Lögberg - 31.10.1946, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. OKTÓBER, 1946
--------logberg---------------------
OefiO út hvem íimtudag aí
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 'iargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjóra-ns:
EDITOR LÖGBERG
595 Sargrent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The ‘‘Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 11 804
Eigi skal haltur ganga
Það væri synd að segja, að vér, niðj-
ar íslands í þessari álfu, þyrftum að
láta reka á reiöanum, eða að alt gangi
á tréfótum varðandi mannfélagsmál
vor vegna skorts á verkefnum, því
margt kallar að, sem í insta eðli er þess
vert, að þreyta karlmannlega fangbrögð
við, þótt vitaskuld sé það og verði ávalt
aðalatriði, að teljast menn með mönn-
um og ráðast ekki á garðinn þar sem
hann er lægstur.
“Þar sem við ekkert er að berjast,
er ekki sigur neinn.”
“Eigi skal haltur ganga meðan báðir
fætur eru jafnlangir,” mælti Gunnlaug-
ur Ormstunga við Eirík jarl. Það vakti
athygli jarls, að Gunnlaugur hafði sull
mikinn á fæti, en gekk óhaltur engu
að síður; í orðum Gunnlaugs felst metn-
aður og hetjulund, sem holt er að taka
sér til eftirbreytni.
Vér afkvistir íslands, sem fest höf-
um rætur í landnámi Leifs heppna, eig-
um heilög verðmæti að verja, þar sem í
hlut eiga tunga vor og bókmentir; tung-
an, sem svo er auðug, eins og Einar
Benediktsson sagði, að hún á “orð yfir
a-lt, sem er hugsað á jörðu.”
Getum vér sætt oss við það, að
æskufólk vort af íslenzkum stofni í
þessu landi, kunni lítil sem engin skil á
Snorra fortíðarinnar og Sigurði Nordal
samtíðarinnar, þeim mönnum, sem
hæzt hafa náð að sálrænni innsýn og
ritsnild? Finnum vér ekki til neinnar
ábyrgðar gagnvart greindri og góðri
æsku, sem í rauninni á heimting á því,
að vér, með öllum hugsanlegum ráðum,
veitum henni aðgang að þeim heilsu-
brunnum, sem íslenzk bókmenning býr
yfir? Er það ekki skylda vor, að skapa
skilyrðin, sem til þess þarf, að æsku-
lýður vor nemi íslenzku og fái þannig
lykilinn að hinum óviðjafnanlegu bók-
mentum vorum, fornum og nýjum?
Nokkur viðleitni hefir að vísu verið í
þá átt að svo mætti verða; má þar til-
nefna starfrækslu laugardagsskólanna,
þótt þeir séu langt of fásóttir; á þeim
vettvangi þarf að kveikja nýjan eld, og
það þarf í rauninni allsstaðar að kveikja
nýjan eld á sviði mannfélagsmála vorra;
enda er það ólíkt virðulegra og sam-
boðnara norrænum hugsunarhætti að
verða að lýsandi eldstólpa en ömurleg-
ur og litdaufum saltstólpa; af andlegri
nesjamensku, verður að taka við bar-
áttumenning, grundvölluð á hugsjóna-
ást og trúnaði við það, sem fegurst er
og haldbezt í sögu og ljóði, í eðli voru
og ætt; við það að sækja á brattann
stælist baráttuhugurinn, en hann veik-
ist að sama skapi við flótta og undan-
hald.—
Þar sem skilyrði ekki eru við hendi
til íslenzkunáms, verðum vér að skapa
þau.
Hvar, sem því verður við komið,
hvort heldur sem er á strætum eða
gatnamótum, eða á mannfundum, eig-
um vér að mæla á íslenzka tungu, jafn-
vel við þá, sem eigi skilja hana nema að
litlu leyti; þeir læra þá alt af eitthvað,
er seinna getur komið að góðu haldi og
orðið þeim til menningarauka; þetta
fólk kann að heimsækja ísland seint
og síðarmeir, og fagnar þá að sjálf-
sögðu yfir því, að vera bjargálna í ís-
lenzku; vér verðum að sanna í dagfari
voru, að vér viljum eitthvað á oss leggja
til verndar þeim menningarverðmætum,
sem landnemakynslóðin flutti með sér
af íslandi, unni hugástum og trúði oss
fyrir; mönnum verður að skiljast, að
það sé ekkert sáluhjálparatriði, að
hætta að skilja og syngja — á íslenzku
— “Alt eins og blómstrið eina”, eða “Ó,
Guð vors lands”, að eigi séu tilnefnd
fleiri íslenzk meistaraverk í ljóði.
