Lögberg - 15.07.1948, Blaðsíða 4

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. JÚLI, 1948
--------2.ogtjerg--------------------
GefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift rltstjórana:
EDITOR LÖGBERG
59!> Sargent Ave., Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögbergr” ls printed and pubiished by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as-Socond Class Maii,
• Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Oft var þörf,
en nú er nauðsyn
Það er óneitanlega með þungum
huga, að hún er birt, yfirlýsingin á for-
síðu íslenzku blaðanna þessa viku frá
forsetum útgáfufyrirtækjanna og rit-
stjórum Lögbergs og Heimskringlu; en
hins ber þó jafnan að gæta, að hollast
er að segja hverja sögu eins og hún er,
krókalaust, vafningalaust; áminst yfir-
lýsing felur ekki í sér neinar öfgar og
með henni er heldur ekki reynt að
smokra fram af sér neinni lögmætri á-
byrgð; hún er grundvölluð á óhrekjandi
staðreyndum, sem hvorki verða um-
flúnar, né heldur mildaðar með orðum
einum; einungis róttækar ráðstafanir,
áður en það verður um seinan, fá greitt
úr þeim fjárhagslega vanda, sem blöðin
horfast í augu við, og hafa raunar gert
svo árum skiptir, þrátt fyrir hörð átök
og íölskvalausar tilraunir til úrbóta; —
hvort sú leið, sem nú var afráðiö að
velja, var viturlegasta leiðin, orkar
sennilega tvímælis, enda verða jafnan
skiptar skoðanir um flestar ályktanir
dauðlegra manna; á hinn bóginn er
þess að vænta, að allir þeir, sem fyrir
brjósti bera framtíð íslenzkra menn-
ingarerfða í þessari álfu, og þeir eru
vitaskuld enn margir, ljái samúða»-
ríkt eyra áminstum björgunarráðstöf-
unum, og stuðli með nærgætni og glögg
skygni að því, að vikublöðin, þessi
mikilvægasta líftaug íslenzks þjóðernis
í þessu landi og aðal menningarlegi
tengiliðurinn við stofnþjóðina, fái
reglubundið heimsótt íslendinga aust-
an hafs og vestan, enn um langa hríð.
Ailt, sem mennirnir unna, er vert
nokkurra fórna, eins og hugtakið
fórnargleði, ber svo glögg merki um.
í demantsútgáfu Lögbergs, er fyrir
almenningssjónir kom þann 13. nóvem-
ber síðastliðinn, lýsti ritstjórinn per-
sónulegri skoðun sinni, sem grundvöll-
uð var á margra ára reynslu varðandi
þá erfiðleika, sem útgáfu íslenzks
blaðs á vestrænum vettvangi, óhjá-
kvæmilega hlyti jafnan að verða sam-
fara með daufar horfur um batnandi
aðstæður með líðandi árum; en með
hliðsjón af því, sem nú er komið á dag-
inn þykir hlýða, að áminst ummæli úr
demantsútgáfunni verði hér endurbirt:
“Ritstjóri Lögbergs gerir til þess enga
kröfu, að komast í spámannatölu, né
heldur hefir hann fengist við rúnalest-
ur; hann ætlar sér þar af leiðandi eigi
þá dul, að spá fyrir um framtíð blaðs-
ins, né rá£a þær rúnir, er framhalds-
rekstri þess óhjákvæmilega hljóta að
verða samfara; blaðið hefir tíðum verið
starfrækt með tekjuhalla, sem prent-
smiðjan hefir bætt upp, að svo miklu
leyti, sem föng stóðu til; slíkt ásigkomu
lag getur naumast haldist til frambúð-
ar; flest, sem að útgáfu blaðsins lýtur,
hefir hækkað geisilega í verði, vinnu-
laun hafa hækkað nokkuð, þótt þau séu
síður en svo of há með hliðsjón af vax-
andi dýrtíð; prentpappír hefir tvöfald-
ast í verði, og er hið sama um önnur
efni að segja, er útgáfa blaða hefir í för
með sér; þrátt fyrir alt þetta, hefir verð
Lögbergs fram að þessum tíma haldist
óbreytt; á þessum vettvangi ríkja auð-
sjáanlega öfug hlutföll, sem greiða verð-
ur fram úr óhikandi og umsvifalaust af
fylstu hreinskilni og í samráði við þá,
er blaðið kaupa og vilja eigi án þess
vera; sanngjörn hækkun á verði blaðs-
ins yrði naumast talin til hinna meiri
háttar fórna”.
Eins og yfirlýsing sú, sem gerð er
stuttlega hér að umtalsefni, ber með
sér, er hér miklu fremur um bráðabirgða
bjargráð að ræða, en varanlega lausn
viðkomandi vandamáls, sem í raun og
veru varðar framtíðarmetnað íslend-
inga í heild.
