Lögberg - 05.02.1948, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. FEBRÚAR, 1948
--------í.oebErg---------------------
OaflQ út hvem ftmtuda* af
THÍ COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Maniitoba
Uta.n&akrlít rltstjöran*:
KDITOR LÖGBERG
nt Bargent Ave., Wínnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
VerO $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
Th« “Lðg'b^rgr" 1* prlnted and pubilshed by
Th* Columbia Pr«w, Limited, 695 Sargent
Avtnut, Winnipeg, Manítoba, Canada
Authorized as-S x;ond Ciass Maii.
Poet Office Dept., Ottawa.
PHONB II »04
Hinn mikli andi
Síðastliðinn föstudag gerðust þau
harmatíðindi, að hinn mikli hugsuður,
hinn mikli andi Hindúanna á Indlandi,
Mohandas K. Gandhi, var myrtur í
borginni New Delhi, þar sem hann
venju samkvæmt var að bænagerð;
ungur, ofstopafullur trúbróðir hans,
varð hinum mikla leiðtoga að bana;
- kúlan úr byssu hans smjó í gegnum
hinn holdgranna líkama þessa fágæta
manns, eins og leiftur og örstuttu síðar
var hann liðið lík; þess er getið til, að
morðingjanum, sem nú hefir verið hand-
samaður, hafi þótt Gandhi ganga of
langt í samkomulagsátt við Móhameðs-
trúarmenn, í stað þess að láta kylfu
ráða kasti í blóðugu trúarbragðastríði.
Mohandas K. Gandhi var rösklega
78 ára að aldri, er dauða hans bar að
og hafði þá nýlokið fjórtándu eða fimt-
ándu föstunni með það fyrir augum að
koma á sáttum milli Hindúa og Móham-
eðstrúarmanna; var hann þá harla að-
framkominn, er foringjar beggja aðilja
vitjuðu á fund hans, báðu hann að
ljúka föstunni og hétu honum því, að
gera alt, er í valdi þeirra stæði til að
koma á innbyrðisfriði í landinu; þetta
hefir ekki lánast enn, hvað sem síðar
kann að verða.
Öll ævi Gandhis var helguð sjálfstæð-
isbaráttu Indverja; hann hataðist við
vopnaburð, en hvatti jafnan þjóðbræð-
ur sína til að beita óvopnuðum mót-
þróa gegn brezkum yfirráðum, er hann
þó, einkum á seinni árum, mat mikils
á ýmsa lund; hann lifði það, að Indland
fengi sjálfsforræði og hann fagnaði því
manna mest; að fyrirmælum Gandhis,
og að sið þjóðbræðra hans, var lík hans
brent á báli, og var það elzti sonur hans,
er bar eld að kestinum.
Telja má víst, að Hindúar hefðu tek-
ið Gandhi í dýrðlingatölu, en nú verður
hann einnig hinn mikli píslarvottur
þjóðar sinnar.
Mohandas K. Gandhi, var um margt
hinn sérstæðasti andans höfðingi sinn-
ar samtíðar; hugsjónir þær, sem hann
lifði og dó fyrir, munu lýsa óbornum
kynslóðum langt fram í aldir.
Lárus J. Rist:
Synda eða sökkva.
Endurminningar. 297 bls. Akureyri 1947
Fyrir aldarfjórðungi, eða því sem
næst, heimsótti höfundur þessarar fal-
legu og gagnlegu bókar, íslendinga í
Manitoba og ferðaðist nokkuð um hin-
ar íslenzku bygðir; hann átti tengda-
foreldra í Brownbygðinni, þau Sigur-
jón Bergvinsson og frú; var Sigurjón í
röð hinna betri íslenzkra hagyrðinga
vestan hafs.
Lárus J. Rist var fyrir nokkru orðinn
þjóðkunnur maður á Fróni áður en
hann tókst áminsta vesturför á hend-
ur vegna áhuga síns á líkamsment ís-
lenzkrar æsku, einkum þó varðandi
sundíþróttina; hafði hann aflað sér víð-
tækrar fræðslu á vettvangi íþróttanna,
þó einkum í Noregi, og tók þegar, er
heim kom, til óspiltra málanna við
hugðarefni sín, er lutu að því að byggja
upp í landinu hrausta og áræðna æsku;
framan af mun hann hafa átt við nokk-
urt tómlæti að búa af hálfu samferða-
manna sinna, sem voru auðsjáanlega
lítt gefnir fyrir nýjungar; altaf átti hann
þó nokkura trausta fylgismenn, er
komu auga á það mikla, menningarlega
gildi, sem starfsemi hans hafði til
brunns að bera og veittu honum dyggi-
lega að málum; og nú er svo komið, að
Lárus J. Rist hefir áunnið sér alþjóðar
viðurkenningu fyrir umfangsmikið og
merkilegt brautryðjendastarf.
