Lögberg - 13.10.1949, Blaðsíða 7

7
Grjóti breytt í ull
NÝR IÐNAÐUR Á ÍSLANDI
Á hæðinni neðan við Geitháls í Mosfellssveit ,og rétt við þjóðveg-
inn austur yfir fjall reisti ameríski herinn á sínum tíma stórt
kvikmyndahús. Var það að mestu með herskálalagi, og á stærð við
birgðaskemmur hersins, en betur frá því gengið að öllu leyti. Og
mjög bar það af „bröggunum“ þar umhverfis svo að allir sem um
veginn fóru hlutu að veita því sérstaka athygli.
Nú er horfið herskálahverfið,
sem þarna var, enn þessi bygg-
ing stendur eftir. Og enn mun
vegfarendum verða starsýnt á
hana, og þeir munu brjóta heil-
ann um það til 'hvers hún muni
vera notuð. — Nokkurri svip-
breytingu hefur hún tekið hið
ytra. Eru komnir á hana sex
strompar og reykháfur, sem
þyrlar úr sér kolsvörtum reykj-
armekki, en hingað og þangað
sést gufu bregða fyrir. Af þessu
hvoru tveggja má draga þá á
ályktun að hér sé rekinn einhver
iðnaður, máske vélsmiðja eða
steypusmiðja. Ónej^ekki er það
svo, en iðnaður er hér hafinn,
iðnaður, sem ekki á sinn líka á
landinu.
Hér er verið að vinna ull úr
grjóti. Hér er íslensku grjóti,
gjallhrauni úr Rauðhólum og
grágrýti, breytt í mjúka og voð-
felda ullarflóka.
Eg býst við að ein'hverjir reki
upp stór augu þegar þeir lesa
þetta og segi sem svo, að margt
megi nú bjóða manni, en ekki
slíka fjarstæðu sem þá, að hægt
sé að breyta grjóti í ull. Þetta er
þó hverju orði sannara, og munu
menn brátt fá að þreifa á því,
þegar farið verður að nota ullina
um alt land. En hún er notuð til
einangrunar í húsum og alls
The Swan Manufacturing Co.
Cor. AIíKXANDEK and EIjLEN
Phone 22 041
Halldór M. Swan eigandi
Helmlli: 912 Jessle Ave — 40 95S
SONGS
by S. K. HALL, B.Mus.
“Songs of Iceland”, just
published $1.75
“Icelandic Song
Miniatures” $1.50
“My God, Why Hast Thou
Forsaken Me?” .......... .50
All with piano accompaniment
and Icelandic and English texts
8 SONGS IN EACH VOLUME
On sale by
MRS. ROSA VERNON
220 Maryland St.
Or S. K. HALL
Wynyard, Sask.
staðar, þar sem einangrunar er
þörf.
Verksmiðja þessi hefur ekki
farið á stað með brauki og
bramli, eins og sum fyrirtæki.
Það hefur verið hljótt um hana,
enda er þessi iðnaðar enn á til-
raunastigi, og svo vildi til það
óhapp í vor, að eldur varð laus
í húsinu og olli nokkrum skemd-
um, og þó sérstaklega töf á
rekstrinum.
Forgöngumenn fyrirtækisins
eru þeir Sveinbjörn Jónsson
forstjóri Ofnaverksmiðjunnar,
Kjartan Guðjónsson og Guð-
mundur Gíslason. En Gunnar
Pálsson söngvari hafði kynst
þessari iðngrein í Ameríku og
vakið athygli þeirra á henni. Þeir
vissu að nóg hráefni var til fram-
leiðslunnar á íslandi—hér skort-
ir ekki grjót — og þeir gerðu
ráð fyrir að vegna hinna síauknu
húsbygginga hér á landi, mundi
rekstur slíkrar verksmiðju geta
borið sig. Voru svo fengnar vélar
til hennar frá Ameríku og amer-
ískur sérfræðingur fenginn til
þess að koma þeim fyrir og setja
verksmiðjuna á stað.
Eg spurði forstöðumennina að
því hve miklu verksmiðjan
mundi geta afkastað og hvað þeir
gerðu ráð fyrir miklum markaði
fyrri steinull (sem þeir annars
kalla gosull) hér innan lands.
