Lögberg - 14.06.1945, Page 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 14. JÚNÍ, 1945
3
töldum. Þegar eg var spurður
að því í New York á dögunum
hvort það væri satt, að við hefð-
um orðið ill við þarna norður
á Islandi er drengirnir komu
til landsins, svaraði eg því neit-
andi. En eg spurði New York-
búann hvort ekki myndi síga á
honum brúnin, ef alt í einu yrðu
fluttir inn 7—8 miljón Frans-
menn á aldrinum frá 20 upp í
35 ára, til New York. Það var
þá fyrst, sem hann virtist skilja
það vandamál, sem við höfum
átt við að etja hernámsárin.
En hitt er hægt, að segja, að
jafnvel hinir bjartsýnustu menn
þorðu ekki að vona, að her-
námið og herverndin myndi
ganga jafn árekstralaust og
raun hefir á orðið.
Dóri Hjálmarsson ofursti, sem
ættðaur er héðan frá North
Dakota bygðinni en sem nú er
búsettur í Phoenix, Arizona,
hefir dvalið á Islandi síðan 1941
og aðallega unnið við öryggis-
mál hersins. 1 vetur sem leið fór
hann í leyfi heim til sín og hélt
fyrirlestur um Island í Rotary
klúbb nokkrum. Hann gat sagí
þeim Phoenixbúum, að fleiri og
alvarlegri árekstrar hefðu átt
sér stað milli borgara og her-
manna í Phoenix, en nokkru
sinni hefði átt sér stað milli ís-
lendinga og setuliðsins. Mun
vera hægt að segja fleiri slíkar
sögur héðan að vestan.
Hin góða sambúð milli íslend-
inga og setuliðsins er því að
þakka, að hermennirnir hafa
komið vel og kurteislega fram
og íslendingar sýnt stillingu og
skilning á vandamálunum. Einn
mestan heiðurinn af góðri sam-
búð milli hers og borgara, á
Vestur-lslendingurinn Valdimar
Björnsson sjóliðsforingi frá
Minneapolis, sem dvalið hefir
heima síðan á jólaföstunni 1942.
Má heldur ekki gleyma öðrum
ágætismönnum, t. d. Dóra Hjálm
arssyni, og mörgum foringjum í
liði Breta og Bandaríkjamanna,
sem sýndu íslenzku þjóðinni vel-
vild og hlýhug í hvívetna.
Hugmyndir flestra hermanna
um ísland er þeir komu þangað
fyrst voru æði skrítnar sem eðli-
legt er. Þeir bjuggust við að hitta
þar skrælingja, sem byggju í
snjóhúsum. ísbirnir væru á ann-
ari hverri þúfu, og þar fram eft-
ir götunum. Þeir höfðu eðlilega
sömu hugmynd um landið, eins
og meginþorri manna erlendis
hefir enn í dag.
Um það leyti, sem megin-
straumur erlendra hermanna
kom frá Ameríku tók Valdimar
Björnsson að sér það vandamikla
en nauðsynlega starf, að upp-
lýsa hermennina um Island og
íslendinga. Þegar þeir komu af
skipsfjöl var þeim safnað saman
í einhverju stóru samkomuhúsi
og Valdimar Björnson hélt fyrir
þá fyrirlestur um Island og Is-
lendinga. Skýrði þeim frá hinni
aldafornu menningu þjóðarinn-
ar, fornsögunum, alþingi, frelsis-
þrá þjóðarinnar og sjálfstæðis-
baráttu og svo framvegis. Þetta
varð til þess, að hermennirnir
skildu betur en ella hvar þeir
voru staddir og afleiðingin var
sú, að þeir leyfðu sér ekki fram-
komu við íslendinga, sem ef til
vill hefði annars mátt búast við
af þeim.
