Lögberg - 29.03.1945, Page 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 29. MARZ, 1945
Halldór Kiljan Laxness:
Davíð Stefánsson
fimtugur
Það eru nú orðin furðumörg
ár síðan strákur sem þá var að
alast upp í MosfelLssveit, og var
talinn hafa gaman af bókum þó
það gaman færi að vísu af síðar,
rakst á nýtt kvæði eftir nýjan
mann í einu tímaritanna, það var
kvæðið Sestu hérna hjá mér syst-
ir mín góð, eftir Davíð Stefáns-
son frá Fagraskógi. Það þótti
ekki tíðindum sæta þá fremur
en nú þó nýtt skáld kæmi fram á
sjónarsviðið í blaði eða tímariti,
en ungur strákur er hleypidóma-
laus gagnvart nýu skálai, því í
rauninni eru öll skáld ný fyrir
honum. Hann tekur kvæðin til
sín eða lætur þau liggja alt eftir
því, hvernig þau tala til hans.
En þetta kvæði, Sestu hérna hjá
mér, var alt öðru vísi en hin
kvæðin. Það var einhver tónn í
því, sem ekki fanst hjá hinum
skáldunum, Steingrími, Matth-
íasi, Einari Ben., Þorsteini — og
þó kanski einna helst hjá Þor-
steini; og hann var ekki heldur
líkur þeim nýu, sem margir
hverjir virtust kappkosta að vera
bergmál hinna gömlu, — nema
þá ef vera skyldi Jóhanni Sigur-
jónssyni. Þó var þessi tónn alveg
óherskár gagnvart öðrum skáld-
um, stindurgerðarlaus og heiðar-
legur, en mjög nærgengur vegna
innileika síns, og hver sem las
þetta litla kvæði án fordóma
hlaut að verða snortinn bæði
vegna þess sem sagt var í því,
og þó einkum vegna hins sem
ekki var sagt, en það er góð-
skálda aðal að kunna einnig að
láta hið ósagða tala í kvæðum
sínum. Sá ungi og óreyndi les-
andi sem getur í upphafi þessa
máls, varð svo heillaður af kvæð-
inu við fyrsta lestur að hann
lærði það strax, og fór einförum
og hafði það upp fyrir sér með
tárin í augunum; og hefur aldrei
gleymt því síðan; og sá dagur
aldrei komið í öll þessi ár, að
honum hafi þótt minna varið í
það en daginn sem hann las það
fyrst: “Sestu hérna hjá mér,
systir mín góð; í kvöld skulum
við vera kyrlát og hljóð”. Eg held
þetta sé gott kvæði.
Það komu reyndar ýmis önnur
kvæði á prenti í tímaritunum eft-
ir þennan nýa mann, og sum
prýðileg, til dæmis Brúðarskórn-
ir: Sumir gera alt í felum, en
ekkert jafnast á við það undur
sem verður við eyra manns þeg-
ar nýr tónsnillingur slær fyrstu
akkorðurnar.
Eg veit að Davíð hefur ort
mörg mikilfengleg kvæði síðan,
og á enn eftir að yrkja, en með
þeim akkorðum sem hann sló í
fyrsta sinn í mín 'eyru var það
nógsamlega staðfest í hug mín-
um, hvert skáld hann var.
Og tímar líða, langir eins og
allir tímar voru þá, og nú er
það einn haustdag árið 1918, að
þar kemur viðburðanna rás, að
sá aðdáandi skáldskapar sem fyr
getur finnur sjálfan sig fjórðu-
bekking við skólasetningu í skóla
sal Mentaskólans. Og þegar við
vorum sestir hátíðlega, og eg
er að virða fyrir mér þennan
ókunnuga hóp, þá hvíslar sessu-
nautur minn og bendir með
höfðinu: Þarna er Davíð frá
Fagraskógi.
