Lögberg - 14.08.1947, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. ÁGÚST, 1947
Kveðjur að vestan
Erindi, flutt í Ríkisútvarpi íslands,
Reykjavík, 28. júlí I 947
Eftir séra
VALDIMAR J. EYLANDS
íslendingar!
Kæru tilheyrendur!
Oft virðist það svo að örlögin
geri sér dagamun við okkur
mennina. Sumir dagar virðast
hversdagslegir, langir og þreyt-
andi. Aftur á móti verða aðrir
dagar ógleymanlegir vegna
vissra atvika, vegna þess að þeir
hafa fært okkur merkilegar
og ógleymanlegar gjafir.
Fyrir viku síðan í dag, rann
upp sá dagur æfi minnar sem
ég gleymi aldrei hversu langt
sem skeið mitt kann að verða.
Þann dag sá ég ísland aftur í
fyrsta sinn, eftir samfelda tutt-
ugu og fimm ára dvöl erlendis.
Mér varð ekki svefnsamt aðfara
nótt þess dags. Við, kona mín
og ég og þrjú börn, þeystum á
fráum fáki um' hávegu loftsins.
Er birta tók, sáust hvít skýin
fljóta fyrir neðan okkur, en
framundan var morgunroðinn
— og ísland, landið þar sem
vagga mín stóð og vonir mínar
vöknuðu. Enginn nema sá, sem
dvalið hefir fjarvistum frá ís-
landi, getur gert sér í hugar-
lund hvernig mér var innan-
brjósts síðustu stundirnar á með
an á fluginu stóð. Hugur minn
var í háspennu; hjartað hrærð-
ist af þakklæti til vinanna
mörgu, austan hafs og vestan,
sem gert höfðu þessa för mína
og fjölskyldu minnar mögulega.
Einnig var eftirvæntingin mikil.
Hvernig myndi nú landið líta út
við fyrstu sýn framandi manns?
Hvernig myndi það falla ást-
vinum mínum í geð, konunni og
börnunum, sem aldrei höfðu séð
það nema af myndum og fátæk-
legum lýsingum mínum og
annara?
En svarið kom von bráðar. —
Landið laugað sólu, kom að því
er virtist á móti okkur út úr
skýjunum, með útbreiddan faðm
inn. í einu vetfangi gafst hin
ákjosanlegasta heildarmynd af
hinu væntanlega starfssviði
mínu — norður- og vesturhluta
Reykjaness skagans. Þarna voru
þorpin og kirkjurnar sem ég átti
að þjóna: Njarðvíkurnar, Kefla-
vík, Garðurinn, Sandgerði og
Hvalsnes. Æskudraumur minn
um prestakall á íslandi var að
rætast í bili, og það á ógleyman-
legan hátt. Eg sá það nú alt í
einu, og kom niður úr loftinu
mitt á meðal safnaðanna. Vafa-
samt tel ég að nokkur annar
prestur hafi haldið jafn eftir-
minniléga innreið í prestakall
sitt, sem ég gerði þennan dag.
Eftir fáeina snúninga í loftinu
til að lækka flugið settist svo
flugvélin mjúklega niður á völl-
inn.. Skipstjóriim kom út úr her-
bergi sínu og tilkynnti: “Nú
eruð þér á Islandi. Hér verður
numið staðar hálfa klukku-
stund”. Eg hugsaði: Far vel,
fagra skip. Megi þér vegna vel
á för þinni um háloftin. En hér
skilja leiðir. Hér vil ég lengur
tefja.
Og viðtökur fólksins sem beið
okkar á flugvellinum voru engu
síður hlýlegar, en aðkoman að
landinu sjálfu. Hér voru stadd-
ir til að mæta okkur þeir próf.
Ásmundur Guðmundsson og
séra Sveinn Víkingur, biskups-
ritari. Sjálfur hafði biskup einn
ig ætlað að koma út á flugvöll-
inn, en gat ekki komið því við
vegna embættisanna. Báðir
höfðu þessir góðu menn, biskup-
inn og prófessorinn unnið að því
með sérstakri alúð og elju að
gera þessa ferð mögulega, og
verkaskiftin sem fyrir láu. Einn
ig voru staddir á flugvellinum
fulltrúar frá öllum söfnuðum
hins væntanlega prestakalls
míns, og buðu þeir okkur vel-
komin með sérstakri vinsemd.
