Lögberg - 30.01.1947, Qupperneq 5

LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 30. JANÚAR, 1947

ij
/UilGAM/iL
rVCNNA
Ritstjóri:
Barnadauði í Canada.
Þörf á aukinni aðhlynningu
Einn sorglegasti iþátturinn í
sögu íslenzku landnemanna í
þessu landi er hinn ægilegi barna
dauði, er átti sér stað á fyrstu
landnámsárunum. Hér fara á
eftir nok'krar lýsingar teknar aí
handahófi úr Sögu íslendinga í
V esturheimi.
“Undir vorið (1876) fór fólk
að veikjast af skyrbjúg og öðrum
kvillum. Einn maður misti sjö
börn af níu. — Af um hundrað
naanns, sem eftir voru í nýlend-
unni fyrsta apríl, — því flestir
er gátu, fóru upp til bygða, þá er
þeir sáu ihverju fram fór, — dó
nálægt því þriðji (hver af þeim,
sem eftir voru, flest börn og
veikbygt fódk.
“Mikil veikindi og mörg
niannslát urðu meðal vesturfara
þntta sumar og haust (1876), en
sérstaklega voru það börnin,
sem banann biðu.”
Þannig var ástatt jafnvel áður
en bóluveikin gerði vart við sig
1 nýlendunni veturinn 1877.
Lýsingarnar af þeim erfið-
leikum, sean fólkið átti við að
stríða, við það að afla sér fæðis
°g húsnæðis eru átakanlegar, en
þó er það léttvægt borið saman
við þær sorgir, er foreldrar urðu
nð þola.
“Erfiðleikar þessara ára voru
miklir,” sagði gömuil landnáms-
kona, “en 'hörmulegast var að
horfa upp á sorg mæðranna, er
sau á eftir bömum sínum ofan í
gröfina, og geta ekkent hjálpað
þeim.”
Börnin þoldu ekki hið illa við-
urværi, í ihinni ströngu land-
uámsbaráttu féllu þau fyrst í val-
inn. Þau voru fyrsta afgjald
landnemanna til sinnar nýju
fósturjarðar. Þannig mun og vera
saga landnema af öðrum þjóðern-
um í Canada.
Nú eru landnámsárin fyrir
löngu liðin hjá og þær þrautir
°g þeir erfiðleikar, er þeim voru
samfara; nú mun ríkja meiri vel-
megun í Canada en í flestum
öðrum löndum. Nú ætti ekki
uokkur móðir að þurfa að missa
börn sín vegna skorts og ills að-
búnaðar. Nú ættu allar mæður
í Canada að geta notið þeirrar
aðhlynningar, er geri þeim mögu-
legt að fæða ihraust börn, og
þeirra leið'beininga og aðstoðar
er tryggi heilbrigði barna þeirra.
En hvernig er þá ástandið í
Canada í þessum málum í dag?
Lað mun koma mörgum á óvart
sú staðreynd að þrátt fyrir al-
rnenna velmegun í landinu, er
tala ungbama, sem deyja árilega
a fyrsta ári, miklu hærri í Can-
ada en í mörgum öðrum löndum.
Að vísu hefir talan lækkað stór-
lega frá því á landnámsárunum,
sem eðlilegt er, og á síðustu 25
árum hefir talan lækkað frá 102
börnum af þúsundi ofan í 55 at
þúsundi. En þessi tala er afar ha
aamamborið við skýrslur um
barnadauða í öðrum löndum.
Samkvæmt skýrslu, er gefin
var út af Healith Study Bureau,
1 maí, 1946 er taila ungbarna, er
dóu 1944 á fyrsta ári þessi: Sví-
þjóð 29; New Zealand 29; Sviss
38; Holland 40; Bandaríkin 40;
England og Wales 49 — og Can-
ada 55 af þúsundi. ,
Þessar tölur ættu að vekja fólk
«1 alvarlegrar umhugsunar um
þetta mál. Þær gefa til kynna að
fiaörg börn deyja árlega vegna
vanþekkingar, vanrækslu eða
vöntunar á aðblynningu.
