Lögberg - 12.02.1948, Blaðsíða 2

Lögberg - 12.02.1948, Blaðsíða 2
2 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. FEBRÚAR, 1948 Spurning, sem mörgum er hugleikið að fá svarað: Hver tekur við af Stalin? Moloiov, Sjdanov, Malenkov eða Bulganin? Eflir Waller Kolarz Stórhýsi K. Á. tekið til notkunar Eitt mesta og glæsilegasta verzlunarhús á landinu utan Rvíkur Viðtal við Egil Thorarensen kaupfélagsstjóra Josep Vissarionvitsj Stalin er voldugasti stjórnmálaleiðtoginn í veröldinni. Þessvegna þykir það miklu varða, eigi aðeins í Rússlandi heldur um gjörvallan heim, hver verði eftirmaður hans. Stalin er aðalritari kommún- istaflokksins í Sovét-Rússlandi, forseti ráðstjórnarsamkundunn- ar, hæstráðandi hersins og æðsti dómari í öllum vafamálum í sam- bandi við kenningar Marx. Bæði vinir og gagnrýnendur Sovétlýð- veldisins eru sammála um að engmn af samverkamönnum hans geti hlaupið í skarðið fyrir hann að öllu leyti. — Mennirnir sem stjórna Sovét-samveldinu með Stalin eru margir hverjir duglegir leiðtogar og áhrifa- miklir og leiknir leiðtogar, en varla mun nokkurn þeirra langa til að taka á sig þá feikna starfs- byrði, sem Stalin hefir sem flokksforingi, herstjóri og forseti stjórnarinnar. Það kemur kanske aldrei neinn “Stalin nr. 2”, en hitt væri móðg- un við þjóð, sem telur 200 miljón- ir íbúa að neita því að hún eigi til menn, sem hæfir séu til að verða aðalritarar kommúnista- flokksins, forsætisráðherrar eða herstjórar. Það eru vafalaust til menn, sem geta farið í föt Stalins og gegnt þeim störfum, sem hann hefir á hendi, en sem andlegur leiðtogi eða “kennari” og “leið- arstjarna rússnesku þjóðarinnar” eins og hann er kallaður í Sovét samveldinu, er hann ef til vill ó- bætanlegur. Ahangendur hans á- líta hann einn af hinum 4 spá- mönnum marxismans, ásamt Marx, Engels og Lenin. Stalin hefir gefið út fjórar bækur, sem bæði eru notaðar sem kenslu- bækur við háskólana og af smá- um námsflokkum. Þessar bæk- ur Stalins eru hugsjónagrunnur- inn að baki starfsins hjá áróðurs- mönnunum á sameignarbúunum og meðlimum sovét-rússneska vísindafélagsins. "Moloiovismi” er ekki til Stalinismi er orð, sem allir kannast við, en hinsvegar er ekki hægt að tala um molotovisma, sjdanovisma eða malenkovisma, og það er ósennilegt að þau orð verði nokkurntíma notuð. Stalin varð hinn mikli kennari Sovét- samveldisins, því að sem stjórn- málamaður kunni hann að sam- eina kennisetningar pólitískri framkvæmd. Hvert orð, sem Stal in hefir skrifað hefir haft áhrif á stjórnmálastarfsemina í Rúss- landi, vegna þess að þau eru rit- uð af manninum, sem ákveður örlög Sovét-samveldisins. Auð- vitað er mikið til af pólitísk- heimspekilegum rithöfundum í Rússlandi. Einn merkastur þeirra munGeorgij Fedorovitsj Aleks- androv vera, tengdasonur for- sætisráðstjóra Ukraine og for- stöðumanns útbreiðsludeildar kommúnistafl., Nikita Krusjt- sjev. Stalin hefir lyft mikið und- ir Aleksandrov. Eitt árið lét hann halda ræðuna á dánardegi Lenins og er |>að talinn mikill heiður. Hinsvegar er ekki gott að segja hvort Aleksandrov verður skapandi “teoretiker” á borð við Stalin, eða hvort hann heldur á- fram að vera útskýrandi, sem beygir sig undir hinn