Lögberg - 25.03.1948, Blaðsíða 7

«
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. MARZ, 1948
7
Kolanámurnar á Svalbarða
íshafseyjanna Svalbarða sést
sjaldan getið í íslenzkum blöð-
um. Það var helzt í sambandi við
Heimskautaleiðangra sem Spitz
bergen var getið, og stundum er
minnst á að íslenzk skip veiði
við Bjamarey, sem er allmiklu
sunnar en Spitzbergen, en þess-
ar eyjar kalla Norðmenn einu
nafni Svalbarða. — Þegar norsku
námumennirnir voru fluttir frá
Spitzbergen á ófriðarárunum
lentu all-margir þeirra hér á
landi, og kennari norska skólans
í Reykjavík, hafði áður verið
kennari í Spitzbergen. — 1 sum-
ar gerði norska blaðið “Aktu-
elt” út blaðamann Asmund
Rörslett, og ljósmyndcura til
Svalbarða og er það sem fer hér
á eftir að mestu úr grein sem
hann ritaði um ferðalag sitt.
Vitið þér að rottur voru ekki
til á Svalbarða fyrr en 1945 og að
síðan er koníaksflaska gefin í
verðlaun fyrir hverja rottu, sem
skotin er? Er yður kunnugt að
frá 1920 logaði í gamalli námu
í Longyearbæ fram að síðustu
styrjöld og að enn er eldur í
námu, sem þýzk herskip kveiktu
í með skothríð í september 1943.
Eg vissi það að minnsta kosti
ekki fyrr en ég kom snögga ferð
í Longyear bæ í ágúst í sumar.
Og hvorki þér eða ég höfum víst
gert okkur ljóst, að á vetrum er
ómögulegt að útvega vatn á Sval
barða nema með því að bræða ís
eðti snjó. 1 Longyearbæ einum,
en þar búh um 600 manns, þurfti
1500 smálestir af ís á mánuði til
þess að bræða vatn úr. ísinn er
sóttur í tjörn 2—3 km. frá bæn-
um og ekið heim með dráttarvél-
um. Úr 1500 smálestum af ís
koma nál. 1.500.000 lítrar af
vatni. 1 matskálanum, baðhúsun-
um og víðar er ísinn bræddur í
bræðslukerum, en vatnið, sem
'húsmæðurnar á Svalbarða þurfa
til heimilisins verða þær að
bræða sjálfar í stórum pottum
eða pönnum í eldhúsinu, og þær
einar geta sagt hve níðingslega
seigir ískögglarnir geta verið,
jafnvel þó að þær hafi nóg af
góðum Svalbarðakolum til að
kynda.
Eg hefi með vilja byrjað þessa
frásögu með smámunum úr dag-
lega lífinu, því að þeir eru svo
fáir, sem hugsa út í þá. En ef-
laust vildi lesandinn spyrja ým-
issa annarra frétta frá Sval-
barða. Hvernig er sambúðin við
Rússa, til dæmis, og hvað er eig-
inlega að gerast í rússneska
námubænum norður þar? Rúss-
neska tillagan um að Noregur og
Sovét-Rússland víggirtu Sval-
barða í sameiningu, hefir valdið
því, að leitarljósum allra þjóða
var beint að Svalbarða um sinn.