Merkisrit um íslenzkar bókmenntir
Eftir prófessor Richard Beck
Hisíory of Icelandic Prose Wrilers
1800—1940. By Stefán Einarsson,
prófessor of Scandinavian Philology,
The Johns Hopkins University. —
Cornell University Press, Ithaca, N.Y.,
1948 — Islandica, 32.—33. bindi.
Rit þetta er 32. og 33. bindi hins góð-
fræga ritsafns dr. Halldórs Hermanns-
sonoar, Islandica-safnsins, og er það í
fyrsta skipti síðan það hóf göngu sína
fyrir réttum fjörutíu árum, að hann hef-
ir eigi sjálfur samið það. En vel hefir
tekist um efni þessara árganga eigi síð-
ur en hinna fyrri, því þetta rit dr.
Stefáns Einarssonar, sem hér er um að
ræða, er bæði yfirgripsmikið — yfir 260
bls. að meginmáli — og hið vandaðasta,
og bætir jafnframt úr brýnni þörf. Að
! vísu hafa stuttar yfirlitsgreinar verið
ritaðar áður, meðal annars á ensku
máli, um íslenzkar nútíðarbókmenntir,
en hér er þeim, eins langt og ritið nær,
í fyrsta sinni gerð ítarleg skil í heild
sinni. Þetta er því brautryðjendaverk,
og þá ekki síst hvað snertir höfundana
frá síðustu fimmtíu árum.
En eins og heiti þess segir til, er ritið
saga þeirra íslenzkra höfunda, sem ó-
bundið mál hafa ritað, á tímabilinu
1800—1940. Jafnhliða er það að eigi
litlu leyti saga íslenzku þjóðarinnar á
umræddu tímabili í miklu víðtækara
skilningi, því að höfundur hefir gert sér
mikið far um að lýsa hinum þjóðfélags-
lega og menningarlega bakhjalli bók-
menntanna, og var það viturlega ráðið
með hina erlendu lesendur ritsins í
huga, því að þeim ætti að því skapi að
verða auðveldara að átta sig á þróun
og sérkennum hins íslenzka bókmennta
gróðurs, því meir sem þeir vita um þann
jarðveg, sem þær eru sprottnar úr.
Efnisskipunin er hin skilmerkileg-
asta. Eftir að hafa rakið í gagnorðum
inngangi þróunarferil íslenzkra bók-
mennta í óbundnu máli til loka 18. aldar,
lýsir höfundur í megindráttum þjóðfé-
lagslegu og menningarlegu ástandi
þjóðarinnar í byrjun 19. aldar og greinir
síðan frá upphafi íslenzkrar skáldsagna
og leikritagerðar. Því næst skýrir hann
frá tildrögum rómantisku stefnunnar á
íslandi, í bókmenntum og á öðrum
sviðum þjóðlífsins, en sérstakur kafli
fjallar um Jón Sigurðsson forseta og
samherja hans.
Síðan segir frá íslenzkum þjóðsög-
um, söfnun þeirra og sérkennúm, og er
þá komið að rómantisku skáldunum
sjálfum, sagnaskáldum þeim og leikrita,
sem rituðu í anda þeirrar stefnu, og er
þeim helgaður sinn kaflinn hvorum um
sig. Skáld hinnar raunsæju stefnu —
Realism — eru næst tekin til meðferðar
í tveim köflum, og er hinn síðari um
þingeysku höfundana, sem hölluðust á
þá sveif í bókmenntunum.
Andhverfu raunsæisstefnunnar, hinni
hugsjónalegu framsóknar- og þjóðernis
stefnu — Progressive Idealism and
Nationalism — er braust fram í ýmsum
myndum í íslenzku þjóðlífi á fyrstu tug-
um þessarar aldar og höfundum þeim
sem að henni hneigðust, er síðan lýst,
og því næst fylgir kafli um þá íslenzka
höfunda, sem leituðu út fyrir landstein-
ana eftir stærri lesendahóp og rituðu
bækur sínar á dönsku eða norsku. —
Ræðir höfundur síðan um hina þjóðlegu
rómantisku stefnu í íslenzkum bók-
menntum á síðustu áratugum, en
hennar gætir þar, eins og kunnugt er,
mikið fram á þennan dag.
Samhliða henni, einkum á seinustu
árum, hefir róttæk nútíðarstefna í bók-
menntum eignast vaxandi fylgi ís-
lenzkra höfunda, og er þeim og skáld-
ritum þeirra gerð verðug skil í kaflan-
um “Leftist and Modernistic Writers”.