klassiska marxisma. , Verða efiirmennirnir margir? Flestir þeir, sem fróðir þykjast um rússnesk mál hafa aðhyllst þá kenningu, að eftirmaður Stalins verði ekki einn heldhr verði þeir margir. Þessi skoðun er ekki sprottin af núverandi ástandi í Rússlandi, en styðst við það lög- mál sögunnar, að menn eins og Stalin, sem mynda skóla í orði og verki, eigi sjaldan jafningja sinn að eftirmanni. Vitanlega eru ýmsar undantekningar frá þessu lögmáli. Stalin var sjálfur þess- konar undantekning er hanrwtók við af Lenin, sem var hinn mikli skipulagsstjóri rússnesku bylt- ingarinnar og stofnandi sovétrík isins, en einmitt af þessu er það miður sennilegt að Sovét-sam- veldið geti boðið fram þriðja manninum í heimsbroti á sömu öldinni, eða að heita má á sama mannsaldrinum. Stalin sjálfur, sem þekkir sögu Rússlands eins vel og hann þekk- ir viðfangsefni þjóðnýtingarinn- ar, veit vel að tveir mestu stjórn málamenn Rússlands fyrir bylt- inguna, Ivar grimmi og Pétur mikli, sem eins og Stalin sjálfur framkvæmdu endurreisnarstarf- ið innanlands og lögðu ný lýðlönd undir rússneska veldið, fengu að eftirmönnum óverðuga, fáfróða og sérstaklega ómerkilega stjórn endur. Að vísu eru völdin ekki arf- geng í Rússlandi, eins og þau voru á dögum keisaranna. Hin- ir komandi stjórnendur eru vald- ir af hópi duglegra og reyndra manna. Það er engín hætta á að “erfiðir tímar” komi yfir Rúss- land vegna fráfalls Stalins, eins og eftir dauða ívars grimma, heldur hitt að eftirmaðurinn verði maður, sem komandi kyn- slóðir líta á sem miðlungsmann. Stalin, sem hefir mikla ábyrgð artilfinningu, hefur eflaust hugs- að þetta mál vel — hver eigi að taka við. Annaðhvort er hann nú að þjálfa eftirmann sinn eða að hann er að reyna ýmsa “fram- bjóðendur” áður en hann afræð- ur hver koma skuli. Ó-Rússneskir koma ekki til greina En hvort sem hann hefir þegar kjörið eftirmann sinn eða ekki, þá fer hann að minnsta kosti eftir ákveðnum reglum. — Hann kýs tilvonandi valdsherra Sovét- Rússlands úr hópi þeirra 13 manna, sem vinna með honum í stjórnmálaskrifstofunni — ráðu- neytinu. Hann kýs fremur mann, sem hefir mikla lýðhylli en þann, sem vinnur í kyrþey og lætur lít ið bera á sér, og sennilega kýs hann rússneskan mann en ekki fulltrúa frá hinum löndunum í Sovét-sambandinu. Þó er þetta örðugt, Stalin er sjálfur Georgiu- maður. En þegar hann varð fremsti maður Rússlands var af- staða lýðveldanna innbyrðis laus ari í böndum en nú. Þess vegna var hagnaður að því að láta ó- rússenskan mann taka við forust unni. Nú er öðru vísi ástatt. — “Hin órjúfanlega eining frjálsra lýðvelda”, eins og komist er að orði í sovét-rússneska þjóðsöngn um, er nú á föstum grunni, og Stalin, sem hefir hrósað Rússum sérstaklega fyrir afrek þeirra í styrjöldinni, mun varla tilnefna ó-rússneskan mann til nokkurs af þeim embættum, sem hann hef ir nú. Þetta veldur því að 4 úr ráðuneytinu koma ekki til greina, nefnilega, Beria sem er Georgiumaður eins og Stalin, Anastas Mikojan, sem er Armeni og fjármálafræðingur og ef til vill sá í stjóminni sem getur tal- að ensku, forsætisráðstjóri Ukraine Nikita Krusjtsjev, og L. M. Kaganivitsj, úkrainskur Gyðingur, sem einu sinni var hægri hönd Stalins