Lögberg - 25.11.1948, Blaðsíða 2

/
2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. NÓVEMBER, 1948
GUÐRÚN ÓLAFSDÓTTIR JOHNSON
GUÐRÚN ÓLAFSDÓTTIR JOHNSON
f. 5. febrúar 1868 — d. 13. desember 1947
Fyrir ellefu mánuðum síðan í dag, var til grafar borin,
að afstaðinni útfararathöfn í kirkju Melankton safnað-
ar, sem sr. E. H. Fafnis stýrði, í Upham, N. D., Guðrún
Ólafsdóttir frá Stóru Hvalsá í Hrútafirði. Var hún ekkja
Guðbjartar Jónssonar, Magnússonar pósts frá Hróá í Stein-
grimsfirði, landnámsmanns og bónda í Mouse River byggð-
inni. En hann lézt 24.. júlí 1939. Þau höfðu heitið hvort öðru
æfitrygðum í Prestsbakka kirkju í Hrútafirði, 4. júlí 1895
og fylgst að í farsælu hjónabandi um rúmlega 44 ára bil.
Sagan um sambúð þeirra og starf nær því næstum yfir hálfa
öld, og gerist í tveimur heimsálfum. Það er að sjálfsögðu
ekki margbrotin saga eða viðburðarík. Bæði munu þau hafa
verið fædd í fátækt, eins og tíðast var tilfellið með alþýðu-
fólk í ættlandi voru á þeim árum. Fátæktin mun og hafa
verið fylgikona þeirra alla æfi síðan, austan hafs og vestan.
En þau létu hana aldrei buga sig, heldur varð hún þeim
stöðug hvöt til framsóknar fyrir sig og börn sín. En saga
þessara hjóna er ekki aðeins frásögn um strit og stríð, heldur
einnig um framsýni, þrautseigju, mikinn dugnað og furðan-
leg afrek þegar á alt er litið. En hversu mörgum þáttum
sem æfisögur mannanna kunna að vera slungnar, enda þær
æfinlega í aðaltriðum á sama hátt. Kvörn tímans malar
jafnt og þétt, og jafnar að lokum alt við jörðu sem til lífsins
fæðist. Konungurinn í allri sinni dýrð, og kotungurinn í
fátækt sinni, falla jafnt fyrir höggum hins slynga sláttu-
manns. Þar jafnast kjör allra manna. En minningarnar lifa.
Sálirnar vaka í sólbjörtum löndum, þar sem syrgjandi
ástvinir eiga þess vísa von að fá um síðir að njóta samvista
við þá sem þeir hafa elskað og mist.
Þeirra Guðbjartar og Guðrunar hefir áður verið getið
á prenti. Sigurður Jónsson frá Syðstumörk skrifaði um þau
ásamt öðru byggðarfólki í Almanak Olafs Thorgeirssonar
árið 1913, og séra Kristinn Ólafsson ritaði minningarorð um
Guðbjart heitinn árið 1939. Farast hinum síðarnefnda svo
orð um Guðrúnu: “Ef hún greind kona og mæt, og mun
hann (Guðbjartur) með réttu hafa talið það mestu gæfu
lífs síns, að njóta samfylgdar þessarar ágætu konu.” Þetta
eru fögur ummæli og sönn, og í þeim er mikið sagt um
heimilislíf þeirra og sambúð. Guðrun var eðlisgreind kona
í bezta lagi, framsýn og gætin. 1 æsku átti hún sterka þrá
til bóklegrar menntunar, en tækfærin til slíkra hluta voru
fá og smá. Þó gáfst henni tækifæri til að stunda nám við
Kvennaskólann að Ytri-Ey um tveggja ára bil. Þótti það
mikið nám í þá daga. Því næst stundaði hún farskóia-
kennslu í Hrútafirðinum í nokkur ár. Má hafa það til marks
um hve farsæl kennsla hennar var og persónuleg áhrif, að
þegar dóttir hennar, 53 árum síðar kom á þessar slóðir, þá
mundu ýmsir lærisveina Guðrúnar enn eftir hinum gamia
kennara sínum, og töluðu um hana með sérstökum hlýhug
og virðingu.