í yfirliti, The Toll o/ Disease,
er gefið var út af The Royal
Bank of Canada í nóvember
1946, er komist þannig að orði:
“Þegar barnið fæðist, er það
INGIBJÖRG JÓNSSON
þegar orðið 9 mánaða gamalt, og
ef það er vanrækt á því tímabili,
hetir það miklu minni möguleika
til að halda lífi, en ef móðirin
hefði fengið nauðsynlega læknis-
umönnun og skynsamlega hjálp a
heimilinu á undan fæðingu barns
ins. Ef Ihugsað væri um börnin
og hlynt að þeim frá upphafi, þá
myndi tala dauðsfalla þeirra
vera smávægileg.”
En að hverju komumst við að
raun um? Á fjórum árum, 1938
til 1941 dóu 57,436 börn innan
eins árs að aldri í Canada, og
3,806 canadiskar mæður dóu at
barnsförum. Þetta er meiri
mannskaði en Canada varð fyrir
í her sínum á öllum f jórum árum
fyrra heimsstríðsins.
Á tímatoili seinna heimsstríðs-
ins var tala ungbarna dauðsfalla
innan eins árs þrisvar. sinnum
hærri en tala canadiskra manna
er létu líf sitt í stríðinu. Minnis-
varðar í borgum og smábæjum
gefa til kynn a að við veitum
fuilla eftirtekt hinum miklu
stríðsfórnum, en það virðist sem
furðulega lítil athygli sé veitt
því hverju við töpum heima hjá
okkur í landinu vegna barna-
dauða og sængurkvenna, sem vei
hefði mátt fyrirtoyggja.
“Dánartala sængurkvenna er
hlutfallslega há í Canada, en á
þeim stöðum þar sem völ er á
nægilegri hjúkrun og hjúkrunar-
útbúnaði og hann færður fulil-
komlega í nyt, þá deyja hlutfalls-
lega helmingi færri sœngurkon-
ur, en yfir alt landið yfirleitt.
Hið ágæta og 'áhrifamikla hjúkr-
unarstarf The Victoria Order of
Nurses hefir orðið sérstaklega til
blessunar í samtoandi við hjúkr-
un sængurkvenna. Þar sem þessi
hj úkrunar-regla hefir verið að
verki hafa dauðsföll sængur-
kvenna orðið helmingi lægri en
annarsstaðar.”
Þessar skýrslur nægja tiil að
sýna að þrátt fyrir milklar fram-
farir á flestum sviðum í cana-
disku þjóðlífi, er í mörgu mjög
ábótavant hvað snertir hjúkrun
og aðhlynningu sængurkvenna
og ungbarna. Allir ábyrgir
þegnar þjóðfélagsins ættu að láta
sig þetta mál skifta og reyna að
koma í veg fyrir að mæður og
ungbörn deyi, sem hægt er að
bjarga, ef rétt er farið að. Það
er óþolandi að Canada skuli vera
eftirtoátur annara þjóða í þess-
um efnum.
-f
Reglu-heimili
Eftir Kristínu í Watertown
“Geturðu ilánað mér ofurlítið
af kanel?” sagði Mrs. Adams við
Mrs. Maron. “Eg ætla að búa til
fáeinar kleinur og er að flýta
mér, hefi ekki haft tíma til að
gjöra nokkurn hlut í húsinu, ekki
farin að þvo upp dis'ka eða búa
upp rúm; alt er í ólagi hjá mér í
morgun. Eg hljóp yfir til Mrs.
Westfeld — þú veist hve gott er
að komast þaðan, þegar hún
byrjar að tala.”
“Það er iítið betra hjá mér,”
sagði Mrs. Maron, “en eg var
rétt núna að lesa góða sögu í
blaði, sem konur ættu að íhuga.
