Lögberg - 29.01.1948, Blaðsíða 2

2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 29. JANÚAR, 1948
Æfintý ri hjúkrunarkonunnar
Togaraslrandið við Látrabjarg:
Tólf mönnum bjargað fyrir
einstakan fræknleik og hugprýði
Um 30 manns unnu að björguninni á þriðja sólarhring
Erlendur Guðmundsson þýddi.
Við höfðum haft afar mikið að
gera á sjúkrahúsinu, jafnt nætur
sem daga. Veturinn hafði verið
harður og langur og sem oft áð-
ur, skilið eftir hungur og sjúk-
dóma, svo sjúkrahúsið var ofhlað
ið. Ofan á þetta bættust svo marg
vísleg slys, sem jók á erfiðleik-
ana.
Kvöld nokkurt varð ég að fara
yfir garðin til að sækja meðöl
handa tveimur sjúklingum, í
lyfjabúð sjúkrahússins.
Þegar ég hafði fengið lyfin,
sneri ég aftur sömu leið og hlakk
aði til að vera laus við vinnu
næstu nótt.
Þegar ég kom heim hitti ég
hjúkrunarkonu, sem vann í sömu
sjúkradeild sem ég, hún stóð þar
hjá tveim konum, grét önnur
þeirra beizklega.
“Æ, kæra Minni”, sagði hún.
“Þetta er Mrs. Hooper, kona
mannsins, sem lézt í morgun,
hún mælist til þess að fá að sjá
líkið. — Eg veit að þér eruð laus
við vinnu í kvöld, en gerið mér
þann greiða, að koma með mér
til líkstofunnar. Nú samstundis
hefir verið komið með mann
fótbrotinn og qg verð að aðstoða
læknirinn”.
Eg kvaðst fús að verða við ósk
hennar og gekk til dyravarðar-
ins, til þess að fá lykilinn að lík-
stofunni. Það var gremja í hon-
um, því hann þóttist verða fyrir
ónæði svona seint, en fór þó með
okkur eigi að síður, og hélt á ljós
beranum og lyklinum, svo sem
var skylda hans.
Eg gaf því engann gaum, þótt
hann fitjaði upp á sig, en veitti
vesalings konunni þeim mun
meiri eftirtekt. Hún lýsti fyrir
mér, hversu góður og útsjóna;
samur hann hefði verið og hve
framtíðin yrði raunaleg og kjör-
in hörð.
Við komum að dyrunum, dyra-
gætir kveikti á ljósberanum og
gekk inn, hann ætlaði að flytja
líkið úr líkgeymslunni inn í
kapelluna, þar sem ættingjar og
vinir gætu séð líkið fyrir jarðar
förina. Þetta var auðunnið, með
því hverjar líkbörur voru á völt
um, sem hann aðeins þurfti að
ýta á undan sér.
Að þessu afstöðnu lauk hann
upp dyrunum og við gengum
inn. Kapellan var skreytt nýjum
hvítum rósum.
Dyragætir lagaði ljósið á ljós-
beranum, er lýsti dauflega, en ég
fór með konunum þangað sem
líkið var og lyfti upp líkblæj-
unni.
Konurnar voru svo gagntekn-
ar af harmi og meðaumkun, að
þær veittu mér enga eftirtekt og
með því ég hafði í huganum lík
af ungbarni inni í líkstofunni, er
daginn áður hafði andast í faðmi
mínum, gekk ég inn þangað, til
að líta á það í síðasta sinni.
Eg leitaði og fann það, kysti
það á ennið, gekk svo inn í lík-
sýningarstofuna sem nýlega
hafði verið endurbætt, og ég ekki
séð fyr. Eg var svo að reika þar
inni og lýsti með ljósberanum
upp um hvíta, nýmálaða vegg-
ina, þá heyrði ég að hurð var
skellt aftur. Þó í svipinn vissi ég
ekki til hlýtar hvar það var, en
þó setti að mér megna hræðslu
og flýtti mér til kapellunnar, en
það var um seinan, slgabrandur
var fallinn að hurðinni og allt
var sokkið í svarta myrkur. •
Samstundis skildi ég hvað fyr-
ir hafði komið; dyragætirinn
hélt að é ghefði ætlað sér að sjá
um konumar, því hefði hann
fylgt þeim út, slökkt á ljósber-
anum og slagbrandað dyrnar.
