Lögberg - 25.03.1948, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. MARZ, 1948
\
Benedikl Sieingrímsson:
Um borð úti á firÖi
Gamansaga
Þjóðskáld rýfur ellefu ára þögn
Þessi saga er frá því tímabili,
sem margir nú á dögum kalla
skútuöld. Eg geri ráð fyrir, að
það hafi verið Sunnlendingar,
sem fundu upp þetta nafn, því
að þeir kölluðu flest skip sín
skútur, og svo alla, sem á þeim
voru, skútukarla, hvað sem aldr
inum leið. Við hér á Norðurlandi
nefndum alla koppa skip og að-
greindum þau svo aftur í hákarla
skip og fiskiskip eða skakdalla,
og svo voru þar af leiðandi okk-
ar skútukarlar ýmist hákarla-
menn eða fiskimenn, vaðarmenn
eða skakjálkar.
Þetta var nú útúrdúr, en sag-
an gerist um borð í skipi, og
skipið var seglskip, skúta eða
skakdallur, hvort sem maður vill
heldur hafa það.
Það var mjög algengt í þá tíð,
að bændur ættu skipin, einn eða
fleiri saman, og þetta skip var
bændaeign, en stærsti hluthaf-
inn var kona, vel efnuð sveita-
kona, stútungskerling og mesti
boldangskvenmaður.
Eg verð að geta þess, að skipið
hét kvenmannsnafni, en hvaða
nafn það var, getur legið milli
hluta, “gömlu konuna” nefndu
skipverjar hana sín á milli. Það
var gælunafn, þegar vel lá á
þeim.
Sagan hefst þá eiginlega á því,
að gamla konan er að enda ver-
tíð. Það er í ágústlok, að hún
kemur úr síðustu ferð sinni og
hafði verið komið við á nokkr-
um stöðum utarlega við fjörð-
inn. Á einum þessara staða kom
farþegi um borð, en það var nú
hvorki meira eða minna en sjálf
ur reiðarinn, áðurnefnd bold-
angskona.
Skipstjórinn tók henni opnum
örmum, dreif hana niður í káetu
og setti hana þar við kaffi-
drykkju, þjónaði henni til borðs
og sængur, eða svo sögðu stráka
skrattarnir. Nú verð ég að geta
þess, að eins og allir reyndar
vita, eru skipverjar yfir höfuð
einhverjir þeir mestu haugalet-
ingjar, sem þekkjast, annaðhvort
vegna þess að letingjarnir verða
skipstjórar eða skipstjórarnir
verða letingjar, en hvort sem
heldur er, verður niðurstaðan
mjög svipuð. Og skipstjórinn
okkar á “gömlu konunni” var
engin undantekning frá þessari
reglu. Flestir þeirra höfðu þann
sið, að setja einhvern hásetanna
yfir vaktina, eins og það var
kallað, svo að þeír gætu sjálfir
blundað ofurlítiþ meira en sína
eigin frívakt, og þetta hafði
okkar skipstjóri líka gert.
Fyrir valinu hafði orðið mað-
ur, Sigurður að nafni, sæmileg-
ur sjómaður og skyldurækinn,
en því miður fremur svefnþung
ur. Ekki var nú trútt um, að sum
ir hinna hásetanna hefðu horn í
síðu hans fyrir þennan heiður
og gerðu honum smáglettur,
þegar færi gafst. Sérstaklega var
það þó einn þeirra, Jóhann að
nafni, meinhrekkjóttur skratti
og hálfgerður prakkari, sem
aldrei gat látið Sigga í friði.
Siglingin inn Eyjafjörð gekk
seint að þessu sinni, eins og oft
endranær, ýmist logn ega mót-
vindur og þar að auki straumur,
þó nuddaðist “gamla konan”
hægt og hægt í áttina.