En kennaraferill hennar varð ekki langur. Aðalhlutverk
hennar í lífinu var að vera kona og móðir. Kom þá dugnaður
hennar í ljós, og mannkostir, og var hvorutveggja þörf í
hinu snauða lífi frumbyggjans. Það er jafnan hlutskifti
góðrár konu að flytja sól og birtu, yl ástríkis og kærleika
sem vermir og blessar inn á heimili sitt. En það er lika
vegsemd hennar að veita hugrekki og nýja trú þegar öll
hlið virðast lokuð fyrir erfiðleika og þrengingar. Þetta hlut-
skifti leysti Guðrun af hendi með sóma, og þessi vegsemd
var henni gefin í ríkum mæli. Meðfætt glaðlyndi hennar,
stefnufesta og persónumáttur gerðu hana að leiðarljósi
bónda síns og baina, svo búskapurinn og barnauppeldið
heppnaðist miklu betur en mönnum fanst efni standa til.
Yfirleitt má segja að Guðrun hafi verið mikil gæfukona.
Vegna greindar sinnar og mannkosta var hún vel metin af
samferðamönnum sínum, og þótti tillögugóð um öll þau
byggðarmál sem hún lét sig varða. Sigurður Jónsson segir
um hana í áður nefndri Almanaksgrein; “að hún hafi verið
áhugamikil og ötul í öllum félagsmálum nýlendubúa.” En
gæfa hennar og þeirra hjóna var þó mest í börnum þeirra.
Um þau segir séra Kristinn í æfiminningu Guðbjartar: “Þau
hafa rutt sér braut til menningar og frama, svo slíks munu
fá dæmi, þótt hagur heimilisins væri jafnan þröngur.”
Þeim varð sex barna auðið, sem öll eru á lífi nema Jón,
sem lézt úr spönsku veikinni 1918, þá tuttugu og eins árs,
hinn efnilegasti maður. Tveir sona þeirra eru lögfræðingar,
Níels, sem til skamms tíma var dómsmálaráðherra í Norður
Dakota, í Bismarck, N. D. og Einar ríkissóknari í Lakota,
N. D. Tveir eru dugandi læknar í Rugby, N. D., þeir Ólafur
og Kristján. Einkadóttir þeirra, Þórunn Lilja, er prestskona
í Winnipeg. Barnabörnin eru 14 að tölu. Auk þessara lætur
hún eftir sig allmarga frændur á Islandi. Á meðal þeirra eru
níu börn Guðjóns bróður hennar, sem bjó allan sinn búskap í
Hrútafirðinum. Fimm þeirra eru enn í hinni gömlu sveit
sinni, en fjögur flutt til Reykjavíkur. Systur átti hún einnig
á Islandi, þá er Bjarnína hét, en er nú dáin. Dóttir hennar
er gift og búsett á Akureyri.
Rúmlega tuttugu ár eru liðin síðan þau hjón seldu land
sitt og brugðu búi. Fluttust þau þá til bæjarins Upham, og
áttu sér þar síðan lögheimili. En er árin liðu og kraftarnir
tóku að dvína dvöldu þau oft langvistum hjá bömum sínum,
en til þeirra voru þau ávalt velkomin, og nutu hins mesta
ástríks hjá þeim. Síðastliðin 10 ár hefir Guðrun dvalið hjá
dóttur sinni á vetrum, en jafnan horfið heim á leið með
vorinu.
1 fyrra haust kom hún ekki norður svo sem venjulega,
og hefði ekki gert þótt skilyrði hefðu verið fyrir hendi.
Heilsu hennar var þá svo komið að hún varð að leggjast á
spítalann í Rugby. Þaðan átti hún ekki afturkvæmt, en
lézt 13, desember, s. 1. í langri legu sinni naut hún allrar
þeirrar aðhlynningar sem vísindin og kærleikshendur sona
hennar gátu veitt. Það var hennar mikla gæfa að vera
elskuð og virt fram til hinztu stundar, og hafa aldrei þá
tilfinningu að hún væri orðin gömul eða að sér væri ofaukið
hjá börnum sínum. I draumórum sínum og dauðastríði dvaldi
hún oft heima á gamla búgarðinum, — unz önd hennar fékk
hvíld og hún hvarf til samfunda við hann sem hafði staðið í
stríðinu og unnið sigrana með henni.