Sestu nú niður meðan eg les þér
greinina. Kona segir þessa sögu:
“Eg hefi verið að kynna mér
heimilislhætti verkafólksins i
New York, og fundið mörg heim-
ili eins og mitt, áður en eg lærði
að stjóma eftir reglum. Eg verð
að segja sögu mína eins og hún
gekk. Eg var uppalin hjá frænku
minni, og frændi minn, maður
hennar, var óreglumaður. Svo
frænka mín var nauðbeygð að
MINNINGARORÐ
Fred Stevenson
(1885 — 1946)
Hann dó í Fort San, Sask.,
Canada, aðfaranótt fimtudags-
ins 21. marz 1946.
Fáum dögum áður hafði kona
hans og sumt af börnum þeirra,
heimsótt hann og þó hann hefði
verið búinn að vera á heilsuhæli
(Sanatorium) síðan í októtoer
1944, iþá samt 'höfðu þeir, sem
bezt þektu hann von um að með
hans vel þekta tojartsýni, ótoilandi
trú og viljakrafti, þá gæti skeð
að honurn auðnaðist einu sinni
enn, eins og oft áður, að skilja
við rúmið, fara heim og vinna
við hlið konu sinnar og barna dá-
lítinn tíma enn.
Fred Stevenson var fæddur í
Enniskoti á íslandi 11. nóv. 1885.
Foreldrar hans voru Jóhann
Stefánsson og kona hans Ingi-
björg Friðriksdóttir.
Hann fluttist með þeim til
Ameríku árið 1888. Þau eignuð-
ust land í bygð þeirri, sem oft
er nefnd “Sandhólabygð” og er
norðvestarlega í Pembina County
í North Dakota.
Hér ólst Fred upp og aflaði
sér þess dærdóms sem alþýðuskól-
inn hafði fram að bjóða Einnig
lærði hann íslenzku og fékk til-
sögn í kristnum fræðium.
Á þessum stöðvum hlotnaðist
þeirn sem þetta skrifar tækifæri
að kynnast þessum góða dreng,
foreldrum hans og systkinum; að-
eins ein og hálf míla milli húsa.
Frá barnæsku sýndi hann mik-
inn dugnað ásamt brennandi
löngun til að læra nýjustu og
beztu aðferðir til að gjöra bænda
vinnu léttari og um leið arð-
samari.
Jarðvegurinn á “Hólunum” var
ekki upp á það bezta, en löng-
uilin hjá Fred sterk að komast
í pláss, þar sem væri að minsta
kosti betri jarðvegur og önnur
skilyrði til framfara.
Árið 1906 flutti hann til Gull
Lake, Sask., Canada, og nam
land skamt suðaustur af toænum.
Hér toyrjaði hann fljótt að
brjóta upp landið og byggja sitt
framtíðar heimili, sem með tím-
anum varð snoturt og þægilegt.
12. janúar 1911 giftist Fred
Margréti Bjömsson, ágætri
stúlku, sem hann hafði þekt í
mörg ár hér í Dakota.
I maímánuði sama ár byrjaði
tæringarveikin (tuberoulosis) að
gjöra vart við sig og lama heilsu
hans og krafta, svo hann dreif
sig til Woodmen Sanatorium,
vinna hjá fólki fyrir daglaunum.
Hún fór snemma á morgnana og
kom heim á áliðnum degi. Við
elstu stúlkurnar áttum að gera
húsverkin, þegar við höfðum
tíma frá skólanum, en ekki lagði
hún fyrir hvenær eða hvermg
þau væru gjörð. Eg held að
blessuð frænka hafi mest hugsað
um að við bömin hefðum eitt-
hvað að Iborða.
Við vorurn rnörg og verk voru
alstaðar. Við skúruðum góifin
og höfðum gaman af að baka
eitthvað gott til að láta á borð-
ið þegar frænka feom heim. Hún
var æfinlega glöð og góð og
kvartaði aldrei um nofckurn hluit.
Eg veit að hún var kristin í
hjarta; hún kendi okkur vers og
bænir, sem hún lét ofekur lesa á
kveldin, svo las hún sjálf sálma
bitolíunnar, það var hennar upp-
áhalds bók.