Svo er það á miðnætti, að þeir
eru komnir inn að grunni. Það
er dálítill sunnanandi, en straum
ur. Skipstjóravaktin átti að fara
á þilfar, sem hún líka gerði að
undanskildum skipstjóra, og því
mitiur Sigurði vaktarformanni
líka, en hann svaf í káetunni á-
samt skipstjóra og stýrimanni.
Að nokkurri stund liðinni kom
hásetunum saman um það, að
grennslast eftir líðan Sigga og
láta hann vita, hvar hann ætti
að vera, og Jói bauðst til að fara.
Hann læddist nú eins og köttur
niður í káetuna, og það, sem
hann sá, þegar þangað kom, var
fyrst og fremst, að allir þar
sváfu mjög vært. Skipstjóri hafði
eftirlátið reiðaranum koju sína,
en hraut nú og púaði fyrtr ofan
stýrimanninn. Og Siggi, ja, Siggi
hafði þó komist fram úr kojunni
og líklega fengið sér kaffisopa,
en svo hafði auðsjáanlega svefn-
inn sigrað hann, og nú lá hann á
bekknum framan við þá koju,
sem reiðarinn svaf í, og skar
hrúta. Strákskrattinn sá meira
en þetta. Hann sá, að reiðarinn
hafði farið úr pilsinu, þegar hún
fór að sofa, og breitt það á bekk-
inn fyrir framan kojuna, ef til
vill hefir það verið hálfblautt og
hún ætlað að þurrka það, eða þá
að hún hefir ekki viljað láta
það krypplast, en nú hafði svo
illa til tekizt, að Sigurður vakt-
arformaður hafði lagt sig á
bekkinn, þannig að hann hafði
pilsið undir herðum og hálsi.
%
Svona tækifæri gat Jói ekki
látið ónotað, hann náði í pils-
haldið, lagði það utan um háls-
inn á vaktarformanninum og
festi það saman undir hökunni
á honum með sterkri nælu. En
rétt þegar hann hafði lokið
þessu verki, varð honum litið á
káetuþilið og rak þar augun í
hattinn reiðarans, svartan strá-
hatt, og í gegnum hann stóð
langur og sterkur prjónn með
geysimiklum hnúð á endanum.
Jói hugsaði sig ekki lengi um,
honum fannst sjálfsagt úr því
að hann var farinn að dubba
þetta upp á Sigga að hafa hatt-
inn líka.
Ekki var nú samt svo vel, að
hægt væri að láta hann á höfuð-
ið á honum, ekki var vogandi að
reyna það, heldur lét Jói sér
nægja að festa hattinn með prjón
inum í pilsið á öxlinni á Sigga og
yfirgaf svo káetuna með góðri
samvizku um vel unnið starf.
Hann skýrði nú félögum sínum
frá þessu mannkærleiksverki og
lýsti fyrir þeim, hvað þessi bún-
ingur færi Sigga vel. Urðu fljót-
lega allir á einu máli um, að það
væri allt ónýtt, nema hann
sýndi sig á þilfarinu svona bú-
inn.
Þeir réðu af í snatri að nota þá
aðferð, sem reynslan sýndi að
dugði ágætlega. Einn var sendur
niður • til Sigga. Hann þreif
harkalega í löppina á honum og
sagði honum í miklum æsingi,
að þeir gætu ekki stagvent og
væru líklega að fara upp á
grunnið. Sigga varð svo bilt við
þessa frétt, að hann hentist á
fætur, stökk upp stigann í
tveimur skrefum og þaut að
afturseglspikkfalnum, kallaði
til mannsins, sem stýrði, að hann
skyldi slá undan, því ’ að þeir
yrðu að reyna að lensa yfir. —
Sjálfur losaði hann pikkfalinn
og sleppti seglinu niður, til þess
að léttara yrði að snúa undan.