Það hafa tiltölulega fáir Vest-
ur-íslendingar komið í hernum
til Islands til dvalar þar. En það
er óhætt að fullyrða, að þeir,
sem komið hafa hafa getið sér
hinn mesta orðstír pg unnið sér
vinsældir. Björnson-bræðurnir,
synir Gunnars Björnsonar skatt-
stjóra í Minneapolis hafa allir
verið á íslandi síðan ófriðurinn
hófst. Hjálmar var þar láns- og
leigu viðskiptastjóri um tveggja
ára skeið. Valdimar í sjóliðinu,
eins og eg sagði áðan. Björn var
þar fréttaritari fyrir NBC og Jón,
sá yngsti vann á skrifstofu hjá
Hjálmari bróður sínum áður en
hann var kallaður í herinn. Jón
Björnson kvæntist á meðan hann
var heima á Islandi, Matthildi
Kvaran, dóttur séra Ragnars
heit. Kvarans og frú Þórunnar,
sem margir Vestur-íslendingar
kannast við af dvöl þeirra hér
vestra.
Fleiri Vestur-íslendingar hafa
verið heima í hernum, þó eg
kunni ekki að nefna þó alla,
Ragnar H. Ragnar, sem lengi var
söngstjóri hjá ykkur hér, er
heima. Hann heldur sig enn við
hljómlistina, eins og vænta
mátti. Ragnar Stefánsson major
frá Baltimore, sonur Jóns Filips-
eyjakappa, er og á íslandi.
Síðustu mánuðina hefir hern-
um á Islandi stöðugt verið að
fækka og nú lítið eftir af erlend-
um hermönnum heima á móts
við það, sem einu sinni var. Sam-
kvæmt samningum við ríkis-
stjórn Bandaríkjanna og yfir-
lýsingar Breta stjórnar, ætla
stórveldin að flytja burtu alt
sitt herlið frá íslandi í styrjald-
arlok. Hversu fljótt verður hægt
að koma því við, að senda her-
liðið burtu og flytja tæki þau af
landi burt, sem herinn hefir þar,
er ekki hægt að segja. En þó
margir Íslendingar hafi eignast
vini meðal setuliðsins, þá verð-
ur því ekki neitað, að við verð-
um fegin er piltarnir komast
heim til sín og við getum sjálf
búið að okkar landi ein.
Setuliðið kom með mörg ný
tæki og vinnuvélar, sem við
þektum lítið á Islandi. Stórvirk-
ar vélar til afskipunar og hleðslu
skipa, miklar vegavinnu vélar,
og fleira og fleira.
Það hefir nú orðið samkomu-
lag að íslendingar kaupi talsvert
af þessum vélum, sem herinn
telur sig ekki þurfa að flytja burt
til notkunar annarsstaðar. Er að
sumum þessum vélum hin mesta
búbót. Smábílar Bandaríkjahers-
ins, sem “Jeeps” eru nefndir, en
sem við á íslandi höfum kallað
“jeppa”, eða “kríli”, hafa þóttst
gefast vel á íslenzku végunum.
Margir bændur hafa hug á að
eignast þessi litlu farartæki.
Herinn hefir þegar selt talsvert
af þeim til íslendinga. Áður en
byrjað var að selja Jeppana til
almennings hafði ameríska her-
stjórnin lánað íslenzku ríkis-
stjórninni tvo eða fleiri jeppa-
bíla handa læknum, sem voru í
héruðum, þar sem bílvegir eru
ennþá fáir og illir yfirferðar.
Var t. d. einn slíkur jeppi lán-
aður lækninum í Dalasýslu og
annar fór til læknisins í Norður-
Þingeyjarsýslu.
Nokkuð bar á ótta manna við,
að dvöl setuliðsins heima myndi
hafa slæm áhrif á málfar manna.
Voru til menn, sem óttuðust, að
of náið samneyti við setuliðs-
menn myndi spilla málinu, og
þá einkum hjá unglingum. En
sem betur fer held eg að ótti
sá hafi ekki haft við rök að
styðjast. Á hinu hefir frekar bor-
ið, að íslendingar hafi fengið
áhuga fyrir málvöndun og vex
þeirri stefnu æ fiskur um hrygg,
Annað vandamál, sem alvarlegra
var, voru hin svokölluðu “á-
standsmál”. En einnig þar held
eg að nokkuð hafi verið ýkt
og að “ástandið” alræmda sé
ekki eins slæmt og af er látið.