Það var hræðilegt. Eg barði
með hnúum og hnefum, öskraði
og æpti af öllu magni ,en það var
enn hræðilegra en kæfandi
þögnin. Því holhljóðið í veggjun
um blandaðist saman og fram-
leiddu svo ónotalegt bergmál
eins og veggirnir vildu hæðast að
örvæntingu minni. Eg féll á
bæði kné mín og fól andlitið í
höndum mér.
Bygging þessi stóð talsverðan
spöl frá öðrum húsum, og niður
vindsins kæfðu hljóð mín svo
þau heyrðust ekki. Þegar ég svo
hugsaði um, hversu bergmálið
léti illa í eyrum, áræddi ég ekki
að halda ópunum áfram. Það
var einning áreiðanlegt að eng-
inn saknaði mín, því ég var laus
við skylduvinnu þessa nótt, og
allir héldu ég svæfi í herbergi
mínu.
Hvað átti ég að gera og hvað
gat ég gjört? Mér fannst það ó-
gerningur að dvelja þarna alla
nóttina. Þeir, sem þekktu mig, á-
litu mig kjarkmesta af öllum
hjúkrunarkonurium, og mig
minnir að ég léti það í ljós að ég
yrði aldrei hrædd, en mér hafði
aldrei komið í hug jafn hræði-
legt ástand ástand sem það, að
dvelja hjá þeim dánu yfir nótt.
Loksins herti ég upp hugann,
svo mér tókst að virða fyrir mér
kringumstæðurnar. Hversu eru
þeir ekki hamingjusamir sem í
þrautum og þjáningum falla í
yfirlið, og koma fyrst til sjálfs
sín þá hættan er afstaðinn, að-
eins ég gæti lagt mig niður á
gólfið og sofnað, og jafnvel þó ég
ætti enga von til að vakna aftur,
þá kysi ég það fremur en að ala
aldur minn yfir nóttina hjá lík-
unum í líkstofunni.
Eg leit eftir ljósberanum, gisk-
aði mér til, hversu lengi lifði á
honum, og hvort það entist alla
nóttina; mér varð litið þangað er
lág maður sorgmæddu konunn-
ar, og mér flaug í hug að ýta bör-
unum inn í stóru líkstofuna, en
þar var dimmt og læsti svo hurð-
inni á eftir mér. Eftir það var ég
þó ein í kapellunni, hnipraði mig
þar í eitt hornið, vafði um mig
sjalið, og lét ljósberann standa
við hlið mér.
Til þess að gleyma ástandinu,
fór ég að leita að einhverju
skemmtilegu að hugsa um, en
rakst ekki á neitt. Jafnvel hugs-
unin um sumarleyfið er ég ætlaði
að njóta úti á landinu, varð ekki
að liði. Augun leituðu stöðugt
dyranna, eyrun voru stöðugt til-
búin að taka á móti hverju hljóði.
Eg var lokuð úti frá heiminum.
Fram er komið á Alþingi,
svo sem Vísir hefir skýrt frá,
frumvarp, sem flulí er af
Pétri Ottensen, um það að
reist verði 5000 mála síldar-
verksmiðja á Akranesi. Skal
byggingunni lokið fyrir 1.
október 1948
í greinargerðinni fyrir frum-
varpinu segir svo:
Síldveiðarnar í innanverðum
Faxaflóa á þessu og síðastliðnu
ári hafa komið róti á hugi
manna. Er það ekki að undra, að
slík uppgripaveiði uppi í land-
steinum hefir orðið útgerðar-
mönnum og sjómönnum s t e r k
hvöt og uppörvun til þess að
koma bátaflotanum á veiðar.