Þeir svöruðu því, að hægt væri
að framleiða 10—12 smálestir á
dag, en markaðsþörfin hér
mundi nú vera eitt'hvað á milli
700 og 1000 smálestir á ári.
Núna í vikunni sem leið fekk
ég að koma inn í verksmiðjuna
og líta á þetta nývirki.
Úti í porti voru tvær stórar
grjóthrúgur.
í annari var brunagrjót úr
Rauðhólum, sem eru þarna beint
,á' móti og örskamt frá, en í hinni
grágrýtismulningur frá grjót-
námi Reykjavíkurbæar. Þetta er
hráefnið, sem ullin er unnin úr.
—Við notuðum fyrst eingöngu
gjallgrjótið úr Rauðhólum, segir
Sveinbjörn, en nú erum við farn-
ir að blanda það með grágrýti og
finst okkur það gefa betri raun.
En við erum enn að þreifa okkur
áfram um það hver hlutföll sé
GOOD TELEPHONE HABITS
Teach them to avoid long
talks and not to play with the
telephone They may block
the line when someone wants
it urgently,
F0R FASTER
L0NG DISTANCE
SERVICE
Long Distance calling
especially heavy just no’
For best service
Call Between These Hou
6:00 p.m. and 4:30 a.m.
AND ALL DAY S UNDA
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 13. OKTÓBER, 1949.
heppilegust, ekki vegna vöru-
gæðanna, því að þau eru syipuð,
heldur vegna vinslunnar.
Tveir menn moka grjóti á hjól-
börur, ýmist gjallgrjóti eða grá-
grýti. Hvejar börur eru vegnar
til þess að hlutföllin sé alveg rétt,
og svo er steypt úr þeim í stóran
kassa við húsgafl. Þegar kassinn
er fullur er hann dreginn upp á
húsþak og þar steypt úr honum
niður í eldhaf í gríðar stórum
katli. Á eftir þessu fer svo annar-
kassi fullur af koksi, það eru
einnig tvær tegundir af því smátt
koks og stórstykkjótt.
Niðri í eldholinu brennur
koksið og hitinn er þar 1500 stig.
—Við þenna hita bráðnar grjót-
ið eins og snjór og verður að
þunnri og rauðglóandi leðju,
svipaðri þeirri eldleðju, ' sem
streymdi úr Heklu í seinasta gosi.
Þessi eldleðja rennur nú út um
tvær túður á kaltinum í mjóum
straumum, Hkt og þegar helt er
af flösku. En ekki fá bunurnar
að fara langt, því að rétt þar
fyrir neðan eru tvær aðrar túð-
ur og streymir þar út gufa með
geisiafli og hvin miklum og
hvæsi. Kemur hún þvert á eld-
leðjubunurnar og þeytir þeim
inn í stórt geymsluhólf. Við
þennan sterka gufublástur
sundrast leðjan og teygist sund-
ur í örfína þræði, sem eru álíka
og mannshár. Og svo falla þessir
þræðir niður í geymsluhólfið,
hlaðast hver ofan á annan, lag
eftir lag, og mynda þar geisi mik-
inn ullarbyng.
Þannig er því þá í sem fæst-
um orðum lýst, hvernig farið er
að því að breyta grjóti í ull. En
þó er það ekki alveg svona ein-
falt. Margs verður að gæta við
þessa grjótbræðslu. Ofninn, sem
hið mikla eldhol er í, mundi
fljótt bráðna utan af eimyrjunni,
ef ekki væri fundið ráð til að
aftra því. Það er gert á þann hátt,
að hann er tvöfaldur og í holið
þar á milli er sífelt dælt köldu
vatni neðan úr Hólmsá og sér
maður á hinu heita afrensli frá
honum, að hann þarf æði mikið
vatn til að kæla sig og er ekki
lengi að hita það. Mikillar að-
gæslu þarf við útstreymi eldleðj-
unnar, því að um leið og loft
leikur um hana, fer hún að
storkna. Myndast þá fyrst þunn
skán á túðubörmunum, sem get-
ur orðið að stíflu og fer þá bun-
an ekki niður á réttum stað,
heldur fram hjá blásturstúðun-
um. Er því maður þar stöðugt á
verði og beitir stálstöng hvar
sem hann sér að kleprar ætla að
fara að myndast svo að renslið
geti haldist stöðugt og ótruflað.
