Lögberg - 05.02.1948, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. FEBRÚAR, 1948
7
Margrél Indriðadóitir:
Spjallað við gamlan Akureyring
Heimsókn í íslenzka elliheimilið á Gimli
Það var sólskin og hlýtt í veðri
þegar við Ingibjörg Jónsson,
kona Einars Páls, ritstjóra, kom-
Um að “Betel”, íslenzka elliheim
ilinu á Gimli. Gamla íólkið sat
uti á svölunum og naut veður-
blíðunnar. Eg spurði eftir Páli
Magnússyni. Vissi að hann var
gamall Akureyringur og ætlaði
sð reyna að veiða eitthvað upp
Ur honum um Akureyri “til
forna”.
— Hér er hann, var svarað þeg
ar í stað, og lágvaxinn, knáleg-
Ur maður, með glettnisblik í aug
um, reis á fætur og gekk á móti
^oér með útrétta hönd.
Eg sagði til nafns míns og gat
Þess um leið að ég væri frá Ak-
Ureyri.
Æ, blessuð dúfan, ertu frá
A-kureyri! Komdu margblessuð
°g gjör svo vel og fáðu þér sæti
Mér hafði aldrei áður verið tek
ið svu vel vegna þess eins, að ég
væri Akureyringur, svo að nær
®t, að mér hlýnaði um hjarta-
rmturnar.
Eg þáði boð Páls og við tylltum
°kkur niður.
farið í skemmtiferðir um helg-
ar — í Skóginn eða að Goðafossi.
Við fórum alltaf ríðandi, auðvit-
að. Oft var skilin eftir lögg í
flösku uppi á Vaðlaheiðarbrún-
inni, til þess að fá bragð í heim-
leiðinni.
Fjölbreytt hljómlistarlíf
Eg heyri að þú hefir verið
söngmaður góður?
Ó-jæja. Eg söng heilmikið —
en hvað vel veit ég ekki. Við Jón
Laxdal, tónskáld, lærðum orgel-
leik og tónfræði hjá Bjarna
Kristjánssyni, skósmið. — Tveir
kórar voru starfandi í bænum,
karlakórinn “Hekla” og “Gýgja”,
blandaður kór. Magnús Einars-
son, organisti, var stjórnandi
þeirra beggja. ■— Eg tónaði oft
við aftansöng í kirkjunni, einn
eða með öðrum. Einu sinni man
ég að ég tónaði með Guðrúnu
Guðmundsdóttur, sem gift var
Guðmundi skósmið. Öðru sinni
með Aðalsteini Friðbjörnssyni,
mági mínum, sem var ágætur
söngmaður. — Eg söng lengst af
kirkjukórnum líka.
Ljótur dansinn í Ameríku
Spilaðirðu aldrei á dansleikj-
um?
— Eg lék bæði á harmoniku og
fiðlu. Við Friðrik úrsmiður Þor
grímsson skiptumst oftast á að
leika fyrir dansinum. — Eitthvað
þótti mér dansinn heima fallegri
en hér. Þetta er enginn dans,
þessi ósköp. Rétt með herkju-
brögðum, að fólk mjakast úr
sporunum. Og hreint gekk fram
af mér, þegar ég sá auglýstan
hér fjósdans, skömmu eftir að
ég köm. Fór samt á einn slíkan
dansleik fyrir tveimur árum og
skemmti mér vel. Hefi alltaf
gaman af að fá mér snúning.
Var ekkert fleira sem þér þótti
skrítið hér vestra?
— Jú. Eg var stórhneykslaður
þegar ég fór í fyrsta sinn í
kirkju, og sá þá ganga með bauk
og betla — í sjálfu guðshúsinu.
Einnig þótti mér fyrsta aðfanga-
dagskvöldið hér lítið hátíðlegt.
Allar búðir opnar og allir
skemmtistaðir — engin jóla-
helgi.
Hvernig stóð á því að þú fórst
vestur?
— Árið 1901 datt þetta í mig
allt í einu. Eg hélt að það myndi
ef til vill betri framtíð fyrir
börnin hér. Eg kvæntist heima.
