Lögberg - 25.11.1948, Blaðsíða 4

•i
ILoeberg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
69 5 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publiehed by The Columbia Press Ltd.
69 5 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
TJALDIÐ FELLUR
Eftir freklega tuttugu og eins árs stjórnarforustu
í þessu landi, hefir Mr. King látið af völdum, og verður
það sem eftir er kjörtimabils að eins óbrotinn þmgmað-
ur í neðri málsstofu sambandsþingsins; við embættis-
afsögn hans féll tjaldið í lok eins hins allra gagnmerk-
asta þáttar í þróunarsögu canadíska þjóðarinnar frá
stofnun fylkjasambandsins.
í stjórnartíð Mr. Kings, hefir þjóðin svo að segja
í öllum efnum fært þanmg út kvíar, að aðdáun hefir
hvarvetna vakið; ekki aðeins vegna þeirra risaskrefa,
sem hún hefir stigið á vettvangi hinnar efnalegu af-
komu, heldur og engu síður vegna þeirra djúpstæðu
áhrifa, sem hún h e f i r haft á viðhorf og framvindu
heimsmálanna; engin önnur þjóð, þegar tekið er til þess
hve Canadiska þjóðin enn er fámenn, og telur aðeins
eitthvað um tólf miljónir íbúa, getur litið yfir í samtíð
vorri jafn fjölþættan frægðarferil og þessi unga þjóð
getur með fullum rétti gert; þegar hún mælir, hlustar
allur heimurinn á rödd hennar og fagnar einarðari og
frjálsmannlegri forustu hennar, nema ef vera skyldi
Rússinn, sém sýnist eiga alveg ótrúlega örðugt með að
átta sig á því hvað í vestrinu búi og hvers sé þaðan
að vænta; vonandi sannfærist hann þó einn góðan
veðurdag um það, að fyrir vestrinu vaki aðeins gott
eitt. — hugsjón persónufrelsis og alþjóða friðar.
Þróun Canadísku þjóðarinnar í stjórnartíð Mr.
Kings, er vitaskuld ekki eins manns verk; að halda slíku
fram væri hvorki meira né minna en helber firra; sér
til aðstoðar hefir Mr. King jafnan valið hina hæfustu
menn, er svo voru honum jafnaðarlega samhentir, að
um ráðaneytið m á 11 i réttilega segja, að þar væri í
rauninni ein hjörð og einn hirðir; þegar þannig hagar
til má jafnaðarlegast góðs árangurs vænta.
Mr. King hefir lifað óbrotnu lífi alla sína ævi; hann
hefir verið manna starfsamastur og unnið svo að segja
myrkranna á milli; hann hefir janfan haldið hvíldardag-
inn heilagan og kosið að samstarfsmenn sínir í ráðu-
neytinu gerðu og eitt hið sama; virku dagarnir væri
nógu margir og nógu langir til þess að skila mætti auð-
veldlega sæmilegu dagsverki, enda mætti auðveldlega
bæta við þá hænufeti ef svo byði við að horfa.
Mr. King hefir látið það manna bezt, að samstilla
til átaks jafnt á tímum friðar sem stríðs, hin mörgu,
og um margt fjarskyldu þjóðflokkabrot, er land þetta
byggja, og af þeirri ástæðu út af fyrir sig, þó ekki væri
fleiru til að dreifa, stendur canadíska þjóðin við hann í
ævarandi þakkarskuld; hann hefir verið, og er þann dag
í dag, einn hinn fágætasti sáttasemjari, sem þjóðin
hefir eignast; þetta er nú löngu viðurkent, og það engu
síður af þeim, er um eitt skeið hötuðust við hann og
gerðu honum alt til miska.
Hin fölskvalausa frelsisást, sem Mr. King var í
blóð borin, hefir svipmerkt allan hans langa og lit-
brigðaríka starfsferil og skapað honum ódauðlegt nafn
í sögu hinnar canadísku þjóðar.
í ræðum sínum og afskiptum af opinberum málum,
hefir grunntónninn í málaflutningi Mr. Kings fyrst og
seinast lotið að mannhelginni og virðuleik einstaklings-
ings, en einmitt þar er að finna traustustu hornsteina
hins sanna lýðfrelsis; í einræðislöndunum eru slík verð-
mæti að vettugu virt.
