Lögberg - 09.05.1946, Blaðsíða 3

3
LÖGBERG, FIMTUDAGINM 9. MAÍ, 1946
Straumhvörf
í bókmenntum
Bókmenntirnar hafa löngum
gert garð íslendinga frægan — og
má með nokkrum rétti segja, að
svo sé enn. Um það leyti sem
Eimreiðin hóf göngu sína, var
rómantíska stefnan að hverfa af
sviðinu — um hríð — en real-
isiminn setztur í öndvegið. Svo
einkennilega hittist á, að í I.
hefti Eimreiðarinnar mætast
tveir þjóðfrægir fulltrúar þess-
ara tveggja stefna í bókmennt-
unum, þar sem eru þeir Stein-
grimur skáld Thorsteinsson með
“Nokkur kvæði” og Þorsteinn
skáld Erlingsson með “Brautina,”
“Á spítalanum” og fleiri kvæði.
Hugsjónastefna sú, sem ríkir
mestan hluta 19. aldarinnar og
er tekin við hér heima ó íslandi
upp úr júlíbyltingunni frönsku
1830 af fræðslustefnu upplýsing-
araldarinnar, fær fyrst byr und-
ir báða vængi í ljóðum Bjarna
Thorarensen og síðan Jónasar
Hallgrímssonar og annara Fjöln-
ismanna. ídealismi þeirra ríkir
í íslenzkri ljóðagerð út alla öld-
ina og lengur. En um 1880 fer
realisminn að, hrífa hugi nokk-
urra hinna yngri skálda. Verð-
andi- menn koma til sögunnar.
Einar H. Kvaran, Gestur Pálsson
og Hannes Hafstein eru allir
snortnir af anda reahsmans.
Hann hefst í Danmörku um 1870,
og er eðlilegt, að ungir hugir ís-
lenzkra námsmanna í Kaup-
mannahöfn hrífist af honum.
Aldrei virðist þó realisminn hafa
náð neifct svipuðum tökum á ís-
lenzkum skáldum og rómantíkin
áður. Mesti realistinn í þessum
hópi, Gestur Pálsson, deyr áður
en aðrir straumar í andans heimi
ná að hrífa hann. Einar H Kvar-
an hrífst fljótlega af öðrum nýj-
um hugðarefnum. Hannes Haf-
stein og Þorsteinn Erlingsson fá
hvorugur fullnægju til lengdar
í lífsskoðunum realismans. ídeal-
isminn ymur öðru hvoru undir
í ljóðum þeirra eins og dimm-
rödduð knéfiðla í hljómsveit.
Tímarnir, sem vér lifum á, eru
að því leyti mjög líkir itímabil-
um fyrir hálfri öld, að straum-
hvörf í bókmenntum og listum
eru enn á ný hafin. Og hvað er
það þá, sem heillar hugi höfimda
og skálda um þessar mundir?
Sé hægt að finna viðunandi svar
við því, má verða margs fróðari
um bókmenntasmekkinn á næstu
árum. Eins og stendur eigum
vér íslendingar einkum tök á að
kynnast samtíðarbókmenntum
Breta og Bandaríkjanna, og svo
Rússa, að svo miklu leyti sem
hægt ier að ná til þýðinga úr sam-
tíðarbókmenntum þeirra á ensku.
Því sárfáir hér á landi munu
lesa rússnesku sér að notum.
Bækur frá meginlandi Evrópu
— og þar með Norðurlöndum —
hafa verið ófóanlegar um fimm
ára skeið.
Rithöfundarnir eru beztu veð-
urvitarnir í heimi andans, eink-
um þeir, sem kallast mega stefnu-
höfundar (tendenz-höfundar).
Það, sem mesta athygli vekur
um stefnubreytingu í skáldskap
engilsaxneskra þjóða, bæði í
bundnu máli og óbundnu, er sú
leit nýrra verðmætg, eða öllu
heldur gamalla, en gleymdra,
sem er að hefjast. Eitt af snjöll-
ustu ljóðskáldum Breta, sem nú
re uppi, er talinn að vera skáldið
W. H. Auden. I síðustu ljóðabók
hans, For the Time Being, eru
trúmálin meðal tíðustu yrkis-
efnanna. En fyrir fáum árum
Var Auden yfirlýstur efnishyggj-
umaður og mjög róttækur í þjóð-
félags- og stjórnmálum. Sami
maður hefur nýlega komizt þann-
ig að orði, að það kemur álíka
flatt upp á ýmsa aðdáendur hans
eins og sumt í síðustu ljóðabók
hans. Hann segir t. d. um rit
danska guðfræðingsins Sörens
Kierkegaard, að Bretar eigi svo
mikið að þakka þýðendum og út-
gefendum þessara rita á ensku,
“að vér og börn vor gætum aldr-
ei endurgoldið þeim það verk
eins vel og vert væri, enda þótt
vér hefðum vit ó að reyna það.”