Guðnýju Friðbjarnardóttur, dótt
ur Friðbjarnar Steinssonar. Við
eignuðumst 6 börn, sem öll eru
fædd heima og skírð af sr.
Matthíasi.
Biður að heilsa AkureyTÍ
Hefir þig aldrei langað heim?
— Jú, mig hefir alltaf langað
til þess að skreppa heim. Kunn-
ingjarnir á Akureyri eru víst
farnir að týna tölunni. Axel
Schiöt er góður vinur minn. —
Sendir mér alltaf bækur og blöð
annað slagið. — Aðrir kunningj-
ar, sem ég -man eftir í svip, eru
Jóhann Thorarensen, Björgvin
Guðmundsson, tónskáld, Gunn-
laugur Tryggvi, Lárus Thoraren-
sen og Kristján Helgason hjá
Kea. Þú skilar kærri kveðju til
þeirra — og til Akureyrar, fyrir
míg. Hver veit nema ég eigi ein-
hverntíma eftir að koma þangað.
Hver veit, Páll minn?
Mbl., 25 sept.
WENNER-GREN
(Frh. af hls. 3)
kattarklær — aðeins átta eintök
til í heiminum, — og Haringen
var í sannleika Paradís dýranna.
Þar spásséruðu tignarleg rádýr
um garðinn, þar skriðu fjarlend-
ar nöðrur um sandstígana, en
“minnsti api heimsins brölti á
gimsteinaskrýddum handleggj-
um frú Marguerite.
Þegar júnísólin fór að ylja
kom það fyrir að fólki var boðið
rádýraveiðar, en vegna þess
hvé húsmóðirin var mikill dýra-
vinur var ekki leyft að skjóta
dýrin heldur aðeins að hlaupa
með kvist í héndinni og segja
“hviss!” hviss!” og þá hlupu dýr-
in inn í runnana.
I höllinni þarna sem Sóti bjó
hittu í þetta skipti alvarlegan
fjármálafursta, sem með djúpri
Kassandraraust skýrði þeim frá
að hann væri sænskur, og undir
núverandi kringumstæðum,
sem væru alvarlegri en flesta
grunaði, vildi hann vera nálæg-
ur, ef á þyrfti að halda . . .”
En strax 17. mars gátu blöðin
skýrt frá því, að vegabréfaskoð
unin á Billtofta-flugvelli hefði
stimplað passa Axels Leonard
Wenner-Grens til útlanda. “Stór
vægilegt tilefni”, sagði hann.
Og þegar stórvægilega tilefnið
varð staðreynd, 9. apríl, var Sví-
inn, sem vildi vera nálægur, ef
á þyrfti að halda, kominn aftur
til Bahamaeyja, á rólegan stað,
á 12. öld og bæði Gustav Vasa og þar sem flugfiskarnir léku sér
fæddur f Indriðahúsi
Þú ert fæddur og uppalinn
Akureyri?
~~ Já, rétt er það. Er fæddur
arið 1864 í Indriðahúsi, sem svo
Var kallað, og var skajnmt fyir-
lr sunnan gömlu kirkjuna. For-
eldrar mínir voru Magnús Jóns
s°n, ættaður af Siglunesi, og
Guðrún Jónsdóttir, ættuð úr
^kagafirði. Á Akureyri dvaldi
e§ þar til ég fór til Ameríku
1901.
300 íbúar —
^ hús á Oddeyri
Hvernig var umhorfs í bænum
a þeim árum?
~~ Eg man fyrst eftir Akureyri
l^gar þar bjuggu einar 300 sál-
Nú kváðu íbúarnir vera um
000. Þá tilheyrði Oddeyri ekki
Akureyrarbæ. Mig'minnir að þá
afi aðeins verið tvö hús þar:
Gránufélagshúsið og Lundur.
ótin tengdi saman Oddeyrina
innbæinn. Þá var aðalbærinn
|nni í fjörunni. Á Torfunefinu,
Par sem hjarta bæjarins er nú,
v°ni grútarhúsin. óþefinn úr
Peim lagði um allar jarðir. —
a þurfti maður ekki að klífa
112 -?. þrep til þess að komast
1 guðshús. Þá var enginn Lysti-
gurður, og mjög lítið um allan
Irjágróður. — Barnaskólinn, sem
fg gekk í, var í Indriðahúsi. —
^nnari minp var Halldórsson.
