Lögberg - 03.05.1948, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. MAÍ, 1948
--------Hogberg---------------------
G«fi8 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskriít ritstjórans:
EDITOK LÖGBERG
«95 Sargent Ave., Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfrain
The “Lögberg” is prínted and pubiished b;.
The Columbia Press, Limited, 695 Sargera
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as.S-.eond Class Maii,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Canada og utanríkisn álm
Síðastliðinn fimtudag kom stefna
Canada í utanríkismálunum til um-
ræðu í sambandsþinginu, og hafði utan-
ríkisráðherra, Louis St. Laurent. fram-
sögu í þeim efnum; hann er einn af
mælskustu mönnum á þingi, og viður-
kendur einn hinn allra lærðasti maður
í alþjóðalöggjöf, sem nú er uppi í þessu
landi; og nú er það nokkurn veginn á
almanna vitorði, að hann taki við leið-
sögu Liberalflokksins, er Mr. King læt-
ur af forustu, sem líklegt þykir að verða
muni að afloknu flokksþinginu, sem
haldið verður í Ottawa í öndverðum
ágústmánuði næstkomandi.
Mr. St. Laurent gaf ótvírætt í skyn,
að á vettvangi alþjóðamála, myndi cana
diskra áhrifa gæta því meir, sem tímar
liðu; enda væri þjóðin ólíkleg til þess,
að skorast undan nokkurum þeim
skyldum, sem rás viðburðanna óhjá-
kvæmilega hlyti að leggja henni á herð-
ar; þær skyldur gætu orðið þungar og
margbrotnar, en þeim mun gildari á-
stæða væri til að horfast í augu við þær
og ganga á hólm við þær með framsýni
og einurð.
“Sé öryggi þjóðar vorrar í hættu”,
sagði Mr. St. Laurent, “þá stafar það
frá ásælni Rússa og leppríkja þeirra”.
Mr. St. Laurent kom í ræðu sinni víða
við, og það var síður en svo, að hún
fjallaði einvörðungu um Rússland og
kommúnistana; hann sagði að viðhorf-
ið í heiminum að loknu síðasta stríði,
hefði mjög verið með öðrum hætti en
viðgekst eftir fyrra heimsstríðið; þá
• hefði aðalskugginn verið fólginn í því,
að Bandaríkin dróu sig í hlé og vildu
ekkert við þjóðabandalagið eiga saman
að sælda; nú væri engu slíku til að
dreifa, því nú hefði ameríska þjóðin af
fúsum og frjálsum vilja skipað sér í
fylkingu sameinuðu þjóðanna og beitt
sér fyrir um alþjóðasamvinnu; cana-
diska þjóðin væri í eðli sínu samvinnu-
þjóð, er óhikað veitti sérhverju því
bandalagi fylgi, er miðaði að einingu á
vettvangi alþjóðamála og traustum og
varanlegum friði; þessvegna hefði þjóð-
in alshugar fegin fagnað fimmvelda
sáttmálanum, sem undirskrifaður var
í Brussel síðari hluta nýliðins vetrar og
sannfærst um, að með honum væri stig-
ið mikilvægt spor þjóðunum í vestur-
hluta Norðurálfunnar til viðreisnar, en
slíkt hlyti jafnframt að hafa djúpstæð
áhrif á alþjóðaöryggi.
Mr. St. Laurent harmaði mjög hina
pólitísku atburði í Czechoslóvakíu, og
mintist í því sambandi á Munich-sátt-
málann hinn illræmda, er orðið hefði
einskonar forleikur að ógnum síðustu
heimsstyrjaldar og rænt Czehoslóvaka
frelsi sínu; slíkir atburðir væru ekki
auðgleymdir, og þá allra sízt hjá frelsis-
elskandi þjóð eins og canadiska þjóðin
væri. Mr. St. Laurent kvaðst eigi furða
sig á því þó mörgum manninum yrði það
á, að láta í ljós dauftrú sína á áhrifa-
mátt sameinuðu þjóðanna, því það
væri síður en svo að á þeim vettvangi
hefði alt gengið að óskum; -og til þess
að ganga úr skugga um það, þyrfti eigi
annað en vitna í Palestínumálið, er enn
væri með öllu óleyst, og jafnvel í enn
meira öngþveiti, en áður var; en þó
svona hefði tekist til, væri ástæðulítið
að örvænta um nytsama framtíð sam-
einuðu þjóðanna, því þær hefðu til með
ferðar mörg sameiginleg mál, er þrátt
fyrir ólík sjónarmið, yrðu að leysast
með sameiginlegum átökum viturlegra
ráðstafana; fimmvelda-sáttmálinn í
vesturhluta Norðurálfunnar, væri eins
og viti, er forðaði frá hrakningum og
hafvillum, og það væri engan veginn
óhugsandi, þetta nýja bandalag yrði
til þess, að vísa sameinuðu þjóðunum
veg til víðtækari samstarfsgrundvallar,
en þær fram að þessu virtust hafa kom-
ið auga á; allar slíkar fylkingar, fjöl-
mennar eða fámennar, væri canadisku
þjóðinni ljúft að skipa sér í, og veita
þeim að málum.