Hafa veiðar þessar, hvað afla-
feng snertir, borið mjög glæsi-
legan árangur. En það, sem á
skortir, að þessi dýrmæti veiði-
fengur geti orðið landsmönnum
að þeim notum, sem efni standa
til, eru erfiðleikar þeir, sem við
er að stríða um hagnýtingu
a f 1 a n s hér við Faxaflóa. Hér
vantar alveg síldarbræðsluverk-
smiðju. Eina úrlausnin í þessu
efni hér er hagnýting á lýsis-
o g fiskimjölsverksmiðjunni á
Akranesi til síldarvinnslu. Síld-
arbræðsla í þessari verksmiðju
hefir gengið ágæta vel, en afköst
hennar eru svo lítil, að það nær
skammt til þess að vinna úr hinu
mikla aflamagni. Svo er það með
þessa verksmiðjur, sem nú er
verið að reisa við Faxaflóa, að
þær eru reistar fyrst og fremst
Skyldi qg lifa af nóttina? Það
var grimmdarlegt að enginn
skyldi verða til að ljúka upp fyr-
ir mér.
Hvað var þetta? Það var stóra
klukkan við innganginn og enn
var löng stund til miðnættis.
Ekki get ég dæmt um hvort ég
sofnaði eður ekki, en er ég stóð
upp úr einhverju móki, fundust
mér liðnir margir klukkutímar.
í staðinn fyrir daufa ljósið frá
ljósberanum, skein nú glóbjart
tunglskinið, og mér var hroll-
kalt. Samt fannst mér að eitt-
hvað annað en tunglskinið og
kuldinn hafa vakið mig, en ég
vissi ekki hvað það var, en ég
vissi að ég hafði legið í svefn-
móki marga klukkutíma.
En hvað var þetta? Eg heyrði
hljóðstunu, úr líkstofunni. — Eg
hné aftur ofan í hornið, gagntek-
in af skelfingu. Svo varð þögn,
en svo kom aftur stuna og and-
varp. Eg hlustaði og var sem á
nálum. Það var ekkert drauga-
legt við þetta og líkast því að
það kæmi frá mannlegri veru
sem þjáðist. Þegar ég hafði
komist að þessari niðurstöðu, var
hugrekki mitt komið aftur. Eg
stóð upp, tók ljósberann og hugs
aði um það er fyrir augum kynni
að bera er ég kæmi inn í líkstof-
una; gat það verið einhver af
verkafólkinu sem lokað hafði
verið inni sem ég, eða hvað gat
það verið?
Eg lauk svo upp hurðinni og
rýndi inn í svart myrkrið í lík-
stofunni, þar heyrðist engin
stuna og var í vafa um, hvort ég
skyldi snúa mqr, en þá heyrði ég
veikt hljóð og gekk þangað hljóð
lega. Eg lýsti allt 1 kring með
ljósberanum, en sá í byrjun ekk-
ert. —
Mikil skelfing! Þá hreyfðist
ein líkblæjan, hún var breidd
yfir lík sem lág á steinborði. Eg
færði blæjuna til hliðar, og tvö
augu störðu á mig.
Hversu lengi ég stóð þar, veit
ég ekki og verður aldrei skýrt.
Loks rak líkið upp titrandi and-
varp, það snerti mig sem raf-
magnsstraumur. Þar var þó sýni-
legt lífsmark og ég tók þá ná-
köldu hönd í lófa mína.
til lýsisbræðslu og fiskimjöls-
vinnslu og eru bundnar við þá
vinnslu frá áramótum og til vetr-
arvertíðarloka. Á því tímabili
geta þær ekki sinnt síldarbræð-
slu, það samræmist ekki því höf-
uðviðfangsefni, sem þeim er ætl-
að að inna af hendi í sambandi
við þorskveiðarnar. Svo bætist
það hér við, að alla tækni skortir
gersamlega við affermingu síld-
arinnar. Það ráðið, sem grípa
hefir orðið til, til þess að gera
allan síldarfenginn verðmætan,
er að senda síldina til Siglufjarð-
ar og bræða hana þar. Þetta er
vandræðaráðstöfun, sem er bæði
mjög kostnaðarsöm o g hefir
valdið miklum töfum við afgreið-
slu veiðiskipanna. Hefir mikil
veiði farið forgörðum af þessum
sökum. Þetta ástand er því eng-
an veginn við hlítandi. Eigi verð-
ur tölum talið það tjón, sem þjóð-
in hefir beðið við það þessi tvö
veiðitímabil, a ð engin síldar
bræðsluversmiðja er við Faxa-
flóa.
Með þessu frv. er lagt til, að
reist verði á Akranesi 5000 mála
síldarvesksmiðja með fullkom-
num útbúnaði, þróm og fljótvirk-
um löndunartækjum.