AF SJÓNARHÓL 60 ÁRA ÁFANGA
Eftir prófessor RICHARD BECK
(Ræða fyrir minni stúk. “Heklu”, flutt á æfmælishátíð íslenzku
stúknanna í Winnipeg, 22. nóvember 1948).
Enginn félagsskapur lifir og dafnar um áratuga
skeið, nema hann eigi sér verulegan tilverurétt, flytji
lífrænan boðskap og vinni að tímabæru og þörfu hlut-
verki. Annars fellur hann skjótt að velli því að tíminn,
hinn óvægi dómari, skilur hveitið frá hisminu í félags-
legum efnum eigi síður en öðrum, og það eitt þróast til
langframa á því sviði, sem ekki er fúið í rót, en nærist
við lífstrauma vakandi hugsjóna í verki.
Þegar þetta er í minni borið, og allar aðstæður
teknar til greina, verður það augljósara en ella, hversu
merkur atburður 60 ára afmæli íslenzku Good Templ-
ara stúknanna er í félagsmálasögu íslendinga í Vestur-
heimi. Teljandi eru þau félagsleg samtök þeirra, sem
eigá sér að baki jafn langan, óslitinn starfsferil. Dr.
Sigurður J. Jóhannesson, hinn ótrauði forystumaður
bindindismálsins austan hafs og vestan, komst því
réttilega að orði, er hann s a g ð i í afmælisgrein um
íslenzku stúkurnar fimmtugar: “Annars er vert að geta
þess, að sá félagsskapur, sem hér er um að ræða, á
hreinni braut að baki sér en flest önnur félög, sem
fæðst hafa og starfað í vestur-íslenzku félagslífi.” Mak-
lega bætti hann við þessum orðum: “í Good Templara
reglunni hafa staðið og starfað mætir menn og kær-
leiksríkar konur úr öllum flokkum vor á meðal.”
Vel er því og meir en verðugt, að hátíðlegt sé haldið
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. NÓVEMBER, 1948
60 ára afmæli íslenzku átúknanna, og innilega þakka
eg forstöðunefndinni fyrir þá sæmd, sem hún hefir sýnt
mér, með því að óska þess, að eg mælti hér fyrir minni
stúk. “Heklu”, minnar eigin stúku, þó að mér finnist,
hinsvegar, að eg hafi lítið til þess unnið.
Það liggur í augum uppi, að 60 ára starfssaga verö-
ur eigi, í tiltölulega stuttri ræðu, rakin nema í nokkrum
höfuðdráttum. Þeim, sem frekar vilja fræðast um stofn-
un og starfsferil stúk. “Heklu”, vísa eg til sögu hennar
í Minningarritinu, sem út kom í tilefni 25 ára afmælis
hennaf árið 1913, og samin var af séra Guðmundi
Árnasyni, einum hinum ágætasta og áhugasamasta fé-
laga hennar, og til hins ítarlega erindis “Hékla 50 ára”,
sem Stefán Ejnarsson ritstjóri, einnig einn af
einlægustu og dyggustu starfsmönnum stúkunnar,
flutti á 50 ára afmælissamkomu stúknanna og prentuð
var í Heimskringlu 12. janúar 1938.
En eigi verður stúk. “Heklu” svo minnst ,að stúk.
‘ Skuld” komi þar eigi einnig við sögu, því að hin síðar-
nefnda er, eins og alkunnugt er, beinn afspringur hinn-
ar fyrrnefndu. Liggur það utan vébanda þessarar ræðu
að rekja þá atburði nánar, en hitt er ekki nema rétt-
mætt að benda á, að stúk. “Skuid” kom ekki í heiminn
fæðingarhríðalaust, enda voru tildrög stofnunar henn-
9-r á sínum tíma í spaugi nefnd “Heklugosið”. Veit eg
eigi getið um í annálum neitt “Heklugos”, sem borið
hafi jafn ávaxtaríkan eða þjóöhollan árangur, því að
eg ætla sér Guðmund hafa rétt að mæla, er hann segir
í sögu stúk. “Heklu” í Minningarritinu: “Einmitt það
að stúkurnar urðu tværi jók áhuga og starfsviðleitni
Good Templara um helming. Stúkurnar kepptu hvor
við aðra. Báðar fjölguðu meðlmum. Samkeppnin efldi
þær, en lamaði ekki.” Löngu langt er einnig síðan, að
um heilt gréri þeirra í milli og hefir samvinnan að sam-
eiginlegum áhugamálum verið hin ágætasta. Nú halda
þær einnig, eins og sjálfsagt var og sæmandi bræðra-
og systrafélögum, 60 ára afmælishátíð sína samtímis,
enda þótt stúk. “Hekla” sé nokkru eldri, stofnuð 23.