Þá vék Mr. St. Laurent að væntanleg-
um friðarsamningum við Þjóðverja og
Japani; kvað stjórn Canda mótfallna
því, að Þýzkaland yrði gert að óábyrgu
kotríki, er glatað hefði að öllu sinni
fornu frægð.
“Sá er vilji Canada”, sagði Mr. St.
Laurent, “að Þýzkalandi verði einu
sinni enn heimilað sæti meðal frjálsra
Norðurlandaþjóða, að fenginni trygg-
ingu fyrir því, að þý^Jt árásarstríð séu
úr sögunni”.
Mr. St. Laurent lagði ennfremur á-
herzlu á það, að Canada krefðist að
öllu réttar síns varðandi friðarsamn-
inga við Þýzkaland, því svo hefði þjóð-
in fórnað miklu meðan á stríðssókninni
stóð; hann kvaðst einnig vilja láta það
skilj,ast, að það væri síður en svo, að
Canada léti vesturveldin segja sér fyr-
ir verkum með hliðsjón af áminstum
væntanlegum f riðarsamningum; hún
vildi vera að fullu ábyrg sinna gerða í
því sem öðru.
Varðandi friðarsamninga við Japan,
sagði Mr. St. Laurent, að Canada krefð
ist nákvæmlega sama réttar og í hinu
fyrnefnda tilfelli, en kvað þjóðina vera
á öndverðum meið við þá, er gera vildu
Japan að stórveldi í þeim tilgangi, að
verjast útbreiðslu kommúnismans í
Austurlöndum, því slíkt gæti orðið tví-
eggjað sverð.
Með hliðsjón af deilunni milli Indlands
og Pakistan vegna Kashmir-fylkisins,
kvað Mr. St. Laurent Canada hafa stað-
ið í brjóstfylking þeirra þjóða, er kröfð-
ust þess, að nefnd sérfræðinga yrði send
þangað austur til málamiðlunar; og þó
enn væri eigi að fullu séð fyrir enda á-
minstrar deilu, væri þó nokkur von um
friðsamleg málalok.
Eitt þeirra mála, sem Mr. St. Laurent
sagði að tíðrætt hefði orðið um, og í
sumum tilfellum valdið misskilningi,
var afstaðan til samvarna milli Canada
og Bandaríkjanna, og þó væri þetta at-
riði í sjálfu sér ofur auðskilið; stjórnir
beggja þjóða hefði þann 12. febrúar
síðastliðinn, fallist á sameiginVeg grund
vallaratriði, er að sameiginlegum her-
vörnum lyti; með þessu væri réttur
Canada ekki á nokkurn minsta hátt
skertur, og tala amerískra hermanna
og sérfræðinga innan vébanda lands-
ins, næsta takmörkuð. Canada hefði
yfirumsjón með öllum slíkum aðgerð-
um, eins og líka í rauninni væri alveg
sjálfsagt; hins bæri líka að gæta, að
Canada og Bandaríkin ættu fleira sam-
eiginlegt en varnirnar einar; hér væri
um nágranna að ræða, er margt þyrftu
hvor til annars að sækja og yrðu að
gerskilja köllun hvors um sig.
Að því er Marshallhjálpinni viðkæmi,
dáði Mr. St. Laurent mjög framsýni
Bandaríkjastjórnar í þeim efnum; heim
urinn væri nú ekki stærri en það, að af-
koma, jafnvel einnar þjóðar, hvað þá
heldur heillar álfu, gripi djúpt inn í af-
komu allra þjóða; það gæti ekki komið
til mála, að Vesturálfu þjóðir nyti til
lengdar efnahagslegrar velgengni ef
Norðurálfan lægi í rústum, auk þess
sem viðreisn Norðurálfunnar væri
hrein og bein lífsnauðsyn frá sjónarmiði
alþjóðafriðar.