Og sægur af furðulegum og fá-
ránlegum tilkynningum, sem
búnar voru til í erlendum rit-
stjórnarskrifstofum fóru boð-
leið milli heimsblaðanna. Norski
sýslumaðurinn á Svalbarða lýsti
þessi gífurtíðindi uppspuna þeg-
ar í stað. Við mig endurtók Há-
kon Balstad það, sem hann hafði
áður sagt um þetta mál og lýsti
fréttirnar um rússneskar virkja-
gerðir á Svalbarða hreinan upp-
spuna “Ef sambúð ýmissa ríkja
væri jafngóð og sambúð okkar
og Rússa hér á Svalbarða væri
sannarlega bjart yfir framtíð-
inni”, bætti hann við með á-
herslu. Sýslumaðurinn fór í vet-
ur í opinbera heimsókn til Rúss-
anna og fékk frábærar móttök-
ur. Og Naumkin forstjóri rússn-
esku námanna hefir tvívegis kom
ið í heimsókn til Longyearbæj-
ar, bæði til sýslumannsins og
Store Norske Spitzbergen Kul-
kompani. í vetur sem leið voru
ekki svo mikil kynni milli
Norðmanna og Rússa sem fjar-
lægðin og h^imskautaveðráttan
frekast leyfði. Norskir veiðimenn
hafa margsinnis heimsótt rússn-
esku námubæina, bæði Pýra-
mídann í Billefirði og Barents-
burg og Grumantbæ. í janúar og
aftur seinna í vetur kom rússn-
eski ísbrjóturinn “Herkúles” til
Longyearbæjar til að fá gert við
bilanir, og þó voru bæði yfir-
menn og skipsmenn gestir Norð-
manna. Eg hefi talað við marga
þeirra, sem hafa verið gestir
Rússa, og þeir vóru samhljóða í
aðdáun sinni fyrir móttökurnar
sem þeir hefðu fengið. “Rússar
sýna ósvikna heimsskautagest-
risni”, sagði gamall veiðimaður
mig. “En maður verður að vera
karlmenni ef maður á að þola
allan þann vodka, sem manni er
boðinn”, bætti hann við.
Hin góða sambúð hefir oft
lýst sér í gagnkvæmri hjálp-
semi. í desember í fyrra, eftir að
síðasta norska skipið var farið
frá Svalbarða, kom veikur veiði
maður á loftskeytastöðina á
Linnéhöfða, við mynni ísafjarð-
ar. — Hann var með botnlanga-
bólgu og reið á að hann yrði skor
inn hið bráðasta. Norsku yfir-
völdunum var ómögulegt að
flytja hann á sjúkrahúsið í Long
yearbæ til læknis. Rússar voru
spurðir hvort þeir gætu hjálpað,
og sendu þeir samstundis ísbrjót-
inn “Molotov“ — 11.000 tonna
skip — til ísafjarðar og sjúkling
urinn komst á skurðarborðið von
bráðar. • Slíkan vinargreiða
kunna menn ef til vill betur að
meta á heimsskautahjaranum en
annarsstaðar á hnettinum. — í
janúar fengu Norðmenn tæki-
færi til að gera greiða á móti. —
Lítill rússneskur ísbrjótur,
“Herkúles”, hafði laskast undir
vatnsborði og þurfti bráða
hjálp. Rússar höfðu ekki tæki til
að gera við skaðann, en í Long-
year var bæði kafari og véla-
verkstæði og Norðmenn voru
undir eins til taks. Síðar um vet-
urinn kom “Herkúles” aftur til
Longyearbæjar til þess að fá gert
við katlana. Eg mundi alls ekki
hafa minnst á þet-ta, ef ekki
hefðu verið flónskuskrifin í út-
lendu stórblöðununí, því að í
huga þeirra, sem eiga heima á
Svalbarða eru svona greiðar
sjálfsagðir hvað sem öllu þjóð-
erni líður. Heimskautaloftslagið
vekur samúðarkennd, sem afmá-
ir öll þjóðernismörk. — Maður
þarf ekki að vera marga daga á
78. breiddarstigi til þess að
kynnast gestrisninni og hjálp-
seminni í heimskautalöndunum.
Sem norskir embættismenn
hafa sýslumaðurinn og námu-
stjórinn jafnan heimild til að
líta eftir rússnesku námunum.
Meðan ég var í Longyearbæ var
Aasgaard námustjóri að búa
sig í ferðalag til Pýramýdans í
Billefirði sem er stærsta náma
Rússa þarría, eins og sakir
standa. — Ef við Skotham ljós-
myndari hefðum haft meiri tíma
aflögu hefðum við fengið að.