Þetta var mikill skóli. Hér
settust skáld á bekk, innblásin
og kölluð, og beygðu mensa. En
af öllum skáldum sem hér voru
saman komin þótti mér það mest
æfintýri að í hópi okkar skyldi
vera þjóðskáld, því ekkert minna
var Davíð Stefánsson í augum
okkar strax þá. Og ekkert minna
var hann í raun og veru eftir
þau kvæði sem hann hafði birt
í Eimreiðinni, — það vitum við
best nú. Mér varð starsýnt á
þennan unga mann, sem hafði ort
kvæði svo landið hlustaði, — og
gat varla áttað mig á að hann
væri í mínum hóp. Ekki spilti
heldur útlitið þeirri mynd af
honum, sem hann hafði gefið af
sér í ljóðunum': hann var okkar
mikla glæsimenni, nýkominn
heim frá útlöndum, hár og herða
breiður, fríður sýnum og drengi-
legur, þó karlmannlega hlédræg-
ur, með gleraugu sem var nauð-
synlegt í þá daga, og eg held
lokk í hárinu, og, ef mig rang-
minnir ekki því meir, með staf
og harðan hatt, en til að leyfa
sér slíkt í þá daga varð maður
að vera maður; og með svo dimm
an og karlmannlegan róm að
sumir fengu hósta ef þeir ætl-
uðu að tala eins. Hann var okkar
stolt.
Ástæðan til þess að Davíð kom
í skólann 1918, til að ljúka 6.
bekk tuttugu og fjögra ára gam-
all maður, mun hafa verið sú
að veikindi höfðu um skeið tafið
hann frá skólanáminu; en nú var
hann aftur heill.
Á þessu skeiði ævinnar er sjö
— átta ára aldursmunur næg á-
stæða til þess að ekki tekst fé-
lagsskapur með mönnum þó lík
reynslu og þroska verður þrösk-
uldur, enda varð lítil eða engin
kynning okkar Davíðs þann
stutta tíma sem við vorum skóla-
bræður. Undirritaður hafði
aldrei þolinmæði né hæfileika
til skólanáms og hvarf burt, og
kunningsskapur tókst ekki með
okkur fyr en allmörgum árum
síðar, en hefur verið með þeim
hætti síðan, að aldrei hefur blett-
ast sú glæsilega hugljúfa mynd
sem eg á af skáldi og manni frá
unglingsárum.
Á stund, sem er í eðli sínu jafn
einkaleg og afmæli manns, er
hinum freisting að gefa út alls-
konar einkalegar játningar og
yfirlýsingar, þó segja megi að
slíkt komi öðrum lítið við. Eg
afsaka mig með því, að eg hef
ekkert tjáð annað en almenna
reynslu, reynslu sem hver mað-
ur hefir orðið fyrir af þjóðskáldi.
Því sú var reyndin að uppgötv-
un hins nýa tóns hafði ekki átt
sér stað í einu hjarta í Mosfells-
sveit, heldur um alt landið. Skáld
verður þjóðskáld af því hann
finnur alveg óumdeilanlega leið-
ina að hjarta hvers venjulegs
manns — á sama hátt og Davíð
til mín strax með kvæðinu Sestu
hérna hjá mér. Með fyrstu kvæð-
um hans í Eimreiðinni var öll
þjóðin vakin við nýan tón, sem
enginn hafði að vísu áður heyrt,
en allir könnuðust við úr brjósti
sjálfra sín, af því hann var í ætt
við íslenzk þjóðkvæði, samhljóm
andi við stef eins og þessi: Ein-
um unna eg manninum, eða:
Eg get ekki sofið fyrir söngvun-
um þeim.
Enginn íslendingur hefur svar-
að álíka vel og hann ljóðaþörf
þeirrar kynslóðar, sem var að
vaxa upp um og eftir 1920. Hann
er hennar túlkur. Flestir sem
lifað hafa þessa tíma hafa ein-
hverntíma hrifist af ljóðum hans
fleiri eða færri, og hann er án
efa fleiri mönnum af þeirri kyn-
slóð hjartfólgnari en nokkurt
annað skáld. Skýring þess er sú
að hann er sannast skáld þess
umbrotatíma sem staðið hefur
yfir í þjóðlífinu um skeið. Þjóð-
in finnur hvernig hann brýtur
af sér í skáldskap viðjar sam-
svarandi þeim sem hún er sjálf
að brjóta af sér í háttum. Það
er eitt fyrir sig, að hann legg-
ur á hylluna hið sérstaka skrúð-
mál, ljóðmálið, sem frá upphafi
fylgir íslenzkunni, hirðir hvergi
um einstrengingslegan regling í
formi, ber fram tilfinningaljóðið
í einföldustu orðum óbundins
máls, jafnvel mælts máls, sem
er hérumbil óþekt aðferð.nema
hjá ákveðnum hagyrðingum 19.
