Lögberg - 12.08.1948, Blaðsíða 4

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 12. ÁGÚST, 1948

--------Hogtoerg---------------------
Gefíð flt hvem flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
59.S Sargent Ave., Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
• Authorized as.Socond Class Mail,
Post Offíce Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Nýr foringi og ný stefnuskrá
Forsætiáráðherrann í Canada, Mr.
King, sem kjörinn var leiðtogi Liberal-
flokksins þann 7. ágúst 1919, hefir nú
látið af flokksforustu, og lætur auk þess
innan skamms af embætti, þótt enn sé
eigi vitað með vissu um dagsetningu
embættisafsagnar hans.
Mr. King hefir gegnt forsætisráð-
herra embætti í tuttugu og eitt ár, eða
freklega það, og sett með því met í
stjórnmálasögu brezka heimsveldisins;
hann sat við stjórnmálastýri canadisku
þjóðarinnar í síðustu heimsstyrjöld og
veitti þjóðinni svo örugga og viturlega
forustu, að lengi mun í minnum haft;
hann var aldrei neinn verulegur á-
hlaupamaður, en rasaði sjaldan um ráð
fram og íhugaði hvert vandamál gaum-
gæfilega ofan í kjölinn áður en hann
tók fullnaðarákvörðun, en úr því var
heldur engu um þokað, því stefnufesta
hans var jafnan heilsteypt og óhvikul.
Mr. King hefir eigi aðeins á löngum
og litbrigðaríkum stjórnmálaferli sín-
um haft djúpstæð áhrif á þróun hinnar
canadisku þjóðar síðastliðinn aldar-
fjórðung eða meira en það, heldur hefir
og viturlegrar forustu hans gætt all-
verulega á vettvangi heimsmálanna,
svo að þar hafa fáir samtíðarmanna
hans komizt til jafns við, að undanskild
um þ.eim Churchill og Roosevelt forseta;
að bjart verði um nafn Mr. Kings í sögu
canadisku þjóðarinnar verður eigi efað;
hann muii jafnan talinn verða einn
hinna mætustu og merkustu sona þess-
arar ungu og vaxandi þjóðar, og vafa-
laust skipar sagan honum á bekk með
þeim Macdonald og Laurier.
Eins og nokkurn veginn virtist
einsætt frá byrjun, var núverandi ráð-
herra utanríkismálanna, Louis St.
Laurent, kjörinn eftirmaður Kings sem.
leiðtogi Liberalflokksins, og verður
jafnframt næsti forsætisráðherra í
Canada; á hæfari manni átti flokkurinn
ekki undir neinum kringumstæðum
völ. Mr. St. Laurent er þjóðkunnur
mælskumaður og flestum samtíðar-
manna sinna í þessu landi, lærðari í
alþjóðalögum; mun slíkt koma að góðu
haldi eins og viðhorf heimsmálanna er
um þessár mundir, flókið, tvísýnt og
varhugavert; svo mikils og almenns
fylgis naut Mr. St. Laurent á flokksþing
inu, að hann hlaut kosningu við fyrstu
talningu atkvæða; næstur honum að
kjörfylgi, mun hafa gengið Mr. James
A. Gardiner, landbúnaðarráðherra;
einnig hauð sig fram til foringjatignar
C. C. Powers, fyrrum flugmálaráðherra.
Mr. St. Laurent er sextíu og sex ára
að aldri, fæddur í Quebec; faðir hans
var franskur, en móðirin af írskum ætt-
um. Mr. King er af skozkum uppruna og
hefir, eins og þegar hefir verið vikið að,
manna lengst haft stjórnarforustuna
með höndum; það sýnist því engan veg-
inn ósanngjarnt, að fulltrúi þess þjóð-
flokksins, er næst gengur að mann-
fjölda Engil-Söxum í landinu, taki við
stjórnartaumum, og það því fremur
sem vitað er, að í landinu eru frá stjórn-
skipulegu sjónarmiði séð, tvö opinber
tungumál, enskan og franskan.