Meðan þessi ákafi var í Sigga,
hafði hann ekkert tekið eftir
því, að nokkuð væri athugunar
vert við hann sjálfan. En hann
átti það eftir. Það var eins og ó-
lánið elti hann. í fátinu, sem á
honum var, þegar hann losaði
falinn, missti hann af honum, og
endinn slapp upp. að var því
ekki um annað að gera en sækja
hann, og Siggi lagði umsvifa-
laust af stað upp vantinn.
En nú víkur sögunni niður í
káetuna. Þegar Siggi þaut upp
hafði hann ekki gefið sér tíma
til að loka á eftir sér. Hávaðinn
frá þilfarinu barst því niður um
opnar dyrnar og vakti reiðarann.
Hún svaf ekki eins fast eins og
skipstjóri og stýrimaður, þeir
rumskuðu ekki við svona smá-
muni. Og kerlingaranganum
varð ekki sama. Hún þóttist viss
um, að það hlyti að vera hætta
á ferðum. Öll þessi hróp og fóta-
spark og alls konar hávaði gat
ekki stafað af öðru, það var lítið
vit í því að liggja þama niðri, ef
káetan fylltist kannske af sjó
allt í einu, hugsaði hún.
Hún vippaði sér því fram úr
og ætlaði að hólka sér í pilsið
sitt, en pilsið var horfið. —Hún
skimaði um alla káetuna, en þar
var ekkert pils. ”Hvar er pilsið
mitt? Hvað hefir verið gert af
pilsinu mínu?” hrópaði nú kerl-
ing.
Jói, sem hafði gefið nánar
gætur að öllu, sem fram fór uppi
og niðri, kallaði niður í gatið:
“Hann Siggi er í því, hann Siggi
er í því!” “Hvað er þetta? Hvað
segirðu? Hver er í því?” “Hann
Siggi!” endurtók Jói. “Hvaða
bölvað uppátæki er þetta!” grenj
aði nú kerling, og án þess að bíða
frekari upplýsinga staulaðist
hún upp úr káetunni og stað-
næmdist við niðurganginn. Og
þangað starði nú öll vaktin
nema Sigurður vaktarformaður,
sem var í þann veginn að ná í
pikkfalinn. En á hvað störðu
þeir? Jú, þeir störðu á reiðarann,
eða það af honum, sem þeir sáu
gleggst. Eins og gefur að skilja,
var mjög skuggsýnt á þessum
tíma sólarhringsins, en ljósið úr
káetunni lýsti upp í egnum dyrn
ar, sem enn voru opnar, og bar
birtuna á neðri hluta reiðarans,
efri hlutinn var í myrkri og sást
óglöggt. En sá hlutinn sem sást,
var einna líkastur rauðmálaðri
tunnu. Það var sem sé nærpilsið
reiðarans, sem þeir voru svona
hugfangnir af. Það var Ijómandi
fallega rautt og með tveimur
eða fleiri svörtum röndum að
neðanverðu, sem líktust mjög
mikið gjörðum á tunnu. Þarna
stóð nú reiðarinn, og svo hófst
yfirheyrslan.
“Hver ykkar er í pilsinu
mínu? Hvern fjandann sjálfan á
þetta að þýða?”
Og Jói varð enn fyrir svörum:
“Hann Siggi er í því”.
“En hvar er hann þá, þessi
mannasni?” hrópaði kerling
bálöskureið.
“Uppi, hann fór upp”, sagði
Jói.
“Jú, það er ekki mjög ótrúlegt
að svoleiðis peyjar verði upp-
numdir. Ætli þeir færu ekki
heldur hina leiðina!'’ hvæsti kerl
ing út úr sér.
Það var auðheyrt, að hún mis-
skildi Jóa. En þá kom allt í einu
nokkuð fyrir, sem varð til þess,
að málið fór að skýrást. Sigurð-
ur vaktarformaður var búinn að
ná falnum, renndi honum niður
og kallaði um leið til þeirra, sem
niðri stóðu: “Reynið þið að koma
upp á hana svuntunni, henni veit
ir líklega ekki af tuskunum,
gömlu konunni!”