og nú er aðal- ritari. kommúnistaflokksins í Ukraine. Ef ó-rússnesku mennirnir koma ekki til mála eru það níu menn, sem gætu komið til greina. Af þessum níu má eflaust draga “sérfræðingana” frá — Nikolaj Vosnesenskij, 44 ára, sem er höfundur fimm ára áætlunarinn- ar og yngsti meðlimur ráðsins, og svo hinn gamla bolsjevika Andrejev, sem síðari árin hefir ekki skipt sér af neinu nema landbúnaðarmálefnum. Líka má sleppa þeim mönnum, sem hafa formleg völd fremur en raunveru leg, nefnilega forseta Sovét-sam- veldisins, Sjvernik og A. N. Þeir “fimm stóru”, sem þá verða eftir eru Molotov, Sjdanov, Malenkov, Vorosijlov og Bulgan in. Það getur verið að Stalin vilji skipta á fleiri en einn þessara manna ábyrgðinni, sem nú hvíl- ir á honum einum. Þegar hann tók við stjórnarembættinu í ráð- stjórnarsamkundunni 1941, þá var það fyrst og fremst vegna styrjaldarinnar, og fróðir menn staðhæfa að hann muni segja þessari stöðu lausri, undir eins og hann telur það fært. Ef Stalin segir þessu embætti af sér, þá má ekki skilja það svo, sem hann ætli að draga sig út úr stjórnmálun- um, heldur að hann telji ástandið í heiminum orðið svo öruggt að ekki þurfi á sérstakri árvekni að halda. Moloiov — Hamarinn Stalin var fyrrum ekkert um það gefið að hafa mannaskipti í forsetaembættinu. Hann lét Molotov gegna þessari stöðu frá 1930 til 1931, og það er hugsan- legt að hann vilji láta hann taka við henni aftur, því að mjög vel hefir farið á með þeim bæði á stríðsárunum og eftir stríðið. — Það virðist svo sem Stalin hafi viðurkent nafnið “bezti vinur leiðtoga vors” sem sovét-blöðin nota að jafnaði um Molotov. Að Stalin fráskildum er Molotov eini frægi sovétleiðtoginn, sem kunn ur er um allan heim undir kenn- ingarnafni sínu, sem hann notaði forðum til þess að leyna sig lög- reglu zarins. Nöfnin, sem Stalin og Molotov hafa valið sér, geyma að heita má sama hugtak- ið — vald, orku og traustleik. — Stalin þýðir “stálmaðurinn” og Molotov er dregið af rússneska orðinu molot, sem þýðir hamar. En réttu nafni heitir Molotov Skrabin og hljómar það kanske betur í rússneskum eyrum, og meðfram vegna þess að eitt af mestu tónskáldum Rússlands, skyldur Molotov, hét einnig þessu nafni. Almenningur þekk- ir lítið til fjölskyldna sovétleið- toganna yfirleitt en konu Molo- tovs kannast flestir við. Hún er rauðhærð og heitir Pavlina Sjemtsjusjina og hefir gegnt mörgum opinberum embættum Nú er hún forstjóri ilmvatnaiðn- aðarins í Rússlandi og ráðstjóri fyrir fiskveiðarnar. Að áliti fróðra manna er Molot ov sjálfkjörinn til þess að verða formaður ráðstjórnarinnar eftir Stalin. öðru máli gegnir um að- alritara kommúnistaflokksins. — Þar koma einkum tveir menn til greina, sem sé Georgij Makismial anovitsj, Malenkov og Andrej Aleksandrovitsj Sjdanov. Báðir njóta þeir trausts Stalins og sitja í mikilsverðum embættum. Malenkov — voldugur, ekki Malenkov var að heita mátti ó- kunnur umheiminum þangað til 1939, þegar 18. þing kommúnista flokksins kaus hann forstöðu- mann “Kadre-deildar” miðstjórn arinnar. í því embætti féll það í hans hlut að búa hinn mikla starfsmannaher samveldisins und irstöður sínar, og hann ákveður jafnframt hverjir eru ráðnir í allar