Og meðal skáldsagnahöfundanna
margra kennir sama hljóm-
grunns. Mest lesna skáldsagan
um margra mánaða skeið í Band-
aríkjunum er Kyrtillinn eftir
Lloyd C. Douglas. Sú saga er
frá dögum Krists. Bækurnar
Óður Bernadettu eftir Werfel,
Postulinn eftir Asch og Time
Must Have a Stop eftir Aldous
Huxley eru sæmilega glögg
dæmi þess, að nýjar byltingar
fara fram í huganheimum skáld-
anna. Þeitta umrót leynir sér
ekki. Bókmenntirnar eru eins
og jarðskjálftamælir. Þær skrá
byltingarnar, jarðskjálftana í
hugsanalíf þjóðanna. Og hve-
nær hafa stórkostlegri andlegir
jarðskjálftar ætt um mannheima
en nú?
Meðan núverandi styrjöld var
á uppsiiglingu, vísaði jarðskjálft-
amælir bókmenntanna á rautt.
Byltingakenndur kommúnismi
hafði yfirhöndina í stefnubók-
menntum heimsins. Skáldin
voru á móti fasisma og styrjöld-
um, en með lýðræði og friði. En
þegar styrjöldin skall á, var and-
úðin gegn ofbeldi og fasisma orð-
in að baráttuvilja gegn þessu
tvennu. Barátta gegn fasisma
var eina lausnin itil að útrýma
honum. Friður og undanhald
gerði illit verra. Þannig var af-
staðan sumarið 1939. Þeir skyggn-
ustu höfðu séð það, að friðar-
stefnan var blekking. Sum frið-
arvinafélögin svonefndu höfðu
að leiðtogum úlfa í sauðargær-
um, sem blekktu auðtrúa sálir,
unnu markvisst fyrir einræðis-
stefnur á uppsiglingu undir yf-
irskyni friðar og bræðralags. I
stefnubókmenntum stríðsáranna
ber eðlilega mest á áróðrinum
gegn óvinaþjóðunum. En jafn-
framt flytja þessar bókmenntir
boðskap um frelsi og lausn. frá
böli skorts og ótta. Leiðin að
þessari lausn er langmerkasta og
skýrasta einkennið í fari þeirrar
rithöfundakynslóðar, sem nú er
að byrja að kveða sér hljóðs með-
al þjóða bandamanna um þessar
mundir. Sú leit skýrir þá einnig
trúarþel það; sem einkennir
skáldrit sumra þeirra höfunda,
sem mesta athygli vekja um
þessar mundir. Sú leit skýrir
einnig þær mörgu árásir, sem
bókmennitir fyrirstríðsáranna
verða nú fyrir vegna þess, hvað
þær séu andlausar og ófrjóar.
Skáldið Arthur Köstler, sem
er ungverskur, en á heima 1
Bandaríikjunum, hefur ritað bæk-
ur um kynni sín af ástandinu í
Evrópu undanfarið, bæði á frið-
ar- og styrjaldartimum. Einhver
bezta skáldsaga hans er sagan
Hádegismyrkur (Darkness of
Noon). í henni lýsir skáldið
innri baráttu flokksbundins kom-
múnista. Hann hefur áður verið
stranglega rétttrpaðluT í anda
stjórnmálaflokks síns, en hefur
lent í fangólsi, bíður þar dóms
og notar tímann til að endurskoða
liðinn lífsferil sinn og draga upp
sanna mynd af sjálfum sér. Sú
mynd verður allt annað en
skemmtileg. Meginviðfangsefni
sögunnar er: persónuleg sam-
vizka og sannfæring einstakl-
ingsins gagnvart utanaðkomandi
kröfum flokkshyggjunnar —
hvort samvizkan og sannfæring-
in eigi að þoka fyrir valdboði
flokksins eða ekki.
1 þesari sögu Köstlers er flett
ofan af hræsninni í stjórnmálum
og bókmenntum samtíðarinnar.
