Lögberg - 04.10.1945, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 4. OKTÓBER, 1945
George Gordon Byron lávarður
Um síðustu jól kom út á íslenzku snilldarfalleg bók um eitt
glæsilegasta Ijóðskáld Englendinga, Lord Byron, samin af
franska höfundinum André Maurois. Hér verður sagt nokkuð
frá skáldinu, þó ekki eftir heimild bókar þessarar. En greinin
ætti að geta orðið til þess, að les'andann fýsti að kynnast skáldinu.
Árið 1785, þegar William,
fimmti lávarður Byron, sem
gekk undir nafninu “vondi lá-
varðurinn”, stytti sér stundir við
að kappsigla krakkaskipum og
láta kakarlakka þeyta veðhlaup
í Newstead Abbey. kvæntist
“Vitlausi Jack” Byron, frændi
hans Catherine Gordon í Bath.
Þetta var fyrsta hjónaband “Vit-
lausa Jacks”. Tíu árum áður
hafði hann komist upp á milli
Carmarthens lávarðar og konu
hans, og eftir að hún hafði erft
tign og 4.000 punda árslífseyri
eftir föður sinn, hafði hún hlaup-
ist á brott með “Vitlausa Jack".
Carmathen fékk lagaskilnað; en
Jack eða John Byron giftist kon-
unni og fór með hana til Frakk-
' lands, og þar fæddist þeim dótt-
ir, sem skírð var Augústa. En
1784, skömmu eftir að hún fædd-
ist, dó móður hennar, og nú stóð
John Byron uppi konulaus og
auralaus.
Hvarf hann þá til Englands og
settist að meðal hefðarfólksins í
baðstaðnum Bath, og þar hitti
hann Catherine Gordon, sem
komin var af tiginni skotskri ætt,
og það sem betra var — átti pen-
inga. Þau voru gefin saman á
“ógæfudegi ógæfumánaðarins”,
13. maí, og 22. janúar 1788 fædd-
ist þeim sonur, sem skírður var
George Gordon Byron. Tveimur
árum síðar hafði “Vitlausi Jack”
sólundað eigum konu sinnar, svo
að nú hafði hann ekki nema 150
pund á ári til lífsviðurværis.
Laug hann þá peninga út úr
kunningjunum og flýði til Frakk
lands. Ári síðar var hann dauð-
ur, aðeins 36 ára gamall.
Frú Byron, sem var viðkvæm
og ljúflynd, en í hina röndina
skapmikil og ofsafengin, sat eft-
ir í Aberdeen með soninn unga.
Hann virtist hafa fengið að erfð-
um úr báðum ættum geðofsa og
blíðlyndi. Hann var snúinn á
fæti svo að hann gekk haltur,
og þessi helti bakaði honum mik-
inn sársauka í æsku og sálar-
kvöl alla æfi.
Hann gekk í barnaskóla í
Aberdeen. “Eg var sendur, fimm
ára í skóla, sem Bowers nokkur
stýrði. Þar voru bæði stelpur
og strákar. Þar lærði eg fátt
nema að þylja utan að einsat-
kvæðisorð (God made man. Let
us love Him), sem höfð voru
fyrir mér, án þess að eg lærði
að þekkja nokkurn staf. Þegar
verið var að grennslast eftir
heima, hve mikið eg hefði lært,
þuldi eg þéssar romsur í belg og
biðu, en þegar blaðinu var flett
við í bókinni, hélt eg áfram að
þylja sömu orðin, svo að það
komst upp hve lítið eg hafði
lært, og fékk eg þá löðrung á
eyrað (sem það ekki hafði unnið
til, því að með eyrunum hafði
eg lært orðin), og var uppfræðsla
mín fengin fræðara í hendur.
Þetta var guðhræddur og dug-
andi prestur, sem hét Ross. Hjá
honum tók eg furðulegum fram-
förum, og eg minnist en'í dag
ljúfmennsku hans og góðlátlegr-
ar ástundunarsemi. Undir eins
og eg var læs, varð mannkyns-
sagan mitt uppáhald og — ekki
veit eg hversvegna — mest dá-
læti hafði eg á frásögninni um
orustuna við Regilluvatn í Róm-
verjasögunni, sem eg var látinn
lesa fyrst. Síðar varð lærifaðir
minn ungur maður og dugandi,
sem Paterson hét, alvörugefinn
og fáskiftinn. Hann var sonur
skóarans okkar, en góður kenn-
ari, eins og margir Skotar. Hjá
honum byrjaði eg að læra latínu,
Ruddimans máifræði, og hélt því
áfram þangað til eg fór í latínu-
skólann.”