Mönnum verður að skiljast, að
nú séu að gerast stórir hlutir í sögu
hins unga, endurreista íslenzka lýð-
veldis; mönnum verður meðal annars
að skiljast, að sigurför Karlakórs
Reykjavíkur um Vesturálfuna,’ sé ann-
að og meira en skemmtiför; mönnum
verður að skiljast hið víðtæka menn-
ingargildi söngfararinnar, eigi aðeins
fyrir heimaþjóðina, heldur og oss sjálf,
er þangað eiga rætur að rekja.
Nú er þörf mikilla átaka og djarf-
mannlegrar forustu á vettvangi þjóð-
ræknismála vorra; vér þurfum að
hressa upp á ýmissar stofnanir vorar
og veita í þær hollu lífslofti; vér þurf-
um að leggja traustan grundvöll að nýj-
um stofnunum og byggja ofan á hann
varanleg menningarmusteri; vér verð-
um nú þegar að hefjast handa um stofn-
un kenslustóls í íslenzkri tungu og bók-
menning við Manitobaháskóilann, því
einmitt þar þarf hinn ungi mentalýður
vor að eignast gróðrarstöð til þroskunar
hæfileikum sínum og útsýnis yfir hærri
sjónarsvið; skilyrðin í þessum efnum
verðum vér umsvifalaust að skapa og
horfa ekki í kostnað; frá slíkri kenslu-
deild, þegar henni hefir verið komið á
laggir, getum vér með nokkrum rétti
vænst hollra forustumanna og kvenna
starfsmálum vorum í framtíðinni til
bóta og blessunar.
“Eigi skal haltur ganga meðan báðir
fætur eru jafnlangir.”
í áminstum orðum Gunnlaugs felst
lífsspeki, sem oss Vestmönnum er holt
að leggja á minnið, í stað þess að sætta
oss við lítinn og óverulegan hlut. með
merki ættlerans, fremur en aðals-
mannsins, um brá og enni
Margþætt menning
Það á að vera hlutverk skólanna,
auk hinna venjulegu námsgreina, sem
þar eru kendar, að búa nemendurna
undir lífið, og gróðursetja í vitund
þeirra og skapgerð sanna þjóðrækni og
þegnhollustu; í mörgum tilfellum lánast
þetta, en í öðrum ekki; og stundum fýk-
ur það, sem lært hefir verið, jafnvel ó-
trúlega fljótt út í veður og vind, svo að
þess sjást naumast merki, er til þess
kemur, að glíma við viðfangsefni hins
daglega lífs; eitt veglegasta hlutverk
skólanna ætti að vera það, að gróður-
setja í hugum nemendanna almenna
virðingu fyrir hugsjón bræðralagsins á
þessari jörð, sem er og jafnan verður
hyrningarsteinn að alþjóðafriði.
Þótt bókfræðslan sé nauðsynleg, er
hún þó ekki einhlýt; menningin er
margþætt, og kemur fram í mörgum og
mismunandi myndum; sérhver mynd
hennar eða grein, á að setja á hana
styrkan heildarsvip; menningin ein fær
skapað samræmt þjóðfélag, þar sem
öllum þjóðfélagsþegnum er gert jafn
hátt undir höfði; þroskuð og innviða-
traust menning lætur það ekki við-
gangast, að þjóðfélagsþegnarnir hafist
við í óhollum og vesældarlegum grenj-
um; en vegna þess að menning er ekki
allsstaðar þroskuð, gengst þessi ósómi
við.
Það er hlutverk menningarinnar, að
ala upp sjálfbyrga einstaklinga, sem
þora að horfast í augu við erfðileika, og
láta einskis ófreistað til að sigrast á
þeim; með sama hætti og þroskuð
menning ein fær skapað þjóðlega ein^
drægni, getur hún jafnframt skapað
alþjóðaöryggi þar sem alt annað bregst.
Öll sönn menning stefnir að mann-
félagsbótum hvar, sem er, og hvernig
sem til hagar; hún fer ekki í mann-
greinarálit, og lætur hvorki blekkjast
af hnattstöðu né þjóðernislegri aðgrein-
ingu; í augum hennar eru allir jafnir
fyrir lögunum.