fara með honum. Blaðamenn
langar til að sjá sem flest með
eigin augum. Þess vegna þótti
mér sárt að við skyldum ekki
hafa tíma til að heimsækja
Rússanna. En ég hefi marga
vitnisburði við að styðjast. —
Nokkrum dögum áðuf en ég kom
í Longyearbæ, hafði leiðangurs-
skipið “Minna” frá Álasundi,
sem gert er út af Svalbarða- og
íshafsrannsóknarstofnun Noregs
komið í Pýramídann, og von
Krogh leiðangursstjóri hafði
rætt við rússneska forstjórann,
Naumkin um að setja upp leiðar
ljós í Billefirði. Gestir leiðang-
ursins voru m. a. Helge Ingstad,
rithöfundur og fyrrv. sýslumað-
ur á Svalbarða, og svissneski höf
undurinn Gardi. Leiðangurs-
mönnum var sýnt allt fvrirtæk-
ið og þeir fengu að ljósmynda
eins og þeir vildu. Enginn þeirra
sá votta fyrir virkjagerð. “Eini
vígbúnaðurinn sem Rússar hafa
er skammbyssa Naumkins”, sagði
veiðimaðurinn Hilmar Nöis og
hló dynjandi heimskautahlátri.
Sama segja veiðimenn, sem kom
ið hafa á rússnesku stöðvarnar
í Barentsburg og Grumantbæ.
Eyjaklasinn Svalbarði er um
65.000 ferkm. stór. Við Skotham
ljósmyndari vorum í Longyear-
bæ og Moskushamn í Aðventu-
flóa 3—4 falleglustu ágústdagana
í sumar. Þegar þess er gætt
mætti það heita ósómi að þykj-
ast ætla að gefa ítarlega lýsingu
á lífinu á Svalbarða. Til þess að
geta það þarf fyrst og fremst
nokkurra vetra dvöl í myrkrinu
og einangruninni.
Námugröftur og dýraveiðar
eru að heita má einu atvinnu-
vegirnir á Svalbarða. Af veiðun-
um sá ég lítið en fékk aðeins hug-
boð um það af gildrunum og
sjálfskotunum sem ég sá víða við
Isafjörð og af því marga og fróð-
lega, sem veiðimennirnir Nöis
og Wallum frá Tromsö sögðu
mér. Hinsvegar komst ég í nokk-
ur kynni við námugröftinn, ekki
sízt þegar við Skotham ljósmynd
ari skriðum á hnjánum inn eft-
ir lágu námugöngunum, þar
sem hitabeltisloftið ól trjágróð-
ur, sem geymt hefir sólarhitann
í mynd gljáandi steinkola í
hundruð þúsund ára.
Eins og stendur eru þrjár
norskar kolanámur reknar á
Svalbarða, nfl. náma Kings Bay
Kul Compani’s í Nýja-Álasundi,
námur Store Norske Kul Com-
pani í Longyearbæ og Sveagru-
van innst í Mijenfirði. Store
Norske gerir ráð fyrir að afskipa
250.000 tonnum af kolum frá
námunni í Longyearbæ og Svea-
gruven samanlagt, í sumar. Og
frá Kings Bay koma um 30.000
smálestir í viðbót. Meðalárs-
eyðsla Norðmanna af kolum er
2—3 milljón tonn og nema Sval-
barðakolin því 10 hluta af eyðsl
unni. Fyrir stríðið vann Store
Norske um 300.000 t. á ári, að
vísu í Longyearnámunni einni
en þó má segja að kolavinnslan
sé komin vel á veg eftir stríðið.
Nú er svo komið að Store Norske
Kul Compani telur sig geta fram
leitt 500.000 tonn á næsta ári
í Longyearnámunum einum, og
um 200.000 tonn í Sveagruvan.
Einnig má gera ráð fyrir að í
Kings Bay verði brotin 150.200
tonn, og fer þá kolaframleiðslan
í Svalbarða að nálgast miljón
tonn, eða tveim fimmtu af kola-
þörf Norðmanna. En skilyrði
fyrir þessu er það, að kolafélög-
in geta haldið í þá æfðu námu-
menn sem þau hafa nú, að menn
irnir, sem bætt verður við í
haust kunni eitthvað til námu-
vinnslu. Kolagröftur er sérstæð
vinna, sem þarf langrar æfingar,
og hin tíðu mannaskipti, sem orð
ið hafa í námunum eins og í flest
um öðrum atvinnugreinum eftir
stríðið vega einna þyngst á met-
unum, af þeim erfiðleikum, sem
við hefir verið að stríða.