desember 1887.
“Varðar mest til allra orða, undirstaðan rétt sé
fundin”, segir hið spaka skáld. Eiga þau sannindi sér-
staklega við um menningarleg félagssamtök. Rúmt 60
ára frjósamt starf stúk. “Heklu” — en það á vitanlega
við um stúkurnar báðar — ber því vitni, að þeir menn
og þær konur af íslenzkum stofni, sem þar lögðu grund-
völlinn,' beindu okkur brautina til núverandi áfanga,
öyggðu það félagslega umbótastarf sitt á traustum
grunni, enda var það rótfest í jarðvegi göfugrar og
mannbætandi hugsjónar, markvissri b a r á 11 u gegn
áfengisbölinu með öllum þess illu fylgifiskum.
Þakklátum huga minnumst við því á þessum sögu-
ríku tímamótum stofnenda stfxk. “Heklu”, er jafnframt
voru brautryðjendur Alþjóðareglu Good Templara með-
al íslendinga vestan hafs. En þessir voru fyrstu em-
bættismenn stúkunnar:
Ólafur S. Þorgeirsson, æðsti templar
Guðm. Þórðarson, vara-templar
Einar Sæmundsen, ritari
Bjarni Lúðvíksson, fjármálaritari
Kristján Guðmundsson, gjaldkeri
Stefán Erlendsson, kapilán
Andrés Reykdal, dróttseti
Sigurður Árnason, vörður
Halldór Auðunnsson, útvörður
Halldór Oddsson, aðstoðarritari
Sigurlaug Bjarnadóttir, aðstoðardróttseti
W. J. Fin^ey (Friðfinnur Jóhannesson), umboðsmaður
Margrét Skaftason, gæslumaður ungtemplara
Jón Júlíus, fyrrv. æðsti templar
Auk ofantaldra fjótán embættismanna, tóku þess-
ir tíu aðrir einnig þátt í stofnun stúkunnar: Guðm.
Jónsson, Bjarni .Jónsson, Tómas Jóhannesson, Sigurð-
ur Sölvason, Níels M. Lambertsen, Þóra Sæmundsen,
Jóna Magnúsdóttir, Jakobína Guðlaugsdóttir, Sarah
Simons og Ingibjörg Thorgrimsen.
Úr þessum hópi frumherja varanlegrar bindindis-
starfsemi meðal Vestur-íslendinga er nú enginn ofan
moldar, það eg til veit. Blessuð sé minning þeirra allra!
Við ávörpum þá fögrum orðum skáldsins:
“Þökk sé öllum þeim, er stóðu
þéttast, fastast merki hjá!
Friður með þeim sé, er sofa
Sæmdarverki dánir frá !”
Skylt er og að geta þess, að þræðina frá stofnun
stúk. “Heklu” má rekja til íslands, því að sumir þeir,
sem þar voru að verki, höfðu kynnst Good Templara
reglunni og starfi hennar heima á ættjörðinni. Farast
séra Guðmundi þannig orð um það atriði í sögu stúk-
unnar: “Var það slíkum mönnum að þakka, að íslenzk
Good Templara stúka komst á fót í Winnipeg.” Fór
því ágætlega á því, að á afmælishátíð þessari hafa þeg-
ar fluttar verið bróðurlegar og faguryrtar kveðjur frá
Stórstúku íslands og íslenzkum templurum heima fyrir.
Þá er stúk. “Hekla” hafði verið stofnuð bættust
heni brátt nýir félagar, svo að snemma í marz. 1888 eru
þeir orðnir um 70 talsins, og fór þeim fjölgandi fram
eftir vorinu og sumrinu; nokkur afturkippur kom þó
í stúkuna og starf hennar um þær mundir, við klofning
þann innan hennar, sem leiddi til stofnunar stúk.