Eftir að eg varð fullorðin,
kendi eg ilandsskóla nöfckur ár.
Um þetta leyti bréyttist ihagur
frænfeu minnar; imaður hennar
umventist, svo að segja alt í einu
og varð reglumaður, vinnugefinn
og las guðsorð. Mér kom til hug-
ar að toænir frænfeu minnar
hefðu vafeið hann til iðrunar.
Þetta gladdi mig mifeið og gaf
mér traust á iþví góða, sem oft
hefir komið mér að góðu haldi.
Svo giftist eg og tðk að stjórna
húsi. Og það sama kom fram
er eg hafði vanist, nefnilega,
regluleysið við iheimilisverkin.
(Framh.)
Colorado Springs, U.S.A. og kom
efcki 'heim fyr en 1 desember
sama ár.
Alt það sumar sá konan hans
um búskapinn. Frá þeim tíma má
segja, að þessi hræðilegi sjúk-
dóm héldi ógnandi hendi yfir
heilsu og kröftum þessa duglega
og góða manns, en með því að
fylgja stranglega vissum heil-
brigðis- og varúðarreglum og
beita þeiim undursamlega vilja-
krafti, sem einkendi hann, þá
lánaðist honum að taka sitt pláss,
ekki aðeins í hans eigin bygð,
heldur einnig í nærliggjandi
bygðum sem fyrirmyndar,
leiðandi borgari.
Ein sú fegursta æfiminning,
sem eg hefi nokkurntíma lesið
á hérlendu máli, um lítt skóla-
r.ærðan alþýðumann, aðeins
bónda, birtist serd ritstjórnar-
grein í tolaðinu “Gull Lafee Ad-
vertiser” vikuna eftir að Fred
andaðist.
Þessi æfiminning vaikti hjá
mér stertka löngun til að skrifa
fáein orð í íslenzlku blöðin um
hið mikla og mannúðlega starf
þessa góða íslendings, og mun
það gleðja vini og skyldmenni
að vita að hans mannkostir voru
metnir að verðleikum af ná-
grönnum hans þó af öðrum þjóð-
flokki væru.
Hér fara á eftir í lauslegri þýð-
ingu fláein atriði úr Gull Lake
blaðinu:
“Það var sem svart sorgar-
ský breiddist yfir Gull La'ke,
Antelope og Webb bygðirnar í
Saskatohewan þegar síðastlið-
inn fimtudag fregnin barst
hingað að Fred Stevenson, einn
af ofekar allra beztu frum-
byggjendum hefði dáið í Fort
San nóttina áður.” 1
“Þótt heilsa hans væri mikið
veikluð af tæringarveiki í
mörg, mörg ár, þá sarpt vissu
allir, sem þektu hann, að hann
hafði reynst ágætu-r borgari,
trúr vinur og góður nágranni.
Einnig hafði Fred leyst svo vel
af hendi störf sín í mörgum
ábyrgðar og vandasömum em-
bættum að margur meira lærð-
ur og vel hraustur maður hefði
efeki gjört eins vel.”
“Hann var skrifari fyrir
“Grain Belt School District”
fram að síðustu legunni og
vildi æfinlega alt á sig leggja
að Ihjálpa börnum og ungling-
um til að fá-sem bezta ment-
un.”
“Einnig vann hann með mikl-
um áhuga í þarfir Grain
Growers Association meðan
það var við lýði og margir
munu seint gleyma þeirri glað-
værð, sem kom fram á þeirra
samkomum í stuttum ræðum
og smá vísum, sem Fred hafði
svo gaman af að toúa til. Einnig
studdi hann “Co-op Store”
bæði í Gull Lafee og Antelope.
Hann tilheyrði bæði I.O.O.F.
og Elks Lodges. 1 mörg ár var
hann Councillor of the Webb
Municipality og allir virtu
hann fyrir hans góðu dóm-
greind, samvikusemi og vand-
virkni. Öllum sem áttu bágt
vildi hann hjálpa.”
