Lögberg - 15.07.1948, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. JÚLÍ, 1948
7
Islenzk frásagnarlist
Árni Óla: Fjöll og firnindi.'
Frásagnir Stefáns Filippus-
sonar. Iðunnar útgáfan. —
Reykjavík 1948.
Stefán Filippusson er fæddur
að Kálfafellskoti í Fljótshverfi
og ólst þar upp til fullorðinsald-
urs. Þaðan fluttist hann til Aust-
urands og bjó um 20 ára skeið í
Brúnavík við Borgarfjörð eystra
Eftir það brá hann búi og flutt-
ist til Reykjavíkur. Um mörg ár
var hann fylgdarmaður útlend-
inga víðs vegar um landið, enn-
fremur vann hann um skeið á
vegum vitamálastjórnarinnar
við byggingar og aðgerðir á vita-
mannvirkjum hér og hvar. Hér
kveður sér því hljóðs maður,
sem ratað hefir í margt og
sjaldnast vílað fyrir sér smá-
muni.
Efni bókarinnar skiptist í tvo
meginkafla. Hinn fyrri er frá-
sagnir úr heimahögum Stefáns,
Skaftafellssýslu, bæði um dag-
legt líf þar á uppvaxtarárum
hans og ýmsa atburði, sem hann
hefir verið við riðinn. Síðari
hlutinn er frásagnir af ferðum
Stefáns, hrakningum og mann-
raunum.
Skaftafellssýsla mun vera
einna stórbrotnast hérað á ís-
landi að náttúrufari og að ýmsu
leyti frábrugðið öðrum landshlut
um. Allir aðdrættir þangað eru
afar langsóttir og til skamms
tíma mjög torveldir vegna for-
áttuvatna og eyðisanda, sem yf-
ir er að sækja. Auk þess er hér-
aðið leikvöllur mestu náttúru-
hamfara, sem um getur á landi
hér.
Návígið við höfuðskepnurnar
og fjarlægðin frá verzlunarstöð-
um hafa því mótað menningu
þessa héraðs að ýmsu leyti frá-
brugðna því, sem var í öðrum
landshlutum, og valdið því enn-
fremur, að það hefir haldið menn
ingarsérkennum sínum lengur
en aðrir landshlutar. Af sömu á-
stæðum hafa ferðalög orðið
Skaftfellingum að list fremur en
öðrum landsmönnum, og munu
engir standa þeim á sporði, þeg
ar við jökulvötn er að eiga eða
ferðast skal á jöklum.
Stefán kann því frá mörgu að
segja, sem gaman og fróðleikur
er að. Þarna er m. a. sagt frá bú-
skaparháttum á Núpsstað á
seinni hluta 19. aldar og Villi-
fénu í Núpsstáðarskógi, lýst kola
brennslu, selveiði o. fl. o. fl. —
Sumar af ferðasögunum munu
menn kannast við, svo sem sög-
una af “drukknun” Stefáns við
selveiðina í Hvalsíki, sem Árni
Óla flutti í útvarpinu í fyrra-
vetur, og ferðasögu Stuarts hins
enska, sem birtist í Lesbók
Morgunblaðsins, en hún þykir
mér einna lélegust af því, sem í
bókinni er. Margar ferðasögur
eru þarna fleiri og allar að ein-
hverju leyti sögulegar.
Stefán segir listilega vel frá
úm það munu allir sammála,
sem til hans þekkja og heyrt
hafa sögur hans. Orðaval hans
er sérkennilegt og skemmtilegt,
og hann er stálminnugur, eink-
um hefir hann mjög gott staðar
minni. Þó má vera, að frásagnar
gleðin telgi sögu hans stundum
meir að lögum listarinnar, en
strangrar sagnfræði, en slíkt á
sér stað um marga góða sagna-
menn.