Og erfiðleikarnir á að byrja á
ný voru þó sannarlega miklir. —
Bæði í Longyear og í Sveagru-
van glottu eintómar rústir við
fyrstu verkamönnunum, sem
komu þangað eftir stríð, sumar-
ið 1945. Þrátt fyrir slökkvistarf
norskra hermanna, sem sendir
voru frá Bretlandi, logaði enn
glatt í opinu á námu 2 í Long-
yearbæ. 1 dag, réttum tveimur
árum síðan, er allt með öðrum
svip; nýjar hleðslustöðvar og
rafstöð hafa verið byggð, hafn-
arbakkinn endurbyggður og
strengbrautirnar flytja kola-
vegnana frá námunni og niður á
kolabakkann dag og nótt. Verk-
stæði og geymsluhús hafa verið
endurbyggð, nýir vinnubraggar
og matskálar, starfsmannahús,
skrifstofur og nýtt sjúkrahús. Qg
inni í fjallinu er þrískipt vinnu-
lið að starfi allan sólarhringinn.
Fjallið fyrir ofan námu 2 er enn
eins og nýtísku útgáfa af Sínai-
fjalli, en nú hefir eldurinn í nám-
unni verið einangraður og brenn
ur út af sjálfu sér eftir 10—20
ár. Hann heftir ekki vinnuna í
landi lengur og vinnan íþessari
1
námu hófst með fullum krafti í
haust. I vetur hefir Store Norske
rúmlega 900 manns starfandi í
Longyearbæ og 270 manns í
Sveagruvan, eða nær 400 fleiri
en síðasta ár.
En bak við þessa endurbygg-
ingu liggur mikið starf. Vegna
undirbúnings þess, sem námufé-
lagið gerði í London á stríðsár-
unum gat félagið fljótlega útveg
að sér vélar og efni frá Bretlandi
og eins hafa norsku yfirvöldin
verið örlát á efni til fyrirtækis-
ins. En þó skipti það mestu máli
hve duglega menn félagið hafði
til þess að koma öllu í lag.
En margt er ógert enn. Það er
ekkert fallegt að líta yfir Long-
yearbæ í dag. Rústimar af
gamla bænum gína enn við og
skranhaugar og blikkdósir á
milli. Og “vegirnir” eru ýmist
svað eða rjúkandi moldarbing-
ur, sem aðeins jeppar eða sterk-
ir vörubílar komast um.
En þarna er allt iðandi starf.
Það er vinnukappið og hin stór-
fenglega náttúra, sem gefur svip
inn. að svarar nokkurn veginn til
hugmyndaanna, sem maður gerði
sér um Klondyke í æsku. Þarna
vantar margt. Fyrst og fremst
meira fé til heilbrigðismála, hús
fyrir fjölskyldur verkamanna og
betri skóla, ísbrjót sem getur
lengt þann tíma, sem mögulegt
er að skipa út kolum á, farþega-
skip yfir sumartímann og póst-
flug að vetrinum.
Fyrir stríð var ágætt bóka-
safn í Longyearbæ, en það eyði-
lagðist. Nýja safnið er ekki nema
350 bindi ennþá. Og fréttirnar
frá umheiminum eru af skornum
skammti, því að stöðin í Oslo
heyrist ekki á venjuleg tæki. Ef
meira væri gert til að hlynna að
fólkinu á Svalbarða, þá fæst
fleira fólk þangað, segir Rörslett
að lokum.
Fálkinn.
Thomas Devs?ey
Söngvarinn, sem varð refsivönd
ur glæpamanna og keppir nú um
forsetavöldin í Bandaríkjunum.