Man því miður ekki fyrra nafn
nans.^ — Hann var bróðir sr.
aníels Halldórssopar. Var sér-
ega góður skrifari. Rithönd
aiira þeirra, sem lærðu hjá hon-
Urn> er auðþekkt hvar sem er.
Smíðaði hús og skip
Við hvaða störf fékkstu aðal-
iega?
, ,7~ ^míðar. Eg lærði að smíða
lú Jóni Stefánssyni, föður
vövu leikkonu. Hann / var
væntur systur minni. Eg vann
®ði við báta- og húsa-smíðar.
ar t. d. við að byggja konsúls-
usið á Oddeyri. Við Bjarni
eitinn Einarsson byggðum í fé-
agi 3 skip á Oddeyrartanga. —
au hétu Áki, Anna og Fling.
l’uð voru góð skip.
Klúbba-veiurinn
Hvað um skemmtanalífið í
Þann tíð?
, ~~ Hlessuð vertu, þá var nú líf
1 tuskunum. Alltaf dansað í
verri viku. Þá borgaði' kven-
e kið inngangseyri fyrir sig. —
erir það kannske enn. — Eg
það hafi verið veturinn
JOHN FOSTER DULLES
held
’86
sem kalaður var klúbba-vet-
Ameríski sljórnmálamaðurinn.
sem hefir vakið feikna gremju
franskra kommúnista vegna þess
að hann lalaði ekki við þá
Fyrir nokkru síðan var skýrt
f^á því í útvarpsfréttum, að
Bandaríkjamaðurinn John Dul-
les væri í Frakklandi og hefði
rætt þar við forustumenn allra
stjórnmálaflokkanna, nema kom-
múnista. Vakti þetta talsvert
umtal og deilur þar í landi, því
að kommúnistar töldu það merki
um ameríska íhlutun, að Dulles
skyldi ekki tala við þeirra flokk
eins og hina flokkana.
1 ýmsum blöðum var hent
nokkuð gaman að þessu, þar
sem kommúnistar, sem mest
hafa hamast gegn Bandamönn-
um, þóttust móðgaðir yfir því,
að Bandaríkjamaður vildi ekki
tala við þá.
Utanríkismálin ofar
innanlandsdeilum
John Foster Duller er 57 ára
gamall og myndi nú vera utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, ef
Thomas Dewey hefði unnið for-
setakosningarnar 1944. — Fyrir
kosningarnar gerði Dewey Dul-
les að aðalráðunaut sínum á
sviði utanríkismála og síðan
hefir verið litið á Dulles sem
einn helzta formælenda repu-
blikana á því sviði. Roosevelt
skipaði hann því einn af fulltrú-
um Bandaríkjanna á stofnþingi
sameinuðu þjóðanna og síðan
hefir hann jafnan átt sæti á
þingum þeirra. Hann hefir líka
jafnan verið einn af fulltrúum
Bandaríkjanna á öllum meirihátt
ar stórveldaráðstefnum, sem
hafa verið haldnar síðan stríð-
inu lauk. Þannig er hann nú
einn af ráðunautum Marshalls á
utanríkisráðherrafundinum sem
nú er haldinn í London.
Dulles hefir notið þeirar við-
urkenningar, að hann setji utan
ríkismálin ofar flokkadeilum í
Bandaríkjunum og hefir það
vafalaust átt þátt í því trausti,
sem Bandaríkjastjórn hefir sýnt
honum til að líta óflokkslega á
þessi mál. Föðurafi hans var
utanríkismálaráðherra Benja-
mín Harrimans, eins of forsetum
republikana, en móðursystir
hans var gift Robert Lansing,
sem var utanríkismálaráðherra
Wilson, þannig fékk Dulles í
uppvextinum náin kynni af
þeim mönnum, er fremst stóðu
í báðum flokkunum á sviði utan
ríkismála.