Það er mikill vandi að setja
frásagúir góðra sagnamanna á
skrá, svo að þær missi ekki lit og
líf, og miklu meiri þraut en marg
an grunar. Árni Óli er enginn
viðvaningur að fást við ýmsan
þjóðlegan fróðleik, og hefir hon-
um tekizt að mörgu leyti mjög
vel í þetta sinn, en þó álít ég, að
hann hefði getað gert betur. —
Finnst mér honum einkum hafa
mistekizt með síðari hluta bók-
arinnar, ferðasögurnar, en þar
lætur hann Stefán ekki tala
sjálfan, heldur endursegir sög-
urnar. Þetta deyfir frásögnina á
tvennan hátt. Það færir sögu-
manninn fjær lesandanum og
gerir söguna ópersónulega, og
það veldur því, að skrásetjand-
inn á óhægara með að halda orð-
færi Stefáns, en í því er mikil
eftirsjá. Mér finnst greinilegur
gæðamunur á fyrri og síðari
hluta bókarinnar að þessu leyti,
og þó að Árni segi mjög vel frá,
þá er ég samt viss um, að ferða-
sögurnar hefðu notið sín betur
ef Stefán hefði fengið að segja
þær sjálfur á sínu hressilega og
kjarngóða alþýðumáli.
Um útlit bókarinnar og frá-
gang af hálfu prentsmiðju og
útgefanda er yfirleitt gott eitt
að segja. Allmargar myndir eru
í bókinni og eru þær til bóta og
prýði, þótt myndapappírinn sé
reyndar varla nógu góður, en þar
mun pappírsskortinum um að
kenna. Nokkrar villur hafa þó
slæðst inn í skýringartextana
við myndirnar, og á einum stað
hafa orðið skipti á textum við
myndir. Þetta eru raunar smá-
munir og auðvelt að átta sig á,
hvernig í þessu liggur, en það
er óþörf hróðvikni, þar eð vel
er til bókarinnar vandað að
öðru leyti.
Að lokum vil ég þakka Árna
Óla og útgefandanum fyrir að
hafa komið frásögnum Stefáns
á framfæri og er þess fullviss, að
margir munu lesa þær sér til
fróðleiks og óblandinnar á-
Árni Krisijánsson
Tíminn, 15. maí.
Islendingadagurinn
að Gimli 2. ágúst
fslendingadagshátíðin fer í j skemmtunarinnar til enda, láti
hönd, þessi árlega og vinsæla sig ekki muna um það.
Getur maðurinn
orðið 1 50 ára
gamall ?
Öttaleg eyðsla fyrir áfengi
Erindi flutt af próf. Waison Kirkconnell
Lauslega þýtt af A. S. Bardal
Áfengisskýrslurnar eru hræði-
legar. Sem þjóð höfum vér fjór-
faldað spíritusneyzluna á síðast-
liðnum 25 árum. Á árinu 1947
þambaði Canadiska þjóðin 21
gallon af áfengi á hvert einasta
mannsbarn 19 ára. og eldra, og
kostaði það landið 460 miljónir
dala. Þetta er aðeins stjórnarsal-
an, en ágizkað er að alls hafi á
þeim tíma verið selt fyrir 800
miljónir dala.
Þó það áfengi hefði allt verið
borgað að fullu, þá hefði þjóðin
samt verið betur stödd ef þessari
inntöku hefði verið helt niður í
saurrennurnar heldur en niður
í magann á þeim, sem þess
neyttu.
Áfengið er orðin mesta hættan
í þjóðlífi voru. Vér erum nú orð
in ein af mestu drykkjuþjóðum í
heimi, og förum versnandi ár frá
ári. —
Drukkinn maður eða ölvuð
kona eru bæði eins og stjórnlaus
villudýr. Ekki líður hér í landi
dagur eða nótt, án þess að ein-
hver sé myrtur í ölæði eða af
drykkjuskapar afleiðingum, að
viðbættum allskonar meiðslum
slysum og sifjaspellum.
Foreldrarnir eyða tímanum
inni á drykkjustofunum og
svelgja þar eitrið, en skilja börn
in ein eftir heima. Leiðir það oft
til að þau slasast eða jafnvel
missa lífið — annað hvort frjósa
eða brenna til dauðs. Stundum
koma foreldrarnir heim um síðir
og eru þá svo viti sínu fjær, að
þau misþyrma börnunum á ýms
an hátt.