Það kemur glögt í ljós við yfirvegun
frétta af flokksþinginu, að þar hefir
svifið yfir vötnunum andi hinnar fylztu
hreinskilni, og má slíkt teljast góðs viti,
því nóg er víða af óheilindum samt;
stjórninni var sagt alveg ófeimnislega
til syndanna og á kýlum stungið þar
sem þess var ábærilega mest þörf;
meðal annars afgreiddi flokksþingið í
einu hljóði kröfu um það, að skipuð yrði
konungleg rannsóknarnefnd til þess^að
taka til hinnar ýtrustu yfirvegunar
farmgjaldakerfi landsins, þrátt fyrir
undangengna mótspyrnu af hálfu
stjórnarvaldanna í þá átt; í þessu fólst
mikill sigur fyrir forsætisráðherra Mani-
tobafylkis, Mr. Garson, er í raun og veru
hélt uppi vörn fyrir fylkin sjö gegn hinni
illræmdu farmgjaldahækkun, sem knú-
in var fram á öndverðu sumri.
Forsætisráðherra Nova Scotiafylkis,
Mr. Macdonald, sem jafnan hefir þótt
manna berorðastur, lét þannig um mælt
í ræðu á flokksþinginu:
“Þótt vel hafi tekist til um forustu
fráfarandi leiðtoga flokksins, og góðs
megi vænta af eftirmanni hans, má
flokkurinn eigi ætla, að honum einum
beri til þess guðlegur réttur að stjórna
landinu”. Þetta ber þess ljósan vott, að
erindrekar hafa ekki hikað við að segja
meiningu sína, hvernig sem á stóð og
hver sem átti í hlut.
Hér fara á eftir megin atriði þeirrar
stefnuskrár, er áminst flokksþing af-
greiddi:
Afstaðan milli fylkja og sambands-
stjórnar, sé grundvölluð á tilboði hins
síðarnefnda aðila frá 1945.
Afnám tollmúra, aukin viðskifti inn-
an brezkrar veldisheildar og nýir við-
skiftasamn. við Bandaríkin; afnám á
viðskiftahömlum og vörubanni eins
fljótt og frekast er unt. Lýst ánægju
yfir löggjöf stjórnarinnar varðandi hag
heimkominna hermanna.
Viðvíkjandi stefnu stjórnarinnar í
hervarnarmálum, skuli samvinna við
aðrar þjóðir í þeim efnum koma fyrst
til greina, er grundvölluð sé á gagn-
kvæmum stuðningi og sjálfsvarnar
þörf. —
Útvíkkun núgildandi ákvæða varð-
andi fólksflutning inn í landið, og þá
fyrst og fremst með hliðsjón af þeim,
sem hvergi eiga höfði sínu að að halla
af völdum stríðsins og ættmennum
Canadabúa, er hingað vilja koma; en
áherzla er jafnframt á það lögð, að slík-
ur innflutningur brjóti eigi í bága við
skipulagsbundna efnahagsafkomu þjóð
arinnar.
Á vettvangi búnaðarmálanna taldi
flokksþingið brýna þörf á því, að vinna
að bættum og víkkuðum markaðsskil-
yrðum fyrir afurðir búnaðarins, jafnt
innan lands sem utan, hlynna að sam-
vinnufyrirtækjum og hlutast til um það,
að bændur gæti fengið lán með sem allra
vægustum og aðgengilegustum vaxta-
kjörum.
Varðandi fiskiveiðarnar mælti flokks
þingið eindregið með því, að áherzla
yrði lögð á að bæta á því sviði markaðs
skilyrðin og leita nýrra markaða, ásamt
hafnarbótum við ár og veiðivötn.
Þingið mælti einnig með því, að raf-
orkulöggjöfin yrði vandlega endurskoð-
uð með það fyrir augum, að hún komi
að sem allra fullkomnustu notum fyrir
allan almenning.
Viðvíkjandi félagslegu öryggi var
þingið á einu máli um það, að koma á
í landinu almennum heilsutryggingum,
rýmka um afnot atvinnuleysistrygginga,
stuðla að örorkutryggingum og hækkuð
um lífeyri fyrir blinda og aldurhnigna.
Mælt með fullkomnari löggjöf um
verndun jarðvegs og gróðursvæða, en
fram að þessu hefði gengist við.
Þingið mælti einnig með fjárhags-
legri aðstoð við Strandfylkin vegna ó-
hagstæðra flutningsgjalda.
Með hliðsjón af samstarfi verka-
manna og atvinnurekenda, mælti þingið
eindregið með því, að verkamenn eða
fulltrúar þeirra, ættu sæti í öllum stjórn
skipuðum nefndum, varðandi hag þeirra,
að réttlát vinnulaun yrðu trygð, og ör-
yggi verkamannasamtakanna yrði
einnig að fullu trygt og viðurkent.
Með hliðsjón af samgöngu og farm-
gjaldamálum, vísast til fyrri ummæla í
þessari grein, að viðbættu fylgi þingsins
við lúkning St. Lawrence skipaskurðar-
ins og þjóð-bílavegarins yfir landið.