Eins vilja myndast kleggjar í
kring um innblástursopið og
verður að rífa þá af jafnharðan,
svo að þeir trufli ekki „þráðas-
puna“ gufunnar.
Ekkert yrði nú heldur úr ullar-
gerðinni ef gufukrafturinn og út-
streymið væri ekki nægilegt. —
Skamt frá er gufuketill og verð-
ur að gæta þess að á honum sé
altaf nægilegur gufuþrýstingur.
Ketill þessi er einangraður að
utan með steinullinni, 10 cm.
þykku lagi, og þótt hitinn inni
fyrir sé 100 gráður, þá er ytra
borðið aðeins volgt. Það sýnir
einangrunar hæfileika ullarinn-
ar.
Það er nógu gaman að standa
þarna og horfa á aðfarirnar, sjá
bráðið grjótið renna út úr ofnin-
um. Það er ekki allskostar rétt
að segja að það sé rauðglóandi
og ekki heldur hvítglóandi. Lit-
urinn á því er líkastur og þegar
kvöldsól gyllir ský. Það kemur
í mjóum bunum, eða taumum,
en um leið og gufustrokan skell-
ur á þeirn, tvístrast það í eld-
glæringar eins og draugarnir
forðum, og hverfur sem óðfluga
gneistaregn gagnum innblásturs-
opið. Þar. inni í safnhólfinu, sem
er eins og löng stofa, er og ekki
annað að siá en gneistaflug, því
að þræðirnir sjást ekki. Þeir falla
mjúkt og létt eins og köngulóar-
vefur ofan á ullardyngjuna, sem
mvndast hefur þar.
Stundum fer eldleðjubunan
fram hjá blásturstúðunni og
Sigríður Friðriksson
F. 1864 — D. 1948
Sigríður Þorleifsdóttir Frið-
riksson var fædd 25. ágúst 1864,
að Reykjum að Reykjarströnd
í Skagáfjarðarsýslu. Foreldrar
hennar voru þau hjónin Þorleif-
ur Jónsson og Sifc .ður Þorbergs
dóttir. Sigríður kom til Kanada
árið 1887 með fyrri manni sín-
um Þórarni Jónssyni og þau sett
ust að í Húsavík, tæpar fimm
mílur fyrir sunnan Gimlibæ.
Þremur árum síðar, um haustið,
druknaði Þórarinn í Winnipeg-
vatni, og um vorið flutti Sigríð-
ur sig með tvö börn sín, Þóru
og Jón, til foreldra sinna, sem
þá bjuggu í Lögbergsbyggðinni,
Sask.
Árið 1894 giftist Sigríður Frið
riki Friðrikssyni; þau stunduðu
búskap í Lögbergsbyggðinni
samfleytt í 33 ár. Friðrik mað-
ur hennar andaðist 1927 og
þetta sama ár flutti Sigríður sál.
til Winnipeg.
Börnin sem lifa móður sína
eru, frá fyrra hjónabandinu:
Mrs. Reynolds, til heimilis i
Winnipeg; börnin frá síðara
hjónabandinu eru: Sigríður, bú-
sett í Vancouver; Mrs. Smolleck,
býr í Winnipeg; Thorleifur á
heima í Edmonton; Frid býr í
Wataskawin, Alberta; Mrs. Cun-
dal er til heimilis í Calgary og
Anna stjúpdóttir hinnar fram-
liðnu í Vancouver. Jón son-
ur Sigríðar féll árið 1917 í fyrstu
alheimsstyrjöldinni, og Sumar-
rós dóttir hennar andaðist 1931.
Líka lifa systir sína þrír bræður
þeir Jóhann, Pétur og Jón og
átta barnabörn.