ritarastöður kommúnista flokksins um allt Rússland. Hann stjórnar þannig allri flokksvél- inni. Þegar Rússar tala um “malenkovtsy” þá eiga þeir við menn/ sem eru á vegum Malen- kovs og hlýða skipunum hans. Malenkov vann þrekvirki í stríð- inu. Sem meðlimur hervarna- nefndarinnar hafði hann á hendi umsjón flugvélaframleiðslunnar. Malenkov er voldugur en ekki sérlega vinsæll. Hann er harðvít- ugur maður og duglegur, en ekki neinn hugsuður, sem gæti haldið ræður eða skrifað greinar, sem talið væri að hefðu sögulega þýðingu. Sjdanov, keppinautur Malenkovs, er alt öðru vísi. Hann er líka dugandi skipulagsm., en auk þess hæfur til að verða “æðstiprestur” fyrir Lenin-Stal- inkenningarnar. Sjdanov hefir gegnt mikils- verðri stöðu sem ritari flokksins í Leningrad — þeirri stöðu fylgja jafnan mikil áhrif innan flokksins og miklu meira álit en maður skyldi halda, eftir stærð Leninumdæmisins. En Lenin- grad er ekki aðeins “borg Len- ins”, vagga byltingarinnar, held- ur einnig höfuðstaður norður- veldis Sovét-samveldisins, og þar sameinast allt starf í þágu þess hluta Rússlands, sem liggur að íshafinu. Sjdanov —- her- og stjórnfræð- ingur— Sjdanov, sem tók við af Kirov, hafði yfirumsjón með vísinda- og at atvinnumálastarfsemi norð ursvæða Rússlands. Hann fór sjálfur norður á Kolaskaga, sem talið er að síðar verði málm- bræðslu-miðstöð Rússa. Lega Leningrad var þannig, að Sjdan ov varð að starfa jöfnum hönd- um sem hermálafræðingur og stjórnmálamaður. Á stríðsárun- um var það Sjdanov hershöfðingi sem undirbjó vörn Leningrad, og hann var líka nærstaddur þegar Rússar brutust gegnum Manner- heimlínuna í vetrarstríðinu við Finnland 1939-’40. Sem ambassa- dör undirskrifaði hann vopna- hléssamningana við Finna og hef ir einnig haft afskipti af Finnum síðan. En þó að Sjdanov virðist bera af Malenkov í augum fjöld- ans, þá hefir þetta ekki rýrt vald Malenkovs í flokksstjórninni á nokkurn hátt. Hvort Stalin velur Malenkov eða Sjdanov veltur fyrst og fremst á því hverja eigin leika hann álítur nauðsynlegri í þessa stöðu. Undir forustu Mal- enkovs yrði flokksvélin öflugt vopn í höndum ríkisins. Undir stjórn Sjdanovs yrði hún ekki síður áreiðanlegt vopn, en verka eins vélrænt og fast á línunni. Fulltrúi járnmannanna Að því er kemur til hinnar þriðju stöðu Stalins, æðstu yfir stjórnar hersins, þá er meining- armunurinn enn meiri milli hins gamla og vinsæla herstjóra, Kle- ment Vorosjilov marskálks, og hinnar upprennandi stjörnu, Nikolaj Tleksandrovitsj Bulg- anin. Klement Vorosjilov hafði einu sinni alveg sérstaka aðstöðu meðal ráðunauta Stalins og á fundum í “politibureau“ kvað hann oft hafa andmælt Stalin kröftuglega. Stalin hefir jafnan talið Vorosjilov einn af allra nán ustu vinum sínum, og hefir aldrei amast neitt við því að “Klem”, sem hann er venjulega kallaður, sé hylltur í söng og aðdáunarljóð um. Vorosjilov varð ráðstjóri fyrir hervarnirnar og hæstráð- andi rauða hersins árið 1925. — Hann var oft kallaður “fulltrúi járnmannanna” vegna þess, hve hann var fastur fyrir og trygg- ur. Hver einasti nemandi í Sovét-samveldinu þekkti nafnið Vorosjilov og hafði lesið hið fræga “bréf til Vorosjilovs”, þar sem lítill drengur biður