Var nú sest að dagverði, og fluttu
þá stuttar ræður þeir Sigurberg
ur Þorleifsson hreppstjóri og
meðhjálpari við Útskálakirkju,
prófessor Ásmundur og biskups-
ritari. Innflutnings- og tollskoð
un fór fram í skyndi, og var af-
greidd með meiri lipurð og
kurteisi en menn eiga oft að
venjast við landamæralínur. —
Það var auðséð á öllu að við vor
um komin í vinahóp; að enda
þótt við værum komin langt að
heiman, vorum við samt komin
heim.
En til hvers er ég þá hingað
kominn? Þess mun þegar hafa
verið getið í blöðum og útvarpi
að við, séra Eiríkur Brynjólfs-
son á Útskálum höfum skifst á
kjóli og kalli fyrir eitt ár. — Er
hann nú kominn vestur og tek-
inn við embætti mínu sem prest
ur Fyrsta lúterska safnaðar í
Winnipeg, en það er stærsti
söfnuður Islendinga vestan
hafs. Er hér um nýmæli að ræða
í andlegum viðskiftum íslenzku
þjóðarinnar og þjóðarbrotsins
vestra. Er það von mín og bæn
að þessi samvinna megi takast
vel og verða öllum málsaðilum
til gagns og blessunar.
Eg er Ríkisútvarpinu þakklát-
ur fyrir það tapkifæri sem mér
hefir verið veitt að flytja ís-
lenzku þjóðinni kveðjur og bless
unaróskir Vestur-Islendinga. —
Islendinga^- og fólk af íslenzk-
um ættum er nú fleira í Norður
Ameríku en nokkur fær með
vissu tölu á komið. Óhætt er að
segja að eigi óverulegur hluti
íslenzku þjóðarinnar sé þar bú-
settur. íslendinga mun mega
finna í nær öllum 48 ríkjum
Bandaríkjanna og í 9 fylkjum
Canada. I Bandaríkjunum eru
þeir fjölmennastir í Norður-Da-
kota og á Kyrrahafsströndinni,
alla leið frá Mexico norður til
Alaska. í Canada dvelja þeir
einkum á víðfeðmum hveitislétt
um miðfylkjanna og við hin
fengsælu fiskivötn í Manitoba.
Einnig býr, sem kunnugt er,
mikill fjöldi íslendinga í Winni-
peg borg, en þar munu eiga bú-
setu fleiri íslendingar en í nokkr
um öðrum bæ eða borg að und-
antekinni sjálfri Reykjavík, og
í þeirri borg má telja að sé mið-
stöð andlega lífsins á meðal
þjóðarbrotsins vestra.
Enda þótt flest af þessu fólki
hafi fyrir löngu tekið sér á herð
ar venjulegar og sjálfsagðar
borgaralegar skyldur í kjörlönd
um sínum, þá mun það nærri
undantekningarlaust bera mjög
hlýjan hug til ættlandsins og
stofnþjóðarinnar. Þótt þessu
fólki sé fyrir fjarlægðar sakir
og aðrar ástæður bönnuð virk
þátttaka í kjörum og framtíðar-
starfi íslenzku þjóðarinnar, læt-
ur það sig hag hennar miklu
skifta. Það gleðst innilega yfir
allri nýrækt hér heima sem mið
ar til góðs. Margir hinna eldri
sakna landsins, en hinir yngri,
sem fylgjast með, eru stoltir af
framgangi þess og fengnu sjálf-
stæði. Menn gleðjast yfir stór-
stígum framförum hér heima
til lands og sjávar, og yfir því,
hve hin unga kynslóð hér er
myndarleg í útliti, frjálsmann-
leg í framkomu, og hugumstór
til allra framkvæmda.
Aldna dreymir dag og nótt
dásemd átthaganna.
Æsku vekur von og þrótt
verstöð hillinganna.
Fjalladrottning móðir mín
minjalandið ríka.
Meðan lóan minnist þín,
man þig barnið líka.