aldar, — þó þannig, að hann
hreinsar hið mælta-mál af sora
hversdagslegrar rökvillu og til-
hneigingu til ruddaskapar. En
með því að, skáganga hið hefð-
bundna ljóomál og taka upp
slétt og algengt mælt mál, tekst
honum í senn að gera kvæðin
beinskeytari í tjáningu en ella
mundi og ljá þeim náttúrlegan
upplestrareiginleik, sem ekki er
fyrir hendi í kveðskap þar sem
málskrúð og bragsmíð er látið
sitja í fyrirrúmi. Maður tekur
ekki eftir að það sé mál á þess-
um kvæðum, tilfinningin er nak-
iri, eiginleikar þeirra leita beint
gegnum eyrað til hjartans, ef
svo mætti segja; þegar maður
les þau heyrir maður þau, en
ekki eins og tónlist, heldur tal-
andi rödd, heita og dimma,
stundum að vísu ofsafengna, en
einnig rólega og kyrra, með
dymbli, — eins og í hinu fyrsta
kvæði. Sestu hérna hjá mér:
Eins og hann forðast hefð ljóð-
málsins losar hann einnig um
innihaldshefð klassiskrar stefnu
í íslenskum ljóðakveðskap; ef
honum sýnist svo opnar hann
allar stíflur, hleypir öllum kröft-
um himins og jarðar á stað, not-
ar fortissimó sem er áður óþekt
í íslenzkum ljóðakveðskap. Hann
segir það sem áður var vant að
þegja um í ljóði, þó allir hugs-
uðu það, kallar það sem cmenn
áður hvísluðu. En jafnvel ofsa-
fengnustu kvæði hans verða
aldrei ruddaleg fremur en nátt-
úrufyrirbrigðin sjálf, því þótt
hann brjóti óhræddur mörg lög,
SAGA LANSSEMINNAR
Einkennir Canada
i
(^ÖGUR lánsseminnar eru ííðar í Canada.
Okkur öllum er kunnugt um margar. Dag-
launamaðurinn er nú forstjóri síns eigin bygg-
ingafélags ... Matvörukaupmaðurinn, sem bygði
búðina á gatnamótunum, rekur miljón dollara
viðskipti. Maðurinn, sem þvoði diska, starfraekir
nú keðju af matsöluhúsum og þar fram eflir
götunum.
Vinnuátök — ásamt dálítilli heppni, hafa
skapað slíkan árangur.
Til er önnur tegund góðs árangurs, sem ekki
er eins oft minst á, en er þó sérkennilega cana-
disk; það er sagan um menn og konur, sem stofn-
að hafa heimili. menntað börn sín, og lifa ham-
ingjusömu og áhyggjulausu lífi.
Þungt erfiði — langt um meira erfiði en það,
sem aðrir lögðu á sig — orsakaði velgengni
"N
þessa fólks; og það, sem var meira virði
en heppnin var, að fólk þetta lærði að spara.
Þessi saga lánsseminnar er skrifuð alla daga
af fólki, sem sparar fyrir framtíðina ... sparar
fyrir ný heimili og þá menntun, sem börn þeirra
verðskulda ... eða fyrir fyrirtæki, sem það ætl-
ar að slofna.
Og með sparnaði hjálpar fólk þetta Canada.
Einkum þó með kaupum Sigurlánsverðbréfa,
vegna þess að slíkir dollarar stuðla að sigri í
stríðinu. Hafið hugfast — að Sigurlánsverðbréf
gefa af sér 3% vexti, þau má selja, og þau eru
ávalt bezta tryggingin til lánlöku.
Látið sögu yðar verða sögu lánsseminnar.
Byrjið að skrifa hana í dag með undirbúningi
kaupa á Sigurlánsveðbréfum.
Áttunda Sigurlánið hefst 23. apríl
Verið viðbúin kaupum
Sigurlánsveðbréfa
NATIONAL WAR FINANCE COMMITTEE
8-61