Lögberg - 14.06.1945, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 14. JÚNI, 1945
Fjaðrafok úr heimahögum
Erindi eftir ívar Guðmundsson ritstjóra,
flutt i Sambandskirkjunni í Winnipeg, 1. júní 1945.
HERRA FORSETI. Kæru landar. Komið þið öll blessuð og sæl.
Það er gamall og góður íslenzkur siður þegar gest ber að garði,
að spyrja frétta. Það er mitt hlutverk hér í kvöld að reyna að
segja ykkur eitthvað í fréttum frá gamla Fróni. Þið eruð “hús-
bændurnir og heimilisfólkið”, sem spyrjið hinn framandi gest
írétta. En það er ekki auðvelt verk að segja Vestur-íslendingum
tíðindi að heiman. Eg hefi orðið var við það hér í borginni undan-
íama daga, að margir ykkar fylgist vel með því, sem heima gerist.
Það var t. d. ekki mikið, sem eg
gat frætt hann Ásmund P. Jó-
hannsson um, er eg var að rabba
við hann undanfarna tvo daga
— og þannig er það með ykkur
mörg.
Ekki þarf eg að lýsa fyrir ykk-
ur landinu. Þið munið það vel
flest, þó langt sé orðið síðan þið
sáuð það “sökkva í sæ”. En eg
get staðfest orð skáldsins “að
söm er hún Esja og samur er
Keilir og eiris er Álftanes og á
Ingólfsdögum”. Núna, þessa dag-
ana, stendur yfir Listamanna-
þing í Reykjavík. Þingið er helg-
að 100 ára minningu Jónasar
Hallgrímssonar, sem fegurst og
best hefir lýst fósturjörðinni í
“ljúfu og þíðu” kvæðum, en á
þessu ári er öld liðin síðan Jónas
dó, einmana og yfirgefinn og var
grafinn í fátækra kirkjugarðin-
um í Kaupmannahöfn. Fyrir
rúmum 100 árum kvað Jónas:
“Landið er fagurt og frítt”. Enn
þann dag í dag tökum við íslend-
ingar undir með Jónasi Hall-
grímssyni, hvort sem forlögin
hafa búið okkur dvalarstað
heima, eða heiman.
ÍSLENZKA LÝÐVELDIÐ
Það er nú senn eitt ár liðið
síðan ísland varð lýðveldi og
tók öll mál í sínar eigin hendur.
íslendingar höfðu beðið eftir
þessari stund í tæpar 7 aldir.
Framtíðin ein sker úr um það
hvað okkar bíður sem þjóðar.
En við erum vongóð og höf-
um ef til vill ástæðu til að líta
bjartari augum á framtíðina, en
forfeðux okkar hafa haft um
margra ára skeið. Við höldum
nú á fjöreggi þjóðarinníu: sjálf.
Okkar er heiðurinn, ef vel tekst,
en við getum heldur engum um
kent nema okkur sjálfum, ef illa
fer.
Einar Benediktsson kvað ein-
hvemtíma: “Þegar bíður þjóðar-
sómi, þá á Bretland eina sál.”
Þenna ómetanlega þjóðareigin-
leika sýndi íslenzka þjóðin í
fyrravor er gengið var til þjóð-
aratkvæðis um það hvort stofna
skyldi lýðveldi á íslandi. Senni-
lega hefir engin þjóð í heimin-
um nokkru sinni sýnt jafn skýrt
og ákveðið hvað hún vill. Ungir
sem gamlir, svo að segja allir
voru sammála um að taka skref-
ið heilt.
Við íslendingar höfum fengið
að heyra, að við séum þrætu-
gjarnir og þurfum altaf að hafa
eitthvað til að rífast um. — Það
getur vel verið að svo sé. Senni-
legt að við getum ekki borið það
af okkur með öllu. En við höf-
um líka sýnt öllum heiminum,
að við getum verið sammála,
þegar mikið liggur við.