Það er einnig hlutverk menningar-
innar, að útrýma örbirgðinni úr mann-
heimi, og veita sérhverju mannsbarni
óhindraðan aðgang að fríðindum þess-
arar fögru jarðar, leggja grundvöll að
lífshamingju þeirra og skapa með þeim
viðnámsþrótt.
Þing sameinuðu þjóðanna, sem um
þessar mundir er háð í New York, má
réttilega skoða sem mælisnúru á menn-
ingu nútímans; lánist þeim aðiljum, sem
þar eru að verki, að grundvalla varan-
legan og tryggan alþjóðafrið, hefir nú-
tímamenningin staðist prófið, en ann-
ars ekki.
Af héraði
Nú er síðasti dagur júlí mán-
aðar. Hann hefir verið svo góður,
að þess er vert a® geta. Fyrstu
vikuna var hlý vætutíð, svo tún-
in spruttu óðfluga, og flestir létu
sláttinn dragast vegna óþurk-
anna, sem gen&ið höfðu um skeið.
Mánudaginn 8. júlí rann svo á
blásandi suðvestan byr og blik-
andi sþlskin. ]purkurinn var
kominn, os' hann var svo sem
ekki óstöðugur, því hann hélzt
óslitið í hálfan mánuð. Sólskin
og suðvestan gola dag eftir dag,
stundum á nóttunni líka. Léttir
blikuteinar fyrir landinu, en
dimmlblátt að líta til hafsins.
Austurfjöl'lin skjöldótt af snjó-
fönnum, sem fóru ört minkandi,
spegluðu sig í grámensuðum
fleti Lagarfljótsins þegar logn
var á morsnana. Þa8 var oft
furðulega fögur sjón.
Nú var sláttuvéÞnum beitt á
túnin í óða önn, og svo ljánum
þar sem þær náðu ekki til, og
taðan þornaði fyrirhafnarlaust.
Hana þurfti stundum aðeins að
garða 2—3var sinnum, os svo
mátti aka henni inn. Aldrei
þurfti að fanga hana upp, og
varla að raka upp í garða- Þessi
skjóta hirðing og sterki þurkur
höfðu samt ill áhrif á hana. Háin
verður eflaust lítil, einkum á
þurrlendum túnum. Seinustu
vikuna hefur samt veri8 dálítil
úrkoma, svo háin réttir eitthvað
við, en síðan hefir lítið verið
hirt af heyi.
Fyrst eg fór að skrafa um
tíðarfarið í júlí, er réttast að
minnast ofurlítið á aðra mánuði
ársins.
Vetuónn allur var hinn væs-
asti. Kuldar nokkrir voru á Gó-
unnni, en nægar jarðir, því aldrei
kom snjór að neinu rási. Um
sumarmál var hann allur burt
úr byggð, og tók þá að «róa. Maí
var sérlega góður, en helzt til
þurr fyrir jörðina. Hinsvegar
var hagstæð tíð á lambfé. Júní
var frekar kaldur, og þokaði þá
sprettu lítið.
Bezta tíð yfirleitt það sem af
er árinu og fénaðarhöld ágsét.
Það má með tícindum telja
hér á Héraði, að Búnaðarfélas
Tunguhrepps hélt hátíðle^t 50
ára afmæli sitt 18. maí í vor-
Hinn raunverulegi stofndagur
þess var nokkuru fyr á árinu
1896, eða jafnvel fyrir áramótin,
en af ýmsum ástæðum var af-
mælinu frestað. Þetta var hið
myndarlegasta hóf og fór vel
fram. Það var haldið í nýjum
húsakynnum, sem ungmenna-
félagið hefir komið upp vi8 suð-
urenda £>órisvatns, sem liggur
milli Kirkjubæjar og Hallfreðar-
staða.
Auk sveitarmanna var boðið
fyrst og fremst þeim, sem höfðu
verið starfandi menn í félaRinu;
meðal þeirra má nefna Pál Her-
mannsson, fyrverandi Alþinsis-
mann, sem bjó um skeið á Vífils-
stöðum, og þá Bótarbræður eldri,
Einar Eiríksson hreppstjóra í
Fjallsseli í Fellum, og Gunnlaug
hreppsnefndaroddvita á selbergi.
Ýmsir fleiri voru þarna boðs-
gestir, þar á meðal eg, sem þetta
rita.
Björn Sigbjörnsson bóndi á
Litla Bakka setti samkomuna og
bauð gesti velkomna.