Mr. St. Laurent lauk máli sínu með
áskorun til lýðræðisþjóðanna um að
mynda með sér órjúfandi breiðfylking
til öryggis mannréttindunum í heimin-
um og varanlegum friði.
Harmsagan í landinu helga
I Jerúsalem, eins og reyndar svo víða
annarsstaðar í landinu helga. eru ó-
grynnin öll af sögulegum minjum og
listaverkum, sem hætta er á að orðið
geti tortímingunni að bráð, vegna
þeirra blóðugu bardaga, sem háðir eru
í landinu milli Araba og Gyðinga, svo
að segja nótt sem nýtan dag, þar sem í
ekkert er horft og engu hlíft.
Fyrir nokkrum dögum barst sú fregn
á öldum ljósvakans vítt um heim, að
Arabar og Gyðingar hefðu komið sér
saman um að láta af bardögum í
Jerúsalem og bjarga með því frá glöt-
un helgidómum borgarinnar; áminst
tíðindi vöktu hvarvetna fögnuð, en þau
urðu, því miður, skammgóður vermir,
því nú er alt að lenda í sama horfinu í
þessari fornfrægu borg, einn bardaginn
öðrum meiri, ein blóðsúthellingin ann-
ari átakanlegri.
Harmsögur hafa víst altaf verið að
gerast frá því að mannkynið hóf göngu
sína á þessari jörð; en óneitanlega er
það ömurlegt tilhugsunar, að það skuli
ekki vera komið lengra áleiðis á braut
friðar og skynsamlegrar sambúðar um
miðbik tuttugustu aldar, en raun er á
orðin. —
Heilsað sumri
Gardar, N.-Dak., 22. apríl 1948.
Hr. ritstjóri, E. P. Jónsson.
Góði vinur.
Svo margsinnis ber það við
hjá okkur, sem náð hafa jafn
háum aldri og ég hefi nú, að
hugsanir okkar dveljast svo
löngum við þær minningar sem
gerðust á ungdóms- og þroska-
árunum.
Það var í öndverðum maí 1888,
að ég var staddur hjá sr. Matt-
híasi, en ég hafði komið til
þeirra hjóna tvisvar þann vetur.
Svo stóð nú á, að Katrín Tómas-
dóttir frá Þúínavöllum, sem þá
var heitkona mín, vann þann vet
ur hjá Matth. og frú hans Guð-
rúnu. Löng var leiðin í kaupstað
framan úr Hörgárdal, og ekki
farnar þær ferðir oftar en nauð-
synleg erindi kölluðu eftir. Við
prestur höfðum hinar fjörugstu
samræður, bæði um fornmenn
og eins hin almennu dægurmál.
Nærri má geta hve skamt ég
náði í þeim viðræðum. Við vor-
um svo sem ekki ætíð sammála,
og virtist hann hafa mikla
skemtun af að verða þess vísari,
hvort ég hefði yfir nokkuru að
búa. Mér varð ekki annað hægt
en að verða hrifin, því þar skein
guðsríkið hér á jörð frammi fyr-
ir manni bæði frá sál hans og
framkomu. Mikill var orðaleik-
urinn og mikill var hraðinn 1
hugsunum hans, sem misti þó
ekki marks. Eftir þennan vetur
urðu kynni okkar sr. Matth. þau,
að hann lét í ljós óánægju, ef ég
ekki heimsótti hann hvert sinn,
er ég átti ferð'til Akureyrar þau
árin sem ég átti þá eftir að eiga
heima á blessaða, gamla land-
inu. —
Rétt um þetta bil hafði sr.
M. fengið frá Ameríku 12 eintök
af Lögbergi sem byrjað hafði að
koma út í Winnipeg 14. janúar
þá um veturinn. Ritstjóri var
Einar Hjörleifsson sem var mér
þá mjög lítið kunnur. Þó mun ég
um það bil hafa lesið fyrstu skáld
sögu hans: “Hvern eiðinn á ég
að rjúfa”. Matth. fræddi mig
töluvert um hann og hafði hann
mikið álit á skáldinu. Hann bauð
mér nú að taka blöðin heim með
mér, því hann væri búin að lesa
þau, og varð hugar fegin. Man
ég enn, að hann kom með þau í
handarkrika sínum og taldi mér:
fyrsta efalaust, annað orðalaust,
þriðja umtalslaust, fjórða spurs-
málslaust. Þannig taldi hann
mér 12 blöðin með samkyns lýs-
ingarorðum án þess að hika. Eg
kvaddi hann og hélt heim sælli
og fróðari. v
Eftir að ég kom hingað til
landsins 1891, kom hér suður til
Dakota maður frá Winnipeg —
mig minnir Magnús frændi Páls-
son — sem var að fá kaupendur
að Lögbergi. Eg var einn sem
keypti. Síðan hefir Lögberg
verið fylginautur minn fram á
þennan dag og hafa viðskiftin
jafnan verið vinsamleg.