Frásögn höfundar um heimsóknina
til íslendinga í Manitoba, er einkar
vingjarnleg og laus með öllu við öfgar;
þeirra íslendinga, sem minst er í þar
að lútandi kafla bókarinnar, er getið af
hlýleik og fullri sanngirni; en skemtileg-
astar og auðugastar að fróðleiksgildi,
eru þó lýsingar höfundar á örðugum-
aðstæðum uppvaxtaráranna sem og
því, hvernig fram úr réðist þegar mest
skygði í álinn.
í inngangskafla bókarinnar, “Fyrstu
veraldarkynnin’’, kemst höfundur svo
að orði um þá leiki, sem mest tíðkuð-
ust, er hann enn var í bernsku:
“Leikir drengjanna voru ekki marg-
breytilegir, ýmiskonar eltingaleikir og
smá-bardagar. Mikið var um leiki, sem
nefndust klink og stikk, og voru vanda-
samari en svo, að ég gæti verið með í
þeim að nokkru ráði. Voru það nokkurs-
konar fjárhættuleikir, en gjaldmiðilinn
voru hnappar og tölur. Þeir strákar,
sem duglegir voru, gengu því oft með
hálf-fulla vasa af þessu verðmæti.
Leikföng yngri krakkanna voru eink-
um skeljar og ýsubeins-fuglar og smá-
holt. Og svo var það rituveiðin, sem var
ginnandi fyrir hina eldri, en hún var
ginnandi fyrir hina eldri, en hú nvar
meira en leikur, því að sum heimili
höfðu verulegar tekjur af þessum veiði-
skap strákanna. Eg eignaðist grind, en
svo var snaran kölluð, sem ritan var
veidd í, en veiddi aldrei nema fáar,
vegna þess hve ég var óburðugur, og
varð því undir í samkeppninni”.
Þannig var þá háttað æsku Lárusar
J. Rist, er síðar varð einn hinn kunnasti
íþróttafrömuður íslenzku þjóðarinnar,
og nú hefir með samningu áminstra
endurminninga, skapað sér virðulegan
sess meðal samtíðarhöfunda þjóðar
sinnar; þessi bók er hvorttveggja í senn
hollur fræðilestur um merkan kafla í
menningarsögu íslenzkrar samtíðar, og
skemtilestur, sem eigi auðveldlega
gleymist.
Nú er hann að hauðri hniginn sem sízt
mátti missa sig
Gamall maður staulast hrumum fót-
um um hljóðlát stræti þegar árroðinn
bregður birtu á skýin. Hann er á leið
til bænahalds við elfar bakkann. Þarna,
í fersku morgun-skini, við árstrauminn
sem minti á mátt og endurlífgun, hafði
þessi öldungur, um ára skeið, flutt guði
lífsins og ljóssins bænir sínar. — Þær
bænir voru altaf um betri jörð, bygða
og ræktaða af greindara, göfugra
mannkyni, sem stofnað gæti og starf-
rækt friðar-ríki farsældarinnar á jörð-
inni. Þarna hafði hann fundið sig í sam-
ræmi við þau máttarvöld sem ávaxta
vilja alla iðju til láns og gengis fyrir alla
heimsbúa.
