Lögberg - 14.08.1947, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. ÁGÚST, 1947
r----------logberg-----------------------
OefiB út hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
. Utanáskrift ritstjörans:
EDITOR LÖGBERG
595 Sargrent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögrberg” is printed and pubUshed by
The Oolumbia Presa, Limited, C95 Sargent
Averiue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as.S'xjond Claas Mail,
Poet Office Dept., Ottawa.
PHONE 11 804
*___________________________________0____
✓
Minni Islands
Ræða flutt á íslendingadeginum á
Gimli, 4. ágúst 1947, af séra Eiríki
Brynjólfssyni
Herra forseti, virðulega Fjallkona,
háttvirta samkoma!
Eg tel mér það mikla sæmd og jafn-
framt er mér það óblandið gleðiefni að
minnast íslands á þessari virðulegu og
merkilegu hátíð ykkar Vestur-íslend-
inga. Þessi hátíð ber vitni um fagra
ræktarsemi. og órofa tryggð til gamla
landsins, sem er þó altaf jafn ungt, fag-
urt og frítt. Með ykkur eins og okkur er
ísland minninga- og draumalandið, þar
sem sagan og framtíðin verða eitt.
Saga íslands hefst í æfintýraljóma. —
Landið stígur fram á sjónarsviðið í
fegursta og glæsilegasta skrúða. Þessi
eyja hafði um ótal aldir hvílt í faðmi
úthafsins, undir ísl. vornæturhimni í
sumarljóma við tindrandi stjörnudýrð
og norðurljósaleiftur, án þess nokkur
vissi. Vorblærinn fór yfir ilmandi jörð.
“Blóm á grund, glöð í lund, gull og silki
spunnu, meðan fuglar kváðu alt sem
kunnu”. Svo ber nokkra menn að
ströndum. Þeir eru að leita að
landi, þar sem þeir mættu tilbiðja Guð
og lifa heilögu lífi, fjarri háreysti heims
ins. Ekki gátu þeir fundið fegurri kirkju
en þessa undurfögru eyju. Hún var
sjálft kirkjugólfið og hvelfingin var
himininn heiður og blár. Alt andaði
heilögum blæ. Tíminn líður. Aftur ber
menn að íslandsströndum. Þeir hafa
yfirgefið óðul og eignir vegna þess, að
þeir þóttust beittir ofríki og kúgun. Þá
hlóðu þeir skip sín af nauðsynlegustu
hlutum og yfirgáfu fornar slóðir, ætt
sína og vini og stefna til hafs. Lengi,
lengi er siglt yfir úthafið, dögum sam-
an í von og ótta. Loks birtist töfrasýn,
Sólroðin fjöll rísa úr sæ, það blikar á
hvíta, skínandi jökla. Síðan grænar
hlíðar og grundir; landið vafið grasi,
skógum og ilmandi blómum. Alt andar
kyrð og friði. — Landnámsmennirnir
“reistu sér byggðir og bú í blómguðu
dalanna skauti, ukust að íþrótt og
frægð, undu svo glaðir við sitt”. — Saga
íslendinga fyrstu aldirnar er glæsileg
Hún leiftrar af snilld og mannviti, af-
rekum og íþróttum, drengskap og dáð-
um. Þá gerðust margir atburðir, sem
bera við himinn sögunnar eins og fjalla
tindar í morgunroða. Þeir skipa málum
sínum af viti og þroskaðri félags-
hyggju á Alþingi á Þingvöllum og rita
bókmentir, sem enn í daga vekja at-
hygli mentaðra og gáfaðra manna um
víða veröld. En þetta frægðartímabil
stóð skamma stund. Þessi bjarti- dag-
ur í ljóma morgunroðans átti sér
kvöld, dapurt og sársaukafult. Þá hefst
nýr þáttur í sögu Isl. og íslendinga, sem
er að miklu leyti raunasaga. En ekki er
hann ómerkari fyrir það. í margar ald-
ir skrifar þjóðin sögu sína með tárum
sínum og hjartablóði. Hún er um neyð,
sjúkdóm, eldgos og harðindi. Hafísinn,
þessi ægilegi vágestur, ætlaði stundum
að kyrkja alt líf í greip sinni. Kúgun er-
lends valdboðs saug merg og blóð úr
þjóðinni og við þetta bættist ótti og
skelfing hjátrúar, fákunnáttu og hind-
urvitna. Þeta var löng nótt, andvöku og
áþjánar. Þó er í þessu næturmyrkri,
þrotlaus kraftur, þolinmæði og þolgæði
hjá fólkinu til sjávar og sveita. Aldrei
dó vonin. Þeir vissu það, Íslendingar,
að altaf kom vor með sól og yl, nótt-
lausa dýrð. Og þá var hægt að lifa af
veturinn, hversu ægilegur sem hann
var. Vonin og tilhlökkunin um blessaða
sumarsólina byggðu brú yfir myrkrið
og harðindin, þess vegna var hægt að
þreyja þorrann og góuna. Þjóðin átti
líka á þessum öldum marga afbragðs
menn, hugrakka og djarfa föðurlands-
vini, sem rísa eins og tindar upp af
sléttlendinu.. Smám saman fer að roða
fyrir nýjum degi. Fyrstu geislar hins
nýja tíma skína á fjallatindana. Utan
úr heimi berast raddir um vaknandi
frelsisþrá, vorið í þjóðlífinu er í nánd.