Ekki verða vestur-íslenzkir rithöf-
undar í óbundnu máli heldur útundan í
ritinu, því að um þá, sérstaklega sagna-
og leikritaskáldin, er sérstakur kafli,
en lokakaflinn fjallar um þann merki-
lega mann Jón Svensson — Sveinsson
— og hinar víðlesnu bækur hans.
Meginkaflar ritsins skiptast síðan í
fjölda smærri kafla, og eru eigi tök á að
rekja það nánar í stuttri umsögn. — En
þó að hér hafi aðeins verið stiklað á
stærstu steinum, þá gefur það yfirlit
éfnis ritsins nokkra hugmynd um það,
hve yfirgripsmikið það er, og nákvæm-
ari lestur leiðir það fljótt í ljós, hve þaul-
kunnugur höfundurinn er íslenzkum
nútíðarbókmenntum, enda hefir hann
unnið að rannsókn þeirra og undirbún-
ingi þessa rits síns árum saman.
Meðferð efnisins ber einnig órækan
vott glöggum skilningi höfundar á
skáldum þeim, sem hann fjallar um, og
ritum þeirra. Hitt sætir engri furðu,
þegar um jafnt víðtækt efni er að ræða,
þó skoðanamunur kunni að verða um
einhverjar niðurstöður hans eða túlkun
á skáldritum í einstökum atriðum.
Yfirleitt mun eigi heldur verða annað
með sanni sagt, en að honum hafi vel
tekist að skipta ljósi og skugga milli
hinna mörgu höfunda, sem hann tekur
til meðferðar. Meðal skáldsagnahöfund-
anna, og þá sérstaklega með tilliti til
smásagna þeirra, hefði mér þó t. d.
sýnst ástæða til að gera þeim Þóri
Bergssyni — Þorsteini Jónssyni — og
Jakob Thorarensen nokkru ítarlegri
og ekki síst hinum síðarnefnda, í sam-
anburði við sum önnur sagnaskáldin,
enda þó höfundur fari um þá báða
verðugum lofsyrðum. Frekar virðast
mér einnig ritgerðahöfundarnir verða
útundan hjá honum, en þar hefir hann
sýnilega sérstaklega bundið sig við þá,
sem gefið höfðu út ritgerðasöfn, sam-
hliða tilliti til hins bókmenntalega gildis
rita þeirra, en jafnframt lætur hann
þess getið í formálanum, að ekki verði
ólíklega skoðanamunur um það, hverj-
um ritgerðahöfundum skuli sérstakur
gaumur gefinn. Fræðimönnum og blaða
mönnum hefir af ásettu ráði, eins og
fram er tekið í formálanum, verið
sleppt, að miklu eða öllu leyti, í síðari
hluta ritsins, rúmsins vegna.
í formála sínum slær höfundur einnig
þann varnagla, að ýmsum muni þykja
ritið óþarflega ítarlegt, og er því eigi að
leyna, að þar muni rétt til getið, einkum
um upptalningar af ýmsu tagi; á hinn
bóginn er bókin' óneitanlega að því
skapi fróðleiksríkari. Hún er einnig hin
greinarbezta og læsilegasta að rithætti,
þó að ég hefði hér og hvar kosið, að
öðruvísi hefði verið að orði komist, en
það verður jafnan mjög mikið smekks-
atriði. —
Þetta efnismikla, vandaða og þarfa
rit, er, að öllu samanlögðu, höfundinum
til mikils sóma, og fyrir það á hann
skilið þakkir allra þeirra, sem láta sér
í alvöru annt um kynningu íslenzkra
nútíðarbókmennta í hinum víðlenda
enskumælandi heimi.
Og vel var það gert af Halldóri Her-
mannssyni prófessor að taka ritið upp
í íslandica-safn sitt og greiða með því
fyrir útgáfu þess. Átti hann, eins og
kunnugt er, sjötugsafmæli fyrir stuttu
síðan, og er honum tileinkað ritið í til-
efni af þeim merku tímamótum athafna
ríkrar ævi hans. Fóf ágætlega á því í
alla staði.
Yfirmaður American-Scandinavian Foundation
hér í heimsókn
Fyrv. sendiherra í Noregi
í gærmorgun kom hingað til
landsins forseti American-
Scandinavian Foundation, Lith-
gow Osborne, sem verið hefir
sendiherra Bandaríkjanna í
Noregi, en nú veitir forystu þess
um samtökum, sem meðal ann-
ars hafa það markmið að auka
áhuga Norðurlandaþjóðanna fyr
ir Bandaríkjunum, og Banda-
ríkjamanna fyrir Norðurlönd-
um. Osborne kemur _ við hér á
léiðinni heim til Bandaríkjanna
og mun að öllum líkindum dvelj-
ast í Reykjavík til laugardags.
