn í næsta ársfjórðung
inn, svo það er orðið máltæki
hjá öðrum þjóðum, að skemmsta
leið milli landsfjórðunga á Is-
landi liggi um Kaupmannahöfn.”
Árið 1874 fóru póstar 8 sinn-
um á ári um þessa 3 aðalpóst-
leiðir:
1. Reykjavík — Stykkishólm-
ur — ísafjörður.
2. Reykjavík — Akureyri —
Djúpivogur.
3. Reykjavík — Kirkjubæjar-
* klaustur — Djúpivogur.
Út frá þessum 3 aðalpóstleið-
um gengu svo 11 aukapóstleiðir
eða innanhéraðspóstar. Þá voru
engin strandferðaskip, en 8 sinn-
um á ári kom póstskip til Reykja
víkur frá Danmörku.
Árið 1943 komu 152 skip með
póst frá útlöndum, þótt stríðs-
ár væri, og 112 sinnum á því án
var afgreiddur póstur til útlanda. I ann °S fyrsti ráðherrann, er bú
1874 voru, auk póststofunnar setu átti í landinu, sem bar fram
í Reykjavík, 15 póstafgreiðslur símamálið. En því miður fór hér
í landinu og 54‘bréfhirðingar, sem oftar, að innri óeining varð
eða samtals 70 póststöðvar. Nu nna málið a Alþingi. sem nærri
eru póststöðvarnar 329, án þess hafði orðið því að fótakefli. Og
að svonefndir póstviðkomustað- þess bíður símakerfi landssímans
ir séu meðtaldir. ekki fullar bætur enn þann dag
Allur póstflutningur innan- 1 dag, ÞV1 af pólitískri tilhliðrun
lands fór fram á hestum eða 111 þess að fá málinu fylgis, varð
með gangandi mönnum allt frá sumstaðar að velja símastæði
upphafi póstsamgangna hér á fyrir aðalstofnlínu landssímans
landi og það fram undir alda- sem annars hefðu aldrei verið
mót 1900, þegar strandferða- valin- En þrátt fyrir þessar fæð-
skip fóru að ganga. Strandferð- ingarhríðir og þessa agnúa varð
um og flóabátum hefir síðan landsíminn þjóðinni meiri lyfti
fjölgað stöðugt. 1921 var strand- stöng í verzlun og atvinnulífi og
siglingaleiðin talin um 3000 km 111 allskonar framfara en nokkurn
og 1926 um 3500, en árs-póst- hafði grunað, enda var hér allt
ferðalengdjn með skipunum 1 einu sviPf burtu hinum miklu
1921 um 92000 km, 1926 um fjaríægðnm og hinni ömurlegu
182.000 km. og 1931 um 280.000 einangrun, sem þjóðin hafði búið
km. Sömu ár var landpóstleið- við um aldaraðir
in: 1921 7200 km, 1926 7640 Um leið °S sæsíminn var lagð
km og 1931 8380 km, en land-' ur fil Austfjarða 1906, var lögð
pósta-ferðalengdin: 1921 204000 6fð km long talsíma- og ritsíma-
km, 1926 229.999 km og 1931 lina norðan um land milli Seyðis-
409.000 km. Er nú svo komið, að fJarðar °S Reykjavíkur með við-
mjög mikil hluti alls innanlands komu a ýmsum helztu stöðun
pósts er fluttur sjóleiðis meiri um a þessari leið. Þetta var
eða minni hluta leiðarinnar. sfofn landssímans, en árlega var
Byrjað var að nota hestvagna bæff Vlð °g kerfið aukið. Þrí-
til jóstflutnings árið 1900, en vegis voru fekin allstór lán, til
það varð aldrei almennt og var að flýta fyrir íramkvæmdum.