Þingið lagði og sérstaka áherzlu á
stóraukna vinslu náttúrufríðinda lands-
ins í samráði við stjórnarvöld hinna
einstöku fylkja.
Sem táknrænt vitni um canadiska
þjóðeiningu, taldi þingið sjálfsagt, að
þjóðin eignaðist sérstæðan, canadiskan
fána. Flokksþingið var og á einu máli
um það, hver nauðsyn bæri til að
rýmkva um og endurbæta húsakosU
landsins, og að sambandsstjórn stuðlaði
að slíku með fjárhagslegum stuðningi
ef slíkt teldist nauðsynlegt.
Þá taldi og flokksþingið sig með öliu
mótfallið því, að Liberalflokkurinn í
Canada sameinaðist um sambræðslu í
stjórnarforustu við nokkurn annan
stjórnmálaflokk í landinu.
Af þessu, sem hefir sagt verið, er það
sýnt, að hin nýja stefnuskrá Liberal-
flokksins, er um flest hin glæsilegasta
og líkleg til margháttaðra umbóta í
þjóðfélaginu, verði henni röggsamlega
fylgt fram, sem naumast ætti að þurfa
að draga í efa.
í kveðjuræðu sinni á flokksþinginu,
lét Mr. King meðal annars þannig um
mælt:
“Svo getur farið, áður en minst varir,
að hinar frjálsu og frelsisunnandi þjóðir
heims, verði einu sinni enn á sama
mapnsaldrinum, að verja frelsi sitt á
vígvelli, og skera úr því hvort lögmál
blóðs og dauða eigi að drottna fram-
vegis yfir mannkyninu, eða lögmál
friðar, iðju og heilbrigöi. Allar ofbeldis-
stefnur, sem haldið er við með hervaldi,
verður að kveða niður, hvort heldur þær
ganga undir nafni Fasista, Nazista eða
kommúnista, því þær eru allar í beinni
mótsögn við persónufrelsi einstaklings-
ins og lúta að ótakmörkuðu ríkisvald-
boði”.
Minning góðskálds og
Eflir prófessor Richard Beck
Ræða flutt við afhjúpun mianis-
varða Jóhanns Magnúsar Bjarna
sonar rithöfundar, í Elfros,
Saskatchewan,
Vér minnkum á því að gleyma
og glata þeim dýrkeyptu menn-
ingarverðmætum, sem gengnar
kynslóðir hafa látið oss í arf. Vér
vöxum að sama skapi,, menn-
ingarlega talað, við að varð-
veita slíkar erfðir og gera þær
sem ávaxtaríkastar í lífi voru og
starfi. Þetta á ekki síst við um
minninguna um þá menn og þær
konur, sem með frjósömu ævi-
starfi sínu og göfugmennsku
hafa auðgað oss í andlegum
skilningi, gert líf vort litbrigða-
ríkara, og stráð veg vorn sam-
ferðamanna þeirra blómum
gleði og gæða.
Maðurinn, sem vér minnumst
hér í dag,. Jóhann Magnús
Bjarnason skáld, átti áreiðan-
lega heima í þeim flokki, hvort
sem litið er á ævistarf hans eða
góðhug hans og framkomu í garð
samferðasveitarinnar. Um það
munu allir þeir, er báru gæfu til
að kynnast honum, verða sam-
mála. Og afhjúpun þessa minnis-
varða hans er einmitt órækur og
fagur vottur þess, hve$ ítök
hann á í hugum sveitunga sinna
og annara vina og aðdáenda,
nær og fjær. Með þeim hætti er
honum einnig goldin að nokkru
sú þakkarskuld, sem vér íslenzk-
ir menn og konur í landi hér
stöndum í við hann, og landar
hans beggja megin hafsins. Tel
ég mér það mikinn sóma, að
eiga, með þátttöku minni 1 þess-
ari minningarathöfn, hlut í
greiðslu þeirrar skuldar við
vorn horfna vin, góðskáld og
göfugmenni, því að ég átti hon-
um að þakka, eins og fjölda-
margir aðrir, trygga vináttu ára-
tugum saman, auk ánægjunnar
og hins andlega gróða, sem
lestur rita hans hefir veitt mér.
“Minning þeirra, er afrek unnu,
yljar þeim, sem verkin skilja”.