strax á námsárum hans að utan-
ríkismálum, en hann stundaði
lögfræðinám við ýmsa hásókla í
Bandaríkjunum og um skeið við
Sorbonneháskólann í París. Að
náminu loknu hóf hann líka
strax afskipti af utanríkismál-
um, jafnhliða því, -sem hann
gerðist einn af eigendum og
forstöðumönnum þekts lögfræði
firma í New York. Þannig sat
hann sem fulltrúi Bandaríkjanna
annan friðarfundinn í Haag, sem
var haldinn 1907, og 1917 sendi
Wilson hann til Panama til þess
að koma á samvinnu Mið-Amer-
íkuríkjanna um varnir Panama-
skurðarins. Hann var fulltrúi
Bandaríkjanna á friðarfundin-
um í Versölum og var þá einn
af helztu ráðgjöfum skaðabóta-
nefndarinnar. Á árunum milli
styrjaldanna var hann ráðunaut
ur ýmsra Evrópuríkja og Suður-
Ameríku-ríkja í sambandi við
ýmsa fjárhagslega viðreisnar-
starfsemi. Stundum fékkst hann
við þessi störf sem fulltrúi
Bandaríkjanna, en stundum leit-
uðu umrædd ríki beinnar aðstoð
ar hins kunna lögfræðifirma
hans. Á þennan hátt aflaði Dul-
les sér óvenjulega mikillar yfir-
litsþekkingar um utanríkismál,
einkum þó varðandi hina fjár-
hagslegu- og efnahagslegu hlið
þeirra.
Urinn. Þá var dansað á hvérju
kvöldi frá kl. 8—12. Aldrei leng-
Ur' ~~ Á sumrin var venjulega
Eftirsóttur ráðunautur
Hugur Dulles hneigðist
líka
F riðarstef nuskrá
kirkj uf élaganna
Dulles hefir látið fara frá sér
nokkur rit um utanríkismál og
nefnist það kunnasta þeirra, er
kom út 1938, “War, Peace and
Change”. Rit þetta er að mestu
leyti fræðilegar og heimspekileg-
ar hugleiðingar um þessi mál. Á
stríðsárunum tók Dulles þátt í
samvinnunefnd ýmsra kirkjufé-
laga, er vann að því að semja
einskonar friðarstefnuskrá, er
síðar kom út undir nafninu “The
Six Pillars of Peace”. Rit þetta
vakti mikla athygli, en Dulles er
talinn einn aðalhöfundur þess.
Meginstefna þess gengur í svip-
aða átt og Atlantshafsyfirlýsing
þeirra Roosevelts og Churchills,
en ýms atriði eru þar færð í
raunhæfari búning. M. a. er kraf
izt alþjóðlegs eftirlits með vopna
framleiðslu og viðskiptasamn-
ingum, er geta orðið fjárhags-
legri endurreisn og friðnum til
hindrunar. Krafist er sjálfstjórn
ar fyrir allar undirokaðar þjóð-
ir og fulls trúarbragða- og
skoðanafrelsis.
Hugsj ónamaður
Síðan þetta gerðist, hefir Dul-
les tekið þátt í ýmsum ráðstefnu
um kirkjulegra samtaka, þar
sem friðarmáíin hafa verið rædd.
Hin kirkjulegu og kristindóms-
legu viðhorf hans eru líka talin
legu sjónarmið eru líka talin að
hafa mótað viðhorf hans í utan-
ríkismálum og hann er því talinn
meiri hugsjónamaður en flestir
þeir Bandaríkjamenn, er láta
til sín taka á því sviði. Hann hef
ir jafnan haldið fram eindregið
rétti smáþjóðanna og hann hefir
lagt til, að neitunarvaldi stór-
veldanna í öryggisráðinu yrði
breytt á þann veg, að ekkert ríki
gæti beitt því í máli, er snerti
það sjálft. Hann hefir jafnan
verið í hópi þeirra manna, sem
einna eindregnast hafa beitt sér
gegn einangrunarstefnunni í
Bandaríkjunum.
Um það verður lítið spáð,
hvort það hefði reynst heppilegt
fyrir alþjóðamálin, að úrslit for-
setakosninganna 1944 hefðu orð-
ið þau, að stjórn utanríkismál-
anna hefði lent í höndum Dul-
les. Margir telja þó líklegt, að
þau hefðu þá fengið meiri hug-
sjónablæ, líkt og var hjá Wilson.