í Danmörku eru nokkrir ungir menn
menn við nám. Þeir senda heim hverja
herhvötina eftir aðra. Orð þeirra ber-
ast með leifturhraða um landið og þau
eru teiguð eins og svaladrykkur. Eld-
legar hvatningar Tómasar Sæmunds-
sonar knýja menn til framtaks og dáða.
Kvæði Jónasar Hallgrímssonar, þessir
gimsteinar allra alda se meru hafin
yfir tíma og rúm og fylla hjörtun með
söng og gleði. Fjölnismönnum verður
aldrei fullþakkað. Þeir voru sendir í
fyllingu tímanna. Svo kom hann, sem
öllum mönnum fremur ber höfuð og
herðar yfir sögu og samtíð “sómi ís-
lands, sverð þess og skjöldur: forset-
inn Jón Sigurðsson.
Nítjánda öldin er eins og fyrstu vor-
dagarnir, þegar ísana leysir og fyrsti
gróðurinn kemur eftir vetrarsnjóinn.
Þegar vorið er komið, getur ekkert
stöðvað vöxtinn og þroskann. Þetta
var enginn góugróður, sem kemur áð-
ur en vorið er gengið í garð og fölnar
á einni hélunótt. Hann var sterkur og
þroskamikill, því hann hafði verið
vökvaður af tárum þjóðar, sem barðist
við hungrið og dauðann. Jarðvegurinn,
sem hann spratt upp úr, var sál þjóðar
sem hafði vonað og beðið, trúað og
treyst, þrátt fyrir alt.
Rósir mínar mildar
úr mjúkra sprettafold,
en rammir kostakvistir
úr klakans fósturmold!
Gróðurinn í ísl. þjóðlífi er vaxinn úr
þeiri-i fósturmold íss og elds. Þess-
vegna hefir vöxturinn verið öruggur,
jafn og sterkur. — Með tuttugustu öld-
inni hefst nýtt ævintýri í ísl. þjóðar-
sögu, og glæsilegra ævintýri efast ég
um að hafi gerst í lífi nokkurrar þjóðar
á svo fáum árum, með svo fámennri
þjóð. Þar er ekki nóg að minnast þess,
sem þjóðin hefir gert heima. Hún hefir
líka séð þessari heimsálfu fyrir glæsil.
hóp af gáfuðu, duglegu og þrekmiklu
fólki, sem fyllilega hefir með sæmd
skipað sitt sæti meðal annara þjóðar-
brota, er byggja hina miklu Vesturálfu
heims. Það er ástæðulaust fyrir heima-
þjóðina að öfundast yfir þessu, en ekki
er hægt að umflýja það að óska þess
af hjarta, að öllu því mannviti og þreki,
afrekum og dáðum, orku og trú, sem
V.-íslendingar hafa átt og afrek þeirra
ber vitni, hefði verið sáð í íslenzka
mold.
Á íslandi hafa um undanfarna ára-
tugi þeir hlutir gerst, sem eru næsta
ótrúlegir. Samgöngur hafa tekið slík-
um stakkaskiftum að undrun sætir.