Sannleiksgildi þeirra orða Da-
víðs Stefánssonar verður oss
sérstaklega augljóst þessa stund,
og þau snerta næma strengi í
brjóstum vorum, er minningin
um Jóhann Magnús Bjarnason
fyllir hug vorn og hitar oss um
hjartarætur. Margs er einnig að
minnast, þegar vér, af þessum
sjónarhóli, rennum augum yfir
æviferil hans, rithöfundar- og
menningarstarf.
Vér minnum ljóðskáldsins. —
“Sá deyr ei, sem heimi gaf líf-
vænt ljóð”, sagði Einar Bene-
diktsson spaklega. Jóhann
Magnús Bjarnason orti nokkur
slík ljóð, kvæði, sem eiga sér
lífsgildi, af því að þau eru sprott-
in upp úr jarðvegi lífsins sjálfs,
ávöxturinn af reynslu skáldsins,
eigin athugun hans og íhugun.
Verður það sérstaklega sagt um
þau kvæði hans, sem fjalla um
frumbyggjalíf íslendinga vestan
hafs. Hjartnæmri mynd og
glöggri er brugðið upp í kvæðinu
“Islenzkur sögunarkarl í Vestur-
heimi”; Jafn áhrifamikil og raun
sönn er lýsingin á Grími á Grund,
íslenzka hreystimenninu, sem
lætur eigi hin þyngstu örlög
vinna bug á hetjuhug sínum. En
rík samúð skáldsins með öllum
þeim, sem eiga við bág kjör að
búa og á brattann að sækja í líf-
inu, er hinn heiti undirstraum-
ur þessara og annara slíkra
25. júlí 1948.
kvæða hans. Sú djúpstæða og
kærleiksríka samhyggð með
olnbogabörnum lífsins var eitt
af grundvallar-einkennum hans
og svipmerkir öll rit hans.
Jóhann Magnússon Bjarnason
lifir í hinum beztu ljóðum sín-
um. Um annað fram minnumst
vér hans eigi að síður sem hins
afkastamikla og vinsæla sagna-
skálds. Við hönd skáldsins höf-
um vér fullir eftirvæntingar
fylgt Eiríki Hanssyni í spor; —
grátið og hlegið með honum; —
tekið innilegan þátt í blíðum og
og stríðum kjörum frumbyggja-
lífsins, sem saga hans lýsir svo
eftirminnilega, og orðið hugstæð-
ar hinar mörgu sérkennilegu
persónur, karlar og konur, sem á
vegi hans verða og þar koma
fram á sjónarsviðið. Vér höfum
svifið með skáldinu á flugléttum
vængjum ímyndunar hans og
með Braziliuförum hans ratað í
hin furðulegustu ævintýri 1
undralandinu suður þar. Vér
höfum dvalið með honum Vor-
næiur á Elgsheiðum og séð land-
námið íslenzka í Nýja Skot-
landi, sveipað ævintýrabjarma,
rísa úr sævi minninganna. Og
vér höfum setið hjá honum
Hausikvöld við hafið og hlýtt á
hann segja frá minnisstæðu
fólki af íslenzkum kynstofni, er
mitt í hringiðu hins vestræna
þjóðahafs hafði haldið glaðvak-
andi íslendingseðlinu í brjósti
sér og varðveitt þjóðarmetngð
sinn og trúnaðinn við hið göfug-
asta í uppruna sínum.
Frásagnargleði skáldsins, bæði
í hinum lengri og styttri sögum
hans, hefir hrifið oss og heillað,
hugarflug hans og hæfileiki til
að gæða • sögupersónur og at-
burði lit og lífi.
1 merkilegu bréfi, sem Step-
han G. Stephansson skrifaði
Jóhanni Magnúsi Bjarnasyni
um skáldsögu hans Eirík Hans-
son um þær mundir, sem hún
kom út, spáði skáldið því, að
Eiríki hans myndi verða vel
fagnað og verða maður langlíf-
ur, og Stephan bætti við: “Hann
kemur úr nýjum heimi, hann
eykur við landnám íslenzkra
bókmennta. því verður honum
vel tekið. Hann er “Landnáma”
Vestur-Islendinga — meira en
ártal, nöfn og plægðar ekrur, —
fólkið, sem landið nam,' landið,
sem numið var, og þjóðin, sem
það fólk bjó við, því verður
hann framtíðarbók”.