því hætt 1919, en þá fóru bílar Landssímalínurnar einar eru nú
að ganga, þar sem vegir leyfðu. orðnar 4790 km. (stauraraðir)
Síðan hefir vegakerfið tekið mikl með ea- f6000 km. víralengd, auk
um stakkaskiptum og bílaflutn- fjölda annara talsambanda, bæði
ingar aukizt mjög ört. Bílvega- þráölausra og á svoköHuðimi fjöl
kerfið er nú ca. 5000 kílómetrar. sílmum. Til þess að benda a
Bílpóstleiðir eru nú orðnar 80 helztu áfangana í þróun lands-
talsins, samtals um 7680 km. Sum | símans, skal nefna þetta:
ar ganga daglega allt árið um
86
5.000
0,17
3.200
0,11
1.800
— 0,06
415
589
2.767.000
0,58
722.200
0,15
2.042.000
0,43
kring, en aðrar ganga sjaldnar,
eða aðeins hluta úr árinu. Er nú
svo komið, að margfalt meira
póstmagn er flutt með bílum en
á hestum.
Síðan 1928 eru flugvélar farn-
ar að flytja póst innanlands, en
þess gætir ennþá lítið, með því
að ferðir þeirra eru enn ekki
reglubundnar, heldur tækifæris-
ferðir, háðar veðráttu og lend-
ingarskilyrðum. Síðastliðið ár
fluttu flugvélar 6744 kg jóst inn-
anlands.
Flutningskostnaður pósts milli
póststöðva nam árið 1943 kr.
722.000, en það er um 26% af
1906 Lagður sæsími milli ís-
lands og Stóra-Bretlands
og 615 km. löng talsíma-
og ritsímalína frá Seyðis-
firði norður um land til
Reykjavíkur.
1918 Reist loftskeytastöð í
Reykjavík, aðallega strand
arstöð til viðskipta við
skip, en náði einnig til
útlanda, sem varasamband
fyrir sæsímann.
1926 Lagt fyrsta almenna sím-
notendakerfið í sveitum
landsins (Blöndudal). Nú
eru um 1350 sveitabæir
komnir í símasamband.
1929 Loks (eftir 23 ár) lokið
við að sím-girða landið
allt í kring. Lokið lagn
ingu Suðurlands-línunn
ar yfir sandana milli Vík
ur og Hornafjarðar.
1931 Lokið við smíði ny
landssímahúss við Aust
urvöll í Reykjavík.
1932 Komið á fyrsta fjölsíma
hér á landi, milli Reýkja
víkur og Borðeyrar.
1932 Sjálfvirk símamiðstöð
Reykjavík og Hafnar
firði tekur til starfa (1
des.) með 2900 notendur
nú 5300 notendur.
1934 Byrjuð smíði á skipa- og
bátatalstöðvum. Nú hafa
talstöðvar 85% allra
skiþa og báta yfir 10
tonn.
1935 Reist stuttbylgjustöð hj
Reykjavík og opnað tal
samband við útlönd. Við
skipti 1939 komin upp
15.000 samtöl á ári
(Varð að hætta 1940 vegna
stríðsins).
1938 Opnað talsamband um
landsímann við skip og
báta í hafi og við strend
ur landsins. (Varð að
hætta 1940 vegna stríðs
ins.)
1939 Lagður 46 víra jarðsími
yfir Holtavörðuheiði milli
Norður- og Suðurlands
Fyrsti liður í fullkomnu
samfeldu jarðsímakerfi
aðalsímaleiðum landsins.
1943 Landið símgirt annað
sinn (með fjölsímum)
komið á 3-földum fjöl
síma milli Reykjavíkur
og Reyðarfjarðar og ein
földum fjölsíma milli
Akureyrar og Reyðar
fjarðar. Lagður jarðsími
alla leið frá Seyðisfirð
yfir Fjarðarheiði um Eg-
ilstaði og Fagradal tii
Reyðarfjarðar (um 60
km.).