Útgáfa Lögbergs og Heims-
kringlu hefir verið afburða þrek
virki meðal Vestur-íslendinga.
Altaf hefir aulað á fjáxhallanum
á aðra hlið svo, að flestum at-
hafnamönnum og búmönnum
hefði ekki fallið starfið til lengd-
ar, en hugsjónamennirnir mestu
hafa ekki enn gefist upp. Ætíð
hefir verið reynt að fá hæfustu
menn fyrir ritstjóra sem nokkur
völ var á. Sama má segja um
önnur rit, sem hér hafa verið
gefin út. Þau hafa verið gerð úr
garði eftir beztu getu.
Nú er svo komið, að góðhugur
og vinsemd fræðimanna á íslandi
hefir farið svo mjög.vaxandi hin
síðari árin, að þeim þykir mikill
fengur að mörgum þeim ritum,
sem gefin hafa verið út meðal
Vestur-íslendinga', þrátt fyrir
marga ágalla og brotalamir á
máii og meðferð sem þau bera
með sér.
Stundum, þegar ég er að hugsa
og horfa fram á leið, verður mér
á að hrökkva við, þegar ég sé
hvorki Heimskringlu eða Lög-
berg meðeal ísl. kynflokksins
hér í Dakota. Grunur minn er
sá, að þegar ungt námsfólk af
íslenzkum stofni fær ekki leng-
ur fært sér í nyt hinn frjósama
vísdóm úr íslenzku máli, muni
Útgefandi “Ströndin”,
Þjóðræknisfélag íslend-
inga í Vancouver B. C.
Búnir til prentunar hjá
Columbia Press Ltd.,
Winnipeg, Man.
Seint á síðastliðnu ári hug-
kvæmdist deildinni að gefa út
þessa mánaðardaga eða tímatal,
til arðs fyrir “hið eina nauðsyn-
lega” gamalmennaheimili ís-
lendinga hér í borg. Hefir félag-
ið beitt áhrifum sínum og orku
undantekningarlítið í þágu þessa
göfuga málefnis, og mun í fram-
tíð sem hingað til, halda upp-
teknum hætti, unz því er að
fullu borgið. Um það kunna að
verða skiftar skoðanir, hvort
félagið er með þessu starfi að
vinna að þjóðrækni. Hvað sem
því líður er grunur minn sá, að
almenningsálitið liggi því naum
ast á hálsi fyrir starfið. Hitt
kann að mælast ver fyrir að um
útgáfuna má segja hið fom-
kveðna að “seint komi sumir
dagar, en koma þó”. Ekki verð-
ur hér reynt að bera í bætifláka
fyrir dráttinn né sakast um orð-
in hlut, þó benda megi á manna-
dæmin — Almanak Thorgeirs-
sona. — Er og máske faraldur af
þessu seinlæti í ár, og þá fyrir-
gefanlegra sem vitað er að eng-
inn rennir sköpum. Þó má geta
þess — um dagana — að ótíma-
burði þeirra olli sú staðreynd, að
þeir urðu síðbúnir að heiman og
eins hitt að þeir töfðust að ráði
hjá skraddaranum* “Columbia
Press”, sem auðvitað varð að
sníða hverjum þeirra fyrir sig
stakk eftir vexti, þar eð ekki
þótti tilhlíðilegt — né sæmilegt,
að láta þá stríplast á híalíninu
einu saman “hinum nýju fötum
keisarans” — út í óvissuna og
allra veðra von. Nú sem stranda-
glópar þessir eru að síðustu
komnir á markaðinn, þykir bera
nauðsyn.til þess að fylgja þeim
úr garði á venjulegan hátt,
greiða þeim götu í væntanleg
húsaskjól, þ. e. inn á hvert ein-
asta ísl. heimili austan fjalla sem
vestan. Er þess fyllilega vænst
af útgefendum að enginn láti sér
muna um næturgreiðan, en taki
þeim opnum örmum gestrisninn
ar. Treystandi því að málefnið
reynist þeim góðfýsandi for-
mælandi til brautaxgengis. Þessi
er þá lýsing heima alninga þess
ara og leikur mér grunur á að
þeir þyki bera klæðin vel og
feimnislaust, sé tillit til þess
tekið, að þessi er þeirra fyrsta
för á mannamót.