Ráð er fyrir því gert, að kost-
að verði kapps um að hafa verk-
smiðjuna fullbúna fyrir næsta
haust. Með tilliti til þeirra erfið-
leika, sem nú eru á því að útvega
vélar, má á það benda, að norður
á Siglufirði eru nú geymdar nýj-
Verið óhræddur sagði ég í svo
stiltum róm en nokkru sinni áð-
ur. Eg geri fyrir þig alt hvað ég
get, og tók af mér sjalið og sveip
aði hann í svo sem þann er vakn-
ar upp frá dauðum, mátti það
sín mikils, því það var þykkt
ullarsjal.
f
Aðeins að það drægist ekki
lengi að einhver kæmi, og ég
gæti borgið lífi hans til þess
tíma.
“Hvar er ég?” spurði hann
loksins og leit undrandi í kring-
um sig.
Eg þorði ekki, eins og nú stóð
á, að segja honum eins og var,
en sagði að hann væri á sjúkra-
húsinu og myndi brátt koma til
heilsu.
Hann sagðist hafa gengið langa
dagleið í mikilli ófærð og orðið
svo þreyttur, að hann hefði
neyðst til að setjast fyrir, þótt
hann vissi að slíkt var hin mesta
hætta, ef hann sofnaði. “Það er
undur að ég skyldi bjargast”,
sagði hann. — Eg þagði.
Eftir þetta leið tíminn hraðara
en ég hafði hugboð um. Mér til
undrunar slóg kl. 6 og þá byrpaði
vinnan á sjúkrahúsinu. Mín yrði
saknað og farið að leita.
Mér var ákaflega kalt og ég
var veik. Nú gat heldur ekki lið
ið langur tími til þess okkur yrði
bjargað. Þeim hlyti að detta í
hug að leita í líkgeymslustof-
unni. Margskonar hugsanir þyrl
uðust í gegnum huga minn. Eg
var í einskonar óráði.
Loksins heyrði ég að lyklinum
var snúið í skránni og einhver
sagði: “Nei, hér getur hún ekki
verið, dyragætir”.
Það snerist allt í hring fyrir
mér, ég hvorki sá né heyrði
fleira. — Eg lá veik í margar
vikur eftir þessa nótt. Mér var
hjúkrað enkar vel og allir hrós-
uðu stillingu minni í þessum
hræðilegu kringumstæðum. Mér
var sagt að maður sá, sem vakt-
ur var upp af skyndauða, hefði
náð sér og þóttist standa í mik-
illi þakkarskuld við mig.
Atburður þessi vakti mikla
eftirtekt, og gaf efni í mikið um-
tal um “stöðvaðan andardrátt”.
“Það voruð þér sem björguðuð
lífi hans”, sögðu vinir mínir,
hjúkrunarkonurnar; það hefir og
maðurinn einnig sagt oft, því ég
er konan hans.
ar og fullkomnar vélar til síldar-
bræðslu með öllu tilheyrandi,
sem eru bygðar fyrir 5000 mála
afköst á sólarhring. Eru vélar
þessar eign Óskars Halldórsson-
ar útgerðarmanns, og er engan
veginn loku fyrir það skotið, að
ríkisstjómin gæti komizt að sam-
komulagi við Óskar um kaup á
vélum þessum eða að samningar
tækjust milli hans og ríkisstjórn-
arinnar um byggingu og rekstur
verksmiðjunnar á þeim grund-
velli, að hann legði til vélarnar.
Væri það mikilsverður þáttur í
skjótri lausn þessa nauðsynja-
máls, að samningar gætu tekizt
milli fyrrgreindra aðila um það,
að vélar þessar fengjust í þessa
fyrirhuguðu verksmiðju v i ð
Faxaflóa.
Eg hefi valið verksmiðjunni
stað á Akranesi. Sá staður liggur
mjög vel við með tilliti til veiði-
svæðanna í Faxaflóa. Þar er
landrými nóg, hafnarbætur hafa
verið þar miklar gerðar á undan-
förnum árum, og verður þó enn
um bætt á næsta sumri. Afgreið-
sluskilyrði eru þar því hin æki-
legustu. Það verður því tæplega
bent á annan stað hér við flóann,
sem jafnódýrt og hagstætt sé að
setjast að með fyrirtæki þessarar
tegundar.