Nýkomnar fréttir að heiman
skýra frá því, að forsetinn okk-
ar, herra Sveinn Björnsson, verði
sjálfkjörinn næsta forseta tíma-
bil, sem eru fjögur ár. Það mun
og verða okkur til sóma innan-
lands og utan, og landi og þjóð
til blessunar.
1 ÞJÓÐBRAUT
Islenzka þjóðin hefir lifað sögu
rík ár undanfarið. Einbúinn L
Atlantshafinu er nú ekki lengur
einn. Einangrun íslands er lok-
ið. Það er komið í þjóðbraut.
Hvort, sem okkur líkar betur eða
ver, þá er svo komið, að Island
er orðinn einn af þýðingarmestu
áföngum á flugleiðinni milli
gamla heimsins og hins nýja.
Flugvélin, hið dásamlega nýja
farartæki mannsins, hefir fært.
landið okkar nær öðrum þjóð-
um og öðrum löndum. Það er
ekki lengur nema “bæjarleið” á
milli Ameríku og Islands. Það
er daglegur víðburður, að flog-
ið sé á 10—15 klukkustundum
milli Reykjavíkur og New York.
Tugþúsundir manna fljúga nú
mánaðarlega milli Islands og
Ameríku.
Rannsóknir og reynsla banda-
manna af flugferðum um Norður
Atlantshaf, stríðsárin, hafa sann-
að, að Vilhjálmur Stefánsson
landkönnuður hafði rétt fyrir sér
er hann fullyrti fyrir 20 árum
síðan, að norðurleiðin yrði aðal-
braut flugvéla, eða flugfara í
framtíðinni. Flugmálasérfræðing
ar viðurkenna nú þá staðreynd,
að flugleiðin yfir Atlantshaf, um
Island, er styzt, öruggust og
þægilegust.
Það þarf ekki mikið hugmynd
flug til að sjá hverja geisiþýð-
ingu og merkilegar afleiðingar
þetta hlýtur að hafa fyrir ís-
lenzku þjóðina. Við gerum okkur
þetta fyllilega ljóst á íslandi.
Ungir menn hafa ráðist í að fara
hingað til Ameríku til að menta
sig í fluglist til að geta orðið því
starfi vaxnir, að stjórna flugvél-
um, gera við þær ef með þarf
og taka að sér stjórn flugvalla
Þið, sem á þetta mál mitt hlýðið
eruð kunnug þessari nýju
mentabraut ungra Islendinga
Þeir hafa margir lagt leið sína
hingað til þess að nema hjá
Konna Jóhannessyni, hinum á-
gæta flugkennara og landa okk-
ar hér.
Aðrir eru við nám víðsvegar
um Bandaríkin. En sumir þegar
komnir heim og teknir til starfa
Heima væntum við þess, að það
fé og sú fyrirhöfn, sem lagt hef-
ir verið í mentun þessara ungu
Islendinga, fari ekki forgörðum
því við þurfum á starfskröftum
þeirra að halda.
En það er ekki einungis flugið
milli landa, með viðkomu á ís
landi, sem íslendingar heima
hugsa nm núna. Mikill áhugi
hefir ríkt hin síðari árin fyrir
að auka flugsamgöngurnar inn
anlands og mikið hefir áunnist
í þeim efnum. Ber það að mestu
leyti að þakka frábærum dugn
aði einstakra áhugamanna, en
forystumenn þjóðarinnar hafa
og komið auga á nauðsyn þess,
að bæta og auka flugsamgöng-
urnar innanlands á Islandi.
Stjórnarvöldin hafa á prjónun-
um víðtækar fyrirætlanir um
byggingu flugvalla víðsvegar um
landið. Er þegar byrjað á bygg-
ingu sumra þeirra. Frá þessu
hefir lítið verið skýrt opinber-
lega, af hernaðarástæðum. Við
kærum okkur ekkert um að
segja Þjóðverjum frá því, að við
hefðum ágætis flugvöll við
Egilsstaði, eða við Akureyri og
að margir aðrir vellir væru í
undirbúningi. En sannleikurinn
er sá, að það eru ágætis flug-
vellir á báðum þessum stöðum og
íslenzkar flugvélar hafa sezt og
hafið sig til flugs víðar um land-
ið, m. a. austur í öræfasveit.