Hegðun þraélbundinna * flokks-
þýja er sýnd í réttu ljósi og um-
komuleysi ungra óreyndra rit-
höfunda, sem hvorki skilja stjórn
málaleg né þjóðfélagsleg vanda-
mál til nokkurrar hlítar, en láta
teyma sig út í öfgar í þessum
málum, er lýst átakanlega. Við
allt þetta kannast menn, og
mætti nefna mörg dæmi, bæði
innlend og eblend. 1 bókum
þeim, sem Köstler hefur ritað
um stefnur og straumhvörf í
andlegu líifi nútímans, heldur
hann því fram, að það sé jafn-
vægið í þjóðmálunum, sem eitt
geti bjargað. En byltingin, bíði
jafnan ósigur, og svo hafi einnig
orðið í aðalheimkynni hennar,
Rússlandi. Það er í fljótu bragði
dálítið broslegt; að Köstler skák-
ar Stalin og öðrum leiðtogum
Rússlands nú í flokk íhaldsman-
na. En af því hvernig hann rök-
styður mál sitt, sést fljótt, að
þetta má til sanns vagar færa.
Köstler fer á einum stað þess-
um orðum um tilraunir sínar til
að kryfja til mergjar hin marg-'
vísilegu fyrirbæri samtíðarinnar:
“Fyrir nokkru reyndi ég að
lýsa í stuttu máli gjaldþroti vin-
stri-höfnudanna svonefndu. Ég
er einn þessara mörgu hælis-
lausu vinstri-höfunda, sem Stal-
inistarnir kalla Trotskyista, Trot-
skyiistarnir kalla imperíalista og
imperíalistarnir kalla blóðrauða
bolsevíka. Síðan eg lýsti þessu
gjaldþroti, hefur það versnað
margfaldlega. Rotnuð lfk stjórn-
skipulagsbyltingarmanna eru
grafin og gleymd. Refskák verk-
amannaforingjans Lewis í upp-
steytingum gegn Roosevelt for-
seta var táknræn fyrir ástandið
í verkamannahreyfingu Banda-
ríkjanna. Og brezki verkamanna
flokkurinn sleppti síðasta tæki-
færinu til þess að geta borið það
nafn óflekkað, þegar hann lét
Vansittard fá sig til að lýsa þýzku
þjóðina ábyrga fyrir glæpum
nazista, og þar á meðal þær 13
milljónir þýzkra verkamanna,
sem greiddu atkvæði gegn naz-
istum síðast, þegar frjálsar kosn-
ingar fóru fram í Þýzkalandi.”
Köstler bendir á, að sem stend-
ur ríki millibilsásitsand í heimi
þjóðfélagsmálanna og bókmennt-
anna. Mannkynið bíður þess með
eftirvæntingu, að nýtt skipulag
komist á. Þetta er óljóst skipulag,
eitthvað sem þó hlýtur að koma
áður en varir, og hann lýsir komu
þess þannig:
‘.‘Ég trúi því; að sá dagur sé
ekki alls fjarri, er núverandi
millibilsástandi lýkur og ný skip-
an kemst á — ekki nýr flokkur
eða sértrúarhreyfing, theldur mun
ómótstæðilegur nýr geðblær fara
um heiminn, andlegt vor, líkt og
frumkristnin eða endurfæðingin
(Renaissancen). Með því mun að
líkindum lokið því tímabili sög-
unnar, sem hófst með þeim Gali-
leo, Newton og Columbusi, þessu
bernskutímabili mannkynsins,
þegar allt átti að flokkast í vísin-
dakerfi, allt átti að mælast og
vegast á kvarða og vogir efnis-
heimsins, þegar veraldarvizkan
átti að skipa æðra sess en andinn.
Þess nýja ihreyfing mun koma
á jafnvægi og nýrri skipan hinna
vitsmunalegu og andlegu verð-
mæta lífsins.”
Meðan vorið færist nær, er það
hlutverk rithöfundanna að und-
irbúa jarðveginn, gr^óðursetja
vinjar í eyðimörk nútímans og
búa sig og aðra undir að taka á
móti vorinu, þegar það kemur.