Það er rétt, að allmargar ís-
lenzkar stúlkur hafa gifst er-
lendum hermönnum, aðallega
Bandaríkjamönnum, engar opin-
berar tölur eru til um giftingar
milli hermanna og íslenzkra
kvenna. En það munu vera tals-
vert á annað hundrað íslenzkar
stúlkur, sem gifst hafa vestur um
haf. Sumar þeirra, sem eg þekki
til hafa gifst ágætismönnum og
liður vel í nýja landinu.
Þá fer ekki hjá því, að heima
verði á næstu árum nokkrir ung-
ir íslenzkir ríkisborgarar, sem
eiga alllangt heim til föðurhús-
anna. Gárungarnir hentu gaman
að því, að stúlkurnar íslenzku
hefðu ekki ávalt munað ættar-
nöfn vina sinna og spá því að
meðal næstu kynslóðar heima
verði nokkrar Bill og Jones dæt-
ur, ásamt Frank og Bob sonum.
Það sló ótta á margan mann-
inn heima þegar brezki herinn
gekk á land á íslandi snemma
morguns hins 10. maí 1940. Það
var ekki nema eðlilegt. En þegar
litið er ýfir hernámssöguna í
heild verður ekki annað sagt, en
að betur hafi til tekist en á
horfðist í fyrstu.
Við íslendingar þurfum ekki
að bera kinnroða fyrir okkar
skerf í þessu stríði. Við höfum
vissulega rétt til þess, að fá að
vera í samfélagi við menningar-
þjóðir heimsins. Þeim réttind-
um hefir ekki verið náð, án þess
að við færðum fórnir, eins og
aðrar þjóðir, sem lagt hafa sinn
skerf til stuðnings hinu góða
málefni.
En íslenzka þjóðin þráir ekki
annað og biður ekki um annað,
en að fá að lifa í friði, sátt og
samlyndi við aðrar þjóðir heims.
AFKOMA ALMENNINGS
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að afkoma íslenzku
þjóðarinnar hefir verið góð und-
anfarin fimm ár, ef reiknað er
í peningum og þeim gæðum og
þægindum, sem fyrir peninga
fást.
íslenzkir framleiðendur til
sjávar og sveita hafa fengið
greitt hátt verð fyrir afurðir
sínar. Verkafólk hefir fengið há
laun fyrir vinnu sína. Það hefir
tekist vel að afla nauðsynja og
flytja þær til landsins. Atvinnu
leysi hefir ekki þekst, en það
var orðið mjög tilfinnanlegt fyr-
ir stríðið.
En á sama tíma hefir dýrtíð
in aukist í landinu að miklum
mun. Við höfum ekki getað stöðv
að hina svokölluðu verðbólgu.
Vöruverð hefir farið upp úr öllu
valdi og kaupgjald með, og eins
og er má telja, að allir hafi tals-
verða peninga í krónutali og
sumir hafa mikið fé milli handa.
Það eru engar hrakspár heldur
staðreyndir, að við Islendingar
megum búast við að alvarlegir
og örlagaríkir tímar fari í hönd.
Setuliðsvinnan legst niður með
öllu. Við þurfum á ný að fara
að keppa við stærri þjóðir um
markaði fyrir afurðir okkar.
Ríkisstjórnin, sem eins og
kunnugt er, er skipuð 6 ráðherr-
um, tveimur frá Sjálfstæðis-
flokknum, tveimur frá Sósíalista
flokknum (eða kommúnistum),
og tveimur frá Alþýðuflokknum,
hefur þegar gert ráðstafanir til
þess að mæta erfiðleikum eftir-
stríðsáranna. Þegar ríkisstjórnin
tók við völdum í október mán-
uði í fyrra, lýsti hún yfir því
á stefnuskrá sinni, að rneiri hluti
þess erlenda gjaMeyris, sem ís-
lendingar hafa eignast á stríðs-
árunum, skyldi varið til kaupa
á framleiðslutækjum, til þess að
tryggja afkomu almennings í
landinu, bæta framleiðslumögu-
leika og vörugæði þannig að við
gætum orðið samkeppnisfær á
heimsmarkaðinum. Það er of
snemt, að segja hvernig stjórn-
inni tekst að leysa þessi megin-
verkefni sitt af hendi. En hún
hefir mikinn meiri hluta þjóð-
arinnar á bak við sig og á traust
og meira fylgi, en okkur önnur
ríkisstjórn, sem setið hefir að
völdum um margra ára skeið á
íslandi.