Flugfloti okkar Islendinga er
nú orðinn allálitlegur. Eg held
að eg fari rétt með, er eg segi,
að við eigum nú 10 flugvélar og
sumar þeirra eru ágætis farþega-
flugvélar. Flugfélag Islands á
fjórar farþegaflugvélar, þrjár
þeirra eru tveggja hreyfla far-
þegaflugvélar og sú fjórða er
flugbátur mikill af svonefndri
Catalina-gerð, sem getur flutt
rúmlega 20 farþega og flogið
milli landa. Loftleiðir h.f., en
jví félagi stjórna menn, sem
námu flug hér í Winnipeg, þeir
Sigurður Ólafsson, Kristjón Ól-
sen og Alferð Elíasson, á ágætis
i'lugbát, sem aðallega heldur
uppi ferðum til Vestfjarða, auk
minni véla.
Hér í Winnipeg frétti eg hjá
ræðismanninum okkar, Gretti L.
Jóhannssyni, að nokkrar smáar
flugvélar, sem íslendingar hafa
keypt séu á heimleið.
Já, ferðalögin á Islandi eru
orðin með öðru sniði, en þið
áttuð að venjast sum, sem hér
eruð.
Bifreiðin hefir tekið við hlut-
verki hestsins. Nú fara menn
yfirleitt ekki til kirkju á sunnu-
dögum á hestbaki, heldur í bíl.
Vegabætur h§fa verið miklar á
íslandi undanfarin ár. Það má nú
heita bílfært milli Reykjavíkur
og Akureyrar alt árið um krnig.
Erfiðustu fjallvegirnir eru úr
sögunni, sem lífshættulegar leið-
ir.. Vörðurnar gömlu með fram
fjallvegum og sæluhúsin hafa
ekki þá þýðingu lengur, sem þau
höfðu hér áður fyr. En það verða
líka færri menn úti á íslenzkum
fjallvegum fyrir bragðið.
Holtavörðuheiði, Stóra-Vatns-
skarð og aðrir hættulegir og erf-
iðir fjallvegir vekja ekki lengur
ugg hjá ferðamanninum. Það er
skotist yfir þá á jafnmörgum
mínútum nú í upphituðum far-
artækjum, eins og það tók stund-
um áður klukkustundir, að ganga
eða ríða.
Á sjónum hefir einnig mikil
breyting. orðið hvað ferðalög
snertir. Eg veit ekki hvort hér
eru nokkrir gamlir Breiðfirðing-
ar í kvöld. Eg nefni Breiðafjörð-
inn vegna þess að eg þekki þar
nokkuð til er eg var unglingur
og kyntist barningnum og erfið-
inu, sem því var samfara, að
ferðast á opnum bátum, eða róa
til fiskjar, í fugl og sel. En nú
er öldin önnur þar sem annars-
staðar við strendur Islands. All-
ir bátar vélknúnir.
Það er ekki lengur hægt að
tala um “að róa” á Islandi í orðs-
‘ins fylstu merkingu.
En nú, því eg minnist á sigl-
ingar íslendinga, þá verður ekki
komist hjá því, að geta þess, sem
flest ykkar vitið að þjóðin hefir
beðið mikið afhroð í þessum ó-
friði. Fegurstu og glæsilegustu
skip þjóðarinnar eru sokkin í
hafið. Þeim hefir verið sökt af
kafbátum og flugsprengjum, það
eiga margir um sárt að binda á
íslandi um þessar mundir. Eng-
um hefir verið þyrmt, sem til
náðist. Síðan í ófriðarbyrjun hafa
Islendingar mist um 400 manns
í hafið af sannanlegum, eða lík-
legum hernaðaraðgerðum. Það
mun vera álíka manntjón fyrir
okkar litlu þjóð, hlutfallslega,
eins og ef Bandaríkjamenn mistu
400,000 manns í ófriðnum, en
samkvæmt síðustu manntjóns-
tölum Bandaríkjamannaý hafa
ekki það margir fallið hjá þeim,
það sem af er styrjöldinni.