“Skuldar”, en furðu fljótt rétti “Hekla” við eftir það
áfall, enda bættist henni á næstu árum mikill og góður
liðsauki. Er ekki að efa, að bindindisáhugi hafi einkum
ráðið hjá mörgum, er í stúkuna gengu, en félagslega
þörfin vafalaust einnig átt sinn mikla þátt í því, hve
margir leituðu þangað á þeim árum.
Hér er aðeins unnt að geta sérstaklega örfárra
þeirra félaga stúk. “Heklu”, sem bættust í hópinn á
fyrstu starfsárunum og stóðu þar fremstir í fylkingu
um langt skeið. Bergsveinn M. Long gekk í stúkuna 14.
marz 1890 og var síðan til dauðadags (1937) einn af
athafnasömustu starfsmönnum hennar og máttar-
stólpum. Þ. 11. marz 1892 gekk Guðrún Jóhannsdóttir
Búason í stúkuna, og varð brátt hin atkvæðamesta
starfskona að bindindismálum bæði innan stúku sinnar
og Stórstúkunnar; hún sat einnig allmörg hástúkuþing
og var fyrsti íslendingur, sem kosinn var í framkvæmd-
arnefnd hástúkunnar. Guðmundur Anderson, sem gekk
í stúkuna árið 1890, var einnig einn af ágætustu félags-
mönnum á fyrstu árum hennar, sat á mörgum stór-
stúkuþingum og var oftar en einu sinni kosinn stór-
templar. í sögu stúkunnar eftir sér Guðmund í Minning-
arriti hennar er getið fjölmargra félaga hennar frá því
tímabili og þar eru einnig birtar myndir og æviágrip
margra þeirra, sem gengu í stúkuna á fyrstu árum
hennar og rnjög koma við sögu hennar með mörgum
hætti. Úr þeim hópi eru þessir enn starfandi í stúkunni
eöa hafa verið það fram á síðustu ár: Helga og Lawr-
ence Thomsen, Hreiðar Skaftfeld, Jódís Sigurðsson,
Sumarliði Matthews, Guðbjörg Sigurðsson og Sigur-
björn Pálsson.
Úr stúkunni “ísland”, er var starfandi um nokkur
ár, bættust stúk. “Heklu” einnig snemma á árum mætir
og merkir félagar, svo sem Hjálmar Gíslason, sem enn
er einn hinn tryggasti starfsmaður stúku sinnar.
Af skiljanlegum ástæðum hefi eg, á þessum tíma-
mótum í sögu stúk. “Heklu”, einkum dvalið við nöfn
þeirra manna og kvenna, sem brautina ruddi, en marga
aðra mætti telja, sem voru félagar hennar lengur eða
skemur á því tímabili, og eigi allfáa úr hópi þeirra,
sem víðkunnastir hafa orðið á ýmsum starfssviðum
meðal íslendinga vestan hafsins.
Hinu ber þó sérstaklega að fagna, að eftir því sem
hópur hinna eldri forystumanna og kvenna innan stúk-
unnar varð fámennari, hlupu aðrir í skörðin, tóku upp
merkið og halda því enn drengilega á lofti, trúir stefnu-
skrá stúkunnar og Reglunnar og bindindishugsjón sinni.
Þó eg hafi eigi ,af fyrrgreindum ástæðum, néfnt nöfn
þessara stúkusystkina minna, votta eg þeim einlæga
virðingu mína og þakka þeim hin góðu kynni á farinni
leið og sérstaklega einlægt og ómælt bindindisstarf
þeirra og trúfestina við hinn göfuga málstað okkar.
Hvað er þá orðið okkar starf ? Eða öllu heldur, ykk-
ar starf? Hvað hefir stúk. “Heklu” ánnunnist á liðnum
60 árum?
Fyrst er þar á blaði bindindisstarfið, sem vitanlega
hefir, beint og óbeint, verið aðalstarfið, Stúkan hefir,
með ýmsum hætti, lagt sinn skerf til bindindisfræðsl-
unnar, unnið að takmörkun vínsölu og látið sig varða
lagasetningar bindindismálunum viðkomandi, og tekið
þátt í útbreiðslustarfinu, svo sem stofnun stúkna á ýms-
um stöðum í Manitoba, sem íslenzkir templarar hafa
staðið að.