Árið 1796 fór hann með móð-
ur sinni upp í Hálöndin nýstað-
inn upp úr skarlatssótt, og í
þeirri ferð vaknaði fyrst hjá
honum ástin til fjallanna. Um
sama leyti varð hann líka ást-
fanginn í fyrsta sinn — í frænku
sinni, Mary Duff. Hann var ekki
nema átta ára þá, en samt sagð-
ist honum svo frá, að er hann
heyrði um giftingu hennar, átta
árum síðar, “var það eins og
elding lysti mig; mér fanst eg
ætla að kafna. Móðir mín varð
óttaslegin en aðrir steinhissa og
ætluðu varla að trúa þessu.”
Þegar Byron var tíu ára gamall
dó “vondi lávarðurinn”, frændi
hans, og erfði hann þá tign hans.
Lávarðssetrið, Newstead, var í
mestu niðurníðslu, en frú Byron
fékk styrk úr konungssjóði, 300
pund á ári, og fjarlægur ættingi,
Carlisle lávarður, var skipaður
fjárráðsmaður Byrons.
Móðir Byrons vildi umfram
allt lækna heltina í honum og
sendi hann til skottulæknis í
Nottingham sem kvaldi hann
óskaplega, án þess að nokkur bót
fengist. Síðan var hann settur í
skóla 1 Dulwich, en móðir hans
dekraði við hann og skammaði
á víxl. “Byron”, sagði einn af
skólabræðrum hans, “hún móðir
þín er flón.” “Eg veit það”, svar-
aði hann þungbúinn.
1801 var hann sendur á hinn
fræga skóla í Harrow og skaraði
þar fram úr í leti. Hann iðkaði
hnefaleika og synti ágætlega
þrátt fyrir fótinn, og tók þátt í
cricketkeppni við Etonskóla
1805. Saga er til frá þessum ár-
um, sem sýnir drenglyndi Byr-
ons. Svaðastrákur í skólanum
réðst á Robert Peel og barði
hann. Byron var ekki svo vel að
manni, að hann treysti sér til að
hjálpa Peel, en sneri sér að svað-
anum með tárin í augunum og
spurði hve mörg högg hann ætl-
aði að berja. “Hvað varðar þig
um það, auminginn þinn?” svar-
aði óþokkinn. “Eg ætlaði að biðja
þið að láta helminginn lenda á
mér,” svaraði Byron.
í sumarleyfinu þegar hann var
16 ára, varð hann gagntekinn af
ást til Mary Ann Chaworth. Hún
var tveimur árum eldri og öðr-
um heitin, og þessi ógæfuást
hafði slæm áhrif á hann.
Úr Harrowskóla innritaðist
hann í Trinity College Cambr-
idge-háskólans. Dvaldi hann nú
ýmist í háskólanum, London eða
hjá móður sinni í Southwell og
svallaði mikið. En hann iðkaði
hnefaleik af kappi og tókst á
þann hátt að ná af sér fitunni,
sem var orðin honum til útlits-
spillis.
Hann var farinn að gera sér
það til gamans að yrkja ljóð, og
1807 gaf hann út fyrstu ljóða-
bók sína, sem hann kallaði
“Hours of Idleness’ (Iðjuleysis-
stundir). Þetta var ekki meira en
miðlungs kveðskapur en gaf þó
fyrirheit um meira. En í Edin-
burgh Review voru ljóð þessi
tætt í sundur. Þegar Byron las
hinn ósanngjarna dóm reiddist
hann og ætlaði að svara í ljóð-
um þegar í stað, en hætti við og
afréð að bíða og semja verulega
napurt og þaulhugsað kvæði til
andsvara. Og ári síðar kom þetta
svar, háðkvæðið “English Bards
and Scotch Reviewers”. Það féll
í góða jörð og varð að endur-
prenta það mánuði eftir að það
kom út. v
Nú varð Byron fullveðja, tók
sæti í efri málstofunni og skemti
sér á lénsherra vísu á aðalsbóli
sínu í Newstead. Hann hafði
slitið öllu sambanai við móður
sína vegna geðofsa hennar, en
ekki ætlaði hann sér hinsvegar
að verða mosavaxinn í Newstead.