Stærð 12%xl8”. Efst, fyrst og
fremst, otar “Ströndin” — fyrsta
þjóðræknisfélag íslendinga í
Vancouver — sínum tota.*Stofn-
sett árið 1946. Er þess þar og
getið, hverjir skipuðu þess fyrstu
stjórnarnefnd og eins þeirra sem
nú fara með völdin. Þar fyrir
neðan og í miðju er mynd af
heimili gamla fólksins — sem
allir vilja að sjálfsögðu eiga. Er
þar og getið stjórnarnefndar
heimilis, ásamt forstöðukonu. —
Til vinstri handar við myndina,
tilkynnir íslenzki lúterski söfn-
uðurinn hér í borg starf sitt og
messur og Sunnudagaskóla. —
Einnig hver sé prestur safnaðar-
ins og hverjir skipi stjórn þess
félagsskapar. Til hægri handar
við myndina sem alt snýst um,
eins og sólkerfi vort um sól,
skýra félögin Sólskin og Ljóma-
lind sali. Geta þau sín á sama
hátt’og þin fyrnefndu félög. Þar
fyrir neðan lætur íslendingadags
nefndin sín getið. Á mánaðar-
fáir koma fram sem fari fet
fram úr öðrum þjóðflokkum
eins og átt hefir sér stað alt til
þessa.
Og þar sem nú er sumardag-
urinn fyrsti — afmælisdagurinn
minn — og ég aðeins 83 ára gam-
all, legg ég frá mér pennan og
fer að hugsa um eitthhvað ann-
að. —
dögunum tilkynna hin ýmsu fé-
lög fundar- og samkomudaga
sína með stækkuðu letri. Sparast
félögunum tilkostnaður sá, sem
fylgir útsending fundarboðs á
þennan hátt. Er því nauðsyn
hverjum þeim, sem tilheyrir fé-
lögunum, að eiga mánaðardag-
ana. Útsölu mánaðardaganna
austan fjalla, hefir Davíð Björn-
son, bóksali í Winnipeg, og mun
hann leiðbeina þeim til útsölu-
manna sinna út um bygðir. Vest-
an fjalla- eru þau til sölu í Van-
couver hjá félögunum Ströndin,
Sólskin og söfnuðinum. — 1
Seattle hjá Consul Kolb. Thord-
arson. — Fyrir hönd Strandar.
A. B.
Flugmenn gera
tillögur um
öryggismál
Á sunnudaginn var haldinn
aðalfundur Félags íslenzkra at-
vinnuflugmanna, að Hótel Ritz.
Á fundinum var mikið rætt
um öryggi flu^málanna. — Var
m. a. gengið frá tillögum til Flug
ráðs, í þessu máli. — Flugráðið
hafði óskað eftir áliti og tillög-
um flugmanna. — Eru tillögur
flugmannanna mjög ýtarleg-
ar. Þar er lögð sérstök áherzla á
merkingu nauðlendingaflugvalla
á landinu. Auknum öryggisbún-
aði við alla helztu flugvelli
landsins og um nauðsyn á útgáfu
flugreglna fyrir ísland. Þá gerðu
flugmenn og tillögur um bætta
aðstöðu til sjóflugs, lendinga-
staði sjóflugvéla og mælinga á
vötnum með tilliti til nauð
lendinga fyrir sjóflugvélar.
Ný stjórn var kjörin á fund-
inum, þar eð fyrri stjórn baðst
eindregið undan endurkosningu.
Kosnir voru: Þorsteinh Jónsson,
formaður, Gunnar Frederiksen
og Dagfinnur Stefánsson. Vara-
menn voru kosnir: Sigurður Ól-
afsson og Jóhannes Markússon.
Mbl. 6. apríl.
v t
Úr nógu
að velja . . .
EATON'S býr blessuð
' börnin undir sól og sum-
ar —
• Sterk leikföt
• Samkvæmiskjólar
• Baðföt
• Leikföng til skemtun-
ar allan daginn
• Öllu fagurlega lýst í
hinni verðsanngjörnu
vor- og sumar verð-
skrá 1948
<*T. EATON C?-,.
WINNIPEG CANADA
EATONS
Gleðilegt sumar!
G. Thorleifsson.
Islenzkir mánaðardagar