Vafalaust eru ekki allir sam-
mála um aðgerðir ríkistjórnar-
innar. Heill stjórnmálaflokkur
tekur ekki þátt í þessari sam-
steypustjórn. En hér verður ekki
farið út í þá sálma að skýra ís-
lenzk stjórnmál, enda of langt
mál og margbrotið til að ræða
með öðru á stuttum tíma.
Afkoma íslenzkra bænda er
ekki síður góð en þeirra er við
sjávarsíðuna búa. Það, sem aðal-
lega háir íslenzkum bændum er
fólkseklan. Það hefir gengið erfið
lega að halda unga fólkinu í
sveitinni, þar sem gott kaup í
peningum hefir verið í boði í
bæjunum. En bændur hafa feng-
ið gott verð fyrir afurðir sínar
undanfarin ár og munu alment
vera komnir úr skuldum. Þeir
eru að sínu leyti betur settir en
verkafólkið og aðrir við sjávar-
síðuna, því þeim helst betur á
fengnu fé, en fólkinu á möl-
inni og varasjóðir þeirra verða
drýgri, ef illa árar. Bændur hafa
þó átt við sína erfiðleika að
stríða. Mæðiveikisplágan í sauð
fénu geisar enn um landið og
veldur miklu tjóni. Hefir ekki
tekist að stemma stigu fyrir
þeim vágesti, þó hvorki hafi ver-
ið sparað fé né fyrirhöfn til að
kveða niður þann leiða draug.
Bættar samgöngur í sveitum
landsins, betri húsakynni, ný
tízku vélar og verkfæri, hafa
gert sveitabúskapinn íslenzka alt
annan en hann var. Einangrun-
in er ekkert líkt því, sem hún
var. Útvarpið setur menn í inn
stu afdölum og á yztu annesj
illa muna á Islandi undanfarin
ár. Fleiri unglingar hafa nú tæki
(Frh. á bls. 7)
FIRÐSÍMAGJÖLD
ERU LÆGRl FRA
6 E. H. TIL 4,30
F. H.
Vér mænum vonaraugum til hins mikla dags
fullkomins friðar — og spáum því, að eins
fljótt og unt er, verði símaframleiðslu verk-
smiðjur önnum kafnar við friðariðju.
Vér heitum þeim öllum, er verið hafa án
síma vegna stríðshamlana, að BÆTA ÚR ÞÖRF-
UM ÞEIRRA EINS FLJÓTT OG EFNI OG
MANNAFLI FRAMAST LEYFA.
Business and Professional Cards
DR. A. BLONDAL
Phvsician A Surgeon
«01 MEDICAL ARTS BLDO
Slmi 93 996
Helmlll: 108 Chataway
Sími 61 023
DR. A. V. JOHNSON
Dtmtiat
»66 SOMER8ET BI.DQ.
Thelephone 97 932
Home Telephone 202 398
DR. ROBERT BLACK
SérfrœCingrur I Augna, Eyrna, nef
og hálsajúkdðmum
»16 Medlcal Arta Buildlng,
Graham and Kennedy St.
Skrifstofualmi 93 851
Helmaalml 42 154
EYOLFSON’S DRUG
PARK RIVER, N.D.
ítlentkur lyftali
TðlU getur pantaB meCul og
annaS me8 pðeU.
Fljðt afffreiðsia.