Eins og af þessu áfangatal
sést, er landssíminn enn í fullri
þróun. Tala sveitabæja, sem hafa
síma, er komin upp í ca. 1350
og nú er svo komið, að 422 fiski
bátar og önnur skip landsmanna
eru þegar búin radio-taltækjum
og radio-skeytatækjum, sem að
langmestu leyti eru eign lands
símans og rekin af honum í sam-
aandi við strandarstöðvakerfi
símans hringinn í kringum land-
ið. Talstöðvarnar má óhikað
telja hið mesta öryggistæki fyrir
líf fiskimannanna við strendur
andsins, ef rétt er á haldið.
Áður en stríðið hófst, var svo
comið, að Islendingar gátu tal-
að frá símanum heima hjá sér
til fjarlægra landa og jafnvel
staða andfætis á hnettinum, svo
sem Rio de 'Janeiro eða Buenos
Aires.
Til nánara yfirlits yfÍT þróun
simans, eru hér nokkrar tölur
úr rekstri landssímans:
öllum póstkostnaðinum, eða rúm
ir 15 aurar á hverja póstsendingu |„ . , , , ,.
* * i, ,• Tala sima i landinu
að meðaltali.
Til frekara yfirlits yfir póst
reksturinn 1874 og 1944 og þró-
un póstsins á þessu tímabili eru
hér nokkrar samanburðartölur;
Samanburðartölur 1874 og 1943.
íbúatala í landinu ......................
Tala póstsendinga alls ..................
Tala póstsendinga á hvern íbúa að meðalt.
Fjárhæð verðpóstsendinga innanlands
Tala póststöðva í landinu (póstviðkomu-
staðir ekki meðtaldir) ................
íbúatala á hverja póststöð að meðaltali ....
Tala póstávísana innanlands (hófst 1908)
Fjárhæð innl. póstávísana samanlögð
1874 1943
69.763 122.835
30.000 4.700.000
0,4 38
kr. 400.000 70.000.000
70 329
1.000 374
kr. — 116.538 48.471.155
Tala landssímastöðva
Lengd landssímalína:
Stauraraðir km
Víralengd km ...........
Skeytafjöldi innanlands ....
— til og frá útl.
Símtöl innanl., langl.samt.
— til og frá útlondum
(hófst 1935) ......
— til báta og skipa
(hófst 1938) ......
I Rekstrargjöld ........... —
]Stofnkostnaður (í millj.) .. —
[ Tala símamanna (starfsm.)
*) Þessi þjónusta varð að hætta 1940. Talan á við 1939.
1906/07 1920 1940 1943/44
250 2.300 9.300 9.771
22 158 503 455
615 2.420 4.720 4.790
1.241 7.232 14.640 15.950
1.032 105.000 217.000 349.000
3.000 90.000 120.000 410.000
3.700 311.000 940.000 949.000
— — 15.000* —
4.100*
8.700 1.100.000 3.670.000 10.555.000
14.000 915.000 2.577.000 9.825.000
0,6 3,4 9.2 13
47 850
Bókfært verð landssímakerf-1 Kristjánssonar, átti hún mörg
isins með öllum tilheyrandi
byggingum, vélum og tækjum
er nú ca. kr. 13.000.000. En þess
ber að gæta, að mikill hluti sím
ans hefir verið lagður og reistur
á rekstrarreikningi stofnunar
innar sjálfrar. Með núverand
verðlagi mun ekki fjarri sanni
að meta Landsímann með öllu
því, sem honum tilheyrir, á ca
110—120 milljónir króna.
1943 voru tekjur símans um
10,5 milljónir, en rekstrargjöld
in9,8 milljón krónur. Til nýrra
símaframkvæmda (eignaaukn
ingar) var auk þess varið það
ár 1.680.000, svo greiðsluhalli
varð ca. kr. 900.000, en eigna
aukningin á árinu varð þó raun
verulega mun meiri en hér er
sagt, því bæði felst margt nýtt
í rekstrarkostnaðinum og auk
þess voru lögð fram dýr tæki
og tillag annarsstaðar frá. Sam
anlagður tekjuafgangur símans
frá því hann hófst, nemur ca
11,9 milljónum króna eða ná
lega jafnmikilli upphæð, eins og
allur stofnkostnaðurinn.