Hér er réttilega bent á það
merkisatriði, að Jóhann Magnús
gerðist með þessu riti sínu, sem
fleirum þeirra, landnárrismaður
í ríki íslenzkra bókmennta, og
athygli dregin að sögulegu gildi
skáldsagna hans. En þær eru
og þá ekki síst Eiríkur Hansson,
auðugar að raunsönnum, áhrifa-
miklum og samúðarríkum
myndum úr lífi og baráttu ís-
lenzkra landnema vestan hafs,
enda var höfundurinn barn
frumbýlingsáranna, sjálfur þátt-
takandi í stríði og sigrum land-
nemanna. Saga þeirra var því
sál hans samanofin, andi land-
námstíðarinnar og áhrif hennar
runnin honum í merg og bein.
Jáhann Magnús Bjarnason
mun því lengi lifa í skáldsögum
göfugmennis
sínum. Jafnframt minnumst vér
hans sem hins frjósama og sér-
stæða æviniýraskálds, en með
ævintýrasögu sinni Karli liila
og með hinum hinum mörgu og
fögru ævintýrum sínum lagði
hann merkilegan og um margt
frumlegan skerf til íslenzkra
bókmennta. Sjálfur sagði hann,
að sér hefði þótt einna vænst
um sum þeirra af öllu því, sem
hann hafði skrifað. Fór það að
vonum, því að þau eru komin
beint undan hjartarótum hans.
Hvergi er göfug lífsskoðun
hans, samúð og ást á hinu fagra
og góða, klædd fegurri eða til-
komu meiri búning, heldur en í
ævintýrum hans. Hún klæðist
þar skáldlegum táknmyndum,
sem tala bæði til listrænnar til-
finningar lesandans og gera
hann heilskyggnari á andleg
verðmæti.
Litla stúlkan í ævintýrinu
“Sigurvegarinn” ber sigur úr
býtum í samkeppninni við hin
börnin og hlýtur lárviðarsveig-
inn, af því, að meðan þau voru
að leika sér, “batt hún um sár
þeirra, sem rifu hendur sínar og
andlit á þyrnum rósanna, og
hún þerraði tár þeirra, sem
grétu.” Lokaorðin í ævintýrinu
“Krabbamein hjartans og heila-
tæringin” eru á þá leið að kær-
leikurinn til allra manna lækni
öll mannlífs mein. Mun með
sanni mega segja, að í þeim fel-
ist kjarni lífsskoðunar skáldsins,
og sæmir því ágætlega, að þau
hafa letruð verið á minnisvarða
hans.
En þó Jóhann Magnús Bjarna-
son bæri í brjósti, eins og þau
orð lýsa fagurlega, víðfeðman
góðhug til allra manna, stóð
hann jafnframt djúpum rótum í
sínum íslenzka þjóðemislega
jarðvegi. Vér minnumst hans
þess vegna sem hins sanna og
góða íslendings. Innan við tíu
ára aldur fluttist hann vestur
um haf; eigi að síður urðu hon-
um, eins og fram kemur í bréfum
hans og ritum, ljúfar og trega-
sárar minningarnar frá æskuár-
unum á Fljótsdalshéraði hug-
stæðar til daganna enda. — Hann
var Íslendingur inn í hjartaræt-
ur og unni íslandi heitt og
fölskvalaust. Þjóðrækni hans og
ættjarðarást voru meginþættir í
heilsteyptri skapgerð hans og
sérkenna rit hans. Hann þreytt-
ist aldrei á að lofsyngja íslenzkt
atgjörvi og íslenzk afrek. í
einni sögu sinni lætur hann ís-
lendinginn sigra í allsherjar
kapphlaupi manna af mörgum
þjóðum, og ég efast ekki um, að
hann hafi verið sér þess með-
vitandi, að þar væri um að ræða
markvissa táknmynd af því
kapphlaupi, sem Islendingar
hafa orðið að þreyta, í viðtækara
skilningi, á alþjóðaskeiðvellin-
um í Vesturheimi. Mikill var því
metnaður Jóhanns Magnúsar
fyrir hönd ættþjóðar hans, ís-
lendinga í heild sinni, honum
fannst ekkert annað sæma
þeim en mikið og veglegt hlut-
skipti. Og slíkur metnaður er
heilbrigður og eggjandi til dáða.
Stephan G. Stephansson hafði
hið sama í huga, er hann í einu
kvæða sinna minnti oss landa
sína á ábyrgðarmikið hlutverk
vort hér í álfu með orðunum:
“Við fósturlandsins frægðarstarf,
með föðurlandsins sæmd í arf,
af höndum inna æviþraut
með alþjóð fyrir keppinaut”.
(Frh. á bls. 5)