Þá eru enn ótalin slysin og
dauðsföllin á götum bæjanna, á
járnbrautum, þjóðvegum og flug
vélum. Oft eiga þau slys rót sína
að rekja til áfengisnautnar.
Það er ekki sjaldgæft að menn
komi ölvaðir út úr áfengiskrán-
um og lendi í áflogum á strætum
úti, er þá líkara á að horfa, sem
þar væri villidýr en menskir
menn. Þá ber það ósjaldan við að
drukknir menn verða úti og
frjósa í hel þegar þeir hafa drukk
ið frá sér ráð og rænu, og hafa
hvorki vit né vöðvastyrk til þess
að leita sér skjóls.
Stundum leiðir ofdrykkjan
góða og vel gefna menn inn í vit-
skertra hælin eða þá til þess að
fremja sjálfsmorð. Gagnlegar
stofnanir, blómlegar verzlanir
fara um koll og verða gjaldþrota
sökum þess að áfengið nær tök-
um á stjórnendum þeirra.
Alt þetta er hægt að lesa í
skýrslum stjórnanna og fréttum
blaðanna. Það skeður daglega. Á
þremur árum 1944—-1946 sýndu
Canda skýrslurnar að þar bætt-
ust við 120.000 nýir sjúklingar
með kynferðisveiki. Það er
stærri hópur en allir íslendingar
á þeim aldri. Stærri hópur en
allir á þeim aldri í Prince Ed-
ward eyjunni. Og vitnisburðirn-
ir bera það með sér að flestir af
þessum sjúklingum, konur jafnt
sem karlar, höfðu veikst þegar
þeir voru undir áfengis áhrif-
um. —
Áfengið er ginnandi og leiðir
til ósiðferðis. Hjónaskilnaðir,
sem aukast árlega hér í landi,
eiga rót sína að rekja til áfengis
nautnar að minnsta kosti 25 pró-
sent eða meira.
Þegar um algert bindindi er að
ræða, verður kristinn maður að
taka til greina fleiri en sjálfan
sig; ef hann hefði það hugfast,
þá gæti hann orðið öðrum til
mikillar styrktar. Ábyrgðin hvíl-
ir beinlínis á herðum þeirra sem
öðlast hafa trúna á þríeinan
Guð: þeirra er skyldan að vaka
yfir velferð meðbræðra sinna.
Á fyrstu öldum kristninnar
urðu hinir trúuðu atf5 líða kvalir
og dauða fyrir trú sína. f sumum
löndum líður kristið fólk nú á
dögum, og er jafnvel líflátið fyr-
ir trú sína. Er það til of mikils
mælst að kristið kirkjufólk í
Canada sýni dálítið kristilegan
kjark með sjálfsafneitun og bind
indi til þess að hjálpa náungan-
um og börnum hans?
þjóðhátíð okkar íslendinga vest-
an hafs. Það verður vandað til
þessarar hátíðar, sem undanfarin
ár og á hverju ári reynt að gjöra
eitthvað betur og bæta það sem
ábótavant er. Þar munu margir
koma til að gleðja sig og gleðjast
með öðrum. Þar verður gaman
að vera.
Að þessu sinni mun ég ekki
greina frá öllu’ sem þar fer fram
til skemmtunar að deginum, því
ég hefi svo margt að minnast á,
svo framhald verður að vera í
næsta blaði.
Það, sem ég vil sérstaklega
vekja athygli á er, ferðin fram
og til baka frá Winnipeg og
Gimli. Far með járnbrautarlest
er $1.75 fram og til baka. Gallinn
við járnbrautarfar er, að enginn
getur verið lengur en til klukk-
an rúmlega sjö að kvöldinu og
missir því bæði af kvöldsöngn-
um og dansinum. Til þess að ráða
bót á þessu og gefa fólki tæki-
færi að fara þegar því lystir að
kveldinu, hefir nefndin verið svo
heppin að geta útvegað Buses,
sem tekur fólkið á vissum stöð-
um í bænum, á Sargent og Ellis,
og fer með það aftur til sama
staðar að kveldinu. Kris Halldórs
son sér um flutning fólksins
þannig frá Gimli og Winnipeg á
íslendingadaginn.