Hitt er annað mál, hvort það
hefði leitt til betri árangurs,
eins og allt er í pottinn búið.
Dulles er stór maður og mynd
arlegur, en hægur í framgöngu
og berst lítið á. Ræðumaður er
hann ekki sérstakur. Kunnugir
segja, að hann vinni sér fyrst
við nánari kynningu traust og
hylli þeirra, sem hann umgengst.
Tíminn, 12. des.
Þeir VITRU sögðu:
Walter Winchell: “Guð skap-
aði konuna gersneydda hæðni,
til þess að hún elskaði karlmann
inn í stað þess að draga dár að
honum”.
Lady Astor: “Við kvenfólkið
tölum mikið, en samt segjum
við ekki helminginn af því, sem
vitum”.
Nicholas Murry Butler: “Á
mörgum legsteinum ætti að
standa: Andaðist þrítugur, var
grafinn sextugur”.
Samuel Butler: “Listin að lifa
er í því fólgin, að við kunnum að
draga fullnægjandi ályktanir af
ófullnægjandi forsendum”.
Ian Hay: “Ef okkur auðnaðist
að gefa heiminum eina bók eða
jafnvel eina línu eða hugsun, er
megni að auðga samtíðarmenn
okkar og gera þeim lífið léttara,
höfum við ekki unnið fyrir gýg”.
Samtíðin.
Jóhann III., er usagðir hafa dval-
ið, eru nú rómversk böð, keilu-
braut og sundlaug, og í garðinum
endurspeglast grasið í demants-
skæru vatni sundlaugarinnar. —
Innrétting hallarinnar var
feiknadýr, eigi síður en í húsinu
í Djurgardsbrunnviken, þar sem
egyptsku stoðirnar í ársalnum
kostuðu 250.000 krónur.
1 svefnherbergi á annari hæð,
með stórum marmaraarni og
veggmálverkum í Watteau-stíl
stendur rúm frú Marguerite í
Lúðvíks 16.-stíl, eins og altari á
upphækkuðum palli. Tjaldhim-
inn er yfir, með ísaumuðum
myndum af amorínum og rósum.
Undir rúminu eru tuttugu morg
unskór. Svefnherbergi Wenner-
Gren er hinsvegar tiltakanlega
íburðarlaust.
Vorið 1939 fóru erlendu sam-
böndin að gefa merki um að fjár
málastormar væru í aðsigi, vegna
stjórnmálalegrar ókyrrðar. Hinn
14. maí var það tilkynnt í Stokk-
hólmi að kæliskápaforstjórinn
hefði sagt af sér formennskunni
í Elektrolux, og um sumarið sáu
Stokkhólmsbúar að Southern
Cross — hin skrautlega skemmti
snekkja Grens, sem hafði kostað
fyrri eiganda sinn, enskan lá-
varð um tíu milljónir — var að
búast í ferðalag. Síðustu dagana
í ágúst var samfeld runa af bif-
reiðum ýmissa verslana að
“Southern Cross”, með allskonar
varning, vistir, olíu og ýmsa
einkamuni. Og þegar herir
Hitlers réðust austur yfir landa-
mæri Póllands, hafði “Southern
Cross” létt akkerum, til “þess að
komast úr hljóðmáli frá Bofors-
fallbyssunum”, knúð áfram af 60
tonnum af olíu, sem Wenner-
Gren hafði tekist að næla í rétt
áður en útflutningsbannið og
skömmtunin var tekið upp. —
Tveimur dögum eftir að Levin-
son landshöfðingi hafði hvatt
almenning til að spara olíu og
bensín, sótti Wenner-Gren um
260 tonn af olíu í viðbót en var
neitað.
