Lögberg - 13.11.1947, Blaðsíða 2

34
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. NÓVEMBER, 1947
Vestur-íslenzku vikublöÖin og þj óðræknisviðleitnin
Eftir DR. RICUARD BECK
Ágætlega sæmir það, og er í
rauninni sjálfsögð viðurkenning,
að í þessu 60 ára afmælisblaði
Lögbergs sé nokkur grein gerð
fyrir því, hversu mikilvægur
þáttur íslenzk blöð og tímarit
vestan hafs hafa verið í allri
þjóðræknisviðleitni íslendinga
hér í álfu; og þá sérstaklega viku
blöðin Heimskringla og Lögberg,
sem útbreiddust hafa orðið og
langlífust blaðanna, bæði fyllt
sjötta tuginn að aldursárum. —
Verður hér þó aðeins stiklað á
stóru, því að með svo mörgum
hætti hafa þessi blöð komið við
sögu þjóðræknismálanna, að
• meginþræðina eina er unnt að
rekja í stuttri blaðagrein. Svip-
uðu máli gegnir einnig um vestur
íslenzk tímarit, einkum hin
elztu, sem enn koma út, Samein-
inguna, Alamank Ó. S. Thorgeirs
sonar og Tímarit Þjóðrœknisfé-
lagsins, þó eigi verði það nánar
rakið að sinni.
En það er einnig annað en
sextugs afmæli Lögbergs, þó
nægilegt sé, sem veldur því, að
á þessu ári er sérstök ástæða til
þess að draga athygli manna að
því grundvallaratriði, hver líf-
'taug vestur-íslenzku blöðin hafa
verið í þjóðræknisstarfsemi
vorri. Nú í haust á vestur-ís-
lenzk blaðaútgáfa sjötíu ára af-
mæli, og er þar vissulega um
merkistímamót að ræða í menn-
ingarsögu vorri hér vestra.
Blaðið Framfari í Nýja-íslandi;
fyrsta íslenzka blaðið í Vestur-
heimi, hóf göngu sína 10. septem
ber 1877. Er það glöggur vottur
um áhuga landnemanna íslenzku
á þeim slóðum á félags- og menn-
ingarmálum, og einstætt í inn-
flytjendasögunni vestan hafs, að
þeir hófust handa um blaðaút-
gáfu svo stuttu eftir að þeir
komu í nýlenduna, og höfðu þó
átt við hin andvígustu kjör að
glíma. Og ekki er þess langt að
leita, hvað um annað fram vakti
fyrir þeim áhugasömu og fram-
sýnu mönnum, er stóðu að út-
gáfu þessa fyrsta- íslenzka blaðs
vestan hafs. Það kemur greini-
lega fram í annari málsgrein að-
alritgerðarinnar í fyrsta tölu-
blaði, sem er á þessa leið:
“Strax og Islendingar fóru að
flytja til heimsálfu þessarar að
mun, fór að hreyfa sér meðal
þeirra ótti fyrir því, að þeir
mundu týna tungu sinni og þjóð-
erni hér, nema þeir gerðu eitt-
hvað sérstakt til að viðhalda því.
Hefir þeim ætíð komið saman um
að tvennt væri nauðsynlegt til
að viðhalda þessu dýrmæta
erfðafé sínu. Annað var að ís-
lendingar mynduðu nýlendu út
af fyrir sig, en hitt að hér í Amer
íku væri gefið út tímarit á ís-
lenzku. Þetta tvennt stendur nú
í svo nánu sambandi hvað við
annað, að varla var hugsandi að
annað gæti án hins þrifist. Margt
hefir verið rætt um að stofna ís-
lenzkar nýlendur og jafnvel
gerðar tilraunir til þess í ýmsum
héruðum þessa lands, en ekkert
verulegt orðið úr því þar til ný-
lenda þessi var stofnuð. Þar á
móti hafa engar tilraunir verið
gerðar til að gefa út blað, en
það mun þó hafa verið meðal
annars augnamið íslendingafé-
lagsins í Vesturheimi, er myndað
ist á þjóðhátíð íslendinga 1874 í
Milwaukee, að stuðla til þess”.
Markið, sem stefnt er að með
stofnun og útgáfu Framfara, er
viðhald og varðveizla íslenzks
þjóðernis, tungu og menningar-
verðmæta, vestan hafs. Svipuð
var stefnuskrá Leifs, annars
elzta íslenzks blaðs í Vestur-
heimi, er stofnaður var í Winni-
peg 1883, þrem árum eftir að
Framfari hætti að koma út; aðal-
markmiðið með útgáfu þessa
nýja blaðs var að v.ernda íslenzkt
þjóðerni og tungu og hlynna að
íslenzkum bókmenntum í Vestur
heimi. Sama má segja um stofn-
un Heimskringlu haustið 1886;
þjóðernistilfinningin er þar sem
fyrr einn af máttarviðunum að
útgáfunni. Það kemur einnig ó-
tvírætt í ljós, þegar athuguð er
stefnuskrá Lögbergs, enda eru
þræðirnir þaðan auðræktir til
eldri blaðanna. Var því, sögulega
talað, laukrétt til orða tekið í
greininni “Islenzk blaðamenska”
— Lögberg, 10. jan. 1901:
“Það, sem sérstaklega vakti
fyrir þeim, sem fyrst stofnuðu
íslenzk blöð hér vestra, var það,
meðal annars, að þap yrðu öflugt
meðal til að viðhaída íslenzkri
tungu og þjóðerni hér í landi”.