Landið hefir bókstaflega verið byggt
upp að nýju. — Torfbæirnir hverfa,
en glæsilegar byggingar blasa
hvarvetna við augum. Heimilin eru yf-
irleitt björt, aðlaðandi og hlý. Ræktun
í sveitum landsins hefir aukist óg
eykst stórkostlega og þó að þeim
fækki, sem landbúnað stunda á íslandi,
eykst með hverju ári framleiðslan á
landbúnaðarvörum. Nýjar stéttir hafa
tekið upp margvísleg verkefni og iðn-
aðarmenn standa fyllilega jafnfætis
þeim sem bestir eru með öðrum þjóð-
um. Landið er framúrskarandi auðugt
að gæðum. Það sannast æ betur um
ísland að:
Hér er nóg um björg og brauð
berirðu töfrasprotann.
Þetta land á ærinn auð,
ef menn kunna að nota árin.
Jarðhitinn er dásamleg auðlind. Það
mun vera einsdæmi að höfuðborg eins
og Reykjavík sé nær öll hituð með
heitu vatni sem dælt er úr jörðunni. —
Stöðugt er verið að virkja fossana og
leiða með því yl og birtu víðsvegar um
bæi og sveitir. Við það gjörbreytist líf
fólksins til sjávar og sveita. — Fiski-
miðin við strendur fslands eru stór-
kostlegar auðlindir og sjómannastétt-
er frábærilega dugleg og atorkusöm.
Þeir eru hermennirnir okkar, hetjurn-
ar sem legga oft alt í sölurnar, og eru
trúir á verðinum alt til dauða. í síðustu
styrjöld sigldu þeir skipum sínum ljós-
lausum í vetrarmyrkrunum til Eng-
lands með sjávaraflann. Ár eftir ár voru
þeir í stöðugri lífshættu dag og nótt.
En aldrei létu þeir hugfallast. Þeir féllu
líka margir í þessari baráttu fyrir land
sitt og þjóð. Engin styrjaldarþjóðanna
misti jafnmarga menn í valinn að til-
tölu við fólksfjölda eins og íslendingar.
Það var ægilegt tap.
Nú er óðum verið að endurnýja
skipastól landsins. Nýtísku botnvörpu
skip, búin öllum þeim fullkomnustu
tækjum er þekkjast, koma nú í stað
þeirra gömlu. Áður en langt um líður
munu íslendingar eiga að minsta kosti
þrjátíu slík skip. Vélbátaflotinn er
einnig allur að stækka, skipin eru að
verða stöðugt stærri og betri. Það er
ísl. þjóðinni til sóma, hversu hún met-
ur starf sjómannastéttarinnar. Meðal
annars kemur það fram í því, að sjó-
mannaskólinn nýi er ein glæsilegasta
og stærsta byggingin sem til er í land-
inu og ber hátt yfir Reykjavíkurbæ
með vita, leiðarljós sjómanna til Reykja
víkurhafnar.
Á verklegum sviðum hafa framfarir
orðið svo miklar og þeim samfara breyt
ingar til vaxandi hagsældar í þjóðlíf-
inu að líkist mest ævintýrum-. En þá má
spyrja: Höfum við ekki sökkt okkur svo
djúpt í þetta starf að alt annað hafi
gleymst? íslendingar hafa aldrei verið
jafn vel að sér og nú. Þeir hafa altaf
hrósað sér af því að vera bókmenta
þjóð, með djúpa mentaþrá. En á liðn-
um öldum hefir það ekki verið hlut-
skipti nema örfárra að eignast æðri
mentun. Það hafa margir unglingar
verið í sporum St. G. St., sem leyndist
í lautu og grét fögrum tárum, þegar
hann sá vini sína og félaga ríða suður
til þess að stunda nám í Latínuskól-
anum í Reykjavík, en honum var varn-
að þess vegna fátæktar og einstæðings
skapar. Það hafa aldrei verið fleiri eða
betri skólar á íslandi en nú. Úti um
sveitirnar eru glæsilegar skólabygging-
ar, húsmæðra-, alþýðu- og búnaðar-
skólar, með heitum sundlaugum og
íþróttahúsum. í bæjum og kaupstöð-
um eru gagnfræðaskólar fyrir almenna
menntun, iðnskólar, húsmæðra- og
mentaskólar og svo háskólinn í
Reykjavík. Á fjölmörgum þessai’a skóla
er alt nám ókeypis, en fátækum og
duglegum nemendum veittur styrkur
til náms af ríkisfé. — Listir og vísindi
hafa aldrei staðið með meiri blóma.