Einn nágranna-drengur hafði
þetta að segja: “Mér þótti mikið
fyrir að Fred sfeyldi ekki mega
vera lengur hjá ofekur.” “Þektir
þú hann vel?” var spurt. “Eg
Skyldi nú segja það. Eg vona eg
gleymi honum aldrei, mannin-
um með toreiða, blíða brosið, sem
langaði svo mikið til að allir
krakkarnir í ifering yrðu vel
mentaðir. Hann var undraverð-
ur maður og allir sakna hans. Eg
skal æfinlega muna eftir honum
alveg eins og hann var, glaður
og góður við alla. Gott væri að
lifa í þessari veröld ef við værum
öll eins góð eins og Fred Steven-
son var.”
Þeim hjónum varð fimm
barna auðið, sem öll lifa föður
sinn, ásarnt móður sinni. Þau
eru: Gertrude (Mrs. Johnston)
til heimilis í Webb; Irene og
Helen, toáðar iheima; Franklin,
giftur, og stendur fyrir toúinu
heima, ög Matthías í flugher
Canada, nú giftur og til heimilis
Um 3000 útlendingarar
á íslandi
Það mun láta nærri að hér á
landi séu nú staddir um 3000 út-
lendingar, eða ríkistoorgarar erl.
rífeja.
Samkvæmt upplýsingum sem
Vísir féfck hjá Útlendingaeftir-
litinu voru Ihér um næst síðustu
mánaðamót 1081 Danir og 1011
Færeyingar, þar næst voru
Norðmenn, 228 að tölu og 129
Bretar.
Aðrir úttendingar voru sem hér
segir: Svíar 70, Finnar 5, Banda-
rífejamenn 49, Þjóðverjar 96,
Rússar 22, Hollendingar 29,
Frakkar 8, Belgir 5, Kanadamenn
6, Austurríkismenn 3, írar 4, Pól-
verjar 4, Svisslendingar 2, ítalir
2, Lithauar 1, Lettar 1, Eistlend-
ingar 1, Téfekar 1 og Kínverjar 2.
1 þessu er setulið Bandaríkj-
anna ekki talið og ekki heldur
opinberir starfsmenn erlendra
ríkja, svo sem sendiherrar og
ræðismenn eða fjölskyldur
þeirra. Hinsvegar er annað
starfsfólk sendisveita eða ræðis-
mannaskrifstofanna talið. 1 þess-
rum tölum er einnig innifalið
starfslið kaþólsku kirfejunnar og
hjúkrunarkonur kaþólsku sjúkra-
húsanna í Reykjavík, Hafnar-
firði og Stykkishólmi," en þar er
mikið af Þjóðverjum þeim, sem
hér dvelja, Hollendingum, Belg-
um, Svisslendingum og Pólverj-
um.
Yfirlit um tölu útilendinga hér
á landi er verulegum breyting-
um háð frá mlánuði til mánaðar,
einfeum hvað Norðurlandabúa
snertir, sem toæði koma og fara
í stórum hópum í hverjum mán-
uði.—Vísir 9. des.
í Belleville, Ontario. Einnig lifa
hann tveir bræður og fjórar
systur.
Þetta er þá í fáum og einföld-
um dráttum frásögn um æfistarf
drengsins íslenzka, sem ólst upp
á fremur fátæku bóndatoýli á
Sandhólunum í Pembina County,
N. Dak., drengsins, sem mentaði
sig sjálfur, mannsins, sem aldrei
vrldi gefast upp en öllum hjálpa
sem toágt áttu.
Fred Stevenson vildi ekfei lifa
fyrir sjálfan sig einungis.
Jarðarförin fór fram frá United
Ohurch í Gull Lake, Sask. á
sunnudaginn 24. marz, 1946, að
viðstöddu miklu fjölmenni skyld*
fólks, vina og nágranna. Rev.