iann var skuldunum vafinn en
tókst þó að særa sér til meira
án, og í júní 1809 yfirgaf hann
^ondon og lagði í ferð til aust-
urlanda, ásamt John Hobhouse,
vini sínum frá Cambridge.
Sigldu þeir frá Falmouth til
Lissabon, þar sem Byron synti
ána Taggus, þaðan fóru þeir ríð-
andi til Cadiz og svo sjóleiðis til
Gibraltar. Eftir þriggja vikna
dvöl á Malta fóru þeir til Alban-
iu. Hreifst Byron af hinum tign-
arlegu fjöllum þar og hálfviltum
lýðnum, sem byggði landið, og
hafði gaman af að koma á fund
ræningjahöfðingjans Ali Pasha,
sem “spurði mig að öllu, hvers-
vegna eg færi í önnur lönd svona
ungur, og það án þess að hafa
með mér fóstru? Hann kvað
enska sendiherrann hafa sagt
sér, að eg væri af tignum ætt-
Um, og bað mig þvínæst að
bera móður minni kveðju sína.
Hann sagðist þora að fullyrða,
að eg væri ættstór maður, því
að eg hefði svo lítil eyru, hrokk-
ið hár, og hvítar hendur. Bað
hann mig að skoða sig sem föður
sinn, meðan eg væri í Tyrklandi,
og sagðist líta á mig sem son
sinn. Hann fór með mig eins
og krakka og sendi mér möndl-
ur, ávexti og sætindi tuttugu
sinnum á dag.”
Þessi ástúðlegi bófi, sem beitti
pyndingum og eitri þegar svo
bar undir, sá þeim Byron fyrir
vopnuðu fylgdarliði, og á leið-
inni til Grikklands fór Byron
að skrifa ferðasöguna, sem geym-
ist í hinu heimsfræga ljóðasafni
“Childe Harold.”
Komust þeir nú til Mesolongi
og þaðan — um Patras, Delfi og
Þebu — til Aþenu. Hann var
hrifinn af Attiku, en virðist ekki
hafa orðið fyrir miklum áhrif-
um af hinum forngrísku minj-
um í Aþenu. “Ósköp líkt ráðhús-
inu,” skrifar hann um Parthen-
on-hofið.
Eftir þriggja mánaða dvöl í
Aþenu fóru þeir til Smyma, og
þar lauk Byron við annan flokk-
inn af Childe Harold. Hobhause
vini hans fanst lítið til um kvæð-
ið. En á leiðinni frá Smyrna til
Istanbul synti Byron yfir Hellu-
sund, ásamt enska lautinantin-
um Ekenhead.
Var hann montinn af því af-
reki og kvað það lofsverðara en
nokkurt afrek í stjórnmálum,
ljóðagerð eða mælskulist.
Þeir félagar skildu í Istambul.
Fór Hobhouse til Englands en
Byron aftur til Grikklands og
samdi þar “Hints from Horace”
og “Curse of Minerva”. En nú
var lánardrotna hans farið að
lengja eftir honum og hótuðu
honum öllu illu ef hann kæmi
ekki heim. Kom hann til London
í júlí 1811 eftir tveggja ára úti-
vist. Sama árið dó móðir hans,
án þess að hann sæi hana áður.
Byron sýndi vini sínum, Dall-
as, “Hints from Horace” og var
hann mjög ánægður með verk-
ið. “Er þetta allur árangurinn
af ferðinni?” Byron lét lítið yfir
því en rétti honum tvo fyrstu
flokkana af “Childe Harold”.
Dallas sá þegar hvers virði þeir
voru og fór með þá til útgef-
andans, John Murray.