Og þegar á allt er litið, verður
eigi annað með sanni sagt, en að
vestur-íslenzku vikublöðin, sem
þessi grein er sérstaklega bund-
in við, hafi yfirleitt rækt hlut-
verk sitt varðandi viðhald ís-
lénzkrar tungu og menningar
í Vesturheimi með þeim hætti,
að hinn mikilvægi og fjölþætti
skerfur þeirra til þjóðræknismál-
anna verður eigi auðmetinn. —
Með því er eigi neitað, að stund-
um hefði mátt betur að verki
vera í þeim efnum. En þegar lit-
ið er á heildarmyndina, af sjón-
arhól sextíu ára, verður niður-
staðan í megindráttum sú, er að
ofan greinir.
Athugum svo dálítið nánar
gildi vestur-íslenzku vikublað-
anna fyrir varðveizlu íslenzkrar
þjóðernismeðvitundar, tungu og
menningar í Vesturheimi.
Þau hafa verið um 60 ára
skeið og eru enn meginstólpi
undir þeirri brú frændsemi,
kynna og andlegra samskipta
sem tengir Islendinga saman yf-
ir breiða Atlantsála. Annars veg-
ar hafa þessi blöð haldið Islend-
ingum vestur hér í ætternisleg-
um og menningarlegum tengsl-
um við ættlandið, með flutningi
frétta og annars lesmáls heiman
um haf, eða með öðrum frásögn-
um um íslenzku þjóðina, sögu
hennar, líf og menningu. Hins
vegar hafa blöðin haldið heima-
þjóðinni íslenzku í sambandi við
ættingja og ættsystkin hér vest-
an hafsins, með fréttafróðleik
sínum um lífsbaráttu þeirra,
hagi og menningarviðleitni. Á
þennan hátt hafa blöðin stuðlað
að brúargerðinni yfir hafið frá
báðum endum, og styrkt ættar-
og menningarböndin í sama
mæli. Ein hlið þeirrar mikilvægu
þjóðræknisstarfsemi blaðanna,
er veit að heimaþjóðinni, má
segja, að Örn skáld Arnarson
hafi haft í huga, er hann orti
þessar ljóðlínur:
“Það gaf okkar metnaði flug
að fylgjast með landnemans
framsókn
og frétta um Væringjans dug”.
Og þó að sumum virðist stund
um sjást yfir þann sannleika, þá
er það og verður grundvallarat-
riði í allri þjóðræknisviðleitni
vor íslendinga hérlendis, að
standa í sem fjölþættustu og var-
anlegustu ætternis- og menning-
arsambandi við ættland vort og
ættþjóð. Greinin visnar skjótt,
sé hún höggvin af móðurmeiðn-
um, eða það tréð, sem rifið er
upp með rótum úr jarðvegi sín-
um. Þess vegna hafa vestur-ís-
lenzku vikublöðin unnið mikið
verk og þarft í þágu þjóðræknis-
málanna með því, hversu öflug-
lega þau hafa brúað djúpið, sem
skilur heimaþjóðina og Islend-
inga í Vesturheimi.
Þá er eigi síður mikilvæg fyr-
ir þjóðernisviðleitni vora sú
hliðin á starfssemi vestur-ís-
lenzku vikublaðanna, sem snýr
að oss sjálfum, Islendingum hér
í landi. Þau hafa verið og eru
tengitaugin vor í milli í dreif-
býlinu í þessari víðlendu álfu,
með vikulegum fréttaflut'ningi
sínum víðsvegar að úr byggðum
og borgum, þar sem vér eigum
dvöl. Myndum vér harla lítið
vita hverjir um aðra, ef blaðanna
nyti eigi við. Þá hafa þau verið
sá vettvangur, þar sem reifð
hafa verið og rædd þau mál, sem
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1 888 - 1948
/IdA&Ut Swpspliý
H. SCHWARTZ, Proprietor
ASHERN MANITOBA
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1888 - 1948
Standard Broom Mfg. Co. Ltd.
744 WALL STREET
WINNIPEG
Beztu árnaðar óskir
til íslendinga í sambandi
við afmæli blaðs þeirra
Lögbergs sem í ár hefir
haldið u p p i menningar
merki þeirra í full sextíu ár.
Viðkynning vor við þá hefir
verið hin ágætasta og við-
skifti öll ábyggileg og ljúf.
Vér vonum að við í fram-
tiðinni f áum að n j ó t a
þeirrar sömu ábyggilegu
viðskifta og velvildar.
The ^exall Store
GEO. J. SALABA
SÍMI 29
CAVALIER
NORTH DAKOTA
Hamilton Molors
Vér árnum Lögbergi heilla og farsællrar
framtiðar á Sextiu ára afmæli þess, og
minnum Argyle búa og alla íslendinga
sem leið eiga um, eða til Glenboro, á að
við seljum:
/
Mercury og Lincoln C. C. Wakefield
Bifreiðar. Olíur
Akuryrkju verkfæri Cockshutt félagsins víðkunna.
Bensín og Smurnings olíu.
Lítið inn til okkar þegar þið þurfið á ofangreindum
vörum að halda.
SÍMI 86
Hamilton Motors
Harry Hamilton Glenboro, Man.