J. A. S.
Á sunnudaginn 6. þ. m. var ég
staddur á sextíu ára afmælishá-
tíð svonefndýar Grunnavatns-
byggðar við Manitobavatn, sem
fór fram að Lundar. Voru þar
saman komnir um 3000 Islend-
ingar. Er dagskrá var afstaðin,
komu til mín nokkrir aldraðir
menn, tóku þétt í hönd mér og
sögðu: “Mikið áttu gott að mega
fara heim til íslands. Berðu
landinu kveðju mína; heilsaðu
fjöllum, hálsum, dölum fyrir
mig. Ekki var örgrant um að
sumum glitruðu tár í augum, er
þeir mæltu þessi eða svipuð orð.
Ekki er þó svo að skilja að
fólki okkar vestra líði ekki vel.
Yfirleitt eiga Vestur-Islendingar
við hagsæld að búa og góð kjör
á allan hátt. Sturlungaöld okk-
ar vestra, sem um skeið var
mjög rómuð hér heima, er nú
löngu liðin .Að vísu eru til mjög
mismunandi stefnur og straum
ar hjá okkur í flestum mannfé-
lagsmálum eins og hjá öðrum
hugsandi mönnum hvar í heim-
inum sem er; en samkomulag
okkar heima fyrir er engu að
síður gott. Einnig njótum við
virðingar og álits hjá þeim þjóð
flokkum sem við dveljum á með
al. Samtímis því sem minni
hluta þjóðabrot í ýmsum lönd-
um sæta ofsóknum vegna upp-
runa síns njótum við þess að við
erum af íslenzkum ættum. — ís-
lenzki stofninn hefir reynst vel
á erlendri grund. Frumherjarn-
ir sem fluttu héðan fyrir sextíu
eða sjötíu árum, byggðu á traust
um stoðum, og niðjar þeirra í
öðrum og þriðja lið leitast enn
við að halda hátt á lofti menn-
ingar- og áhugamálum feðra
sinna, einnig þeim sem snúa að
Islandi.
Sérstök og afar fjölmenn há-
tíðahöld fara fram á hverju
sumri í öllum byggðum íslend-
inga þar sem þeir eru fjölmenn-
ir. Sumar þessara hátíða fara
fram 17. júní; aðrar 2. ágúst. —
Þessar hátíðir eru sem hátindar
sem rísa upp af flatneskju hvers
dagslífsins; þær efla viðkynn-
inguna, treysta vináttuböndin,
og stæla viljann til samtaka um
viðhald þess sem sérstætt er og
merkilegt í sögu okkar og
menningu. Á slíkum hátíðum er
íslands rækilega minst, bæði
í bundnu máli og óbundnu. Þyk-
ir mikið til þess koma að fá
mann að heiman, því þannig tala
Vestiír-Íslendingar enn um ís-
land — til að mæla fyrir minni
ættjarðarinnar. Er mér kunnugt
um að séra Eiríkur verður ræðu
maður við að minsta kosti þrjú
af þessum hátíðahöldum í sum-
ar. —
En þrátt fyrir góðan vilja og
traust átök, þá er því ekki að
leyna að hinn þjóðernislegi róð-
ur okkar Vestur-íslendinga
harðnar með hverju ári. Að svo
mundi fara var framsýnum leið-
togum okkar fyrir löngu ljóst.
Þess vegna var Þjóðræknisfélag
íslendiinga í Vesturheimi stofn-
að fyrir rúmum aldarfjóðungi
síðan. Er þar um hin öflugustu
samtök að ræða sem Vestur Is-
lendigar eiga sín á milli. Sem
stendur er eg forseti Þjóðræknis-
íélagsins, og vil eg nú í nafni
meðlima þess og stjórnarnefndar
flytja öllum sem á mál mitt
hlusta í kvöld, hugheilar kveðj-
ur.
önnur félagssamtök á meðal
okkar sem leyst hafa af hendi
giftudrjúgt starf eru kirkjufélög
in tvý: Hið Evengeliska Lúterska
Kirkjufélag, sem nýlega hélt 63.
ársþing sitt að Mountain, Norð-
ur-Dakota, og hið Sameinaða
kirkjufélag frjálstrúar safnað-
anna, sem á nýafstöðnu þingi
sínu sem haldið var í Winnipeg
minntist 25 ára afmælis síns.