Thomas Dewey, ríkisstjóri í
New York fylki, hélt í síðastlið-
inni viku ræðu, sem vakið hefir
all-mikla athygli. 1 ræðu þessari
réðist hann all-harkalega gegn
Truman forseta og ásakaði hann
fyrir ofmikla undanlátsemi við
Rússa. Ræðan vakti meiri at-
hygli en ella vegna þess, að Dew
ey hefir lítið látið uppi um stefnu
sína í utanríkismálum um all-
langt skeið, unz hann rauf þögn-
ina nú. Ræðan þykir sýna, að
Dewey hafi mai-kað sér öndverða
stefnu í utanríkismálum við að-
alkeppinaut sinn í republikna-
flokknum, Taft öldungadeildar-
mann, sem hefir gagnrýnt Tru-
man fyrir ofmikil afskipti af al-
þjóðamálum og vill að Bandarík-
in láti þau sem minnst til sín
taka.
Thomas Dewey er nú talinn
þaS forsetaefni republikana, sem
sé líklegast til að ná mestu kjör-
fylgi. Hins vegar er flokksstjórn
republikana talin honum heldur
andvíg, því að Taft er forsetaefni
hennar. Tvísýnt er því enn hver
niðurstaðan verður.
Vildi verða söngvari
Thomas Edmond Dewey verð
ur 46 ára í haust. Hann er fædd-
ur í Owosso í Michiganfylki, þar
sem faðir hans var ritstjóri smá-
blaðs. Á æskuárum sínum fékst
Dewey oft við blaðasölu. Hug-
ur hans stóð þá helzt til söng-
náms, enda hafði hann ágæta
barytonrödd. Þegar hann hafði
lokið miðskólanámi, hóf hann
líka söngnám, en hætti því von
bráðar og sneri sér að laganámi
•við Columbiaháskólann í New
York. Sönginn lagði hann þó
ekki á hilluna, heldur stundaði
hann jafnframt og vann að
nokkru leyti fyrir sér með því að
starfa í kórum. Laganámið gekk
honum vel, en að öðru leyti
fékkst hann mest við söng, leik-
æfingar og málfundarstarfsemi
á þessum árum. Þegar hann
hafði lokið laganáminu, fór hann
í ferðalag til Evrópu og ferðað-
ist þar fram og aftur á reiðhjóli.
í ferðalagi þessu tók hann upp
þann sið að safna yfirvaraskeggi
og hefir haldið honum síðan. Eft
ir heimkomuna byrjaði hann á
málflutningi og fékkst einkum
við lögreglumál. Vakti hann
strax athygli á sér á því sviði
og varð eftirsóttur málflytjandi.
Viðureign Dewey við
glæframennina
Frægð Dewey byrjaði árið
1931, þegar hann var skipaður
aðstoðar saksóknari í New York.
Hann tók þá að sér að afhjúpa
ýmsa glæfrastarfsemi, er við-
gekkst í borginni, og gekk svo
djarflega fram j því, að slíks
voru fá dæmi. Dewey varð eitt
helzta umtalsefni blaðanna í
New York og afrek hans urðu
kunn um öll Bandaríkin. Álit
það, sem hann vann sér, má
nokkuð marka á því, að 1935
skipaði Lehmann ríkisstjóri
hann saksóknara með sérstöku
valdi til þess að fást við ýmsa
ólöglega fjárbrallsstarfsemi, sem
allir vissu að áttu sér stað, en
lögreglan hafði ekki treyst sér
til þess að ráðast á móti, enda
bárust ýmsir forkólfar hennar
mikið á og höfðu tryggt sér “góð
sambönd” við ýmsa áhrifamenn
Svo fóru þó leikar, að Dewey
tókst að afhjúpa glæfrastarfsemi
þeirra og flestir þeirra hlutu
þunga fangelsisdóma. Á þessum
árum var um fátt meira rætt í
New York en viðureign Dewey
við fjárglæframennina og urðu
vinsældir hans fádæma miklar.
Árið 1937 var hann •kosinn sak-
sóknari í Manhattanumdæminu
í New York með yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða og jók enn
frægð sína með ötulli framkomu
í því starfi. Svo miklar voru þá
vinsældir hans orðnar, að
republikanar ákváðu að gera
hann að frambjóðanda sínum í
ríkisstjórakosningunum í New
York fylki 1938. Demokratar
höfðu þá haldið ríkisstjóraemb-
ættinu um all-langt skeið. Fyrst
hafði Franklin Roosevelt verið
ríkisstjóri, en Lehmann tók við
af honum og hafði einnig unnið
sér miklar vinsældir. Hann Sótti
nú um endurkjör og voru því sig
urvonir reepublikana ekki mikl-
ar. Svo fór þó, að ekki munaði
nema 60 þúsund atkv. á þeim
Lehmann og Dewey. Þar sem
Dewey komst svo nálægt því að
vinna kosninguna, var hann aft-
ur í framboði fyrir republikana
í ríkisstjórakosningunum 1942.