Það var öllum ljóst, sem Sig-
ríði heit. voru samferða og sem
henni kynntust, að hún væri ein
af þeim sálum, þar sem ríki-
dæmi andans mátti sín mest, því
hennar glaðsinna hugarfar og
hýra viðmót hafði andlega upp-
örfandi áhrif á alla, sem henni
Sigríður Friðriksson
urðu samferða á lífsleiðinrú-
Þess þarf ekki sérstaklega að
minnast hér að Sigríður hafi
fyllilega leyst af hendi allar
þær skyldur, sem tilheyrðu
henni sem eiginkonu, húsmóður,
móður og góðum borgara lands
síns og héraðs. Hún mátti ekkert
aumt sjá og var fljót að hjálpa
eftir beztu getu hverjum sem
þurfti. Sigríður var sannur
mannvinur. Minningarnar um
trúfesti hinnar látnu við kirkju
sína í Lögbergshéraðinu, þar
sem hún var dyggur og veiga-
mikill meðlimur safnaðarins í
meir en þrjá áratugi mun lifa
áfram. Þessi aldni fylgjandi hins
betra lífs hafði því láni að fagna
að sjá sinn mannvænlega barna
hóp komast á legg og verða að
nytsömum borgurum.
Öll þau ár, sem Sigríður var
á Betel lifði hún við varandi
hlýhug og vinfengi þeirra, sem
henni voru þar samferða; og eins
og allir, sem þar eiga heima
hafði hún notið hinnar kærleiks
ríkustu umönnunnar allar stund
ir.
Sigríður sál. andaðist á Betel,
23. júlí s.l. eftir langa legu. Mrs.
Reynolds dóttir hinnar fram-
liðnu fór frá heimili sínu í Winni
peg og hjúkraði móður sinni á
banasænginni.
Útför Sigríðar fór fram frá
kirkju Lögbergssafnaðar 28. júlí
s.l. Það var vel farið að hennar
jarðnesku leifar hvíldu fyrir
stund síðast í því musteri drott-
ins, sem hafði verið hennar and-
lega heimili svo lengi. Margir
voru vinirnir, sem fylgdu vin-
inum til hinztu hvíldar.
Séra Skúli Sigurgeirson jarð-
söng.
„Ég veit, minn Ijúfur lifir,
Lausnarinn himnum á;
Hann ræður öllu yfir,
Einn heitir Jesús sá;
Sigrarinn dauðans sanni
sjálfur á krossi dó,
og mér svo aumum manni,
Eilíft líf víst til bjó“.
S. S.
Efnaverksmiðjur í Bandaríkj-
unum leggja nú kapp á að vinna
markað meðal Indíána í Suður-
Ameríku. Eru gerðir út þangað
sölumenn, sem ferðast langt inn
í land og selja allskonar „pillur"
og skamta. Þeir hæna fólk að sér
með grammófón-músik og kvik-
myndum. Á einhverjum stað var
verið að sýna fræðslukvikmynd.
Hún var tekin á baðstað, þar sem
margt ungt fólk var saman kom
ið og æfði dýfingar af kappi. En
einum var svo illt í höfðinu að
hann þorði ekki að steypa sér.
Þá kom ung stúlka og gaf hon-
um „aspirín“, og sjá! eftir nokkr
ar sekúndur var hann albata og
fór að stinga sér. Þetta átti að
sýna ágæti og lækningamátt
asperins. Og myndin hafði áhrif,
að vísu á annan hátt en menn
höfðu búist við. Einn af Indían-
unum sagði við félaga sinn;
„Þetta er töfralyf. Ef maður tek
ur það inn, þá getur maður kaf-
að“.
myndar þá eins og glóandi streng
niður að gólfi. En um leið og
hún kemur niður, hverfur af
henni glóandinn og hlaðast þar
upp svartir haugar. Þetta bráðna
grjót, sem niður fer, verður
einna líkast hrafntinnu, en er
stökt sem kol og gljáandi í sárið
eins og gler.
Ullin er aftur á móti ekki
svört. Hún er úlfgrá eins og sam-
kembingur. Átektar væri hún
svipuðust venjulegri ull, ef ekki
væri í henni smákorn, sem eru
alveg eins og títuprjónshausar,
hnöttótt, kolsvört og gljáandi.