Vorosjil- ov að skipa bróður sínum í fyrstu víglínu. í hvaða landi öðru, sem vera skyldi mundi Vorosjilov hafa misst vinsældir sínar og mögu- leikana á því að fá að halda áfram herstjórn, fyrir það að mistakast að stöðva innrás Þjóðverja 1941, þegar hann var herstjóri á norð- urvígstöðvunum. En enginn kærði sig um að hugleiða afdrif Gemelins í Frakklandí í maí 1940. Það er öðru vísi ástatt í Sovét-Rússlandi, þar sem menn eins og Vorosjilov — eða Bud- jenny, marskálkurinn á suður- vígstöðvunum, sem var enn ó- heppnari — eru hetjur úr bylt- ingunni og gegna jafnframt trún Kaupfélag Árnesinga hefir nú tekið hið nýja og veglega hús sitt að Selfossi til notkunar að öllu leyti. V a r vefnaðarvörudeild kaupfélagsins opnuð í hin- um nýju húsakynnum í fyrra dag, en áður var búið að taka í notkun efri hæðir hússins, og auk þess sölu- búðir fyrir b æ k u r, búsá- h ö 1 d , rafmagnsog bygg- ingavörur og matvörur. Talandi lákn um máti samtakanna. Kaupfélag Árnesinga hefir nú leyst húsnæðismál sitt á h i n n myndarlegasta hátt með bygg- ingu stórhýsis, sem gnæfir yfir Selfossþorp og setur svip sinn á þorpið, sem að mestu leyti er bygt upp í kringum kaupfélagið og starfsemi þess, sem nú er orð- in mjög fjölþætt og umfangs- mikil. Er þetta m i k 1 a átak Kaup- félags Árnesinga talandi tákn um samtakamátt samvinnufélagan- na og sýnir glögglega hvers þau eru megnug. Smekklegasta vefnaðarvörubúð landsins. Það er meira virði en margur hyggur í fljótu bragði að sam- vinnufélögin hafi fallegar og að- laðandi búðir og skrifstofur, því að í hvert sinn sem félagsmenn koma í slíkar búðir, fá þeir nýja sönnun fyrir mætti samtakanna og úrræðum samvinnunnar. — Kaupfélag Árnesinga hefir nú tekið til starfa í húsnæði, sem fé- lagsmennirnir geta verið stoltir af og bent öðrum á sem fyrir- mynd. Þar er nú sennilega smekklegasta vefnaðarvörubúð á landinu, og ennfremur er bókabúðin fullkomnari en áður hefir þekkzt hér á landi. Hinar deildirnar eru einnig eins full- komnar og bezt verður á kosið. Lýsing á húsinu Tíðindamaður Tímans fór austur að Selfossi í fyrradag og var viðstaddur, er hin nýja vefn- aðarvörudeild var opnuð. Fjöldi til þess að fagna þessum áfanga félagsmanna kom langa vegujað í starfsemi félagsins. Við tækifæri átti tíðindamað- urinn eftirfarandi viðtal við Eg- il Thorarensen kaupfélagsstjóra. — Hvað er húsið stórt og til hvers ætlið þið aðallega að nota það? — Fyrst og fremst verður hús- ið notað fyrir verzlanir og skrif- stofur. í kjallara eru geymslur, uppvigtun og járnvörudeild. Á fyrstu hæðinni eru svo aðalsölu- búðirnar — vefnaðarvörudeild, aðarstöðum í flokksstjórninni. — Samt er aðstaða Vorosjilovs ekki sú sama og áður. Að vera stadd- ur í Budapest sem formaður her- málanefndar bandamanna, þeg- ar ófriðnum lauk, er niðiprlæging sem seint verður út skafin. Þar sem Vorosjilov fór út kom Bulganin inn. Stalin lagði sífelt á hann meiri og meiri ábyrgð viðvíkjandi málefnum hersins. — Bulganin var áður borgarstjóri í Moskva. Árið 1944 tók hann við stöðu Vorosjilovs sem meðlimur herráðs Sovét-samveldisins. Ar- ið 1942 varð hann hermálaráð- herra og auk þess vara-forsætis- ráðstjóri. Stalin fól honum líka hin pólsku