Fargjaldið á þessum Buses er
$2.10 fyrir manninn, sem er að-
eins 20 centum meira en með
lest, þegar reiknað er farið niður
á járnbrautarstöðina. Hygg ég
þeir, sem langa til að dvelja
fram eftir kveldinu og njóta
En lakið efiir! — Þeir, sem fara
með Buses, verða að kaupa að-
göngumiða í skemmtigarðinn á
Gimli um leið og þeir kaupa far-
miðana, er það gjört til þess, að
nefndin geti vitað með vissu hve
margir fara með Buses, svo hún
geti haft nægilega mörg eftir
þörfum. Er það betra fyrir fólkið
sjálft, því þá er engin hætta
á að aðrir komi og taki sæti þess.
Það verður engum leift í Buses,
fram yfir það sem sætin leyfa.
Önnur breyting, sem nefndin
hefir gjört, er í sambandi við inn-
ganginn í skemmtigarðinn. Áður
hefir aðgangur verið seldur á 35
cent í garðinn fyrir fullorðna en
10 cent fyrir börn innan tólf ára.
Nú verður aðgangur í garðinn
seldur á 50 cenl fyrir fullorðna,
en börn innan tólf ára aldurs fá
frían aðgang. Veit ég að þessu
muni vel tekið, því þar sem mörg
börn eru í famelíu léttir það tals-
vert á þeirn^ fátækari að börnin
fá frían aðgang og frian borða
í skemmtigarðinn á Gimli.
Athugið þetta vel og takið
vel eftir lókal í blöðunum um
Buses, hvar þau stoppa á Sar-
gent og Ellis Ave. Að göngumið-
ar í Buses og skemtigarðinn eru
til sölu nú þegar í Björnssons
Book Store, 702 Sargent Eve. og
The Electrician að 685
Ave. —
Hljómsveit góð spilar að þessu
sinni á íslendingadaginn. Auk
þess verður góður söngur, góðir
ræðumenn og margt fleira, sem
getið verður nánar um í næsta
blaði. D. B.
Meðalaldur Bandaríkjamanns
er nú um 68 ár, en sumir læknar
halda því fram, að hann ætti að
vera 150 ár.
Dr. Bortz, forseti The Ameri-
can Medical Association, segir að
skepnurnar lifi tiltölulega leng-
ur en menn. Hundurinn er full
þroska þegar hann er tveggja
ára, og meðalaldur hans eru tólf
ár. Kötturinn er fullþroska eins
og hálfs árs, aldur hans er 10 ár.
Hesturinn er fullþroska fjögra
ára, en verður 25 ára. Ef maður
inn er fullþroska 25 ára, ætti
hann að verða 150 ára samanbor
ið við þessi dýr.
Ein orsök þess, að máðurinn
lifir tiltölulega skemur en hund-
urinn er sú, að ýmsir hrörnunar
sjúkdómar sýkja hjarta, nýru,
heila og æðar þegar menn eru
rosknir eða komnir á efri ár. Að
minnsta kosti 4 milljónir af nú-
verandi íbúum Bandaríkjanna
ganga með hjartasjúkdóma, seg-
ir dr. Bortz.
Ef ekkert er gert til þess að
koma í veg fyrir slíkt, mun helm
ingur barna þeirra, er fæddust
1940 fyrr eða síðar verða að
bráð hinum mismunandi tegund
um hnignunarsjúkdóma blóðrás-
arkerfisins eða nýrnanna.
Pharmaceutical-Medical Re-
search Foundation — Lyfjafræði
lega rannsóknarstofnunin ætlar
Sargent á næsta ári að verja 250 þús. doll
1 urum til baráttunnar gegn hrörn
unarsjúkdómum og leggja lyfja
verksmiðjur til upphæðina.' Féð
mun aðallega ganga til stofnana
sem vinna að rannsóknum á
þessu sviði. —Time.