Við sólbakaðar Bahamaeyjarn
ar lét hinn norræni peninga-
fursti varpa akkerum og steig í
land og lét nú staðar numið á
óðalssetri sínu, sem heitir hinu
ævintýralega nafni "Shangri-
La. Breytti hann landinu í
skemmtigarða í jarðneskum
Edenstíl. Hann rak tilraunastarf-
semi og framleiddi nýjar teg
undir ávaxtatrjáa og skammt
frá bústaðnum var gert skipu-
lag að stórum, alþjóðlegum
“Wenner-Grenbæ, sem verða
skyldi athvarf menntaðra flótta
manna frá Evrópu. Samtímis
gerði hann út fornfræðaleiðang-
ur til Lima, til þess að grafa upp
horfna bæi frá Inka-tímunum.
Hertoginn af Windsor og frú
hans voru. heiðursgestiroir í Ba-
hamaparadís kæliskápakóngsins.
Ameríkönsku blöðin sögðu að
“almenn gremja yrði yfir því að
hertoginn af Windsor sæist í
ferðalögum með nánum vini
Görings”.
Veturinn 1940 fór Wenner-
Gren frá Bahamaeyjum og í
byrjun marz var hann kominn
til Svíþjóðar. Blaðamennirnir
og skjaldbökumar skriðu í kór-
allasandinum. Hann starfaði nú
meðal annars að því að finna nýj
ar aðferðir til þess að geyma
humar!
.... nazislahneigð Wenner-
Grens
í janúar 1942 var Wenner-
Gren skráður á svarta listann,
bæði í Bandaríkjunum og Bret-
landi. Þar með var hann sviftur
verzlunarmöguleikum við þessi
ríki. Hann var sakaður um að
hafa smyglað milljónum sterl-
ingspunda til Suður-Ameríku
fyrir Hermann Göring, útvarps-
gárungarnir hæddu hann og
spottuðu og blöðin kölluðu hann
njósnara.
Hver var ástæðan til þessara
Gróusagna, sem vissulega voru
lygasögur? Wenner-Gren hefir
aldrei verið nazisti, og staðhæf-
ingin um að hann væri vinur
Görings hefir eigi við annað að
styðjast en að þeir voru mál-
kunnugir. Hinsvegar sakfeldi
Wenner-Gren sig í augum vest-
urveldanna með því að reyna
að bjarga friðnum á síðustu
stundu — eins og annar Svíi,
Birger Dalerus gerði líka. —
í ágúst 1939 tók hann lestina til
Berlín til þess að ná tali af Gör-
ing. Á þeirri reiprennandi þýzku
sem hann hafði lært á námsárun
um ,talaði hann við hann á máli,
sem hann skildi: hann lagði á-
herzlu á nauðsyn þess að eðlilegt
ástand yrði í heiminum, svo að
hægt væri að gera verzlun og
græða peninga “yfir landamær-
in”. Hann talaði eins og heims-
fursti þegar ríki hans er að
riða.
En þetta mistókst. Þegar hann
fór aftur frá Svíþjóð í marz
1940 hitti Wenner-Gren einka-
sendiherra Roosevelts, Summer
Wells, um borð í Atlantshafs-
farinu Rex. Wenner-Gren gerði
ítrekaðar tilraunir til að komast
samband við hann og bauðst
til að verða milliliður milli Was-
hington og Karinhall, sem var
landsetur Görings. En Summer
Wells þóttist sjá gegnum sátta-
semjarann og hinn duglega
kaupsýslumann, sem reyndi að
verzla með stjórnmál á sama
hátt og með ryksugur og kæli-
skápa.
Suður í Mexico á sænski kæli-
skápakóngurinn silfurnámur,
sementsbræðslur og banka, sem
styrkir allskonar smáverksmiðj-
ur. Og hálftíma bílakstur fyrir
utan Cuernavaca liggur Rancho
Corés, hið mexikanska ævintýra
slot hans, með ferstrendum for-
garði, hátiðasal fyrir 500 mann^
og norrænum gildaskála með
eikarbitum undir loftinu.
Hverjar eru framtíðaráætlan-
ir hans? Hann ætlar ekki að taka
við stjórn fyrirtækja sinna aft-
ur, heldur láta til sín taka á öðru
sviði: hann vill beina öllum
kröftum sínum að nánari sam-
vinnu Norðurlanda, innan UNO.
Bandaríki Norðurlanda eru
draumur hans og hefir hann áð-
ur talað því máli og skrifað um
það blaðagreinar og bók.
Fálkinn.