A. S. BARDAL
148 SHERBROOK ST.
Selur llkkietur og annaat um ttt-
farir. Allur útbúnaður eft beaU
Ennfremur eelur hann allakonar
mlnnlavarBa og legetelna.
Skrlfstofu talstmi 27 324
Helmills talsími 26 444
HALDOR HALDORSON
bi/Offin yamcittari
23 Music and Art Building
Broadway and Hargrave
Wlnnipeg, Canada
Phone 93 055
INSURE your property wlth
HOME SECURITIES LTD.
468 MAIN ST.
Leo E. Johnson A. I. I. A. Mgr.
Phones Bus. 23 377 Res. 39 433
TELEPHONE 96 010
H. J. PALMASON & CO.
Chartereá Accountantt
1101 McARTHUR BUILDING
WINNIPEG, CANADA
G. F. Jonaason, Prea. 4» Man. Dlr.
8. M. Backman, Sec.
Keystone Fisheries
Limited
404 Scott Block Slmi 95 227
Wholmtale Dittributort of
TRBBH AND FROZBN FISH
MANITOBA FISHERIES
WINNIPKO, MAN.
T. Borcovitch, framkv.ttf.
Verela I heildsðlu meO nýjan eg
froeinn flsk.
108 OWENA ST.
Skrifatofualml 25 888
Hetmaalml 65 468
Argue Brothers Ltd.
Real Estate — Financlal —
and Insurance
Lombard Building, Winnipeg
J. DAVIDSON, Rep.
Phone 97 291
Dr. S. J. Johanneseon
215 RUBT STREBT
(Belnt suflur af Banning)
Taletml 80 877
Vlfltalstlml 8—8 a. h
Dr. E. JOHNSON
304 Evellne St. Selkirk
Offlce hrs. 2.30—6 P.M.
Phone office 26. Res. 230
Office Phone
94 762
Res. Phona
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
116 MEDICAL ARTS BLDG.
Offlce Hours: 4 p.m.—5 p.m.
and by appolntment
DRS. H. R. and H. W.
TWEED •
Tannlctknar
•
406 TORONTO GEN. TRC8TT*
BUILDINQ
Oor. Portage Ave. og Smith Rt
PHONE 96 952 WINNIPEG
•224 Not
otr* Damt'
Þhone
9t 647

Legiielnar
aem skara framúr
Orvais blftgrýti
o* Manitoba marmarl
BkrifiO eftir verOekrd
GILLIS QUARRIES, LTD.
1400 Spruce St. Slmi 28 891
Wlnnipeg, Man.
J. J. SWANSON A CO.
LIMITED
908 AVENÚE BLDG., WPO
•
Faateigníisalar. Lelgja hús. Ot-
vega penlngalftn og 8idsftbyrgfl.
bíReiOaftbyrgfl, o. s. frv.
Phone 97 638
ANDREWS. ANDREW8
THORVALDSON AND
EGGERTSON
LOofrceOinoar
209 Bank of Nova Scotla Bld*.
Portage og Garry Bt.
Stml 88 891
Blóm alundvíalega afgreldd
m ROSERY
LTD.
StofnaO 1906
427 Portage Ave. Slml 97 466
Wtnnlpeg.
Phone 49 449
Radlo Servlce Speclallsts
ELECTRONIO
LABS.
H. THORKELSON. Prop.
The moet up-to-date Sound
Equlpment System.
1M OSBORNK ST., WINNIPEQ
GUNDRY & PYMORE LTD.
Brttieh Quallty — Fleh Nettto*
90 VICTORIA STRBUBT
Phone 98 211
Wlnnlpe*
Uonaoer. T. R. THORYALDBOM
Tour patronage wlll be
ippreclated
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
/. B. Paoe. Manapino Diroeter
Wholesale Distributors of
Freah and Froeen Flsh.
Sll Chambers St
Office Phone 26 328
Ree Phone 73 917.
— LOANS —
At Rates Authorized by
Small Loans Act, 1939.
PEOPLES
FINANCE CORP. LTD.
Licensed Lend-rs
Established 1929
40S Time Bldg. Phone 11 i