vandamál með því að skipa hann fyrsta fulltrúa Sovét samveldisins hjá hinni pólsku Dráðabirgðastjórn. Ef Bulganin verður líka gerður meðlimur “politibureau” — en það þykir ekki ólíklegt — þá er hann kom- inn fram úr Vorosjilov. En þó að spurningin um eftir- bókadeild, búsáhaldadeild og matvörudeild. Auk þess eru á þessari hæð afgreiðsla bifreið- anna. Eru sérstakir skápar fyrir hverja bifreið, og þangað sækja bílstjórarnir pakkana, sem bænd ur hafa pantað, og fara með þá um leið og þeir sækja mjólkina. 1 gegnum pöntunardeildina eru afgreiddar allar vörur, sem bændur senda pantanir á. Þar fer fram mestur hlutinn af við- skiptum félagsins. Reynt hefir verið að vanda sem bezt til frágangs á öllu og gera búðirnar sem haganlegast- ar fyrir afgreiðslufólk og við- skiptavini. Á annari hæð eru svo skrif- stofur félagsins. Á rishæðinni er saumastofa, sem félagið rak áð- ur í öðrum húsakynnum, og ann ast hún eingöngu karlmannafata saum. Á þessari hæð verður einnig dömusaumastofa og stór kaffi- og samkomusalur handa starfsfólkinu. — Hverjir gerðu teikningar að húsinu og sáu um fram- kvæmdir? — Þórir Baldvinsson gerði út- litsteikningu að húsinu, en aðrar teikningar önnuðust húsameist- ararnir Skarphéðinn Jóhannsson og Halldór Jónsson, sem hafði yfirumsjón með innsmíði. Yfir- smiður var Guðmundur Eiríks- son á Eyrarbakka, en húsgögn öll í búðir og skrifstofur smíðaði húsgagnavinnuverkstæðið Rauð- ar-Á í Reykjavík. Stærð hússins er 40x13% metir. Fjölþælt starfsemi K. Á. — Hverjar eru nú helztu starfs greinar Kaupfélags Árnesinga? — Auk verzlunarresktursins rekum við iðnað, bifreiðavið- gerðarverkstæði, landbúnaðar- vélaverkstæði, járnsmíðaverk- stæði og saumastofu. — Við þessi störf vinna hjá félaginu um 80 manns. Auk þess rekur félag- ið all-umfangsmikla flutninga á •landi og hefir í daglegri notkun um 40 bifreiðar, bæði í suðurferð um og einnig til mjólkurflutn- inga frá bændum að mjólkurbú- inu, og flytja þeir bílar um leið vörurnar til bænda. Félagið rek- ur einnig bú í Laugardælum, en þá jörð keypti það fyrir nokkr- um árum. Mun láta nærri, að hjá félaginu vinni nú að jafnaði um 200 manns. Vörusala félagsins nam á sein- asta ári rúmlega ellefu og hálfri miljón króna og greiddi félagið þá 10 prósent arð til félags- manna sinna. mann Stalins sé mikið rædd nú þegar og hafi verið það í nokkur ár, þá geta liðið mörg ár þangað til nauðsynlegt verður að svara henni. Stalin fer gætilega með sig. Hann gegnir fyrst og fremst störfum sínum sem æðsti maður ríkisins en mun smám saman dreifa núverandi störfum á herð ar ýmissa nánustu starfsmanna sinna.. Hann vill ekki hafa neitt hlutverk á hendi lengur en nauð syn krefur. — Það sást bezt í vor, er hdnn skilaði af sér her- málaráðuneytinu. Bæði 1943 og 1946 fór hann til Suður-Rúss- lands, og það er sennilegt, að næstu árin verði hann fjarver- andi frá Moskva nokkrar vikur árlega til þess að hvíla sig og safna kröftum. Það er vel mögu- legt að hann álíti, að því lengur sem hann geti sjálfur starfað sem “leiðtogi” og “kennari”, því auðveldara og óflóknara verði að ráða fram úr “ríkiserfðunum”. Fálkinn. Tíminn, 11. des. 1947. i

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.