Vísir 18. maí 1948
Séra Friðrik Friðriksson dr. theol., áttrœður
1868
25. maí — 1948
Eg var einn af þeim, sem ólust
upp í Reykjavík á 2. og 3. tug
þessarar aldar. Eitt af því, sem
hlaut að hafa áhrif á uppeldi
barna og unglinga hér í bæ, var
starf séra Friðriks. Oss var það
ljóst, að hann var guðsmaður
og vildi leiða oss á rétta leið. —
Hann gat að vísu dregið oss að
Skopsögur
Thomas heitinn Edison, upp-
finningamaðurinn heimsfrægi,
var býsna oft utan við sig. Þegar
hann var að koma úr brúðkaups
ferð sinni og stóð á járnbrautar-
stöðinni, tók einn af léstarþjón-
unum eftir því, að hann var æði
viðutan og m'ælti:
“Hafið þér nú ekki gleymt
einhverju, herra Edison?”
Edison þreifaði í alla vasa sína
en gat ekki orðið þess var, að
hann hefði tapað neinu. — Þá
varð honum af hendingu litið
upp í einn lestargluggann og
kom þar auga á hina ungu konu
sína, ógnarlega einmana og yfir-
gefna.
“Það er alveg satt, ekki má ég
gleyma blessaðri konunni
minni”, æpti Edison og þaut inn
í lestina til að sækja kvenmann-
inn. —
♦
Skömmu eftir að prófessor
Piccard kom seinast ofan úr há-
loftunum, hitti hann dr. Willi-
am Beebe, sem þá var alveg ný-
kominn neðan af hafsbotni.
“Hvað sástu þarna uppi?”
spurði Beebe.
“Enga engla”, anzaði Piccard,
“en hvað sást þú?”
“Engar hafmeyjar”, anzaði
Beebe.
♦
Sir Isaac Newton, heimspeking
urinn frægi, sem uppgötvaði
þyngdarlögmálið, var oft býsna
mikið úti á þekju, eins og slík-
um mönnum er títt. Allir kann-
ast við söguna af því, þegar
hann sauð úrið sitt í staðinn fyr-
ir eggið. Hér er önnur saga um
Newton, sem vér búumst við, að
þér, heiðraði lesandi, hafið ekki
heyrt.
Maður nokkur kom eitt sinn
að finna Newton. Spekingurinn
var eins og venjulega önnum kaf
inn og hafði ekki einu sinni gefið
sér tíma til að snæða miðdegis-
verð. Maturinn stóð á borðinu.
Nú leið heill klukkutími, og ekki
birtist Newton. Þá fór gestur-
inn að verða svangur. Hann lyfti
lokinu af fati, sem stóð á borð-
inu. Þar var steiktur hænuungi,
býsna girnilegur til átu. Gestur-
inn át nú ungann með beztu lyst
og lét beinin aftur á fatið. Síðan
bað hann vinnukonu Newtons
að steikja honum annan unga.
Áður en því væri lokið, kom
Newton inn í stofuna.
“Góði fyrirgefðu, hvað ég læt
þig bíða”, mælti Newton. “Nú
ætla ég að gleypa í mig matinn
í snatri, því ég er orðinn alveg
glorhungraður”.
Því næst lyfti hann lokinu af
fatinu. En þegar hann sá beinin
úr fuglinum, sneri hann sér að
gestinum, vandræðalegur á svip
inn, og mælti:
“Þarna er okkur rétt lýst, þess
um vísindamönnum. Heldurðu
ekki, að ég sé bara búinn að
borða án þess að muna nokkuð
eftir því”.
fundunum í K. F. U. M. með þeim
hátíðablæ, sem ríkti þar, og með
sögunum mörgu og merkilegu.