Frá sjónarmiði Þjóðræknisfé-
lagsins, er okkur Vestur-íslend-
ingum það lífsnauðsyn, ekki að-
eins að halda við, heldur einnig
að efla á alla lund, sambandið
við ykkur hér heima. Við höf-
um einnig þá trú að það hljóti
að vera nokkurs virði fyrir ykk
ur hér að eiga öflugan hóp vina
með stórþjóðunum vestan hafs.
Hér er ekki tækifæri til að fara
frekar út í það mál; ef til vill
gefst mér kostur á að ræða það
síðar. En ég vil leyfa mér hér
og nú, að þakka ykkur hér
heima í nafni Vestur-Islendinga
fyrir þá margvíslegu aðstoð sem
við höfum notið frá ykkur í
baráttu okkar fyrir viðhaldi
íslenzkra menningarerfða. Sér-
staklega viljum við þakka heim
sóknir ógleymanlegra gesta, sem
hver eftir annan hafa sótt okkur
heim nú hin síðari ár, og þá einn
ig fyrir heimboð og margvíslega
vinsemd sem gestir að vestan
hafa notið hér hjá ykkur. — Við
þurfum að halda áfram að
byggja brúna yfir hafið, en því
verður aðeins til vegar komið
með gagnkvæmum skilningi og
samvinnu.
Við, sem dveljum vestan hafs,
vitum að arfurinn hefir orðið
okkur heilladrjúgur í hinum
nýju kjörlöndum. Þennan arf
viljum við varðveita í lengstu
lög, og ávaxta hann svo sem
verða má, börnum okkar^ til
blessunar og íslandi til sóma.
Það er markmið Þjóðræknisfé-
lags Islendinga í Vesturheimi,
og allra góðra Islendinga vestan
hafs.
Þessu til staðfestingu má
benda á að nýlega er hafin hreyf
ing meðal nokkurra áhuga-
manna vestra til að hrinda í fram
kvæmd málefni sem lengi hefir
verið á dagskrá á meðal okkar,
og telja má hið mesta metnaðar
og nauðsynjamál. Það er að
setja á stofn kennaraembætti
í íslenzku og íslenzkum fræðum
við Háskóla Manitoba fylkis. Er
hér um hið þyngsta Grettistak
að ræða sem Vestur-íslendingar
hafa nokkru sinni leitast við að
lyfta. Veit ég að öllum góðum
íslendingum beggja megin hafs-
ins muni vera það hið mesta
áhugamál að þetth fyrirtæki
megi heeppnast.
Um leið og við hjónin komum
til Reykjavíkur, gengum við í
Dómkirkjuna, og hlýddum þar
Sigurbjörn — Barney — East-
mann. — II. júní 1876—2. júní
1947.
Föstudagurinn 6. júní byrjaði
svipað og aðrir dagar, að strá
Ijósi yfir svæði það er nóttin
hafði gjört myrkt, svo færra
glepti værð þeirra, sem í einrúmi
lutu eftir hvíld, frá erfiði og
sorg liðínna daga. Samt var dap
urt til lofts að líta þennan morg
un, eins og forsjónin væri að
sýna sérstaka hluttekningu með
ekkju og börnum Sigurbjörns
Eastman, sem ákvarðað var að
jarðsetja þennan dag. Dagurinn
leið með bjartara yfirliti til að
minna á að öll móða eyðist með
tímanum, og ljósið eykst sem
allir þrá.
Greftrunarathöfnin fór fram
frá útfararstofu í Cavalier og
frá Hallson kirkju og var stjórn-
að af séra Agli H. Fáfnis. Útför-
in var ein sú fjölmennasta og
virðulegasta sem þar hefir átt
sér stað. Kirkjan var orðin full
af fólki, áður en líkfylgdin kom,
svo úti urðu eins margir að vera
og inn komust.
Meðan þessi kyrrláta stundar-
bið leið, rifjaðist upp fyrir þeim
er þetta ritar, stef er féllu í hug
hans eitt sinn er góður vinur
hans var borin til grafar. Þau
voru svona:
Hér skiftast vegir vinur minn
sem varst mér oft til gleði.
Eg harma ekki hlutinn þinn
að hljóta rétta skilnaðinn
frá bitrum sjúkdóms beði.