Island er, þrátt fyrir strjái
býlið og hinar miklu fjarlægðir
þegar orðið 10. landið í röð
inni að því er snertir símafjölda
í hlutfalli við íbúatölu. Á hverja
1000 íbúa að meðaltali, er
Reykjavík einni 150 á hverja
1000 manns.
Og íslendingar nota símann
hlutfallslega meira en nokkur
önnur þjóð. I Reykjavík voru
1943:
4.300 símtöl á hvern notanda
á ári að meðaltali, eða
13 símtöl á hvern notanda
á dag að meðaltali,
21,2 milljón símtöl alls á ár
inu (innanbæjar),
58.000 símtöl að meðaltali á dag
100.000 símtöl mest á dag (á
Þorláksmessu).
Yfirleitt mun óhætt að full
yrða, að síminn sé lífæð athafna
og viðskiptalífs þjóðarinnar, auk
þess sem hann er einhver virk-
asta öryggisráðstöfun til verndar
lífi manna á sjó og landi, og
hann á því láni að fagna, að
þróun hans og hlutverk er ótæm-
andi. Verkefnin bíða hans og
blasa við framundan. Takmarkið
er: Sími á hvern bæ og talstöð í
hvern bát. En til þess að það
geti komið að gagni, þarf línu-
kerfi landssímans að aukast og
fullkomnast að miklum mun. All
aðallanglínurnar þurfa að
leggjast í jörðu og er jarðsíminn
Holtavörðuheiði fyrsti bútur
inn í því langlínu-jarðsímakerfi.
Síðan 1918 er Island sjálfstæð-
ur meðlimur alþjóða-símasam
oandsins og hefir tekið þátt
ráðstefnum þess, enda á það þar
sérstakra hagsmuna að gæta.
Síðasta alþjóða-símaráðstefnan
var haldin í Kairo 1938, sú næsta
átti að vera j Rómaborg 1942,
en var frestað vegna stríðsins.
sland er einnig aðili í “Símasam
oandi Norðurlanda”, en árið 1935
hélt það ráðstefnu sína í Reykja-
vík.
Þjóðhátíðarblað Vísis 1944.
MINNINGARORÐ
Byron Gilbertson (Björn Þor-
gilsson), andaðist í Selkirk, þann
27. des. Hann var fæddur 18.
nóv. 1862 að Rauðamel, en upp-
alinn þar og í Hausthúsum í
Snæfellsness- og Hnappadals-
sýslu, sonur hjónanna Þorgilsar
DÓnda þar og konu hans Jóhönnu
Narfadóttir. Um 20 ára að aldri
fluttist hann til Vesturheims, og
settist að í Winnipeg og átti þar
aeima um 40—50 ár. Full 40 ár
vann hann hjá Blackwoods í
Winnipeg. Fyrri kona hans var
Jóhanna Jóhannsdóttir, þau eign
uðust 3 sonu, tveir dóu í æsku,
en einn þeirra, Jóhann er á lífi,
búsettur á Englandi, kvæntur
enskri konu, skartgripasmiður og
eturgrafari að iðn.
Síðar giftist Byron Guðríði
Konráðsdóttur, ekkju Kristjáns
börn af sínu fyrra hjónabandi,
ólust mörg upp á heimili þeirra,
en sum barna Guðrúnar fóstr-
uðust upp á íslandi; var Sigur-
jón togaraskipstjóri eitt þeirra.
Annar sonur Guðríðar er Þórð-
ur skáld í Vancouver, B,C.
Um mörg síðari ár átti Byron
heima í Selkirk og þar andaðist
Guðrún kona hans fyrir nokkr-
um árum. Eftir lát hennar bjó
hann einn sér í litlu snotru húsi,
en átti jafnan athvarf hjá Albert
stjúpsyni sínum, starfsmanni hjá
T. Eaton félaginu í Winnipeg.
Magnús bróðir hans er á lífi, bú-
settur í Winnipeg. Fjölment
frændalið átti hinn látni hér
vestra.