Islenzka þjóðin var harmi lost-
in, er hún frétti, að þýzkur kaf-
bátur hefði sökt “Goðafossi” svo
að segja upp í landsteinum og
aðeins tveggja tíma siglingu frá
Reykjavík. Og enn var höggið í
sama knérunn, er “Dettifoss”, nýj
asta farþegaskipi okkar var sökt
á sama hátt í írska sundinu, 20
mílur norður af Belfast á Ir-
landi, þar létu margir vaskir
drengir og glæstar konur lífið.
En íslendingar hafa ekki kvart-
að, frekar en aðrar þjóðir, sem
eiga um sárt að binda í þessu
stríði.
Exm verða íslendingar vel við
dauða sínum.
Orð unga skipstjórans á línu-
veiðaranum Fróða verða okkur
lengi minnisstæð. Þýzkur kaf-
bátur réðist á þessa litlu fleytu
í myrkri skamt frá Vestmanna-
eyjum. Kúlnaregnið dundi á
varnarlausum skipverjunum.
Flestir voru helsærðir um borð.
Skipstjórinn lá nær dauða en
lífi á þilfari er félagar hans komu
og vildu aðstoða hann. En skamt
frá skipstjóranum unga lá bróð-
ir hans, einnig særður til ólífis.
Skipstjórinn hugsaði ekki um
sig fyrst, heldur sagði við þá er
ætluðu að aðstoða hann:
“Hugsið ekki um mig. Hjálpið
heldur honum Steina bróðir”.
Líkt atvik kom fyrir í vetur
er Dettifossi var sökt. Tveir ung-
ir menn, skipverjar á Dettifossi
hittust á afturþilfari er skipið
var að sökkva. Annar sagði:
“Hvað á eg að gera? Eg hefi
ekkert björgunarbelti?” “Taktu
beltið mitt”, var svarið. Fleiri
orð voru ekki höfð um það.
Það breytir ekki merkingu
sögunnar þó svo hafi tekist til,
að pilturinn, sem lét af hendi
bjargbelti sitt komst lífs af, en
hinn, sem beltið fékk, drukkn-
aði.
FRIÐURINN
Nú er ófriðnum í Evrópu lokið.
Nokkuð nánari fregnir hafa bor-
ist að því hvernig sú gleðistund
var hátíðlega haldin í Reykja-
vík. Sigur bandamanna í styrj-
öldinni og styrjaldarlok voru
mönnum mikið gleðiefni á ís-
landi. Meira gleðiefni, en almenn
ingi hér í landi og Bandaríkjun-
um, sem veit, að Evrópusigur-
inn var ekki nema áfangi að
lokatakmarkinu, og að enn er
skæður óvinur ósigraður, þar
sem Japanar eru.
Sigur í Evrópu leysti ísland
úr herkví og hafnbanni. Það var
von á ný um samband og fréttir
af ættingjum og vinum á Norð-
urlöndum, sem litlar eða engar
fregnir höfðu borist af í rúm-
lega 5 ár.
Það var því ekki óeðlilegt, að
íslendingar gerðu sér glaðan dag.
Forystumenn þjóðarinnar héldu
ræður. Forsetinn fagnaði friðn-
um með ræðu, þar sem hann
lýtsi með fögrum orðum gleði
ójóðarinnar yfir stríðslokunum
og óskaði hinum frelsuðu þjóð-
um til hamingju með endur-
heimt frelsi. Ólafur Thors for-
sætisráðherra hélt og ræðu á
friðardaginn, en borgarbúar
hyltu sendiherra bandamanna og
fóru heim til þeirra í skrúðgöngu
til að votta þeim hlýju og sam-
gleðjast þeim.
Það, sem skygði á þessi inni-
legu hátíðahöld voru ærsl og ó-
eirðir nokkra manna, aðallega
unglinga og enskra sjóliða. Eitt-
hvað bar á ölvun á almannaíæri.