Hinn 27. febrúar 1812 hélt hann
jómfrúarræðu sína í lávarðadeild
inni; var hún gegn tillögu um
að dæma vefstólabrjótana í Nóth
ingham til dauða. Vakti ræðan
athygli. Tveim dögum síðar
komu tveir fyrstu flokkamir af
“Childe Harold” ' út. Kvæðin
flugu út og komu sjö útgáfur á
einum mánuði. “Eg vaknaði einn
morguninn og fann að eg var
orðinn frægur maður,” skrifaði
Byron þá.
Fyrirfólkið í London opnaði
allar gáttir fyrir Byron, en fríð-
leiki hans var þó ekki síður dáð-
ur en ljóðlist hans. Hann varð
gimsteinn hvers samkvæmis og
lenti nú í fjölda ástamála — með
lafði Caroline Lamb, lafði Ox-
ford, og, það virðist vafalaust,
með Augústu hálfsystur sinni.
En jafnframt streymdu frá hon
um ljóðin, og fólk gleypti þau í
sig jafnharðan og þau komu út.
“The Waltz” kom í apríl 1813,
“The Giaour” í maí og “The
Bride of Abydos” í desember.
Næsta ár komu út “The Corsair”,
“Lara” og “Hebrew Melodies”.
í janúar 1812 kvæntist hann
Annabelle Lamb. Hafði hann beð
ið hennar 1813 en fengið hrygg-
brot, en í september 1814 trú-
lofuðust þau. Þetta hjónaband er
eitt af hinum dularfullu fyrir-
brygðum í lífi Byrons — hann er
ekki ástfanginn af konunni, og
þarna var ekki til verulegs fjár
að vinna. Hlaut ráðahagurinn að
fara illa. í desember fæddist
þeim dóttir, sem skírð var Aug-
ústa Ada; fimm vúkum síðar
skildi lafði Byron við mann sinn
og kom aldrei aftur
Það hefri verið deilt um á-
stæðurnar til hjónaskilnaðarins
til þessa dags, og hægt væri að
skrifa heila bók um málið, án
þess að lesandinn yrði nokkru
nær. En einn greinilegur árang-
ur varð þó af þessu: ofsafengin
gremja almennings. Blöðin, flug-
ritahöfundar og almenningur réð
ust heiftarlega á Byron. Gjald-
þrota — því að hann taldi það
undir virðingu sinni að taka við
fé af útgefanda sínum — og
hataður af öllum, nema fáein-
um vinum, svo sem Hobhouse,
var hann hrakinn úr landi. 1
apríl 1816 hélt hann í nýja ferð:
Childe Harold til nú upp aftur
pílagríms göngu sína.
Hann tók land í Ostende í
Belgíu og hélt þaðan til Genf;
þar hitti hann síðustu ástmey
sína. Claire Clairmont, sem hafði
farið í ferðalag með Mary God-
win hálfsystur sinni, og elskhuga
hennar, skáldinu Shelley. Þó að
skáldin tvö væru gerólík að inn-
ræti og skoðun féll vel á með
þeim og þeir viðurkenndu yfir-
burði hvors annars.
Hann réri um Genfarvatn með
Shelley, og orkti “Bandingjann í
Chillon”. í júlí lauk hann við
þriðja flokkinn af “Childe Har-
old”, samdi fjölda af styttri
kvæðum og byrjaði á “Manfred”.
Þegar Shelley og Claire hurfu
til Englands í ágúst fór Byron
í stutta ferð upp í Alpafjöll með
Hobhouse og síðan um Norður
Italíu og settist loks um kyrt í
Venezia. Lifði þar í glaumi og
gleði en starfaði þó mikið, því að
frá þessum tíma eru “Beppo”,
“Mazeppa” og fyrstu tveir flokk-
arnir af “Don Juan”.
Claire Clairmont hafði eignast
dóttir, sem var skírð Allegra,
1817, og þegar hún fór með
Shelley til ítalíu árið eftir var
Allegra send til Byrons. Honum
var nú kalt til móðurinnar, en
telpunni kom hann fyrir í
klaustri. Móðir hennar hafði ósk-
að þess að telpunni yrði komið
fyrir hjá fjölskyldu, einhvers-
staðar þar, sem loftslag væri
holt, og studdi Shelley það mál,
en Byron skeytti því engu. En
því meiri varð harmur hans er
telpan dó, árið 1822.