Jarðarfarar dagurinn, 16. desember var dimmur og
drúngalegur. Á prestssetrinu á Utskálum blakti íslenzka
flaggið í hálfa stöng. Gestur kom að garði og spurði: “Hvað
veldur því að hér er flaggað hálfri stöng? Hvort mun nokkur
dáinn hér í sveit?” Var honum svarað: “Nei, hér er enginn
dáinn. En vestur í Ameríku er verið að jarða konu í dag
sem fór nauðug frá íslandi, og sá það aldrei síðan. Bömin
hennar sem hér dvelja nú um stundarsakir, vilja með þess-
um hætti senda henni hinztu kveðju og þakkir — yfir
hafið . . .” Winnipeg, 16. nóvember, 1948
V. J.'E.
Hátíðarguðsþjónusta í Bessastaðakirkju s. 1. sunnudag
VIÐGERÐ HENNAR ER NÚ LOKIÐ
SIÐASTLIÐINN SUNNUDAG fór fram hátíðaguðsþjónustu í
Bessastaðakirkju, í tilefni þess, að kirkjan er nú tekin aftur í
notkun, eftir hina miklu viðgerð, sem gerð hefir verið á henni.
Ríkisstjómin vatr þar viðstödd, og enis hafði verið boðið þangað
sendiherrum og fulltrúum erlendra ríkja, alþingismönnum og
þeim sem á einhvern hátt hafa unnið að hinum nýju gripum, sem
settir hafa verið í kirkjuna. Um 20 prestar voru og viðstaddir.
Sóknarnefndarmönnum Bessastaðasóknar var líka boðið að vera
við hátíðaguðsþjónustuna og nokkrum öðrum.
Dómkirkjukórinn annaðist
sönginn, undir stjórn Páls ísólfs-
sonar, er lék á hið nýja kirkju-
orgel.
Rétt fyrir kl. tvö gengu prest-
amir í skrúðgöngu í kirkjuna, en
þá vom aðrir kirkjugestir þang-
að komnir og gengu þeir fyrir
Sigurgeir biskup og Bjarni Jóns-
son vígslubiskup. En nokkru síð-
ar gengu forsetahjónin í kirkj-
una, í fylgd með Emil Jónssyni
ráðherra.
Guðsþjónustan hófst með því,
að sr. Fr. Halgrímsson las bæn.
Þvínæst söng kirkjukórinn sálm
Matthíasar, “ó, maður hvar er
hlífðarskjól, á heimsins köldu
strönd”.
Að því búna flutti biskupinn
ræðu frá altarinu, þar sem hann
mintist m. a. sögu Bessastaða-
kirkju, þeirrar viðgerðar, sem
hún nú hefir fengið, og þeirrar
sérstöðu sem hún hefiir, á for-
setasetri landsins.
Þá var sunginn sálmurinn
“Kirkjan er oss kristnum móðir”
er sr. Helgi Hálfdánarson hefir
þýtt, en á milli þess, sem kó>rinn
söng sálmaversin, lásu prestar
úr Kjalarnessprófastsdæmi ritn-
ingargreinar, þeir Hálfdán próf-
astuir Helgason frá Mosfelli sr.
Eiríkur Brynjólfsson frá Útskál-
um, sr. Halldór Jónsson frá
Reynivöllum og sr. Jón Árni Sig-
urðsson frá Grindavík. Stóðu
þeir sitt hvoru megin við altarið.
Síðan lýsti biskup kirkjuna
tekna í notkun, með svipuðum
hætti, og þegar nýjar kirkju eru
vígðar. En að því búnu spilaði
Páll íslofsson sitt góðkunna
Maríuvers. Þá var sunginn lof-
söngur úr Regiem eftir Luigi
Cherubini og þá sálmaversið
“Þín kirkja góði Guð”. — Nú
flutti sóknarpresturinn sr. Garð-
ar Þorsteinsson stutta og hjart-
næma prédikun og lagði útaf
sögninni um draum Jakobs. Síð-
an var sunginn sálmurinn “Beyg
kné þín fólk vors föðurlands”
eftir Matth. Joch. Þá tónuðu þeir
fyrir altari sr. Garðar Þorsteins-
son og biskup. En að endingu vair
sunginn þjóð söngurinn. Var
kirkjusöngurinn með ágætum.
Að aflokinni guðsþjónustu
nutu boðsgestir kennimenn og
aðrir veitinga á heimili forseta-
hjónanna.
Nokkur atriði úr sögu
kirkjunnar
Eftirfarandi greinargerð hef-
ur blaðið fengið til birtingar frá
túðsmanni Bessastaða Jóhanni
Jónassyni:
Það er talin hafa verið kirkja
á Bessastöðum síðan kringum
árið 1100. 22. apríl 1773 ákveður
konungur byggingu þessarar
kirkju. Var smíði aðalkirkjunnar
lokið um 1802, en turninn var eft-
ir. Var honum 1 o k i ð 1823. En
kirkjan var ávalt gallagripur,
lek, köld (óupphituð), með drags-
úg o.s.frv.