Sigurjón Þórarinsson rakti síð-
an sögu félassins í lan^ri og ítar-
legri ræðu. Af um 20 bændum,
sem höfðu tekið þátt í stofnun
félagsins, upplýsti ræðumaður
að tveir væru enn á lífi, en það
eru þeir Ámi Árnason, sem þá
bjó á Heykollsstöðum, en nú er
hjá Jóhanni syni sínum í Blöndu-
gerði, og þarna var viðstaddur,
og Guðmundur Jónsson frá Hús-
ey, sem býr vestur í Ameríku.
Samþykkt var einróma að senda
hanum skeyti í tilefni dagsins.
Bjöm á Rangá hafði verið lengst
í stjórn, um 40 ár. Árni í Blörudu-
gerði þar naest. Björn hafði lengst
af verið formaður sína stjórnar-
tíð
Næstur talaði Björn á Ransá
os birti nokkrar tölur úr búnað-
arsögu sveitarinnar.
Sveinn Bjarnason bóndi á Hey-
kollsstöðum mælti fyrir minni
kvenna. Magnús Eiríksson á
Geirastöðum fyrir minni Aust-
urlands, og Skúli Sigbjömsson
á Litla Bakka, fyrir minni gest-
anna. Á milli ræðannna voru
sungin ættjarðarljóð og þjóð-
kvæði.
Svo komu auðvitað flestir
gestirnir með sínar ræður, þökk-
uðu fyrir sig, og létu gamminn
seysa. víða vesu eftir því sem
andinn kom yfir þá.
Veitingar voru ríkmannlega
fram reiddar, súkkulaði og kaffi
eða mjólk ef þess var óskað, en
auk þess lífguðu Guðaveigar sál-
aryl, og neytti þar hver að vild
sinni. Þetta var reglulega á-
nægjuleg stund fyrir alla við-
stadda, og sveitinni til mikils
sóma.
Es minnist í þessu hófi einnk-
um tvesgja manna, sem reynda1-
voru á bak og burt, þegar búnað-
arfélagið var stofnað, Halls Ein-
arssonar á Rangá, sem var lát-
inn, og Páls Ólafssonar skálds,
sem var fluttur í burtu. Hallur
var hinn stórbrotni athafna-
maður, en þó einkum rómaður
fyrir rausn og hjáipsemi. Pál
þekkja allir af ljóðum hans; þau
hafa reynzt svo léttfleyg, og
munu verða langlíf. Eg hefi rek-
ist á býsna marst af kvæðum
éftir hann, síðan eg fór að tína
saman fróðleik, kvæðum sem
aldrei‘ hafa verið prentuð eða
komið fyrir almenninRssjónir.
Eitt slíkt kvæði las eg upp þarna;
sem enginn hefir kannast við að
hafa heyrt áður. Nú langar mig
að vita hvort nokkur kannast
við það vestra, og læt því kvæð-
ið fljóta með- Svo verði5 þig
bara að láta mig vita ef þið vit-
ið einhver betri deili á kvæð-
inu en eg.
Kvæðið hefir nýlega fundist í
gamalli Guðsorðabók í Dasverð-
argerði í Tungu, sem mun vera
úr búi Eiríks Eiríkssonar á Víf-
ilsstöðum, en hann var fóstri
Eiríks Sigfúsar, sem nú býr i
Dagverðargerði.
Kvæðið er ritað á lítið blað,
svo engin lína er afgangs fyrir
undirskrift eða yfirskrift, en Ei-
ríkur hélt, er eg fékk kvæðið
hjá honum í vetur, að það væri
með Páls eigin hendi. Síðan hefi
eg þóttst e'anga úr sku&ga um
að svo væri. Sennilega hefur
Páll skrifað Eiríki, og getið þar
um kvæðið, sem þá hefir verið
ný tilorðið, og stungið þvi svo
innan í bréfið. Annars er ekki
gott að segja hvernig það er
komið í þessa gömlu bók. Að
kvæðið sé eftir Pál, tel eg vafa-
laust með öllu. Það hefir enea
yfirskrift eða heiti hjá honum,
en eg hefi leyft mér að kalla
það “Þorra eftirmæli” og ekki
þýkir mér ólíklegt að það sé um
þorrann 1881.
Kvæðið er svona :
Hús og þekjur þorrinn skók,
þá gekk flest í sundur.
Heyin mín og töður tók,
tannaði allt í sundur.
Kjötið beinum fló hann frá,
fákum, ánum, kúnum
Holdin skildi ’ann eftir á
einum hesti brúnum.
Eitt hefir 'hann verkið verst
vunnið Austurlandi:
Hefur hann á fjöllin fest
fannir ókljúfandi.