Þessi skoðun Köstlers einkennir
í höfuðdráttum fjölda annarra
rithöfunda samtíðarinnar, þó að
sjónarmiðin séu annars margvís-
leg. Það eru vitaskuld margir,
sem ekki treysta sér til að varpa
fyrir borð verðmætum vinstri-
stefnu-rithöfundanna eins ákveð-
ið og Köstler gerir. Ágætir höf-
undar eins og André Malraux
telja sig ekki enn undir slíkt
búna. En hjá þeim er ekki leng-
ur að finna þá leiftrandi bjart-
sýni og þann eldmóð, sem áður
einkendi verk þeirra. Aftur á
móti bergmálar hvaðanæfa sam-
úðin með skoðunum manna eins
og Köstlers. Og þó að enn haldi
margir uppi málstað hinnar efn-
islegu hagsældar Marxismans,
sem allt sé undir komið, þá er
siður en svo að þeir neiti mikil-
vægi hinna andlegu verðmæta,
sem hinir nýju trúmenn rithöf-
unda og skálda boða. Rithöf-
undurinn Harold Laski hefir í
bók sinni “Trú, skynsemi og
menning” haldið því fram, að
eigi mannkynið að lifa af, verði
það að öðlast aftur máttinn til að
trúa. Og Laski bendir jafnframt
á, að þetta sé einmitt það, sem
bjargað hafi rússnesku þjóðinni;
hún hafi öðlast máttinn til trúar
upp úr þrengingum sínum, og
þess vegna geti hún einmitt þar
orðið öðrum þjóðum til fyrir-
myndar.
Þannig virðist sú skoðun ryðja
sór til rúms, að meiri áherzlu
beri að leggja á trúarvitundina
en áður. Trúin hefir í sér falin
eilíf og óforgengileg verðmæti,
sem mennirnir verða að læra að
tileinka sér. Þessi verðmæti við-
halda bjartsýninni, þó að þjóð-
irnar reyni að tortíma hver ann-
ari ií þrotlausum styrjöldum.
Hugarstefna i þessa átt birtist á
margvíslegan hátt hjá rithöfund-
um samtíðarinnar, sýnilega tii
orðin á flótta þeirra frá þeim
hörmulega heimi, sem blasir við
í ljósi styrjaldarinnar. Sá heim-
ur virðist þeim óbærilegur og
öllu sviptur, sem geri lífið bjart
og fagurt. Hin tímanlegu og
sýnilegu verðmæti þessa styrj-
aldar heims eru öll tortímingunni
undirorpin. Og enn á ný leggja
veðurvitarnir í heimi andans út
á ómælisdjúpin til að leita
týndra verðmæta og bera þau á
ný út í birtu og ljós komanda
dags. Sv. S.
—Eimreiðin.
GAMAN 0G
A L V A R A
Business and Professional Cards
Fréttaritarinn kom inn á svip-
inn. “Jæja,” sagði ritstjórinn,
“hvað gat hann sagt þér merki-
legt í dag, háttvirtur ráðherr-
ann ?”
“Ekkert.”
“Jæja, þá skrifar þú ekki meira
en einn dálk um það.”
Fyrir rúmum sex mánuðum
bætti lögreglan í borginni St.
Louis í Bandaríkjunum við sig
bifhjóli. Það kostaði 500 dali.
Síðan hafa tekjurnar af hjólinu
— sektir úr vasa ökumanna, sem
fara of hratt — numið 2675 döl-
um. Það er óhætt að segja að
hjólið hafi orðið arðbært.
+
Allt eins og í gamla daga
Gamal'l embættismaður kom
inn í stúdentabústað og skoðaði
herbergið, sem hann hafði sjálf-
ur búið í á stúdentsárum sinum.
Pilturinn, sem þar var nú, s ndi
honum allt, sem inni var, og
gamli maðurinn athugaði það
vandlega og sagði: “Hér er flest
eins og það var þegar ég var hér.
Sama gamla gólfábreiðan, sama
gamla borðið, sömu gömlu stólar-
nir, sömu gömlu gluggatjöldin og
sami gamli fatskápurinn”.En um
leið, og hann opnaði skápinn
stökk ung stúlka blóðrjóð og
feimin út úr honum. Það kom
vandræðasvipur á stúdentinn og
hann stamaði í mesta fáti: “Þe-
þetta e-er fræ-ænka mín, sem er
að heimsækja mig í frístundum
sínum.” — Gamli maðurinn
brosti við og sagði: “Og sama
gamla afsökunin”. Síðan kvaddi
hann ungu hjúin og bað þau að
fyrirgefa sér ónæðið, sem hann
hafði gert þeim.
Því meiri sem maðurinn er,
því meira traust ber hann til
mannkynsins.
Gamalt spakmæli.
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
506 SOMERSET BUILDING
Teíephone 97 932
Home Telephone 202 398
DR. A. BLONDAL
Physician and Surgeon
602 MEDICAL ARTS BLDG,
Sími 93 996
Heimili: 108 CHATAWAX.