Þessi ummæli hásetanna létu
ekkert undarlega í eyrum háset-
anna, en það var dálítið annað,
hvað reiðarann snerti. Hún leit
upp. Þarna uppi var þá þorpar-
fnn og gerði gys að henni. Það
var ekki nóg að stela frá henni
pilsinu, heldur bætti hann gráu
ofan á svart með því að hæðast
að henni í áheyrn allra þessara
geðslegu náunga. Henni bland-
aðist ekki hugur um, að mann-
fjandinn ætti við hana. Að henni
veitti ekki af tuskunum! Jú,
hverjum skyldi það vera að
þakka, að hún var á nærpilsinu?
Þeir ættu bara að reyna að láta
á hana svuntuna, þá vinnu
skyldu þeir fá vel borgaða. Því-
lík smán sem þessi hafði henni
aldrei verið gerð. Hún var bólg-
in af bræði, sagði ekki eitt ein-
asta orð, en stóð og starði á Sig-
urð vaktarformann, sem nú
var á leið niður vantinn.
Siggi leit dálítið skrýtilega út,
því verður ekki neitað. Pilsið lá
niður eftir bakinu á honum og
líktist því, að hann hefði heljar-
mikið stél, og svo var það haus-
inn, hann var ekki á réttum
stað, eða sýndist ekki vera það,
því að hann hékk ofarlega á bak
inu vingsaði þar og velti vöng-
um f hvert sinn, sem Siggi setti
fótinn í nýja veglínu.
“Hann er að týna pilsinu, það
er að detta, það fer í sjóinn!” —
Með þessum orðum var Jói að
hughreysta reiðarann.
Það sló köldum svita um kerl-
ingarangann við þá tilhugsun, að
hún yrði kannske að sýna sig á
götum Akureyrar _á nærpilsinu.
Það yTði saga til næsta bæjar.
En sem betur fór, hékk pilsið
ennþá, og mannfjandinn var
nærri kominn niður. Hún færði
sig nú ögn nær vantinum til þess
að vera viðbúinn að bjarga því
svo fljótt sem mögulegt væri, og
þegar Siggi var. kominn ofan á
öldustokkinn og var að stíga öðr
um fætinum niður á þilfarið, var
allt í einu gripið heljartaki fyrir
kverkar honum. Honum varð
svo bilt við þessa óvæntu árás,
Davíð Stefánsson hefir getið
sér mestan orðstír af ljóðskáld-
um þeim, er kvöddu sér hljóðs
á landi hér í lok heimsstyrjald-
arinnar fyrri oj| lifað hafa hina
uggvænlegu tíma millistríðs ár-
anna og ógnadaga síðari heims-
styrjaldarinnar. Hann er vinsæl
asta og listrænasta ljóðskáld fs-
lendinga á þessu tímabili og
merkilegur brautryðjandi og
lærimeistari yngri skáldkynslóð
ar. —
Davíð gaf ’út sex ljóðabækur
með mjög reglubundnu millibili
á árunum 1919 til 1936. Eftir*það
liðu ellefu ár, án þess að ný ljóða
bók kæmi frá hans hendi, og
munu ýmsir hafa ætlað, að hann
væri orðinn ljóðagerðinni frá-
hverfur og hygði á ný afrek á
öðrum bókmenntasviðum. En
fyrir jólin í vetur var hin ellefu
ára þögn / rofin, og þjóðskáldið
frá Fagraskógi gaf hinum fjöl-
mörgu unnendum sínum kost
nýs ljóðasafns, sem bar hið yf-
lætislausa heiti Ný kvæðabók.