Það eru örður, sem ekki hafa
„spunnist“ við blásturinn. Eftir
því sem minna er af þessum örð-
um í ullinni, því betur hefur
íramleiðslan heppnast. Og hér
hafa verið fundin ráð til þess að
draga úr myndun þessara korna,
enda er nú miklu minna af þeim
í ullinni heldur en fyrst var, á
meðan verið var að þreifa sig
áfram. Kemur þar ýmislegt til
greina, svo sem rétt hitastig á
eldleðjunni og hæfileg seigja í
henni.
Ýmsir munu halda, að þessi ull
arhár, sem gerð eru úr grjóti,
mun vera svo stökk að þau molni
niður um leið og komið sé við
þau. En svo er ekki. Þau hafa
talsvert þanþol og þess vegna er
ullin voðfeld á borð við táinn
hamp, og hægt er að vöðla henni
milli veggja án þess að hún
molni. Það væri einnig hægt að
þjappa henni saman og gera út
henni plötur, en við það missir
hún nokkuð af einagrunargildi
sínu. Þess vegna er best að
þjappa henni ekki of mikið sam-
an í veggjum. Besta ráðið er að
blása henni inn á milli veggja.
Er hún þá tætt niður í litla lagða
í sérstakri vél, og þessum lögð-
um blásið með annari vél á milli
veggjanna. Fæst þá janfþétt og
örugt tróð.
Furðu lítill úrgangur kemur úr
grjótinu við bræðsluna. Þó koma
úr því annarleg efni, svo sem
járn. En grjót það, sem þarna
er bræt,t er ekki járnauðugt,
síst grágrýtið. Dálítið er af járni
í rauða grjótinu og sest það á
botninn í katlinum. Það er víst
alveg órannskað mál hvort nokk-
urt gagn gæti orðið að þessu
járni, hvort það gæti orðið auka-
geta við framleiðsluna. En nú er
víða farið að hugsa meira um það
í allskonar verksmiðjurekstri en
áður var, að hagnýta sem best
alla úrganga. Og forstöðumönn-
um er vel trúandi til þess að hag-
nýta þennan úrgang, ef nokkur
tök eru á því að hagnýta hann.
Þessi aðferð við að breyta
grjóti í ull, virðist mjög einföld,
þegar horft er á vinnubrögðin og
hvað þetta gengur greiðlega og
umsvifalítið. En nokkurt hugvit
hefur þó þurft til þess að finna
upp aðferðina og margt hefði
maður hugsað sér að hægt væri
að gera úr grjóti, áður en honum
hefði komið til hugar að hægt
væri að breyta því í hár fína
þræði. Nokkuð mun síðan byrjað
var -á þessu í Ameríku, og sams-
konar verksmiðjur og þessi eru
komnar á Norðurlöndum og sjálf
sagt víðar. Steinullin getur því
tæplega orðið útflutningsvara
hér, þótt nóg hráefni og nærtækt
sé tii í landinu. En þetta, að hægt
skuli vera að breyta grjótinu
okkar í verslunarvöru, hefur víst
fáa órað fyrir. Og hver veit nema
hægt verði seinna að breyta því
á ýmsan annan hátt í nauðsyn-
legar vörutegundir? Það á máske
eftir að koma upp úr kafinu að
hraungrýtið hérna verði talið til
landkosta. Á.Ó,
Lesbók Mbl.
JOHN J. ARKLIE
Optorn etrijit and Optician
(Eyes Examined)
Phone 95 650
MITCHELL COPP LTD.
PORTAGE AT HARSRAVE
Bus. Phone 27 989—Res. Phone 36 1S1
Rovaizos Flower Shop
Our Specialties:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Mrs. S. 3. Rovatzos, Proprietress
Formerly with Robinson & Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
"FREE WINTER STORAGE
rr
Send your outboard motor in now and
have it ready for Spring.
FREE ESTIMATE ON REPAIRS
Specialists on . . .
JOHNSON & EVINRUDE SERVICE
Breen Motors Ltd.
WINNIPEG
PHONE 927734