W. E. Bannerman jarðsöng.
Hvar sem litið var í kirkjunni,
voru hin fögru blóm, 95 alls, frá
nágrönnum og skyldfólki, sem
báru vitni um hvernig hið mikla
og góða æfistarf þessa mæta
manns hafði verið metið af
skyldfölki, vinum og nágrönn-
ÁTJÁN NÝ MÆNUVEIKI-
TILFELLI
í síðastl. viku toættust 18 ný
mænuveikitilfelli hér 1 bænum
við þau, sem áður hafa komið
upp í haust, svo að samtals munu
þau nú vera um 60.
í vikunni er leið komu engin
dauðsföll fyrir og fiest tilfellin
voru væg, en þó um nokkurar
iamanir að ræða.
Vísir átti í morgun tai við
Magnús Pétursson héraðslækm
um gang mænuveikinnar i bæn-
um. Skýrði hann blaðinu fra
því, að í síðastl. viku hafi bæzt
við 18 sjúklingar, sem vitað er
um með vissu. Flestir þeirra hafa
orðið lítið veikir, en þó hata
noikkrir lamast eitthvað. Þessa
síðustu vi'ku hefir veikin því náð
nokkuð meiri útbreiðslu en i
nokkurri viku áður.
Héraðslæknirinn vill hinsveg-
ar benda á það, að hann tetur
tölu sjúklinganna alls ekki háa,
nema síður sé, þegar þess er
gætt, að Reyikjavík tétur um 50
þús. ítoúa. Þegar mænuveikin
gekk hér í fyrra veiktust á einni
viku úr henni 26 mánns, og þótti
efcki mikið. Mönnum hættir til
þess, þegar þeir heyra sjúkra-
tölur úr Reykjavík, að láta sér
bylt við verða, án þess að bera
þær saman við þann miikla mann-
Ijölda, sem hér er saman kominn.
Nú hafa á rúmum sex vikum
veikst hér um 60 manns, eða um
40 á mánuði, en á Akureyri veikt-
ist t. d. á einum mánuði í haust
115 manns, en það mundi sam-
svara um 1000 manns á mánuði
hér í toænum. — Þetta ætti fólk
að hafa í huga, áður en því ógna
sjúkratölur héðan úr toænum.
Eftir því sem að vanda lætur,
bendir margt til þess að veikin
hafi ef til vill náð hámarki sinu,
enda þótt ekki sé gott um það að
segja með nokkurri vissu En
þótt svo væri, þá er enn full á-
stæða fyrir almenning að hafa
ríkt í huga bendingar þær og að-
varanir, er áður hafa bírzt í blöð-
um og útvarpi.
Að lokum bað héraðslæknir
Vísi að endurtaka niðurlagsorð
hans í ofangreindri aðvörun, þar
sem hann taldi að annaðhvort
hefðu sumir ekki lesið þau, eða
þá misskilið hrapalega, en þau
eru á þessa Ieið:
“Um sóttvarnarráðstafanir hér
í bæ, svo sem einangranir eða
því um lfkt mun ekki verða að
ræða, enda eru þær taldar alger-
lega þýðingarlausar. En reypt
verður eftir föngum að sjá sjúkl-
ingum fyrir sjúkrahúsvist, en
aðeins þeim einum, sem talið
verður að hafi mjög brýna nauð-
syn fyrir hana. — Vísir 11. des.
Verzlunarmennlun!
Hin mikla nývirkni, sem viðreisnarstarf-
ið útheimtir á vettvangi iðju og framtaks,
krefst hinnar fullkomnustu sérmentunar sem
völ er á; slíka mentun veita verzlunarskól-
arnir. Eftirspurn eftir verzlunarfróðum mönn-
um og konum fer mjög vaxandi.
Það getur orðið ungu fólki til verulegra
hagsmuna, að spyrjast fyrir hjá oss, munn-
lega eða bréflega, varðandi námskeið við
helztu verzlunarskóla borgarinnar.
THE GOLUMBIA PRESS LTD.
COR. SARGENT AND TORONTO ST., WINNIPEG