Byron heitinn átti hlýhug
margra í Selkirk og ýmsa góða
kunningja. Hann var maður
glaðsinna og léttur í lund, prúður
í framgöngu og hinn bezti félags-
maður; hann var meðlimur Sel-
kirk safnaðar og Þjóðræknis-
deildarinnar “Brúin”, og hinn
dyggasti félagsbróðir. Fróður
var hann um margt, minnugur
á.ljóð og gat látið fjúka í kviðl-
ingum. Þrátt fyrir aldurinn,
naut hann sín furðu vel, olli því
hans létta lund og samúð með
æskufólki, þótt 80 ár og meir
bæri hann sér á baki.
Útför hans fór fram frá
Langrills útfararstofu og Lút-
ersku kirkjunni, þann 30, des.
Sóknarpresturinn þjónaði við
útför hans. Hann var lagður til
kvíldar í Brookside grafreit í
Winnipeg.
S. Ólafsson.
MINNINGARORÐ
“Eg lifi og þér munuð lifa”.
Þessi orð komu í huga minn
er sú sorgarfregn barst út, að
engill dauðans hefði snögglega
svift burt hinni ungu konu, Mrs.
Barteaux; dauða hennar bar
brátt " að; einungis tveimur
klukkustundum eftir að hún
kendi sjúkdóms síns, var hún
liðið lík; þetta kom eins og
þruma úr heiðskíru lofti yfu
eiginmanninn, móður og systkini
hinnar látnu. Mr. og Mrs. Barte-
aux höfðu átt heima í Winnipeg
í nokkur undanfarin ár, en móð-
hinnar ungu, burtsofnuðu
konu og systkini hennar flest,
eiga heima í Wynyard byggðinni.
Móðir hinnar látnu er ekkjan
Mrs. Rósa O. G. Pétursson; hún
misti mann sinn fyrir 23 árum;
fyrir 4 árum misti hún uppkom-
inn son, dreng misti hún á fyrsta
ári; hún hefir því ekki farið var-
hluta af mannlegum raunum um
ævina, og er því sízt að furða,
þó þessi síðasta sorgarfregn yrði
henni þungbær; en þá var líka
huggunina að finna í orðum
frelsarans: “Eg lifi og þér mun-
uð lifa.” Guði sé lof fyrir hin
áminstu, dýrðlegu orð, sem veita
hreldum sálum í tíð neyðarinnar
huggun og kjark. Já, þessi orð,
eru ávalt kærkomin, en aldrei
cærkomnari en nú á þeim miklu
jjáningatímum, sem ganga yfir
mannkynið.
Lilja var skírnarnafn hinnar
átnu; sú, sem línur þessar ritar,
jekti hana frá blautu barnsbeini
og telur foreldra hennar meðal
sinna beztu vina. Lilja var gáf-
uð kona, og foreldrum sínum
ilýðin og kærleiksrík dóttir;
yfir heimilinu hvíldi frá fyrstu
tíð inndælt samræmi, sem óx
með ári hverju. Hin látna unga
cona naut góðrar menntunar til
munns og handa; að loknu kenn-
araprófi lagði hún stund á barna-
cennslu, og aflaði sér hvarvetna
því starfi hins ágætasta orð-
stírs; hún giftist Edward Barte-
aux, og bjuggu þau saman í ást-
ríku hjónabandi, þar til hún var
'cvödd inn á land hinna lifenda
til fundar við föðurbræður sína
og marga aðra ástvini, sem safn-
ast höfðu til feðra sinna.
Útför Lilju heitinnar fór fram
frá íslenzku kirkjunni í Wynyard
undir forustu Rev. Elliotts; var
cistan fagurlega prýdd blómum