Þarna gerigur gamall maður, sem
vildi öllum vel en engum ílt. Þarna
gengur hetja sem engar ógnanir fengu
beygt né fangelsi helsað. Þarna fór
friðflytjandi, sem sigraði hersveitir með
krafti kærleikans ,sem yfirbugaði of-
beldið með ofbeldisleysinu, heimskuna
með heilbrigðum rökum, hatrið með
fyrirgefningu. Þarna fór alfrjáls andi
sem aldrei hafði gengið til samninga
við Satan. Þess vegna var hann frjáls í
fengelsum og voldugastur sem dæmd-
ur glæpamaður, dæmdur af rangsnúnu
réttarfari sinnar samtíðar. Þarna fór
heilsuvana gamalmenni, smár vexti og
óásjálegur að ytri sýn, maður með mittis
skýlu og stafprik í hendi, maður, sem
ekkert átti nema sjálfan sig og lét sér
þau auðæfi nægja. Samt var hann stór-
veldi nláttugri miklu en flest eða öll
stórveldi. Hann var dáður meir en kon-
ungar, hyltur meir en herforingjar,
virtur meir en auðmæringar og þeim
auðugri, því hann átti óskifta vináttu
og traust svo að segja allra manna í
öllum löndum. Áhrifa hans gætti um
víða veröld og orð hans máttu sín
meira en nokkurs annars manns í sam-
tíðinni. Fyrir hann hefðu þúsundir
manna fórnað lífi sínu af fúsum vilja.
Þarna fór maður aldinn að árum en
ungur samt, því andi hans nærðist af
ódáins veigum guðinnblásinna hug-
sjóna og bætilyfjum óslökkvandi manná
star. Sál hans safnaði geislum sannleik-
ans við hvert fótmál á æviskeiðinu,
þessvegna óx honum vizka og máttur
með degi hverjum. Allan ábata sinnar
margbreytilegu lífsreynslu geymdi
hann í grandvöru hjarta. Frá þessum
auði ljóss miðlaði hann öðrum ljósi. —
Fögur sál er eins og hinn himinhreini
regndropi sem klýfur sólarljósið í hið
fjölþætta geislarof friðarbogans.
Hann afsalaði sér heimsins gæðum
til þess að þjóna þörfum mannanna. —
Hann vildi lauga þá hreina af fáfræði og
fordómum, af heimsku og hatri, af fé-
girnd og ranglæti, af hégómaháttum og
stærilæti. Til þess að vera annara
kennari varð hann fyrst og fremst að
þjálfa sjálfan sig í þessum dygðum.
Milljónirnar elskuðu hann sem ást-
kæran föður eða hugljúfan bróður. —
Þess vegna var hann voldugasti maður
veraldarinnar í sinni tíð. Þetta litla sem
ennþá er til af heilbrigðu mannviti hall-
aðist að honum og hylti hann sem spá-
mann verðandans. Mörgum fanst jarð-
vistin viðunanlegri meðan iljar hans
tróðu svörðinn. Meðan heilbrigðar sál-
ir fyrir finnast bregður þó altaf fyrir
bjarma af vonum.
Það sem er háleitt og fagurt hreppir
eðlilega hatur þess lága og ljóta og
djöfulæði heimskunnar leitast altaf við
að slökkva það ljós er ber moldvörpum
mannlífsins ofbirtu í augu. Það er
eðlislögmál heimskunnar að hata ljós-
ið, ofbeldisins að ofsækja friðflytjend-
ur, afturhaldsins að fyrirlíta framsókn-
ina. Þess vegna hefir þyrnibraut mann-
lífsins varðast leiðum öðlinganna sem
mennirnir myrtu. Fátt er jafn hættu-
legt sem að vera framfaramaður og
frjálslundaður í hugsun hverri. Of-
stækisæði múgheimskunnar stendur
altaf reiðubúið til áverka við þann sem
vogar sér að leita að nýjum og betri
leiðum til guðríkis. Framfarirnar liggja
aðallega í því að nú hefir tækniþekking-
inn búið heimskuna betri vopnum,
þess vegna er hernaðar-hneigðin altaf
að verða ægilegri með hverjum áratug.
Ein vasa-skammbyssa í vitfyrrings
hendi, örsnögg krampakend hreifing í
stjórnlausu taugakerfi, þrjú skot og
vitrasti og bezti maður veraldarinnar
hnígur í blóð sitt helskotinn. Vitringur-
inn fékk hægan beð í andlitinu, hann
hallaði höfði að hjarta æskunnar við
barm sonar dóttur sinnar, meðan hel-
myrkrið seig á brár sjáandans.