Flesta brestur bændur mjöl
og björg af ýmsu tagi,
og þeim er öllum þrotið öl,
os það var mér nú bagi.
Þorrinn svona þurt os vott
þreif úr bænda höndum.
Engri skepnu gerði ’ann gott,
gekk sem ljón með ströndum-
Isum þakti eyjaband,
allri björg að varna,
NÍRÆÐISAFMÆLI
í SEATTLE
Kæri ritstjóri Lögbergs:
Þtð er auðsætt af íslenzkum
fréttum, austan hafs og vestan,
að afmælisveizlur eru tíðar,
einkum ef fólk hefur náð háum
aldri, sem svo er kallað. Að
fylla níunda tuginn þykir vel að
verið, og sjálfsagt að minnast
þess á viðeigandi hátt. Okkur
Vestur-íslendingum er líka sér-
staklega annt um minningvi land-
nemanna — fyrstu kynslóðar í
framandi landi — sem nú er óð-
um að hverfa.
I ágúst mánuði s.l-, átti mjög
vinsæl kona hér í Seattle, níu-
tíu ára afmæli- Hún er Helga
Kristjánsdóttir SumarLiðasotn—
ekkja Sumarliða gullsmiðs frá
Æðey, lsafirði, sem margir kann-
ast við, bæði hér í landi og heima
á ættjörðinni.
Af stórum barnahóp þessara
ágætu hjóna eru tvær dætur á
lífi: frú María Frederick í Se-
attle, og frú Dora Lewis í New
York. Frú Lewis er vfir Home
Economics deild á Hunter Col-
'lege. Hún er víst eina konan af
ísilenzkum ættum, sem talin er
í “Wiho is Who” 1946 og ’47. —
Einnig er hér vestra Árni, elzti
sonur Sumarliða af fyrra hjóna-
bandi, og börn hans og barna-
börn. — Flest af skyldfólkinu
og fjöldi vina, kom saman á
heimili Fredericks hjónanna, þar
sem Helga Sumarliðason á nú
heima, til að minnast þessa
merka áfanga, á hennar löngu og
nýtu æfi- Sumir komu langt að
— frú Lewis frá New York, aðr-
ir frá ýmsum stöðum hér á
ströndinni, þar á meðal systir
afmælisbarnsins, frú Fríða And-
enson. Fjórar kynslóðir voru
mættar, því Dr. Ph'lip M. Fred-
erick var nýlcominn iheim úr
herþjónustu (síðast á Islandi),
og hann á ungan son. — Blóm og
gjafir og heillaóskir bárust víða
að, og alt fór fram með gleði og
viðhafnaéblæ. Dætur Helgu og
ýmsir vinir fluttu ávörp, og
fólk skemti sér lengi við söng og
samræður og veizlukost. Margs
var að minnast og þakka, því
heimili hennar var um langt
skeið orðlagt fyrir góðvild og
^gestrisni og mytndarskap sem
henni var meðfæddur. Hún var
þrek-kona, og hefui haldið sér
afbragðs vél Hún fylgdist með
öllu af gleði og áhuga-
Allir voru einhuga í því að
þakka henni af alúð fyrir liðna
tíð, og óska henni allrar bless-
unar.
Vinsamlegast,
Jakobína Johnson.
Seattle, 23. okt. 1946.
og hvergi sleppti ’ann hval á
land,
helvítið að tarna.
Fari hann nú í fjandans rass
og fái skjótann bana.
Verði Góan verra skass,
verður að jafna um hana.
J>orrasárin Góa grætt
eetur strax í vetur;
Eins os slæman bónda bætt
bezta kona getur.
Sjálfur get eg sannað það,
og sýnt á ýmsar lundir.
Hefði eg ráðum hennar að
hallast allar stundir,
Hefði ’ún getað gert úr mér
góðan mann um síðir.
En Þorralundin leið og þver
lan^t of sjaldan hlýðir.
Þá eru kveðin Þorraljóð,.
oe það í mestu bræði;
verði blessu8 Góan góð,
geri eg betra kvæði.
Eg var í bólinu í dag, eitthvað
eftir mig eftir sláttinn undan-
farna daga. sVo reis eg upp í
kvöld og hripaði þessar línur, ef
einhverjir hefðu garnan af þeim
vestra, sem kunnugir eru hér
um slóðir.
Takið viljann fyrir verkið.
Skó^areerði, 31. júlí 1946.
Gísli Helgason.