Það orkar ekki tvímælis, að
hér er um mikið og aðkallandi
nauðsynjamál að ræða, sem eng-
an veginn má skella skolleryum
við. Síldarafurðirnar eru verð-
mestu og eftirsóttustu verðmæt-
Eitthvert stólfeldasta björg-
unarafrek, sem sögur fara af við
strendur íslands, átti sér stað, er
12 skipbrotsmönnum var bjarg-
að nú um helgina úr brezka
togaranum, er strandaði aðfara
nótt föstudags fram undan Geld-
ingsskorardal nálægt Látra-
bjargi.
Fréttir af þessari björgun hafa
verið að berast annað slagið síð-
an togarinn strandaði, en vegna
þess, hversu strandstaðurinn er
einangraður, hefir ekki verið
hægt að fá nákvæmar frásagnir
jafnóðum og atvikin hafa átt sér
stað. Tíminn átti tal við sýslu-
manninn á Patreksfirði í morg-
un, og gat hann látið í té hinar
fyrstu heildarupplýsingar um
björgunina, sem til þessa hafa
fengizt.
Voru 7 skipbrotsmenn þegar
komnir til byggða, en 5 eru nú
á Ieiðinni, eftir að hafa verið í
tjaldi á bjargbrúninni frá því í
gærkveldi.
Skipsins leiiað og björgun
undirbúin.
Það var ekki fyrr en á laugar-
dagsmorgun, að björgunarstarf-
ið gat hafizt. Allan föstudaginn
var flaksins af skipinu leitað og
fannst það ekki fyrr en komið
var fast að myrkri, svo að ekki
var unnt að hefja björgunar-
starfið þá. Það voru menn frá
Hvallátrum, þeir Hafliði Hall-
dórsson og Þórður Jónsson, á-
samt fleiri mönnum, sem fyrstir
fundu togarann, brugðu þeir við
skjótt og söfnuðu að sér liði frá
næstu bæjum við strandstaðinn,
en hann er langt frá öllum
mannabyggðum. Höfðu þeir kom
izt á strandstaðinn með nauð-
synlegustu björgunartæki
snemma á laugardagsmorgun-
inn.
Björgunin heísi
Þar sem skipið strandaði, eru
sæbrattir hamrar um 200 metra
háir. Á miðri leið niður í fjöru
er klettastallur. Urðu björgunar
mennirnir að nota handvað til að
komast niður á stallinn, en það-
an urðu þeir að síga um 80 metra
niður í fjöruna. Fjórir menn
fóru alla leið niður í fjöru. Voru
það þeir Hafliði Halldórsson og
Þórður Jónsson á Hvallátrum,
Bjarni og Andrés Karlsson í
Kollsvík. Höfðu .þeir með sér
línu, línubyssu og björgunarstól.
Tókst þeim strax að skjóta línu
út í togarann, en hann er skorð-
aður á réttum kili milli tveggja
hleina, um það bil eina skips-
lengd frá fjöruborðinu. Vindur
var hvass af suðri og rigning,
ásamt stórsjó, sem braut yfir
skipið öðru hverju og í kringum
það. Þrátt fyrir þessa erfiðu
aðstæðu tókst að bjarga 12
mönnum úr skipinu á tiltölulega
skömmum tíma, en þrír skip-
verjar höfðu drukknað, er skip-
ið strandaði. Voru það skip-
stjóri, stýrimaður og einn háseti.
Komizt upp á bjargið
Þótt mennirnir væru komnir
upp í fjöruna, var erfiðasti þátt-
ur björgunarinnar eftir — að
koma þeim upp á bjargið. Voru
þeir að sjálfsögðu þjakaðir eftir
in, sem Islendingar framleiða nú
og senda á erlendan markað. Það
má því ekki henda okkur í þriðja
sinn, þegar slíkur afli berst upp
í hendurnar á okkur, að við séum
þess vanbúnir að nýta hann til
þess ýtrasta.
í frv. er ríkisstjórninni veitt
heimild til þess að taka allt að 8
millj. kr. lán til þessara fram-
kvæmda, og er sú f járhæð miðuð
við það, að ríkið standi eitt að
byggingu verksmiðjunnar.