Það er erfitt að sætta sig við þá hugs-
un, að brjálæðis aðkast hins óða manns
hafi gjörsamlega útþurkað slíkan per-
sónuleika. Meðan einhver trú varir um
guðlegt ætterni andans verður ekki
erfitt að hugsa sér “ljósið frá Indlandi”
sem lýsandi blys einhvers staðar guðs í
geim. Ódauðleika hugsjóninni hrakar
þegar menningin tekur að leggja meiri
rækt við maskínuna en manneðlið. Þá
gengur okkur ver að trúa á ódauðleika
andans af því við finnum svo sem enga
sál í þeim svona flestum. Ef allir bæru
svip guðdómsins í eiginveru eitthvað
álíka og Gandhi myndi okkur prestun-
um auðveldast starfið — en eftir á að
hyggja þá myndum við líka afleggjast
því ef syndin hyrfi af sviðinu myndi
presturinn afklæðast hempunni, hans
yrði þá engin þörf framar.
En Gandhi heldur áfram að lifa og
starfa í vorri veröld — meðal þeirra að
minsta kosti sem ennþá hafa ekki lagt
fullan trúnað á framfarir fyrir þjóð-
ernis og stétta hatur né endurfæðingu
heimsins fyrir atom sprengjur. Meðan
ljóssæknar sálir leita sannleikans og
menn ala von um endurbætur fyrir
mannlífsbetrun, á meðan munu orð
hans og andi lýsa þeim er leita guðs-
ríkis. Á meðan árdagsljóminn minnir á
kraft ljóss og lífs, munum við með hon-
um krjúpa í bæn um betri heim. Á með-
an æskan geymir göfgandi hugsjónir í
óspiltu hjarta, mun hún halla honum
sér að hjarta, í hugsun sinni, og af hon-
um læra, hversu kærleikurinn, réttvís-
in og sannleikurinn má miklu megna til
lífsins betrunar.
Lundar, 1. febrúar 1948.
H. E.Johnson.
Síðan eru liðin 50 ár. Börnin
voru mér frábærilega góð, og ég
á margar dýrmætar endurminn-
ingar um þau frá þessum sam-
verustundum. Að sum þeirra
hefðú geymt einhvern yl til
mín, eftir öll þessi ár, hefði mér
þótt yndislegt, en að þau færu
að senda mér kveðju og gjöf,
eftir hálfa öld, gat auðvitað ekki
átt sér stað; en einmitt þetta ó-
hugsandi skeði. Á afmælinu
mínu í síðastliðnum nóvember-
mánuði, fékk ég frá þessum fyrr-
verandi skólabörnum mínum
fagurt spjald með nærri 60
nöfnum þeirra ásamt þessu
ávarpi:
“Til vinar okkar og gamla
skólakennara, séra Rúnólfs
Marteinssonar, frá nokkrum af
skólabörnum hans”.
“Elli, þú ert ekki þung
anda Guði kærum.
Fögur sál er ávalt ung
undir silfur hærum”.
“Guð blessi ykkur bæði”, —
konuna mína og mig. — Þessu
fylgdi 60 dollara gjöf.
Þetta eru mér óskiljanleg
gæði, og þó svo dýrmæt, að þeg-
ar ég þakka, þakka af hjarta,
finst mér orðin veik og vanmátt-
ug. Guð almáttugur launi þessa
dásamlegu trygð, þennan gim-
stein kærleikans. Af guðlegum
hreinleik hafi ðþið gefið;
í hjartans einlægni færi ég ykk-
ur þakkir og bið Guð að blessa
ykkur öll um tíma og eilífð.
Hugmyndin um þessa gjöf
kom frá Mrs. M. F. Björnsson, á
Mountain, í Norður-Dakota, og
kom hún þessari hreyfingu á
stað, en sérstaka hjálp fékk hún
frá Mrs. T. Steinólfson, Mrs.
Sigríði Hallgrímsson, Mrs. Rósu
Jóhannesson, og Mr. H. B.
Grímson í Dakota-bygðinni, og
Mrs. L. Gíslason að Brown,
Man. Það hefir ekki verið lítið
verk að ná sambandi við alt
þetta fólk: í N.-Dak., Californíu,
Vancouver, Saskatchewan, Mani
toba og víðar. Eitthvað af þessu
fólki naut kenslu minnar í
Garðar héraðinu, meðal annara
Mr. Grímson.
Mrs. Björnson skrifaði mér
yndislegt bréf um leið og hún
sendi mér gjöfina.
Hvernig fæ ég þakkað þetta
alt? —
Rúnólfur Marteinsson.
Frá Blaine, Washington
2 1. janúar, I 948
Kæri ritstjóri Lögbergs!
Úr bygðarlagi þessu er í raun-
inni fátt að frétta annað en það,
að við búum hér flestir við regn
og rósemd á þessum tíma árs.