Og hvar ætli það þekkist nema heima
að listamönnum séu greidd laun af al-
mannafé til þess að gjöra málverk, rita
skáldsögur og ljóð og ótal margt annað.
Þar erum við vafalaust öðrum til fyrir-
myndar. — En hvað er að segja um ís-
lenzkuna, móðurmálið? Er það ennþá
hreint og fagurt? Mér er nær að halda,
að aldrei hefir ísl. tunga verið töluð og
rituð eins vel og nú, þar sem það er best
gert. íslenzk tunga stóðst þessa raun
stríðsáranna, að við hlið hennar var
töluð ensk tunga af nær því jafnmörg-
um og íslendingar eru sjálfir. Og
hún er algjörlega ósnortin af þeim
áhrifum. Um tíma var svo komið að
tönsk tunga var töluð af yfirgnæfaadi
fjölda í Reykjavík Nú þekkist varla
danskt orð í ísl. máli. — íslenzkan er
hljómfögur og kjarnmikil.
Svo vil ég nefna það sem okkur er
hjartfólgnast, frelsi og sjálfstæði ís-
lands. — Eins og þið vitið öll, var
lýðveldið íslenzka stofnað 17. júní 1944.
Áldrei hefir nokkurri stund verið
fagnað með jafn fölskvalausri gleði. En
er þetta er barnaskapur og ungæðis-
háttur. Nei, það er festa og þróttur;
saga aldanna segir að í insta eðli hafa
íslendingar alla tíð verið sjálfstætt
fólk. Þeir hafa aldrei verið háðir nokk-
urri þjóð og enginn getur talið einn eyri
til skuldar hjá þeim. Þeir hafa aldrei
beeitt nokkurri þjóð ofríki og yfirgangi
— heldur lagt stórþjóðum Evrópu til
fiskimið, þar sem þær hafa ausið upp
gífurlegum auðæfum. —
Getum við varðveitt þennan dýrgrip?
Við ætlum að lifa og deyja sem
frjáls þjóð. Við verðum að treysta
frelsi vort með manndómi, dugnaði,
menningu og mannviti sjálfra vor, trú
vorri og trausti. En um leið treystum
við því, að stórveldi heimsins, sem með
samningum og hátíðlegum yfirlýsing-
um hafa viðurkennt sjálfstæði þessar-
ar fámennu þjóðar, segi um þá samn-
inga hin gullvægu orð Kolskeggs bróð-
ur Gunnars á Hlíðarenda: Hvorki mun
ég á þessu níðast né nokkru sem mér
er tiltrúað. — Við verðum algjörlega að
treysta drengskap og sómatilfinngu
þeirra, sem eru mörgum sinnum
stærri og voldugri en við. Land vort er
ekki lengur einangrað. Nú er það í þjóð-
braut stórveldanna.
ísland blasir við augum heimsins
og virðist hafa vakið heimsathygli. Eg
heiti á ykkur, Vestur-íslendingar, að
standa vörð um frelsi íslands með okk-
ur sem heima búum. Það getur orðið
okkur meiri styrkur, en nokkur getur
gert sér grein fyrir.
Svo að lokum þetta: Það er hamingja
íslendinga að eiga sögu, sem styrkir þá
í trú á framtíðina. Jarðvegurinn hefir
verið undirbúinn með aldalangri, þrot-
lausri baráttu. Þjóðarstofninn er þraut
vígður í andstreymi lífsins og erfið-
leikum. Og landið á ótal möguleika,
verkefnin blasa við. íslendingar búa enn
í alt að því ónumdu landi með óþrjótandi
tækifæri til þess að dugleg og tápmikil
þjóð sýni föðurlandsást sína og mann-
dáð. Sú er hin stærsta hamingja ís-
lands í dag að landið leggur börnum
sínum í hendur ótal verkefni. Það kall-
ar og því kalli er hlýtt. Yfir framtíðinni
er undursamlega bjart.
Þar rís hún vor drottning djúpsins mær
með drifhvítt men yfir göfugum hvarmi
með framtíma daginn ungan á armi
eins og guðsþanki hrein og skær.
Það er fjallkonan með hinn unga dag
framtíðarinnar við hjarta sitt.
Og enn í dag og alla tíma mun sann-
ast orð skáldsins um föðurlandið, ætt-
land vor allra, íslands:
„Þó fegurst og kærst og að eilífu stærst
ertu í ást og í framtíðar vordraumum
barnanna þinna”.