Ef fundum seinna saman ber
á sigur-ljósa hæðum.
Það miðlar gleði mér og þér,
ef munum unaðs stundir hér
af eilífs-anda gæðum.
guðsþjónustu, þótt á virkum
degi væri. Að okkur gafst tæki-
færi til þess fanst mér bæði
táknrænt og tilhlýðilegt. Eg er
hingað kominn fyrst og fremst
sem kirkjunnar þjónn. En ég er
einnig hér staddur sem þjóð-
ræknismaður, þeirra erinda að
kynnast íslandi nútímans, í
þeirri von að ég geti svo aftur
miðlað af þeirri fræðslu, þegar
starfstími minn hér er útrunn-
inn, og leiðin liggur aftur vest-
ur. Kynnin sem við hjónin höf-
um haft að landi og þjóð und-
anfarna daga hafa meira en
uppfylt hinar hjartfólgnustu
vonir okkar. Eg efast um að
nokkur maður sem dvelur á ís-
landi alla ævina, geti gert sér
fyllilega ljóst hversu fagurt
land Island er þegar það skrýð-
ist öllu sínu sumarskarti, eins
og það gerir nú. Þá er íslenzk
gestrisni einnig dásamleg. Það
höfum . við strax fengið að
reyna. Kona mín og börn sem
aldrei höfðu séð ísland fyrr en
nú fyrir viku síðan, eru einnig
hrifin af náttúrufegurð landsins,
einkum eins og hana bar fyrir
augum á ógleymanlegri ferð
okkar á miðvikudaginn var aust-
ur að Gullfoss og Geysi. — En
þeirrar ferðar nutum við fyrir
velvild formanns Snorranefnd-
ar. Við vonumst til að kynnast
landi og þjóð enn betur á meðan
við dveljum hér. Og því leng-
ur sem við dveljum hér því
sannfærðari munum við öll
verða um að það er aðeins eiii
svar iil við spurningu skáldkon-
unnar:
“Hver á sér fegra föðurland
með fjöll og dali og bláan sand,
með norðurljósa bjarmaband,
og björk í lind og hlíð?
Hver á sér meðal þjóða þjóð
er þekkir hvorki sverð né blóð,
en lifir sæl við ást og óð
og auð, sem friðsæld gaf?
Við heita brunna, hreinan blæ,
og hátign jökla, bláan sæ,
hún unir grandvör, farsæl, fróð
og frjáls — við ysta haf.
Guð blessi ísland og íslenzku
þjóðina.
Skoðun mín hefir ekki enn
breyzt á þessu, þó sumum
kanske finnist öfug hluttekning
í því, og efasemd of áberandi og
handarbak snúi að, en ekki lófi.
Hvað mismunandi sem trúar-
skoðanir okkar eru, verður út-
koman sú, að:
Menn hylla greinar á grænu tré,
sem guðs börnum öllum veita hlé
þó höfum ei enn komist hálfa
leið
upp hæðina er rætir lífsins meið.
Það var sagt um Guðm. Frið-
jónsson á “Sandi” á ísl., að hann
ræktaði þar fögur og nytsöm
blóm. S. E. tókst vel að rækta
sandland sitt svo það bæri arð-
sama árlega uppskeru, — land
sem öðrum hafði ekki tekist að
með höndla á viðunanlegan hátt.
Land þetta er á vestur-halla
sandhæðanna sem kallaðar hafa
verið eina og hálfa mílu austur
af Hallson.
Með stökustu elju og athugun
á nýjústu rannsóknum um með-
höndlun jarðar til beztu afnota,
tókst honum að byggja upp á-
gætis heimili og auka við land-
eign sína árlega í einni tíð.
Fyrir utan að vera framúr-
skarandi búmaður hafði hann
ýms vandasöm störf að afgreiða,
frá þeim tíma að hann keypti
þetta áminsta land.
Hann var ötull starfsmaður í
Hallson söfnuði. Það er óhætt
að segja að frá 30—40 ár var
hann stöðugur nefndarmaður í
3—5 mismunandi félögum, og alt
leyst vel af hendi.