VlSIR, 25. NÓV.
dvölina á skipinu um meira en
sólarhrings bil frá því það
strandaði, auk þess sem þeir
voru óvanir björgum. Varð að
draga þá einn og einn í einu með
handafli upp á bjargsylluna,
sem fyrr er getið, en síðan að
hjálpa þeim með aðstoð hand-
vaðs af syllunni og alla leið upp,
en sú leið er mjög torfarin, m. a.
vegna svellalaga, sem þar eru.
Varð auðvitað maður að fylgja
þeim. Var þetta allt hin mesta
karlmennskuraun.
Sjö komusl upp á laugardag
Alls voru á bjargsyllunni níu
menn, sem unnu að því að
draga skipbrotsmennina upp
þangað. Tókst þeim að ná sjö
upp á stallinn á laugardaginn,
meðan enn var svo ljóst af degi,
að unnt var að athafna sig við
björgunina. Um nóttina urðu
þeir að láta fyrirberast á stallin-
um allir saman, en 5 skipbrots-
menn og þrír Islendingar urðu
að dvelja í fjörunni. Höfðu þeir
ekkert afdrep þar, en eitthvað
höfðu þeir fengið af þurrum
fötum og matvælum. Mun vistin
þar hafa verið þeim öllum held-
ur daufleg, þótt skipbrotsmenn
irnir væru sloppnir úr bráðasta
lífsháskanum.
Hjálparleiðangrar villast
Á laugardaginn lögðu af stað
frá Rauðasandi og Patreksfirði
flokkar manna, er höfðu með-
ferðis ýmislegar nauðsynjar til
aðstoðar björgunarleiðangrinum.
En þeir komust ekki á slysstað-
inn þá um kvöldið, því að sum-
ir villtust af leið, en aðrir gátu
ekki haldið áfram ferð sinni
vegna svartaþoku, er skall á um
það leyti, sem leiðangrarnir fóru
af stað, hver frá sínum stað. —
Komust fjórir af þessum leið-
angursmönnum að Hvallátrum á
laugardagskvöld og gistu þar
um nóttina. I gær komst aðstoð-
arleiðangurinn á slysstaðinn og
gat fært þeim, er þar biðu, ýms-
ar nauðsynjar, er komu sér vel.
Björgun þeirra síðustu
í gærdag var öllum bjargað,
er á klettasillunni voru, alla leið
upp á brún og síaðn farið með
þá til byggða. Komust þeir þang-
að seint í gærkveldi og mun
hafa liðið sæmilega eftir ástæð-
um. En að sjálfsögðu voru þeir
allþjakaðir eftir svo marghátt-
aða hrakninga og vosbúð.
Þá var eftir að bjarga þeim 5,
sem orðið höfðu að láta fyrirber
ast í fjörunni sunnudagsnóttina,
ásamt íslendingunum, sem þar
voru. Tókst að bjarga þeim öll
um upp á efstu brúnina í gær
kvöldi, en er það var búið, var
orðið svo áliðið, að ráðlegt þótti
að bíða morguns, heldur en
halda til byggða. Var því gist í
tjöldum á bjargbrúninni í nótt.
í morgun fóru þeir svo af stað
til byggða, og munu því vera um
það bil að komast alla leið að
Hvallátrum nú eftir hádegið.
Óviðjafnanlegt afrek
Björgunarafrek þetta er óvið-
jafnanlegt. Um 30 manns munu
hafa unnið að björguninni næst-
um þrjá sólarhringa. Fyrir utan
sjálft björgunarstarfið, sem unn-
ið var á slysstaðnum, ber líka að
minnast alls þess erfiðis, er fjöl-
margir aðrir lögðu á sig björg-
unarsveitinni til aðstoðar. Eru
það mikil og góð laun, sem allir
þeir að björguninni unnu, hafa
hlotið með því að hinir 12
brezku skipbrotsmenn eru nú
allir á lífi við sæmilega líðan. En
á slíku virtist svo lítill mögu-
leiki, fyrst er skip þeirra strand-
aði, að næstum var talið óhugs-
andi.
Tíminn, 15. des.
5000 mála síldarverksmiðja á Akranesi