Vorið 1819 kynntist Byron
greifafrú Puiccioli. Hún var ung,
en giftist sextugum manni. Gerð-
ist hún fylgikona Byrons í Ven-
ezia, og þegar hún fór með bónda
sínum til Ravenna, bað hún
Byron um að koma á eftir. Og
frá Revenna fylgdi hann henni
til Bologna, og fór með henni
þaðan til La Mira, skammt frá
Venezia; bjuggu þau saman þar
og hneyksluðu allt nágrennið
þangað til greifinn kom. Frúnni
tókst að jafna málið og fór með
bónda sínum til Ravenna, en
eftir nokkra mánuði bað hún
Byron að koma til sín aftur! í
júlí 1820 skarst í odda. Páfinn
leyfði hjónaskilnað en frúin
hvarf heim til föður síns, Gama
greifa.
Árið eftir, meðan hann var að
semja “Sardanapalus” og “Cain”,
átti Byron þátt í undirbúningi
samsæris gegn Austurríki ásamt
ýmsum úr Gambafjölskyldunni,
en þetta rann út í sandinn. Ekki
var hægt að koma fram lögum
gegn Byron út af þessu, en
Gambafjölskyldan var bann-
færð. En mikil veður stóðu um
“Cain”. Þegar bókin kom út í
Englandi, og réðust heittrúaðar-
menn heiftarlega á Byron.
Til eru tvær glöggar lýsingar
á Byron frá þessum tíma. Fom-
vinur hans, skáldið Tomas More,
heimsótti hann í Venezia 1819
og skrifar, að “hann sé orðinn
feitari á skrokk og í andliti en
áður var, og sé það síðarnefnda
til óprýði.” En Shelley sem heim
sótti hann í Ravenna 1821, segir
að “Byron hefir farið mikið fram
í öllu tilliti — í snilli, skaplyndi,
og siðferðishugsjónum, hei’ibrigði
og gæfu. Samband hans við La
Guicioli hefir orðið honum til
ómetanlega mikils góðs. Hann
berst mikið á en þó ekki um-
fram efni. ...”
lífi og hann — og snilld hans
markaði tímamót í bókmenntum
Evrópu. Hugo, Lamartine, Heine
og Pushkin töldu hann meistara
sinn, og enn í dag vitnum við til
ritsnildar hans og ádeilu. Mikil-
leikur hans liggur, eins og Scotts
eigi síður í áhrifum hans en í
ritum hans sjálfs, og enginn gnæf
ir hærra í bókmenntum Evrópu
á fyrri hluta 19. aldar en George
Gordon, Byron lávarður.
Fálkinn.
Undir árslokin fór Byron með
fylgikonu sinni til Písa, og þar
var Shelley nágranni hans.
Shelley dáðist að skáldinu Byr-
on, en Byron að manninum
Shelley. Ýmsir Englendingar
voru þarna fleiri, svo sem Leigh
Hunt, sem Shelley hafði boðið
til sín. Var í ráði að hann stofn-
aði tímarit með Byron.
Eftir dauða Shelley — hann
drukknaði 1822 — fluttust Byron
og Huntsfjölskyldurnar til Gen-
ua. Tímarit þeirra, sem hét Lib-
eral, gekk illa, og útgefendun-
um kom illa saman, en samt hélt
Byron Hunt uppi þangað til hann
fór frá Genua 1823.
Byron fór nú aftur að vinna að
“Don Juan”, sem hann hafði lagt
til hliðar áður, og nú miðaði
verkinu vel áfram.
Nú voru Grikkir farnir að
berjast gegn Tyrkjum fyrir
frelsi sínu, og Byron, sem brann
af áhuga fyrir því að hin forna
menningarþjóð yrði aftur frjáls,
gat ekki látið þetta mál afskipta-
laust. Hann átti bréfaskifti við
grísku frelsisnefndina í London,
sendi henni peninga af mikilli
rausn, og lagði sjálfur af stað
til Grikklands í júlí 1823.