Betri nágranna í hjálpfýsi en
hann, var tæplega hægt að
finna. Einn vetur er skæð “flue”
gekk, var stór fjölskylda svo
Minningarorð
/Efinminning
Bergþór S. Þorvarðson
3. júlí. 1863 — 24. maí, 1947
I upphafi Beggi var barn
eins og aðrir,
en bráðlega komst hann á
þroskamanns skeið.
Stæltar af þjálfun fleyttu
honum fjaðrir
til frama og hagsmuna á
æfinnar leið.
Hann var almennt kallaður
Beggi og víða þektur með því
nafni, og því er það brúkað hér.
Hann var bara ei,nu sinni barn á
æfinni. Margir sem þessum háa
aldri ná eru orðin börn í annað
sinn, og búnir að vera það í mörg
ár þó rólfærir séu. Fullum söns-
um hélt hann til síðustu sólar-
hringanna og fótaferð nema 2
,síðustu vikurnar. Þrátt fyrir
sjóndepru um 2 ára bil og hverf-
andi krafta, gat hann farið ferða
sinna með stuðning af staf.
Frá íslandi kom hann 1887 og
1 bróðir hans, Jónas, sem lifir
enn í Winnipeg og hefir lengst
af átt þar heima.
Mentunar lítill kom Beggi að
heiman eins og margir aðrir á
þeim tíma og mállaus á enska
tungu, en hann komst fljótt nið-
ur í málinu og eins vinnubrögð-
um hér, því hann var athugull
og laghentur að eðlisfari.
Á ýmsum stöðum nærri Hall-
son og Akra vann hann bænda-
vinnu þar til 1898 að hann gift-
ist Guðbjörgu Jónsdóttir, ann-
álaðri fyrir kvennlegar dygðir
og fríðleik.
Um það leyti keypti hann
land 2 mílur norður af Hallson
og bjó þar góðu búi til 1918. —
Konu sína misti hann 1915. Nú
var úr vöndu að ráða fyrir hon-
um. Honum leist ógjörningur að
búa framvegis á landinu með 6
börn á unga aldri. Það yngsta
bara 3 ára. Hann keypti því hús
á Akra og flutti í það með barna
hóp sinn í þeirri von að hjálpar
hönd yrði rétt úr nágranna hús-
um og það brást ekki. Sérstak-
lega hændust börnin að einu húsi
(Frh. á bls. 5)
illa haldin af henni, að engin
var fær um að gegna störfum
eða afla sér björg utanfrá. Fyrir
utan sín eigin störf bætti hann
við sig að annast þetta. Fleira
þessu líkt mætti nefna, en þess
er ekki þörf.
Tíu ára gamall kom hann til
þessa lands frá Austurdal í Seyð
isfirði ásamt einni alsystur, tveim
hálfsystrum og hálfbróður. Ein
hálfsystir, Jóhanna S. Þórðarson,
var komin 3 árum fyrr og búsett
að Svold N. Dak., og þangað var
stefnt til að hefja starf í nýju
vistinni.
Árið 1900 giftist hann eftir-
lifandi konu sinni, Kristínu
dóttir Dínusar Jónssonar og
Kristjönu, ljósmóður, Andrés-
dóttur er bjuggu í grend við
Svold, einni siðprúðustu, kær-
leiksríkustu ágætis konu í bygð-
inni. Hún lá ekki á liði sínu að
hjálpa öllu til þrifa og prýðis á
heimilinu.
Skólagöngu naut hann í þessu
landi og starfrækti kenslu nokk
ur ár. Haann var prýðilega máli
farinn og flutti oft stuttar en
snjallar ræður á samkomum
Enskan Var honum tamari, en
hafði þó gott vald á íslenzku.
Þessi hjón eignuðust 6 börn,
3 drengi og 3 stúlkur. Eftir ald-
ursröð þannig:
Andrés F. Ógiftur heima.
Jónathan Th., giftur, búsettur
á parti af landeigninni.
Jóhanna A. gift í Minnesota.
Friðrik B. giftur í Cavalier.
Emily, ekkja í Cavalier.
Guðrún H. gift í grend við
Edinburg N. Dak.
1 kærri minningu kveðja
bygðarbúar ,S. E. með þakklæti
fyrir samfylgd og hugljúfa sam-
vinnu og bjóða honum góðar
stundir. Vinur