Sími 61 023
Talsimi 95 826 Heimilis 53 893
DR. K. J. AUSTMANN
SérfrœOingur í augna, eyrna, nef
og kverka sjúkdómum.
704 McARTHDR BUILDINQ
Cor. Portage & Main
Stofutlmi 4.30 — 6.30
Laug-ardögrum 2 — 4
Dr. S. J. Jóhannesson
215 RUBY ' STREET
(Beint suCur af Banning)
Talsími 30 877
Viðtalstími 3—5 eftir hádegi
DR. ROBERT BLACK
Sérfrœöingur í augna, eyma,
nef og háJssjúkdómum.
416 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusími 93 851
Heimasími 42 154
DR. E. JOHNSON
304 EVELINE STREET
Selkirk, Man.
Office hrs. 2.30—6 p.m.
Phones: Office 26 — Res. 230
EYOLFSON’S DRUG PARK RIVER, N. DAK. islenzkur lyfsali Fðlk getur pantað meðul og annað með pðsti. Fljðt afgreiðsla. Office Phone Res Phone 94 ?62 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 116 MEDICAL ARTS BLDG. Office Hours: 4 p.m.—6 p.m. and by appolntment

A. S. B A R D A L 848 SHERBROOK STREET Selur llkkistur og annast um út- faiir. Allur útbúnaður sá bezti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talsimi 27 324 Heimilis talsimi 26 444 Drs. H. R. and H. W. TWEED Tannlœknar 406 TORONTO GEN. TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 96 952 WINNIPEG

Phone 31 400 DR. J. A. HILLSMAN
Electrical Appliances and
Radio Service Surgeon
Furniture and Repairs
Morrison Electric 308 MEDICAL ARTS BLDG
674 SARGENT AVE. Phone 97 329 .

PRINCEÍÍ Dr. Charles R. Oke
MESSENGER SERVICE Tannlæknir
Við flytjutn kistur og töskur, For Appointments Phone 94 908
húsgögn úr smærri íbúCum, Office Hours 9—6
og húsmuni af öllu tæi. 404 TORONTO GEN. TRUSTS
58 ALBERT ST. — WINNIPEG BUILDING
Sími 25 888 283 PORTAGE AVE.
C. A. Johnson, Mgr. Winnipeg, Man.

TELEPHONE 94 358 Degsteinar, sem skara fram úr.
Orvals blágrýti og Manitoba
H. J. PALMASON marmari.
and Company Skrifið eftir verðskrd
Chartered Accountants Gillis Quarries, Limited
1101 McARTHDR BUILDING 1400 SPRUCE ST. SIMI 28 893
Winnipeg, Canada Winnipeg, Man.

Phone 49 469 J. J. SWANSON & CO.
Radio Service Speciaiists LIMITED
ELECTRONIC LABS. 308 AVENUE BLDG 'ÁPG.
H. THORKELSON, Prop. Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
The most up-to-date Sound vega peningalán og eldsábyrgð.
Equipment System. bifreiðaábyrgð, o. s. frv.
130 OSBORNE ST„ WINNIPEG PHONE 97 538

G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir. Andrews, Andrews,
Keystone Fisheries Thorvaldson and
Limited Eggertson
404 SCOTT BLOCK SÍMI 95 227 Lögfrceðingar
209BANK OF NOVA SCOTIA BO.
Wholesale Distributors of FRESH AND FROZEN FISH Portage og Garry St.
Simi 98 291
Manitoba Fisheries
WINNIPEG, MAN.
T. Bercovitch, framkv.stj.
Verzla 1 heildsölu með nýjan og
froslnn fisk.
303 OWENA STREET
Skrifst.slmi 25 355 Heima 65 462
HHAGBORG II
FUEL co. n
Dial 21 331 NaFlí) 21 331
CUNDRY PYMORE
Limited
British Quality Fish Netting
60 VICTORIA ST., WINNIPEG
Phone 98 211
Manager T. R. TBORVALDSON
Your patronage will be appreciated
Argue Brothers Ltd.
Real Estate, Financial, Insurance
LOMBARD BLDG., WINNIPEG
J. Daiidson, Representative
Phone 97 291
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. PAGE, Managing Director
Wholesale Distributors of Fresh
and Frozen Fish.
311 CHAMBERS STREET
Office Ph. 26 328 Res. Ph. 73 917