Hann hefir nú um skeið ferðast
um Noreg, Svíþjóð og Dan-
mörku til þess að kynna sér
starfsemi félaga þeirra, sem í
þessum löndum vinna að því að
treysta menningarsambönd
Norðurlanda við þjóðina vestan
hafs. —
Mr. Osborne var eitt og hálft
ár sendiherra Bandaríkjanna hjá
stjórn Noregs og að styrjaldar-
lokum fylgdist hann með norsku
flóttamannastjórninni frá *Lond
on til Oslo. Hann segist sérstak-
lega hafa hug á því hér að auka
skipti íslands og Bandaríkjanna
á nemum eða lærlingum. Hann
skýrir svo frá, að 109 danskir
sænskir og norskir nemendur
séu þegar komnir til Bandaríkj-
anna, þar sem þeir með vinnu
sinni kynnist starfsaðferðum
starfsbræðra sinna í Bandaríkj-
unum. Nú gerir hann sér vonir
um, að íslendingar bætist í þenn
an hóp. —
Um þessi nemendaskipti hefir
Mr. Osborne annars það að
segja, að þau séu litlum tak-
mörkum bundin. Áhugasamir
ungir íslendingar ættu að geta
leitað stuðnings American
Scandinavian Foundation, til
þess að ferðast til Bandaríkj-
anna og kynna sér þar flestar
starfsgreinar, eins og til dæmis
landbúnað, lögfræði, bankastörf
og verzlun. Danir, Norðmenn og
Svíar hafa þegar nema á vegum
félagsins í þessum iðngreinum í
Bandaríkjunum.
Mr. Osborne skýrði frétta-
mönnum frá því í gær, að Ameri-
can-Scandinavian Foundation,
sem hann veitir forstöðu, hafi
verið stofnað 1911. Það var
Bandaríkjamaður af dönskum
ættum, sem stofnaði félagið, og
hann lagði því til um hálfa milj.
dollara, með þeim fyrirmælum,
að féð ætti að nota til að auka
kynnj Norðurlandaþjóðanna af
Bandaríkjunum. Síðan hefir fé-
lag þetta vaxið og eflst, unnið
mikið að því að auka vináttu
Bandaríkjamanna og Nojður-
landabúa og lagt megináherslu á
að kynni þessara aðila mættú
verða sem bezt og gagnlegust.
Einn liður í þessu starfi kem-
ur fram í starfsemi bandarískra
fornleifafélagsins í -sumar. Os-
borne skýrði frá því, að mikilli
vinnu mundi verða varið til þess
á næstunni að rannsaka betur
ferðir fornmanna til Vínlands.
Meðal annars munu fornfræðing-
ar grafa í rústir nokkrar í New-
port, sem ennþá leikur nokkur
grunur á, að muni vera af nor-
rænum uppruna reistar af inn-
flytjendunum. Flestir bandarísk-
ir sérfræðingar, sagði Osborne,
álíta að vísu, að Bretar hafi reist
þann kastala, en nú á að rann-
saka þetta til hlítar.
Osborne gerir ekki ráð fyrir,
að honum gefist að þessu sinni
tækifæri til þess að ferðast mik-
ið um ísland. Héðan fer hann á
laugardag, en hann hefir hug á
að ræða við sem flesta þá menn,
sem hann nær til og áhuga hafa
á auknum menningartengslum
Bandaríkjanna og íslands. En
það er auðheyrt á honum, að
hann vildi gjarna hafa hér
lengri viðdvöl, vildi til dæmis
gjarna fá að reyna veiðina í án-
um okkar, sem hann hefir heyrt
að séu sérstaklega fiskisælar.
Mbl. 17. júní.
Þeir VITRU sögðu:
Cervantes: “Menn hafa minni
mætur á því, sem er ódýrt, efi
hinu, sem er dýrt”.
Samuel Johnson: “Það. sem er
stórkostlegt, getur ekki verið ó-
dýrt, því að það, sem er ódýrt,
er ekki stórkostlegt”.
John Lyly: “Það, sem er arð-
vænlegast, er rekið með minst-
um kostnaði”.
Montaigne: “Okkur þykir
vænst um það, sem við höfum
fórnað mestu fyrir”.
er þér
hriogið í síma ...
Símaþjónar eru nú vandir við að hringja upp
númer aðeins. Þegar þér hringið upp, þá skuluð
þér gefa símaþjóni númer þess, er þér viljið ná
sambandi við. EKKI NAFNIÐ. Þetta greiðir fyrir
símaþjónunum og tryggir betri afgreiðslu
í byggðarlagi yðar.
Vm.
mnniTOBR TEbiPHonE
SOSTEm
1—48