Þetta er ótvírætt eitthvert
samfelldasta ljóðasafn Davíðs
Stefánssonar, en kvæði þessi eru
að ýmsu leyti ærið frábrugðin
fyrri ljóðum hans. Hann er ekki
lengur slíkur dýrkandi víns og
ásta og hann áður var, nautna-
gleði hans og æskugáski hefir
vikið fyrir alvöru og íhygli, sem
raunar gætti áður í ýmsum ljóð-
um hans, én nú hefir þroskazt
og orðið megineinkenni skáld-
skapar hans jafnt hið ytra sem
hið innra. Sumir fyrri unnendur
Davíðs kunna því að hafa orð-
ið fyrir nokkrum vonbrigðum af
hinni nýju bók hans. En þeim,
sem leggja á kvæðin mat bók-
menntagildisins, munu varla
dyljast að í hinni nýju ljóðabók
sinni birtist Davíð í nýjum skáld
búningi, ofnum úr efni nýrra
viðhorfa og nýrra sjónarmiða,
og ber hann með sóma. Hann hef
ir brotið nýjar brautir varðandi
efni og form, án þess þó að glata
þeim einkennum fortíðarinnar,
sem móta sérkenni hans og sér-
stöðu, þegar ljóð hans eru krufin
til mergjar. Ástin á landinu,
sveitinni, stétt og stárfi bóndans,
sannri og sérkennandi menningu
þjóðarinnar og sögu hennar kyn-
slóð af kynslóð og öld af öld
veitir ljóðum hins söngglaða
þjóðskálds enn sem fyrr líf og
lit. En þessi megineinkenni Da-
víðs hafa aldrei verið gleggri og
upprunalegri en í hinni nýju
ljóðabók hans.
Davíð Stefánsson hefir ort
mjög svipmikil og snjöll sögu-
Ijóð og minningakvæði. Ný
kvæðabók flytur tvö minninga-
kvæði, sem eru íslenzkum ljóð-
bókmenntum mikill fengur og
sanna, að Davíð er síður en svo
ósnjallari í íþrótt sinni en fyrr-
um. Kvæðið um Jónas Hall-
grímsson er sviptigið, þróttugt
og ríkt að skáldlegri andagift. —
Tvímælalaust er þó kvæðið
í minningu Bólu-Hjálmars sam-
felldara og listrænna. — Þar
hefir Davíð brugðið upp ljóð-
mynd, sem teljast verður einstök
“að samræmi og dráttum. Askur-
inn er bezta kvæðið af stærri
ljóðum Nýrrar kvæðabókar og
vafalaust veigamesta og listfeng
asta kvæði bókarinnar, enda ein-
hver haglegasta og áhrifaríkasta
ljóðmynd íslenzkra bókmennta
þessarar aldar.
Smákvæði Davíðs hafa til
þessa yfirleitt ekki haft lista-
gildi á borð við hin lengri og ýt-
arlegri ljóð hans. Þau hafa vitn-
að um mikla hagmælsku en
mörg hver valdið nokkrum
vonbrigðum við nánari könnun.
Nú er þetta breytt. Ný kvæða-
bók geymir hvert smákvæðið
öðru listrænna. Ljóð eins og
Vor, Knapinn, í gróandanum,
Haustljóð og Eg leiddi þig í lund
inn eru perlur hvert á sína vísu.
Þau eru ljóðmyndir, sem vitna
í senn um mikla skáldlega hug-
kvæmni og mikinn listrænan
hagleik.
Áhrif stríðsáranna leyna sér
ekki í mörgum kvæðum þessar-
ar nýju bókar Davíðs Stefáns-
sonar. Af kvæðum þesa efnis eru
Norræn jól og Norðmaðurinn í
senn tilþrifamest og samfelldust.
En styrjaldarkvæði og ádeilu-
ljóð Davíðs eru að listagildi
varla sambærileg við ýmsa aðra
óma skáldhörpu hans. Þau lýsa
honum mun fremur sem manni
en skáldi.