Gatið á veggnum
Nú, þegar myrkrið af skoð-
anaharðstjórn og skorti á um-
burðarlyndi, er að sortna meira
og meira yfir vestrænni siðmenn
ingu, er það hressandi að rifja
upp hin drengilegu ummæli
Baldvins Baldvinssonar rit-
stjóra Heimskringlu forðum, að
blöðin ættu að hafa gat á veggn-
um, svo hver og einn gæti sagt
það er hann vildi og verk rit-
stjórans ætti að vera það eitt að
skipa því rúm í blöðunum. Lítir
þú í íslenzku blöðin frá þeim
tímum, virðast ritstjórnir þeirra
hafa fylgt þeirri reglu að mestu
menn börðust fyrir áhugamál-
um sínum af hita og samfæringu
og er ekkert við það að athuga,
en fyrir hinu að gerðar væru
tilraunir þess, að mýla menn og
varna þeim rit- og málfrelsis,
vottar hvergi. Það er fyrst þá er
blöðin verða eign einstakra
manna eða smá félaga er halda
þeim úti til þess að auka áhrif
sín og mannvirðingar, að neglt
er fyrir gatið á veggnum og rit-
stjórar valdir er ekki séu líkleg-
ir til að bera húsbændur sína
ráðum, til þess að vinsa úr því
er almenningur sendir blöðun-
um og draga athygli almennings
að öllu því er verða mætti eig-
endum þeirra og umráðamönnum
til gagns og sæmdar. Þessi til-
gangur vestur-íslenzku blaðamía
hefir orðið því augljósari, sem
lengra hefir liðið og þó yfir það
hafi verið drepið að mestu og
blöðin jafnvel stært sig af frjáls
lyndi sínu, hefir frjálslyndum
fslendingum verið gert örðugra
og örðugra að tjá almenningi
skoðanir sínar á ýmsu því er al-
menning varðar, og á hinum
síðustu og verstu tímum má
heita að blöðin hafi verið lokuð
fyrir þeim með öllu, bæði gagn-
vart því, er þeir vildu sagt hafa
frá eigin brjósti og hinu er þeir
kusu að þýða af ummælum
merkra manna,«ier á enska tungu
mæltu. Á nokkrar undantekn-
ingar er hægt að benda, en hitt
er deginum ljósara, að þegar rit-
stjórarnir af góðvild hafa hleypt
einhverjum slíkum skrifum inn
í blöð sín, hafa þeir ósjaldan
mætt ákúrum frá þeim er hafa
blöðin raunverulega í hendi
sinni og ráða stefnu þeirra og
afstöðu til almennra mála.
Það lætur að líkindum að ís-
lenzku blöðin hérna ráði litlu
um úrslitin í hinni miklu loka-
sennu er nú virðist standa fyr-
ir dyrum, eða hvor hinna
tveggja meginstefna gangi sigr-
andi af hólmi, og engin ástæða
til að þau gangi fram fyrir
skjöldu í þeim hreðum, enda
þótt é telji oss sem mönnum og
heimsborgurum ósamboðið að
róa á bæði borð og þora í hvor-
ugann fótinn að stíga, en hitt
ætti oss að vera kappsmál að al-
menn mannfrelsi verði varð-
veitt og persónurétturinn að
fullu tryggður eins og hann hef-
i rmestur orðið að heefð og lög-
um, og þá verður vitaskuld skoð
anafrelsið efst á baugi. Um al-
menn mannréttindi er blátt á-
fram ekki að tala, þar sem skoð-
anafrelsinu er hamlað og alt
glamur um lýðræði og frelsi,
þvættingur einn og heilaspuni.
Páll Guðmundsson.
Einn kemur þá annar fer.
Rétt eftir stríðslokin var
þýskri konu í Kiel tilkynnt að
maður hennar hefði fallið í einni
af síðustu orustunum. Hún tók
sér þetta skiljanlega mjög nærri,
en henni og öðrum til mikillar
undrunar hitti hún skömmu
seinna fyrri mann sinn, sem
hún hugði að hefði fallið í heims
styrjöldinni 1914—18. Henni
hafði verið tilkyntur dauði hans,
en hann hafði verið einn af þeim
ólánssömu mönnum, sem fluttir
voru til Síberíu, og var nú fyrst
að losna þaðan.