Áræði hans, göfuglyndi, skarp-
skygni og nafn kveikti eldmóð í
grísku uppreisnarmönnunum —
en nú átti hann skamt eftir. Fá-
einum mánuðum eftir að hann
sameinaðist her Mavrcordato
fursta við Mesolongi bilaði heils-
an, og 19. apríl barst sú harma-
fregn um endilangt Grikkland:
“Byron er dáinn!”
Þannig fór þessi einkennilegi,
göfugi hugsjónamaður, sem hafði
farið eins og vígahnöttur yfir
endilanga Evrópu Ljóð hans
höfðu farið eins og eldur um
sinu — aldrei hefir skáld borið
eins mikið úr býtum í lifanda
Kennari einn sannaði það fyr-
ir nemendum • sínum, hvað það
er hæpið að trúa því, sem geng-
ið hefir munnlega manna á
milli. Hann tók einn nemanda
sinn afsíðis og sagði honum eft-
irfarandi sögu:
— Skömmu eftir dagrenning
einn kaldan vetrarmorgun árið
1899 heyrðust þrjú skammbyssu-
skot frá veiðisetri Rudolfs, krón-
prins Austurríkis. Vinir Rudolfs
brutust inn í húsið. Þeir fundu
alt á tjá og tundri, vínflöskur á
gólfinu og kvenmansföt á bekk
fyrir framan arininn. í rúminu lá
Rudolf alklæddur, en' skotinn
gegnum höfuðið. Við hlið hans
lá nakirm kvenmanslíkami. —
•Var andlit hennar hulið brúnu
hári hennar.
Kennarinn sagði nemandan-
um að segja sessunaut sínum
söguna og síðan átti hver mað-
ur að segja söguna í eyra næsta
manns. Kennarinn sagði tuttug-
asta og fjórða nemandanum að
skrifa söguna á skólatöfluna.
Hann skrifaði:
Fjórir karlmenn og fjórar kon-
ur fóru inn í klefa kvöld eitt og
er þau komu út aftur, höfðu þau
gleymt, hversvegna þau fóru inn.
•
Af Magnúsi sálarháska.
Þegar Magnús var að brýna
ljái sína, valdi hann sér venju-
lega einhverja vissa þúfu á
teignum til að sitja á. Þegar
svo börnin þyrptust kring um
hann með æslum, bað hann þau
að hafa ekki hátt, því að hann
þyrfti að heyra, hvernig brýn-
ið “skrafaði við eggina.”
Innköllunarmenn LÖGBERGS
Amaranth, Man B. G. Kjartanson
Akra, N. Dak. B. S. Thorvarðson
Árborg, Man K. N. S. Fridfinnson
Árnes, Man. M. Einarsson
Baldur, Man O. Anderson
Bantry, N. Dak. Einar J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash. Árni Símonarson
Blaine, Wash. Árni Símonarson
Cavalier, N. Dak B. S. Thorvarðson
Cypress River, Man O. Anderson
Churchbridge, Sask S. S. Christopherson
Dafoe, Sask.
Edinburg, N. Dak Páll B. Olafson
Elfros, Sask Mrs. J. H. Goodman
Garðar, N. Dak. Páll B. Olafson
Gerald, Sask C. Paulson
Geysir, Man. K. N. S. Friðfinnson
Gimli, Man O. N. Kárdal
Glenboro, Man O. Anderson
Hallson, N. Dak. Páll B. Olafson
Hnausa, Man K. N. S. Fridfinnson
Husavick, Man O. N. Kárdal
Ivanhoe, Minn. Miss P. Bárdal
Langruth, Man John Valdimarson
Leslie, Sask
Kandahar, Sask. Lundar, Man
Minneota, Minn. Miss P. Bárdal
Mountain, N. Dak. Páll B. Olafson
Mozart, Sask
Otto, Man Dan. Lindal
Point Roberts, Wash. S. J. Mýrdal
Revkjavík, Man Árni Paulson
Riverton, Man. K. N. S. Friðfinnson
Seattle, Wash J. J. Middal
Selkirk, Man S. W. Nordal
Tantallon, Sask J. Kr. Johnson
Upham, N. Dak Einar J. Breiðfjörð
Víðir, Man K. N. S. Friðfinnson
Westbourne, Man. Jón Valdimarson
Winnipeg Beach, Man. O. N. Kárdal
Wynyard, Sask