Davíð Stefánsson hefir nú í
senn þrjá- áratugi notið almenn-
ari og verðskuldaðri vinsælda
en nokkurt annað ljóðskáld á ís-
landi. Hann hefir um langa hríð
verið hið óvefengjanlega þjóð-
skáld og hinn viðurkenndi skáld-
konungur. Góðu heilli má enn
mikils af honum vænta. Ný
kvæðabók er unnendum Davíðs
ótvíræð sönnun þess, að hinum
söngglaða ljóðsvani muni enn
liggja mikið á hjarta. Þeir verða
margir, sem óska að fá úr þeirri
átt meira að heyra.
Helgi Sæmundsson.
Alþýðublaðið, 17. febr.
20 þús. hafa séð
Skálholt
Leikritið Skálholt eftir Guð-
mund Kamban hefir alls verið
sýnt hér í Reykjavík og á Akur-
eyri í um 70 skipti.
Hér í Reykjavík hefir það ver-
ið sýnt í alls 52 skipti og nær alt-
af fyrir fullu húsi, svo láta mun
nærri, að um 16 þúsund manns
hafi séð það hér. Á Akureyri var
leikritið sýnt í 18 skipti, svo ekki
er ofsagt að um 20 þús. manns
hafi alls séð leikritið.
THAT’S a finc thing about cotton;
whether it’s a shirt, a handkerchief,
bedsheet, or even a graceful weddíng
gown, you are sure of your money’s
worth.
Cotton gives value for the money.
long service, resistance to laundering,
fastness to sunlight, and above all a
clean freshness that makes life worth
liyi£g ifi winter or aumrner; these are the things your dollars buy
when you spend them on cotton goods. ,
DOMINION TEXTILE COMPANY LIMITED
Manufacturen of Tex~made products
Vísir, 11. febr.
að hann hlunkaðist aftur á bak
niður — ekki samt á þilfarið,
helduf í fangið á reiðaranum, og
þó ljótt sé frá að segja, þá valt
rauða tunnan um koll, og Sig-
urður vaktarformaður settist
kirfilega á bumbuna á henni. —
Reiðarinn rak upp org, og Siggi,
sem var hálfhengdur, tók undir
með mjög ámáttlegu gauli. Þessi
tvísöngur þeirra varð til þess,
skipstjórinn vaknaði og hentist
upp úr káetunni. Hann kom rétt
í því, að verið var að reisa upp
rauðu tunnuna. Sigga hafði ver-
ið svipt burtu úr þessu þægilega
sæti. Reiðarinn stundi og neri á
sér bakhlutann, en Siggi stóð
þögull og var að þurrka blóð af
öðru eyranu.
“Hvað er þetta, blæðir úr þér,
beit hún þig? Hún hefir bitið
hann í eyrað!” Enn var það Jói,
sem hafði orðið.
Skipstjóri var bálreiður,
hann skipaði Jóa að halda sér
saman, og hefir ef til vill rennt
grun í, að hann ætti að einhverju
leyti sök á þessu óhappi.
En skýringin á þessu óhappi
var sú, að þegar kerlingartetrið
náði í pilsíð, kippti hún í það af
öllu afli. Það var ekki að undra,
þó að pilshaldið herti að hálsin-
um á Sigga, en afleiðingarnar
urðu svo þær, sem nú hefir ver-
ið lýst. Siggi féll, en í fallinu
hafði hattskrattinn reiðarans ein
hvern veginn snúizt, svo að
prjónninn stakkst í eyrað á
Sigga. Þess vegna blæddi.
Sögu þessari er nú lokið, en
atburðurinn var mikið ræddur
meðal hásetaanna, ekki sízt ef
Siggi var einhversstaðar nálægt.
Réttast mun að geta þess, að
skipstjóri hreinsaði vaktarfor-
manninn svo vel af allri sök í
augum kerlingarinnar, að þau
urðu mestu mátar, og næsta ár
fór hann til hennar sem vinnu-
maður eða ráðsmaður, enda
sögðu hinir gömlu félagar hans,
að sú gamla hefði markað sér
hann nóttina góðu.
Stígandi.