Ber þá að geta stærsta afreksins, sem stúkurnar
hafa innt af hendi félagsstarfsemi sinni til stuðnings,
en það var bygging samkomuhúss þeirra, og átti stúk.
“Hekla” að sjálfsögðu sinn drjúga hlut í því þarfa og
þakkarverða fyrirtæki. Þessir menn voru í hinni sam-
eiginlegu fulltrúariefnd stúknanna meðan húsbyggingin
stóð yfir (árið 1906) og höfðu alla umsjón með henni:
Kristján Stefánsson, Jóhannes Sveinsson, Bjarni
Magnússon, Jón Tr. Bergmann, Gunnlaugur Jóhanns-
son, Ásbjörn Eggertsson, Guðmundur Bjarnason, Sig-
fús Jóelsson og Magnús Jónsson.
Þarf eigi að fjölyrða um það, liver hagur starfsemi
stúknanna varð að hinu nýja félagsheimili sínu, enda
má segja, að það hafi, að kirkjunum íslenzku undan-
teknum, verið eini griðastaður íslenzkum félagssam-
tökum og samkomuhöldum í Winnipeg-borg, og er það
íslenzkum templurum til ævarandi sæmdar, að þeir
réðust í það stórvirki snemma á árum að reisa þetta
myndarlega samkomuhús sitt. Hefir það með ýmsum
hætti verið lagfært og endurbætt. Hafa viðhald þess
og umbætur kostað ærið fé og útheimt geysimikið starf
og fórnfýsi af h á 1 f u fulltrúanefndar stúknanna og
annara félaga þeirra, og skyldi það metið og þakkað
að verðleikum. Hefir stúk. “Hekla”, sem vænta má, ekki
látið sitt þar eftir liggja.
Hún hefir einnig átt sína miklu hlutdeild í líknar-
og mannúðarstarfi stúknanna, sem einkum hefir verið
í því falið, að þær hafa haldið við sjúkrasjóðum, sem
fé hefir verið veitt úr til stuðnings og líknar veiku
fólki. Nema framlög stúknanna úr þeim sjóðum samtals
mörgum tugum þúsunda dollara. Það er bróðurkær-
leikur í verki.
Þá er þjóðræknislega hliðin á starfi stúknanna, og
eiga þær þar báðar jafnan hlut að máli, þær hafa eigi
aðeins frá fyrstu tíð og fram á þennan dag, haldið fundi
sína á íslenzku, heldur stofnuðu þær snemma á árum
laugardagsskóla í íslenzku fyrir börn og unglinga og
starfræktu hann, með góðum árangri, um langt skeið,
eða þangað til þjóðræknisfélagið kom til sögunnar og
tók við umsjón hans.
Harla margþætt er því 60 ára starfsemi stúknanna
orðin, og hlutdeild stúk. “Heklu” í henni, eigi aðeins
frá bindindislegu sjónarmiði, heldur einnig menningar-
lega og félagslega, almennar talað. Félagslíf og menn-
ingarviðleitni íslendinga í Vesturheimi hefði orðið
drjúgum fátækari og svipminni, ef íslenzkir templarar
hefðu þar eigi að verki verið.
Eins er þó ógetið í því sambandi, og hreint ekki
hins ómerkilegasta, en það er þátttaka og forysta ís-
lenzkra templara í starfi Stórstúku Manitoba, en þeir
hafa frá því um aldamót skipað þar nær alla embættis-
mannasessina og jafnframt látið í té aðalstarfskraft-
ana. Ýmsir félagar úr stúk. “Heklu” hafa árum saman
átt sæti í framkvæmdarnefnd stórstúkunnar, en skylt
er að geta þess sérstaklega, að Arinbjörn S. Bardal
hefir í meir en aldarfjórðung verið stór-templar, enda
hefir hann nefndur verið sverð og skjöldur Stórstúk-
unnar.
Hafi íslenzkir templarar vestan hafs því þakkir
(Frh. á bls. 8)