Endurbygging kirkjunnar var
á öndverðu árinu 1946 falin húsa-
meistara ríkisins. Hófst hún í
apríl 1946, hefir því staðið yfir
í 2% ár.
Þannig er umhorfs í kirjunni
nú eftir viðgerðina:
Ef litið er til vestuir frá kórn-
um er yst í kirkjunni, vinstra
megin, prestsstúka og hægra
megin pípuorgel og söng pallur.
Orgelið er nýleg bresk uppfinn-
ing, ætluð litlum kirkjum þar
sem ekki er pláss fyrir háar org-
elpípur sem raðað er á venjuleg-
an hátt. Er pípunum komið fyrir
af mestu snild eftir vissum regl-
um í þessu orgeli svo þær sjáist
ekki. En er þó hér um fullkomið
pípuorgel að ræða. Eru tónarnir
J'egurri og endingin margföld
borin saman við kirkjuharmoni-
um.
í fordyrinu eru múrsteinar í
gólfi, sem áður voru í miðgangi
sjálfrar kirkjunnar.
Krossmarkið yfir altarinu er
verk Ríkarðs Jónssonar mynd-
höggvara, sem einnig hefir skor-
ið prédikunarstólinn.
Altarið er klætt hvítum dúk
er blint fólk hefur ofið. — Altar-
isklæðið er gert úr líni, sem
ræktað er á Bessastöðum. Hefir
frú Unnur ólafsdóttiir teiknað
það og unnið, saumaþræðirnir
eru einnig úr Bessastaðalíni.
Stafirnir I. H. S. eru saumaðir
um allan dúkinn. Dúk þenna
gerði frú Unnur handa forseta-
hjónunum, en þau ákváðu að
gefa Bessastaðakirkju hann sem
altarisklæði til ævarandi eignar.
Messuhökul kirkjunnar gerði
frú Unnur ólafsdóttur. Hann er
úr íslensku efni, nema gullpráð-
urinn. Hvíti ísaumurinn er úr
þræði af bleiktu Bessastaðalíni,
steinn í krossinum frá Glerhall-
arvík í Skagafirði. Efnið var ofið
í Gefjun, nema fóðrið sem blind-
ir menn hafa ofið.
Umsjón með endurbygging-
unni hefir Björn Rögnvaldsson
byggingameistari haft, með allri
rafmagnsvinnu Valgarð Thorodd
sen, rafveitustjóri í Hafnarfirði,
málningu annaðist Osvald Knud
sen, Reykjavík. Bekki, prédik-
unarstól m.m. hefir gert Björn
Þorsteinsson, trésmíðameistari í
Reykjavík Verksjóri var lengst
af Páll Valdason, Hafnarfirði,
bútagólfið lagði Carl Jörgensen
trésmiður í Reykjavík.
Fornir gripir kirkjunnar.
Á altarinu eru tveir bronce-
stjakar stórir frá árinu 1734 en
þá gaf Cathrine Holm, ráðskona
Puhrmanns amtmanns á Bessa-
stöðum þá, kirkjuni til ævarandi
eignar.—Hinar frægu “baksturs-
öskjur” sem Ólafur Stephensen
stiftammaður og kona hans gáfu
kirkjunni 1774; þetta er ná-
kvæm etfirmynd, en frumgjöfin
er geymd í Þjóminjasafninu.
Ennfremur kaleikur, patina og
vínkanna, alt úr silfriog alt gam-
alt.
Það elsta í kirkjunni mun vera
skírnarfonturinn, sem er úr
úr steini með málmskál Bak við
hann er legsteinn Magnúsar,
en það var erfitt að komast að
honum. Þar sem Magnús var
fyrsti íslenski amtmaðrinn á
Bessatöðum, merkur maður og
athafnasamur, ættfaður þekktr-
ar ættar (Stephensenættarinnar),
sá sem lét byggja Bessastaða-
stofuna (sem síðar varð latínu-
skólahús og nú forsetasetur) —
þótti rétt að legsteinn hans væri
í veggnum á þeim eina stað sem
legsteini var ætlaður staður fyrir
augum állra. En legsteinn Páls
{Frh. á bls. 3)