I gleði sinni gengu ensku sjólið-
arnir um bæinn og fóru m. a.
að Ingólfsstyttunni á Arnarhóli.
Þar gerðu nokkrir þeirra til-
raun til að hengja brezka fán-
ann á styttu Ingólfs Arnarson-
ar. Brezk herlögregla kom þó í
veg fyrir það. En atvikið varð
nóg til þess, að æsa öra landa og
kom til ólæta, sem endaði með
því, að lögreglan neyddist til að
nota táragas til að dreifa mann-
fjöldanum. Mun það vera í fyrsta
sinn á íslandi, sem slíkum vopn-
um er beitt. Áður var það siður
að berjast með stólfótum og öðr^
um þessháttar bareflum.
I þessum látum tóku menn upp
á þeim ósóma, að brjóta rúður
í nokkrum byggingum í miðbæn
um. Nam tjón af þessum rúðu-
brotum nokkuð á annað hundr-
að þúsund krónur, að því að
áætlað er.
Ekki varð slys á mönnum við
þessi ærsl, að minsta kosti ekki
alvarleg. Nokkuð þjóðlegri og
ólíkt skemtilegri var fögnuður
manna annarsstaðar á landinu.
T. d. í Stykkishólmi. Þegar frið-
arfregnin barst í það kauptún,
þar sem ekki búa nema tiltölu-
lega fáir menn, gengu þorpsbú-
ar strax til kirkju. Þar messaði
sóknarpresturinn, séra Sigurður
Lárusson. Tveir af forystumönn-
um hreppsins héldu stuttar ræð-
ur að lokinni messu. Lúðrasveit
kauptúnsins lék nokkur lög og
þorpsbúar gengu fylktu liði um
þorpið. Fáni var dreginn að hún
á hverri stöng og vinnu var hætt
á öllum vinnustöðvum. Gengið
var að sjúkrahúsi þorpsins og þar
lék lúðrasveitin nokkur lög til
skemtunar fyrir sjúklingana.
Um kvöldið bauð hreppsnefnd
in til veizlu í samkomuhúsinu.
Voru þar allir velkomnir og að
loknum veitingum var dansað
lengi nætur. Fóru þessi einföldu
en virðulegu hátíðahöld fram í
friðsemd og spekt.
Þykir mér ekki ólíklegt, að
víðar um landið hafi álíka há-
tíðahöld farið fram, þó ekki hafi
eg af því nákvæmar fregnir.
HERNÁMIÐ
En áður en farið var að minn
ast á friðinn hefði sennilega
verið rétt, að minnast á stríðið
með nokkrum orðum, því ísland
hefir komið þar mjög við sögu
og er ekki gott að segja enn
hverjar afleiðingar þessi styrj-
öld hefir á framtíð þjóðarinnar
og landsins.
Yfirlýsingin um æfilangt hlut-
leysi dugði okkur ekki. Bretar
hernámu landið og síðar komst
það undir vernd Bandaríkjanna,
eins og kunnugt er. Ekki vitum
við íslendingar hve margir er-
lendir hermenn gistu landið er
þeir voru flestir, en giskað er á,
að þeir hafi um tíma ekki verið
færri landsfólkinu sjálfu, að ung
börnum og gamalmennum með-
Úr einföldum efnum svo sem salti, kolum, kalki og við, búa
efnavísindin til nýjar framleiðsluvörur svo sem nylon og
“Cellophane”.
Það er hlutverk C-I-L að koma þessum nýju hlutum til
fólksins í Canada, og framleiða eins mikið af þeim og eftir-
spurnin krefur.
Breyting stórra birgða af ódýrum hráefnum í Canada í
verðmeiri vörur, eykur auðlegð Canada; slíkar athafnir auka
mikið atvinnu í landinu, bæta lífskjör fólks og gera Canada
að öllu leyti vistlegra og farsælla.
IES LIMITED
með efnavísindum
I.N./45-6
CANADIAN INDUSTR
Þjóna Canada