Það sem ég ætlaði sérstaklega
að minnast á, var elliheimilið
hér fyrir íslendinga, sem Þjóð-
ræknisfélagið Aldan beitti sér
fyrir að stofna.
Nú er búið að kaupa lóð fyrir
bygginguna, 2Vz ekru á ágætum
stað í bænum; svo var til ætlast,
að framkvæmdir yrðu hafnar í
haust, er leið, en vegna votviðra
varð því ekki komið við, en í vor
verður vafalaust tekið til óspiltra
málanna.
Fjársöfnun í stofnsjóð elli-
heimilisins hefir í rauninni geng
ið frábærilega vel, því 30 þús-
und dollara hafa þegar safnast,
og verður ekki annað sagt en
slíkt sé góð byrjun þó byggingin
kosti auðvitað nokkuð meira,
þar sem alt byggingarefni er nú
í svo háu verði. Nú hefir elli-
heimilið verið löggilt og gengur
undir nafninu The Icelandic Old
Folks Home.
Það gengur kraftaverki næst,
hversu mikil fjárframlög stofn-
uninni hafa þegar borist, þar
sem hún er með öllu “gróða-
vonlaus”, eins og Stephan G.
Stephansson komst að orði.
Við heyrum oft og iðulega
margt og mikið sagt um eigin-
girni nútímamanna; en á því
leikur þó enginn vafi, að það
fólk, sem leggur fram fé og
fyrirhöfn í þágu áminstrar stofn
unar, gerir það ekki í eigin-
gjörnum tilgangi, heldur með
það takmark eitt fyrir augum,
að búa nokkrum samlöndum
sínum, að loknu dagsverki,
tryggan og ljúfan dvalarstað
þar sem þeir fái notið ævisól-
setursins í dýrðlegum friði.
Virðingarfylst
Hannes Teitsson-
Fágæt trygð
Einn dýrmætasti gimsteinninn
sem finst á lífsleið mannanna er
trygð. Það er vinátta, sem endist.
Á þessu hausti veittist mér
trygðarvottur, svo fágætur, að
með öllu hefði ég talið það ó-
hugsandi, að slíkt gæti komið
fram við mig.
Til þess að gjöra skiljanlegt
það sem ég vil segja frá, neýðist
ég til að þreyta menn með ofur-
lítilli skýringu. — Á árunum
1892—97, var ég við barnaskóla
kenslu í íslenzku bygðinni í
Pembina County, í Norður-
Dakota. Að vetrinum til stund-
aði ég nám við Gustavus Adolp-
hus College, í Saint Peter, í
Minnesota, og síðar við presta-
skólann lúterska í Chicago, en
vann mér inn lífeyri við skólann
með kenslu á sumrin. Fyrir að-
stoð skólabróður míns og vinar,
B. J. Brandsonar, sem síðar
varð hinn góðfrægi vestur-ís-
lenzki læknir, veittist mér fyrst
kostur á þessu tækifæri til
kenslu. Eg kendi í Garðar-skóla
héraði svö sumur, 1892 og ’93, og
svo í Eyford-héraðinu þrjú sum-
ur, og einn vetur, er ég var milli
skóla, mentaskóla og presta-
skóla. Börnin í Eyford-héraðinu
kvaddi ég í ágúst, 1897. Á þeirri
kveðjustund, flutti Sigurbjörn
Guðmundsson, sem átti börn í
skólanum, mér þetta kvæði:
Þú beindir okkur braut á ljóssins
slóðir,
svo blítt og rétt með hlýjan
kærleiksvott.
Þú varst sem faðir eða bezti
bróðir,
og baðst og hvattir alt að stunda
gott.
Þér fylgdi æ hin frjálsa og sanna
gleði,
þú félagsskap vorn allan hefir
bætt,
og ætíð hér með hlýju vinar geði
þú hefir bæði leitt og stutt og
frætt.
Við kveðjum þig með hjörtun
beygð af harmi,
þú hefir liðna tíð með blómum
skreytt,
þín endurminning blíð í vakir
barmi
og burtu hana máð ei getur neitt.
Farðu vel þú mentavinur mæti,
er mest úr bættir, vorri fróðleiks
þörf.
Farðu vel og Guð þín jafnan
gæti
og gefi blessist öll þín lífsins
• störf.