Lehmann var nú ekki í kjöri og
náði Dewey líka kosningu með
600 þús. atkvæða meirihluta. —
Hann var endurkosinn ríkisstjóri
1946 með enn meiri atkvæða-
mun.
Dewey hefir á margan hátt
reynzt dugandi ríkisstjóri. Hann
virðist vera aðgætinn og farsæll
í vali embættismanna sinna og
kappkosta að hafa stjórnina
trausta og heiðarlega. Hann hef-
ir beitt sér fyrir ýmsum þýðing
armiklum umbótamálum og virð
ist vera allframsækinn. Álit
hans hefir því enn styrkzt síðan
hann varð ríkisstjóri.
Forsetaefnið
Strax í forsetakosningunum
1940 var byrjað að ræða um
Dewey sem forsetaefni republik
ana, enda fengu þeir Taft flest
atkvæði í fyrstu umferðinni á
flokksþingi republikana. Svo fór
þó, að Willkie varð hlutskarpast
ur að lokum. Þegar undirbúning
ur forsetakjörsins 1944 hófst,
kom fljótt í ljós, að Dewey hafði
langtraustast fylgi af forsetaefn
um republikana, enda varð hann
fyrir valinu. Hann hagaði þá
vinnubrögðum sínum þannig, að
hann lét lítið á sér bera fyrir
kjörþingið og lézt ekki sækjast
eftir því að vera í framboði. —
Sömu aðferð hefir hann haft nú
og hefir því farið ólíkt að og
Stassen. Ræðan, sem minnzt er
á í upphafi greinarinnar, er
fyrsta stórpólitízka ræðan, sem
hann hefir lengi haldið, og er
hún vafalaust merki þess, að
hann er að hefja kosningaundir-
búning sinn, enda eru nú fylkis-
þingin hjá republikunum að
byrja.
1 forsetakosningunum 1944
reyndist Dewey mjög ötull og
skeleggur frambjóðandi. — Hann
ferðaðist um landið þvert og
endilangt og flutti margar ræð-
ur, sem yfrfteitt féllu mönnum
vel í geð. Lýðhylli Roosevelts
reyndist honum þó ofjarl, en
fylgi hans varð samt meira en
flestir höfðu búist við. Kosninga-
barátta hans þá, styrkir að ýmsu
leyti baráttu hans nú, en hins
vegar er það honum mikill frá-
dráttur, að hann féll. Það er
ótítt vestra, að forsetaefni, sem
fellur, sé boðið fram aftur, en
samt eru þess nokkur dæmi.
Dewey er frekar lágur vexti
og berst lítið á í framgöngu. —
Ræðumaður er hann góður. —
Hann er starfsmaður mikill. í
tómstundum sínum fæst hann
enn við söng og hljómlist, enda
er hann giftur kunnri söngkonu
og eru hjónin því samhent á því
sviði. Hann á allstórann búgarð
og dvelur þar oftast í leyfum sín
um, enda er hann sagður hinn
áhugasamasti um búskapinto.
Tíminn 11. febr.
Minnist
BETEL
í erfðaskrám yðar
TIL KAUPENDA
LÖGBERGS og HEIMSKRINGLU
Frá því var nýlega skýrt í báðum íslenzku blöðunum
vestan hafs, að verð æfiminninga, sem færu yfir 4 ein-
dálka þumlunga, yrði framvegis reiknað 20 cents á
þumlunginn; þetta er að vísu ekki mikill tekju auki, en
þetta getur dregið sig saman og komið að dálitlu liði.
Fyrir samskotalista reiknast 50 cents á þumlunginn.
Aðrar auglýsingar kosta 70 cents eindálka þumlungur.
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
THE VIKING PRESS LIMITED