Þar heyrðum vér sagt frá
Mowgli og Tarzan. Þar sungum
vér þróttmikla söngva, sem vér
elskuðum. En það var þó eitt,
sem vér vissum, að séra Friðrik
vildi framar öllu öðru. — Hann
vildi færa oss boðskap frá Gúði,
Guðs orð. Fallega græna biblían
hans, sem Væringjarnir gáfu
honum, og krossmerkið stóra,
sem hann fékk í Ameríku, voru
dýrgripir, sem ljómaði af, og
hann kunni að nöta þá í starfinu.
Ef ég ætti að segja eitt glöggt ein
kenni á séra Friðrik, þá gæti ég
sagt: Hann boðaði Guðs orð. —
Hann kenndi oss að elska og
virða orðið, Biblíuna. — Hann
minnti oft á orðin: “Hvernig get-
ur ungur maður haldið vegi sín-
um hreinum? Með því að gefa
gaum að orði þínu”. — Sálm.
119,9. — Ó, að ég hefði gert það
betur! Til hvers komum vér á
fundina hjá séra Friðrik? Það
vissum vér. Ekki til að skoða
myndablöð. Það gat verið skemti
legt. Ekki til að ydda blýanta í
yddaranum á lestrarstofunni. —
Ekki til að hlusta á sögurnar. —
Þó komum vér einnig til þessa.
En tilgangurinn var þó annar og
æðri. Það var tilgangur séra
Friðriks: Til þess að heyra Guðs
orð. — Og varðveita það.
Vér vissum lítið um séra Frið
rik annað en það, sem sneri að
oss drengjunum. Starf hans með
al unglinga fyrir ofan -fermingu
var oss lítt kunnugt um, fyrr en
vér fermdumst sjálfir, og starf
hans meðal ungra manna, það
var enn fjær oss. En einnig þar
og á enn víðara vettvangi starf-
aði séra Friðrik að þessu eina:
að boða orð Guðs eins og það
er í Biblíunni og ekkert annað.
Þess vegna lét hann oss dreng-
ina standa upp á fundunum og
hafa yfir trúarjátninguna. Þar
lærðum vér hana.
Eg minntist á krossmarkið
hans. Það var kjarninn í boðskap
orðsins. Á föstudaginn langa,
helgasta dag ársins, lyfti hann
því upp fyrir oss og talaði um
frelsarann, sem dó fyrir syndir
vorar. Eða þegar hann talaði til
vor um íslenzka fánann, kross-
fánann, sem “minnir oss á merk-
ið hátt, móti er skín oss rautt og
hvítt og blátt. — Hvítt á hreina
hjartað minnir, heimsins svall
er varast æ, blátt á himins björtu
kynni, beinan veg um lífsins sæ,
rautt á Jesú benja blóð, bræðra-
kærleik, von og trúar glóð”.
Það ljómar enn af þeim tíma,
og enn er séra Friðrik hjá oss.
Guð blessi hann áttræðan og leiði
hann alla ævidaga að tindum
hjálpræðisins. — Jes. 12,3. —
Magnús Runólfsson.
Á Guernsey eyju á Ermar-
sundi er enn í gildi sá ævaforni
siður, að setja á svartan lista þá
menn, sem eru ofdrykkiumenn.
Fjölskyldan reynir að bjarga
manninum og fer til réttvísinn-
ar, og þaðan er gefin út opinber
tilskipan um, að enginn megi
selja manninum áfengi þaðan í
frá. Til þess að árétta þetta og
minna alla á að gera skyldu
sína er fyrirskipað, að tekin
skuli lögreglumynd af mannin-
um og er myndin límd upp í
hverri veitingakrá.
Sefjun er máíiug. Nýlega var
sýning haldin á því hvert vald
ímyndunaraflið hefir yfir mönn
um og því hvers dávaldurinn er
megnugur. Maður var dáleiddur
og honum sagt að innan 24 klst.,
mundu þjóta upp blöðrur hægra
megin á neðri vör hans. Er hann
kom aftur í sýningarsalinn að
sólarhring liðnum, eins og fyrir
hann hafði verið lagt, voru nokk
urar blöðrur í hnapp hægra meg-
in á munni hans.